2.1.1.5. Kalafior - Brassica oleracea L. var. botrytis

2.1.10. Pochodzenie

Kalafior jest najmłodszą odmianą botaniczną warzyw kapustowatych pochodzących z basenu Morza Śródziemnego. Jest on najprawdopodobniej mutantem kapusty lub wyrodził się z brokuła. Pierwsze wzmianki o uprawie kalafiora na terenie Europy spotyka się w XVI wieku. W wyniku prac hodowlanych kalafior ulegał i nadal ulega istotnym modyfikacjom przystosowanym na użytek człowieka.

2.1.11. Biologia

Kalafior jest rośliną jednoroczną, o systemie korzeniowym dobrze rozwiniętym, ale słabszym niż u kapusty. Posiada pęd główny walcowaty, silnie skrócony, zakończony różą, która jest wielokrotnie rozgałęzioną, szczytową częścią skróconego pędu kwiatostanowego. Liście zewnętrzne ma długie, wzniesione, ogonkowe i siedzące. Liście charakteryzują się gładką powierzchnią, o zabarwieniu ciemnozielonym, jasnozielonym, szarozielonym z nalotem woskowym, modyfikującym zabarwienie.

Okres formowania się róży trwa 10-20 dni. W sytuacji, gdy róża nie zostaje wycięta, po kilku dniach dochodzi do zmian w jej wyglądzie. Zabarwienie ulega zmianie z białego na żółto kremowe, zielono-fioletowe a następnie zielone, poza tym skrócone pędy wydłużają się i z rozpierzchniętej róży wyrastają pędy kwiatostanowe do wysokości 60- wysokości, są one ulistnione i rozgałęzione. Szczyt pędu uwieńczony jest groniastym kwiatostanem, o kwiatach zazwyczaj samopylnych, chociaż zdarza się obcozapylenie, a budowa kwiatów typowa jest dla rodziny. Owocem jest pękająca łuszczyna, zawierająca nasiona brunatne, kuliste, drobniejsze niż u kapusty głowiastej białej. Masa 1000 nasion wynosi: 3 - , a zdolność kiełkowania to okres 3 - 4 lata.

2.1.12. Cechy odmianowe

Do podstawowych cech odmianowych kalafiora należą: zabarwienie róży, kształt, wielkość i zwięzłość róży, charakter jej powierzchni, długość okresu wegetacji i pokrycie róży przez liście, a także wymagania co do sposobu uprawy(uprawa w polu lub pod osłonami).

Podstawowe typy kalafiora ze względu na zabarwienie róży to:
- kalafior biały (‘Pionier’, ‘Fastman’, ‘Goodman’, ‘Linday F₁, ‘Fremont F₁’, ‘Farras F₁’
‘Plana F₁’, ‘Planita F₁’, ‘White Ball, ‘Lateman, ‘Fargo F₁’, ‘Spacestar F₁’)

- kalafior biały „mini” (‘Idol, ‘Clarke F₁’, ‘Snow Baby’)

- kalafior romanesco (‘Shannon, ‘Amfora F₁’, ‘Minaret, ‘Navona F₁’, ‘Celio F₁’, ‘Tower F₁’)

- kalafior zielony – broccoflower, brocoverde (‘Trevi F₁’, ‘Panther F₁’, ‘Alverda, ‘Kosmos,

‘Macareta, ‘Campoverde’)

- kalafior fioletowy – cape cauliflower (‘Graffiti F₁’, ‘Violet Queen F₁’, ‘Violet Sicilian,

‘Purple Cape’)

- kalafior żółty i pomarańczowy (‘Sunset F₁’, ‘Orange Bouquet F₁’, ‘Citrus F₁’, ‘Cheddar F₁’, ‘Marmalade)

Masa róży waha się od 200 do . Zależy to od warunków i miejsca uprawy ora odmiany. Mniejszymi różami odznaczają się odmiany wcześniejsze.

Ważną cechą jest stopień przykrycia róży liśćmi. U odmian, które nie są pokryte liśćmi, w celu uzyskania białego zabarwienia należy chronić różę przed dostępem promieni słonecznych poprzez zabieg załamywania liści lub wiązanie liści nad różą. Istnieje grupa odmian o bardzo dobrym pokryciu liśćmi (samookrywanie): Belvedere F₁’, Nautilus F₁’, Linday F₁’, Kimball F₁’, Fremont F₁’_, o częściowym okryciu: Coleman, Fastman, Malimba F₁’.

Wyróżniamy odmiany kalafiora, które charakteryzują się kształtem róży:

• kulistym: ‘Sommerset F₁’, ‘Mexico F₁’

• kulistospłaszczonym: ‘Skywalker F₁’, ‘Perla F₁’

• spłaszczonym: ‘Zelandia’

• piramidokształtnym: typ romanesco

Kształt róży jest cechą odmianową, ale może być modyfikowana przez warunki temperaturowe. Niska temperatura sprzyja powstawaniu róż spłaszczonych, natomiast wysoka temperatura, sprzyja powstawaniu różom bardziej stożkowatym.

Ważną cechą handlową jest zwięzłość, zbitość róży. Dobra odmiana powinna charakteryzować się dużym procentem roślin o różach zwięzłych w kolorze białym lub biało kremowym. Zwięzłość róży jest skorelowane z samookrywaniem. Do bezpośredniego spożycia polecane są róże bardzo zwięzłe, natomiast do mrożenia preferowane są róże mniej zwięzłe, co ułatwia proces różyczkowania, czyli podziału róży na małe różyczki.

Odmiany kalafiora charakteryzują się powierzchnią róży omszoną, posiadającą meszek na róży lub gładką, która jest preferowana w uprawie.

Preferowane są odmiany o skomasowanym okresie wiązania róż, czyli charakteryzujące się równomiernością tworzenia róży, trwającą do 10-14 dni. U części odmian okres ten jest rozciągnięty w czasie do ponad 4 tygodni.

Długość okresu wegetacji jest zazwyczaj skorelowana z wysokością roślin. U odmian wczesnych blaszki liściowe osiągają długość 50-, u odmian średniowczesnych 60-, a u odmian późnych blaszki liściowe mają długość powyżej .

Ze względu na długość okresu wegetacji, który liczony jest od sadzenia do zbioru róż, natomiast wczesność odmiany liczona jest od posadzenia rozsady do około połowy plonu, odmiany kalafiora dzieli się na cztery grupy:

• wczesne 55-70 dni (‘Fastman F₁’, ‘Goodman F₁’, ‘Montano F₁’)

• średniowczesne 70-80 dni (‘Amazing F₁’, ’Planita F₁’)

• średniopóźne 80-100 dni (‘Fremont F₁’, ‘Plana F₁’, ‘White Ball’)

• późne 100-120 dni (‘Lateman’, ‘Shannon’).

Odmiany wczesne, których uprawa przeznaczona jest na wczesny zbiór wiosenny, o stosunkowo niskim wzroście i o małym ulistnieniu i słabym okryciu róży.

Odmiany średnio wczesne, ich uprawa przeznaczona jest na późny zbiór wiosenny, w okresie od V do VI, a niektórych na zbiór letni.

Odmiany średnio późne, których uprawa przeznaczona jest na zbiór jesienny, a niektórych na zbiór letni od VII do VIII.

Odmiany z tych dwóch powyższych grup charakteryzują się lepszym kryciem róży przez liście, silniejszym wzrostem i mocniejszym systemem korzeniowym niż odmiany wczesne.

Odmiany późne, przeznaczone do uprawy na zbiór jesienny, który odbywa się na przełomie IX-X, charakteryzują się silnym wzrostem i obfitym ulistnieniem oraz dobrym przykryciem róży przez liście.

Charakterystyka przykładowych odmian:

- ‘Lecanu F₁’ jest to odmiana firmy S&G, o krótszym okresie wegetacji (75-80 dni), róża charakteryzuje się tolerancyjnością na przebarwienia antocyjanowe i bardzo dobrym okrywaniem przez liście, róże są białe i bardzo zwięzłe, o krótkim okresie zbioru. Odmiana ta znajduje zastosowanie na rynku warzyw świeżych i dla potrzeb przemysły chłodniczego. Polecana na zbiór w lipcu i sierpniu.

- ‘Raft F₁’ (Clause Vegetable Seeds), super mieszaniec idealny do uprawy letniej, letnio jesiennej i jesiennej dla przemysłu i na świeży rynek. Przeznaczony na zbiór letni (zbiór po 70-75 dniach), późno letni i jesienny (zbiór po 80-90 dniach). Jest jedną z najlepiej reagujących odmian na stresowe warunki uprawy. Odmiana jest bardzo plastyczna w uprawie, tworzy ciężkie, białe róże z bardzo dobrym okryciem przez liście.

- ‘Alatamira F₁’ (Bejo Zaden), odmiana letnio jesienna o wszechstronnym zastosowaniu, o bardzo silnym wigorze roślin, wysokiej tolerancji na warunki stresowe i silnym systemie korzeniowym. Róże bardzo ścisłe, ciężkie, czysto białe nadające się do różyczkowania i mrożenia. Są one całkowicie zakryte przez bujne liście aż do momentu zbioru. Okres wegetacji 86 dni.

- ‘Hermon F₁’(Seminis Seeds) - odmiana do wiosennej uprawy, okres wegetacji 70 dni. Charakteryzuje ją szybki wzrost oraz wysoka tolerancja na niekorzystne warunki uprawy. Róża jest biała, kulista i dobrze osłonięta liśćmi o wysokiej tolerancji na pękanie głąba i dzielenie się róż.
- ‘Limbara F₁’(Seminis Seeds) - odmiana kalafiora nowej generacji, średnio późna, o okresie wegetacji około 85 dni. Piękna, kulista, zbita, ciężka róża powoli dorasta i ma kolor śnieżnobiały, doskonale osłonięta liśćmi. Odmiana ta nadaje się do uprawy zarówno na świeży rynek i dla przemysłu.
- ‘Altamira F1 (Bejo Zaden) - odmiana średnio późna, okres wegetacji 86 dni, o wyjątkowej jakości idealnie białe, ścisłe, ciężkie róże. Silny wzrost roślin, dobre okrycie róż dużymi szerokimi liśćmi do zbioru. Dobra zdrowotność roślin, dobrze plonuje w lata suche. Polecana dla przemysłu zamrażalniczego.
- ‘Tarifa F₁’ (Bejo Zaden) - odmiana do letnich nasadzeń , okres wegetacji  80 dni. Ciężkie czysto białe róże, doskonale okryte liśćmi. Dorastają do bardzo dużych rozmiarów, bez tendencji do rozrzedzania.  Z wczesnych nasadzeń na świeży rynek, sadzony w pierwszych dniach lipca daje doskonały plon wrześniowy dla przemysłu.

- ‘Vinson F₁’ (Seminis Seeds). Jest to odmiana uprawiana na rynek zarówno kalafiora wczesnego, jak i Na zbiór latem i jesienią w uprawach skróconych. Jest to odmiana uprawiana na rynek zarówno kalafiora wczesnego, jak i na zbiór latem i jesienią w uprawach skróconych. W ciągu 65-70 dni od sadzenia tworzy piękne, białe, ścisłe, wypukłe róże złożone z drobnych, łatwych do dzielenia róż czek. W warunkach stresowych, wywołanych np. nocnymi przymrozkami we wczesnych nasadzeniach, nie ma tendencji do tworzenia pędów bocznych w kątach liściowych. Dzięki mocnym liściom, dobrze osłania róże a silny system korzeniowy pozwala roślinom przetrzymać okresowy niedobór wody w glebie. Krótki okres wegetacji, dobre okrywanie róż, wysoki udział róż handlowych w plonie oraz wyraźna odporność polowa na alternariozę spowodowały, że ta odmiana stała się uniwersalną odmianą, spełniającą wymogi rynku jak również przetwórstwa!

- ‘Limbara F₁’ (Seminis Seeds). Odmiana kalafiora nowej generacji o pokroju roślin nieporównywalnym z dotychczas oferowanymi odmianami Odmiana kalafiora nowej generacji o pokroju roślin nieporównywalnym z dotychczas oferowanymi odmianami. Dwie trzecie spiralnie skręconych liści okrywa i osłania róże a jedna trzecia buduje rozetę liści wokół róży. Powoduje to, że rośliny maja zwartą "compactową" budowę. Jest to odmiana średnio późna o okresie wegetacji ok.85 dni, liści mają wzniesiony pokrój i ciemnozielony kolor. Charakteryzuje się przepiękną, kulistą różą, która po różyczkowaniu tworzy duży procent 3-4 centymetrowych różyczek, doskonale osłoniętą liśćmi, dzięki czemu nie wymaga ona dodatkowego zakrywania róż przed zbiorem. Róża ponadto jest zbita, ciężka, powoli dorasta i ma kolor śnieżno-biały. Odmiana ta nadaje się do uprawy zarówno na świeży rynek jak i dla przemysłu. Proponujemy nasadzenia tej odmiany na okres letnio- jesienny. Limbara dzięki najnowszym technologiom zastosowanym w hodowli jest bardzo wyrównana i odporna na choroby bakteryjne.

- ‘Planita F₁’ (Seminis Seeds). Nowoczesna, bardzo uniwersalna odmiana o okresie wegetacji ok. 80 dni. Polecamy ją do uprawy na zbiór: - wiosenny w czerwcu, - letni w lipicu, sierpniu i jesienny – we wrześniu i październiku. Jest to odmiana odporna na stresowe warunki. W miesiącach letnich wykształca róże bez omszeń i antocyjanowych przebarwień. Róże są ciężkie, białe, bardzo dobrze okryte wieloma średniej wielkości liśćmi, chroniącymi przed słońcem i deszczem. Jesienią wykazuje tolerancję na choroby bakteryjne i alternariozy. Przez wielu producentów jest wybierana do uprawy na potrzeby przemysłu, daje bardzo wysoki plon i znakomicie się różyczkuje.

- ’Gipsy F₁’ (Clause Vegetable Seeds) Roślina o wzniesionym pokroju i sterczących liściach. Liczne i zdrowe liście chronią różę przed utrata jakości. Wytwarza duże, zwarte i ciężkie róże bez antocyjanowych przebarwień, kuliste, ale lekko spłaszczone na wierzchołku. Róże szybko dorastają, toteż okres ich zbioru z plantacji jest krótki. Odmiana polecana do uprawy wiosennej pod włókniną z przeznaczeniem na bezpośrednie zaopatrzenie rynku. Wczesny mieszaniec o intensywnym wzroście, osiągający dojrzałość zbiorczą po 58-63 dniach od posadzenia z rozsady w polu pod osłonami (zbiór od maja do czerwca).

- ‘Skaywalker F₁’ (Bejo Zaden). Plenny średniopóźny mieszaniec do upraw jesiennych dla przemysłu. Tworzy róże ciężkie, wysokie bez omszeń i skłonności do przebarwień antocjanowych o czysto białym kolorze. Bardzo silny wzrost roślin. Mała wrażliwość na niekorzystne warunki uprawy. Szerokie bujne liście o wzniesionym pokroju. Nie wymaga krycia do średniej wielkości zbiorczej. Dobra odporność na choroby grzybowe i bakteryjne. Sadzenie 20 czerwiec –5 lipiec, zbiór wrzesień –październik.

- ‘Hermon F₁’ (Seminis Seeds). Odmiana kalafiora do wiosennej uprawy zarówno pod płaskimi osłonami, jak i bez osłon. Okres wegetacji tej odmiany wynosi 68 dni. Charakteryzuje ją szybki wzrost oraz wysoka tolerancja na niekorzystne warunki uprawy. Róża jest biała, kulista, zwarta i dobrze osłonięta liśćmi. Wielką zaletą tej odmiany jest wysoka tolerancja na pękanie głąba i dzielenie się róży, co w ostatnich latach w warunkach zmiennej pogody w czasie wzrostu róż staje się wielkim problemem. Odmiana kalafiora do wiosennej uprawy zarówno pod płaskimi osłonami, jak i bez osłon.

- ‘Baldo F₁’ (Seminis Seeds). Róże ścisłe śnieżnobiałe. Wysoka odporność na kiłę kapusty. Polecana głównie na zbiór jesienny. Bardzo dobra okrywa róż., Znakomita odmiana do wczesnych upraw w tunelach i pod włókniną. Po ok. 65 dniach z najwcześniejszych nasadzeń daje bardzo wyrównany plon. Wyróżnia się szybkim i silnym wzrostem a jednocześnie dobrym okrywaniem róży. Od kilku sezonów jest bardzo wysoko oceniana przez producentów specjalizujących się w przyspieszonych uprawach. Znakomita odmiana do wczesnych upraw w tunelach i pod włókniną.

- ‘Aviso F₁’ (Clause vegetable seeds). Średnio późny (68-75 dni) mieszaniec do uprawy na zbiór późno-letni i jesienny. O dużej tolerancji wobec wysokiej temperatury. Dobrze radzi sobie w warunkach krótkotrwałej suszy. Róża kulista, zwarta i ciężka. śnieżnobiała bez skłonności do przebarwień antocyjanowych, omszenia i przerastania liśćmi, łatwa do różyczkowania. Dokładnie okrywają ją wewnętrzne liście. Aviso F1 odznacza się ponadto tolerancją wobec przymrozków. Odmiana polecana na bezpośrednie zaopatrzenie rynku i do zamrażalnictwa.

2.1.1.6. Brokuł włoski (Brassica oleracea L. var. italica Plenck; Brassica oleracea var. botrytis subvar. cymosa)

2.1.14. Pochodzenie

Pochodzenie i historia uprawy brokułu nie są dokładnie znane. Brokuł prawdopodobnie wywodzi się ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i za jego ojczyznę uznaje się Cypr. Uprawiano go już w starożytnej Grecji i Rzymie, gdzie nazywano go „cymą”. Znany był w uprawie wcześniej niż kalafior. Pierwsze formy uprawne były roślinami dwuletnimi. Nazwa pochodzi od łacińskiego „brachium” (gałąź, ramię) przekształconego w włoskie „broccolo” (delikatny, młody pęd roślin kapustowatych). W XVIII wieku roślina ta nazywana była „szparag włoski”. Brokuł zwany jest również kapustą szparagową, ma kilka form uprawnych. Na początku XX wieku (1925 r.) pisał prof. J. Brzeziński z Uniwersytetu Jagiellońskiego o uprawie brokułu w Polsce, opis wskazuje na pierwotną formę tej rośliny, charakteryzującej się znacznie dłuższym okresem wegetacji niż formy współczesne. W latach dwudziestych naszego wieku dzięki imigrantom włoskim, którzy przywieźli ze sobą nasiona brokułu do Kalifornii, przyczyniając się do rozpowszechnienia jego uprawy w Stanach Zjednoczonych. Właśnie w USA wyhodowano rośliny, z których wyprowadzono odmiany uprawiane obecnie.

2.1.15. Biologia

Brokuł jest jednoroczną rośliną zielną, która pod względem cech morfologicznych bardzo przypomina kalafior w początkowym okresie rozwoju. Brokuł charakteryzuje się głębokim, dobrze rozwiniętym, systemem korzeniowym ale słabszym niż u kapusty, dzięki temu ma możliwość pobierania wody i składników pokarmowych z głębszych warstw gleby, dlatego planując płodozmian powinny znaleźć się te rośliny po uprawach roślin płytko się korzeniących jak cebula czy por. Brokuły mogą być uprawiane jako przedplon, plon główny albo poplon, co umożliwia dobre wykorzystanie pola i dostawę brokułów przez cały sezon. Liście zewnętrzne są długie, dłuższe niż u kalafiora, ogonkowe i wzniesione, o zabarwieniu ciemnozielonym lub fioletowo-zielonym, często pokryte nalotem woskowym, który nadaje im kolor szarawy lub niebieskawo-srebrny. Blaszka liściowa jest mocniej powcinana niż u kalafiora, o falistej powierzchni. Łodyga brokułu jest silnie skrócona (dłuższa niż u kalafiora), zakończona wierzchołkowym kwiatostanem zwanym różą, która składa się z nierozwiniętych, ale w pełni ukształtowanych pąków kwiatowych. Brokuł to wspaniałe warzywo, dostępne przez cały rok w postaci świeżej lub mrożonek. Do zbioru róż brokułu przystępujemy wtedy, gdy pączki tworzące powierzchnię róży osiągną średnicę mniej więcej (wielkość główki od szpilki). Ze zbiorem nie należy zwlekać, gdyż pączki dość szybko się otwierają ukazując żółte płatki korony kwiatowej, co jest równoznaczne z utratą walorów użytkowych róży. Róża nie wycięta w fazie dojrzałości zbiorczej szybko traci zwięzłość, dochodzi do rozchylania się paków kwiatowych i ukazania żółtych płatków korony kwiatów o budowie typowej dla rodziny kapustowatych. Pojawienie się płatków korony jest równoznaczne z utrata wartości handlowej róży. Owocem jest pękająca łuszczyna, zawierająca nasiona brunatne, kuliste, a masa 1000 nasion wynosi 3,3 - 4,2. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania: 4 lata.

2.1.17. Cechy odmianowe

Wysokość roślin (długość liści) kształtuje się w zależności od odmiany i warunków uprawy od 30- u odmian wczesnych do u odmian późnych.

Zbiór róż. Zbioru róż brokułu wykonuje się dzieląc róże na wybory: I i II. Do plonu handlowego I wyboru zalicza się róże jędrne, zwięzłe, o ściśle przylegających i zamkniętych pąkach kwiatowych, o barwie charakterystycznej dla odmiany, bez plam i śladów uszkodzeń. Dopuszcza się obecność małych, delikatnych liści, pod warunkiem, że były one zielone, zdrowe i nie wyrastały ponad powierzchnię róży więcej niż . Do plonu handlowego II wyboru zalicza się róże lekko zdeformowane, o lekko rozluźnionej budowie, ale o zamkniętych pąkach. Dopuszcza się lekkie odgniecenia i uszkodzenia, jeśli nie wpływały na pogorszenie jakości oraz lekkie przebarwienia spowodowane słońcem pod warunkiem, że ich powierzchnia nie przekraczała jednej dziesiątej róży. Dopuszcza się również obecność małych, delikatnych liści pod warunkiem, że były one zielone, zdrowe i nie wyrastały ponad powierzchnię róży więcej niż [Polska Norma 1996].

Zabarwienie róż. W Polsce na skalę towarową uprawiane są brokuły o zabarwieniu róży zielonym w różnym odcieniu: ‘Colonel F₁’, ‘Montop F₁’, ‘Monaco F₁’, ‘Lord F₁’_. Małe znaczenie w naszym kraju mają odmiany typowo fioletowe: ‘Bordeaux F₁’, ‘Red Arrow’, ‘Summer Purple’.

Odmiany brokułów ze względu na typ róży dzieli się na dwie grupy:

- typ koronowy (crown) charakteryzuje się bardzo zwartą budową oraz krótkimi łodyżkami (głąbikami), osadzonymi na głąbie (łodydze) o dużej średnicy. Ten typ róży ma największe znaczenie gospodarcze. Do tego typu należy większość odmian. Przykładowe odmiany: ‘Tambora F₁’, ‘Lord F₁’, ‘Iron F₁,’Sena F₁’, ‘Monaco F₁’_.

- typ łodyżkowy (spear) z kolei charakteryzuje się różami o luźniejszej budowie, o wydłużonych łodyżkach (głąbikach) osadzonych na łodydze (głąbie) o mniejszej średnicy. Odmiany: ‘Red Spear’, ‘Autumn Spear’, ‘Arcadia F₁’_.

Róże brokułu charakteryzują się kształtem:

- nieco spłaszczonym: ‘Colonel F₁’, ‘Iron F₁’, Ironman F₁’, Montvy F₁ ’oraz

- bardziej kulistym: ‘Chevalier F₁’, ‘Sena F₁’, ‘Lord F₁’, ‘Volta F₁’

Odmiany ustalone charakteryzują się różami o średnicy od 8 do , natomiast odmiany mieszańcowe ponad . W zależności o odmiany, terminu i warunków uprawy średnia masa róży może kształtować się od 200 do , im późniejsza odmiana tym większe róże. Przykładem są odmiany: ‘Lord F₁’, ‘Milady F₁’, ‘Fiesta F₁’, ‘Marathon F₁’, ‘Monaco F₁’, ‘Monopoly F₁’, ‘Coronado F₁’, ‘Decathlon F₁’, ‘Volta F₁’.

Kolejne ważne cecha odmianowa to wielkość pączków kwiatowych - im pąki są mniejsze tym cenniejsza jest odmiana oraz równomierność tworzenia róży brokułu:

- 2 tygodnie w uprawie na zbiór wiosenny

- 4-6 tygodni w uprawie na zbiór jesienny.

Tworzenie róż bocznych. Brokuł oprócz róży głównej wytwarza także róże boczne wyrastające z katów liści. W zależności od odmiany pojawiają się one prawie jednocześnie z różą główną albo też dopiero po jej wycięciu. Nie osiągają one takich rozmiarów jak róże główne, ale są równie smaczne.

Do odmian o dużej skłonności do tworzenia róż bocznych należą odmiany: ‘Cezar’, ‘Wiarus’, ‘Decathlon F₁’, ‘Prince F₁’, o małej skłonności: ‘Lord F₁’_{, ‘}Milady F₁’, ‘Monaco F₁’, o braku skłonności: ‘Husky F_1.’

Niektóre z odmian brokułu charakteryzują się podatnością odmianową na pojawienie się pustych przestrzeni w łodygach (jamistość) brokułu wywołaną czynnikami zewnętrznymi. Jamistości sprzyja:

• susza, a po niej obfite opady

• nadmierne nawożenie azotem lub brak boru

• wysoka temperatura

• małe zagęszczenie roślin rosnących na bardzo żyznej glebie

Do odmian niewrażliwych na jamistość należą: ‘Montop F₁’, ‘Monterey F₁’, ‘Tambora F₁’, ‘Milady F₁’, ‘Alborada F₁’.

Ze względu na okres wegetacji brokułu, określany od posadzenia rozsady zbiorów, odmiany brokułu dzielimy na następujące grupy wczesności:

- odmiany średniowczesne: 45-55 dni (‘Colonel F₁’, ‘Montop F₁’)

- odmiany średniopóźne: 60-70 dni (Naxos F₁’, ‘Aquiles F₁’)

- odmiany późne: 70-90 dni (‘Parthenon F₁’, ‘Lord F₁’)

Wczesność odmian brokułu określana jest na podstawie liczby dni od posadzenia do połowy zbiorów, z kolei długość zbiorów, określa liczba dni od wycięcia pierwszej do ostatniej róży.

Proponowane odmiany:

• Do uprawy wiosennej, w której zbiór róż następuje pod koniec V-VI, poleca się odmiany:

- ‘Sebastian’ (Plantiko Zielonki) Odmiana wczesna, przeznaczona głównie do uprawy wiosenno-jesiennej. Kwiatostany zawiązuje po upływie 30-40 dni wiosną i po 45-50 dniach jesienią. Są ciemnozielone, gładkie, ściśle ułożone i bardzo pożywne. Przeznaczona do bezpośredniego spożycia lub na mrożonki.

- ‘Montop F₁’ (Syngenta Seeds). Odmiana wczesna, przeznaczona do uprawy wiosną i latem; charakteryzują ją drobne pączki; nie posiada odrostów bocznych; zwarta, ciemnozielona i wypukła róża i wysoki plon. Przeznaczenie jej jest głównie na świeży rynek. Uwagi: dobrze znosi trudne warunki uprawy wczesną wiosną (np. słabe warunki świetlne).

- ‘Milady F₁’(Seminis). Odmiana szczególnie polecana do uprawy wczesnowiosennej - zarówno w tunelach foliowych, pod agrowłókniną, jak i bez osłon. Wykazuje wysoką tolerancję na jarowizację i zanikanie wierzchołków wzrostu. daje również plon wysokiej jakości w uprawie latem, z przeznaczeniem na zaopatrzenie rynku świeżych warzyw. Wyróżnia się wyrównaniem, dużą masą róż. Pąki kwiatowe są średniej wielkości, ciemnozielone, z lekkim, woskowym nalotem. Rośliny nie tworzą pustych komór w łodydze, są odporne na mączniaka rzekomego. Odmiana wykazuje wysoką odporność na brązowienie pąków róży brokułu (mokra zgnilizna bakteryjna).

• Do uprawy letniej, w której zbiór róż następuje na przełomie VII-VIII, można

zastosować odmiany:

- ‘Naxos F₁’ (Sakata) odmiana przeznaczona do uprawy późnowiosennej i letniej. Rozeta liściowa otacza wieńcem róże, chroniąć ją przed bezpośrednim promieniowaniem słonecznym i suchym wiatrem. Sprawdza się doskonale w uprawie nawadnianej przeznaczonej na zbiór w terminach lipcowo-sierpniowych. Róża umiarkowanie kopulasta, zbudowana z drobnych i ciemnozielonych pączków. Nie tworzy odrostów bocznych. Przeznaczona na potrzeby świeżego rynku i przemysłu. Odznacza się odpornością/tolerancją na mącznika rzekomego kapustowatych, czarną zgniliznę kapustowatych, czerń kapustowatych .

- ‘Olympia F₁’ (Sakata) odmiana przeznaczona na zbiór latem i jesienią. Charakteryzuje się ciemnozieloną różą o kształcie kopulasto spłaszczonym, zbudowana z bardzo drobnego pączka. Przeznaczona jest ta odmiana na bezpośrednie spożycie i na zamrażanie. Odznacza się odpornością/tolerancją na mącznika rzekomego krzyżowych, czarną zgniliznę kapustowatych kapustowatych, czerń kapustowatych.

- ‘Cezar’ (Legutko) Pod koniec czerwca możemy przygotować rozsadę odmiany. Na zagon sadzimy pod koniec lipca. Zalecana rozstawa wynosi 50 x . Zbiory będą możliwe od września do października. Odmiana ta tworzy duże, ścisłe róże koloru zielonego z odcieniem fioletowym. Nie ma tendencji do szybkiego rozwijania pędów kwiatowych.

• Do uprawy jesiennej, w której okres zbioru przypada na IX-X, można zastosować

odmiany:

- ‘Ironman F₁’ (Seminis Vegetable Seeds)_, najnowsza odmiana o okresie wegetacji 70-80 dni. Dzięki temu; że posiada silny system korzeniowy, nie przerasta liśćmi, jest odporny na choroby bakteryjne i grzybowe, jest polecany do uprawy przez cały rok. Roślina jest silna, ma liście cienkie i wzniesione co ułatwia poruszanie się po plantacji podczas prac pielęgnacyjnych i zbioru. Róża osadzona na wysokiej łodydze, duża, wypukła, ciężka, głęboko rozwidlona, ciemnozielona o bardzo drobnym pąku. Podczas wegetacji odmiana nie wykazuje tendencji do tworzenia pędów bocznych. Po zbiorze róży głównej wykształca kilka bardzo ładnych różyczek, stanowiących doskonały surowiec dla przemysłu lub do sprzedaży na świeżym rynku. Jest odmianą genetycznie odporna na „kocie oczka” czyli zróżnicowanie wielkości pąków.

- ‘Parthenon F₁’ (firmy Sakata), to jesienna odmiana brokułu koronowego na potrzeby przemysłu zamrażalniczego. Najwyższy plon różyczek przemysłowych z hektara uzyskuje się po 77-85 dniach prowadzenia uprawy. Odmiana nie tworzy odrostów bocznych. Rośliny wyrównane, silnie korzeniące się, tworzą dużą rozetę liściową. Róża ciemnozielona z odcieniem stalowym, kopulasta, zbudowana z licznych małych różyczek, które posiadają najmniejszą seledynowo-żółtą obwódkę z pośród odmian brokułu przemysłowego. Mieszaniec tworzy wyrównane i niezwykle drobne pączki ściśle osadzone na krótkich ogonkach podpąkowych. Ekspozycji róży średnia do średnio wysokiej. Należy również zwrócić szczególną uwagę na warunki we wczesnej fazie produkcji rozsady, gdyż odmiana może wówczas reagować na zaistniały stres zanikaniem stożka wzrostu.

- ‘Lord F₁’(Seminis Vegetable Seeds)_. Najpopularniejsza odmiana do uprawy na zbiór latem i jesienią. Wysadzany w maju i w czerwcu daje pierwsze plony po 65 dniach, a w lipcu na zbiór jesienią dorasta po 70-75 dniach. Roślina jest wysoka, silna, ma liście wzniesione, dużą, ciężką różę, wypukłą, ciemnozieloną. Pąki kwiatowe są drobne, tworzą równe różyczki co pozwala na otrzymanie doskonałego surowca do różyczkowania dla przemysłu zamrażalniczego. Ta niezawodna od wielu lat odmiana daje wysoki plon róż głównych (koronowych), jak i zadawalający plon róż bocznych. Wykazuje wysoką tolerancję na mączniaka rzekomego i mokrą zgniliznę bakteryjną. Odmiana jest odporna na przerastanie róży liśćmi.

Ze względu na krótki okres wegetacji, brokuły mogą być uprawiane jako poplon po roślinach schodzących z pola w czerwcu lub na początku lipca. Do uprawy na zbiór jesienny można polecić odmiany: ‘Coronado F₁’, ‘Fiesta F₁’, ‘Husky F₁’, ‘Decathlon F₁’, ‘Marathon F₁’, ‘Milady F₁’, ‘Lord F₁’, ‘Prince F₁’, ‘Monterey F₁’, ‘Monaco F₁’, ‘Monopoly F₁’, ‘Volta F₁’, ‘Griffen F₁’.

Ze względów praktycznych, ułatwiających zbiór istotne jest ulistnienie łodygi pod różą, im stopień ulistnienia jest mniejszy, tym łatwiejszy jest zbiór. Ważną cechą odmianową dotycząca róży jest odporność na przerastanie róży liśćmi.

Oceniając odmiany brokułu zwraca się uwagę na odporność lub tolerancję odmian na: mączniak rzekomy, brązowienie pąków, mokra zgnilizna bakteryjna, czerń krzyżowych, czarna zgnilizna kapustnych.

W trakcie prac hodowlanych są super brokuły, jest to krzyżówka brokuła i dzikiej formy sycylijskiej, o 3-4-krotnie wyższej wartości odżywczej w stosunku do standardowych odmian, charakteryzuje ją nawet 10-100-krotnie wyższa zawartość sulforafanu (związku o silnych właściwościach antyrakowych).