Idee polityczne 27.04.2010r
Liberalizm jest powiązany z demokratyzmem; ustroje państw zachodnich są to ustroje liberalno-demokratyczne; mają charakter hybrydowy. Element liberalny odzwierciedla wiarę w ograniczony rząd, element demokratyczny odzwierciedla dążenie do rządów ludu. Wszyscy liberałowie są zwolennikami demokracji, nie oznacza to, że liberałowie są bezkrytyczni w stosunku do demokracji. Platon, Arystoteles uważali, że demokracja to są rządy masy kosztem mądrości, a powinni rządzić ludzie mądrzy. Główną troską liberałów było to, że demokracja może stać się wrogiem wolności. Lud, społeczeństwo nie jest jednością (tak uważają liberałowie) jednostki nie są takie same, każdy z nas jest inny, jest egoistą, każdy ma inne cele i dążenia, nie ma interesu społecznego (tylko arytmetyczna suma interesów.) Demokracja może w zasadzie przerodzić się w tyranie większości, tyranie 50%+1 (przede wszystkim J.S. Mill o tym pisał.) Większość może z pomocą tak ukształtowanego ustroju narzucać swoją wolę mniejszości. Pomimo, że widzieli te ciemne strony to byli ich zwolennikami, w demokracji wszyscy są wciągnięci do procesu rządzenia, do odpowiedzialności za państwo (muszą iść na wybory itp.) ma to wielki walor edukacyjny (a edukacja jest wartością samą w sobie).
Kolejną ideą jest idea kapitalizmu
kapitalizm jest to nazwa systemu społecznego, ale głównie dotyczy sfery/ organizacji gospodarki; oparty jest na liberalnej koncepcji wolności ekonomicznej ludzi. W tym systemie faworyzuje się własność prywatną, której wymiana regulowana jest prawami wolnego rynku, a te prawa opierają się na: prawie podaży, popytu, ceny. Kapitalizm jako ustrojowy wyraz liberalizmu ekonomicznego może ale nie musi wiązać się z liberalizmem politycznym, przykładem tego są np. Chiny, gdzie zasady gospodarki są akceptowane ale nie ma liberalizmu politycznego, struktura władzy nie jest oparta na kwestiach gospodarczych.
Liberalizm gospodarczy jako teoria został stworzony przez ekonomistów politycznych Adama Smitha i Davida Ricardo. [ twórcą był J. Locke ale on zaczął się rozwijać] A. Smith napisał książkę w 1776r.- „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” -> jest to pierwszy tekst źródłowy na temat gospodarki. Dzieła najważniejszych myślicieli.
Dominującą ideą ekonomiczną XVI i XVII wieku był merkantylizm, zachęcał on rządy do ingerencji w życie gospodarcze. Państwo miało w ten sposób ingerować aby zachęcać do eksportu towarów i ograniczać ich import (wprowadzać wysokie cła itp.) uważano, że ta idea zapewni duży rozwój gospodarczy. Smith uważał, że ta idea nie sprawdza się i lepiej by było, gdyby rządy nie ingerowały w gospodarkę, żeby zostawiły gospodarkę samą w sobie. Smith rozumie gospodarkę jak rynek, który działa zgodnie z decyzjami podejmowanymi przez jednostki. Te jednostki są skoncentrowane na sobie, są egoistami, one dążą do poszerzenia majątku, przyjemność dla jednostki polega na konsumpcji majątku. Idea ta konstruuje idee postawy człowieka ekonomicznego ( egoisty, który ma na uwadze koncentrowanie dóbr) rynek powinien być wolny - co oznacza wolność wyboru. Stosunki z innymi egoistami powinny być wolne (np. związki między pracodawcami- a pracownikami) Każdy szerzy do powiększania własnego majątku, ale mamy jeszcze 1 element, tą siłą bezosobową są siły rynku- gospodarka działa dzięki wolnym siłom jednostek i dzięki siła rynku.
Przykład na egzamin-> żaden wytwórca nie jest w stanie określić ceny towaru który produkuje, są różne teorie jak ceny są różne. Siła rynku pozwala ustalić cenę na podstawie ilości dóbr wystawionych na sprzedaż czyli cenę ustala rynek, siła rynku, na podstawie ilości dóbr wystawionych na sprzedaż oraz ilości konsumentów, którzy chcą go nabyć. Mamy popyt i podaż-> mechanizm ten wyznacza cenę produktu (bezosobowa/bezpodmiotowa siła rynku, tzw. ” niewidzialna ręka rynku”) wg Smitha ten mechanizm sam reguluje gospodarkę. Rynek jest samoregulującym się mechanizmem, który nie potrzebuje pomocy z zewnątrz, nikt nie musi pomagać, wręcz przeciwnie, jeżeli państwo zacznie ingerować to wypaczy prawidłowo funkcjonującą siłę rynku.
Sprzeczne interesy się równoważą i rynek w tym momencie najlepiej się ??
Liberalizm opiera się na idei, że społeczeństwo jest zrównoważone i to przekłada się na życie gospodarcze – chociaż każdy ma sprzeczne interesy i chce zarobić jak najwięcej; dzięki niewidzialnej ręce rynku interesy ludzi się zrównoważą, zawsze dojdzie do naturalnej harmonii między sprzecznymi interesami jednostek.
Ekonomiczną wersję tej idei Smith wyraził w ten sposób: „Nie od życzliwości rzeźnika, piwowara lub piekarza spodziewam się naszego obiadu lecz od ich troski o własny interes” -> wszyscy jesteśmy egoistami, ale każdy realizując te interesy w społeczeństwie dochodzimy do harmonii. W XIX w. w USA i W. Brytanii jego idee stały się ekonomiczną ortodoksją, a punktem szczytowania była ekonomiczna doktryna leseferyzmu- państwo nie powinno odgrywać żadnej roli ekonomicznej. Państwo nie powinno tworzyć żadnego ustawodawstwa odnośnie prawa pracy.
Liberalizm: (różnice)
Klasyczny – najstarsza tradycja liberalna, u schyłku XIX wieku się ukształtował (jest to punkt kulminacyjny) kolebką jest W. Brytania! Te idee są najgłębiej zakorzenione w krajach anglosaskich
liberałowie klasyczni wierzą w wolność negatywną, oznacza to, że nie ma zewnętrznych ograniczeń wobec jednostki, nie jest ona do niczego przymuszona. [Hegel -> wolność to życie podporządkowane państwu]
państwo postrzegają konkretnie jako zło konieczne (dla anarchistów państwo to zło podstawowe, które należy zlikwidować); państwo musi istnieć ponieważ musi stworzyć warunki funkcjonowania w ładzie: są zwolennikami minimalnej roli państwa, które działa jako „stróż nocny” (J. Locke) – jego funkcje powinny sprowadzać się do 3 aspektów:
a)utrzymanie porządku wewnętrznego
b) egzekwowanie umów
c) ochrona społeczeństwa przed[ atakiem z zewnątrz
idee liberalizmu klasycznego odrodziły się w latach 70 XX wieku. Był to nurt nieco zmodyfikowany i nazywano go liberalizmem neoklasycznym lub neoliberalizmem.
Głównymi przedstawicielami są: Friedrich, August von Hayek (1899-1992) „Konstytucja wolności”, Milton Friedman- prof. ekonomii w Chicago, Walter Lippmann doradca prezydenta Roosevelta: nurt wywarł największy wpływ na W. Brytanię, zwolenniczką była Margaret Thatcher w USA zwolennikiem był Ronald Reagan. Państwa po II Wojnie Światowej obawiającej się kryzysu powróciły do idee, że trzeba ingerować w gospodarkę, jednak na początku lat 70-tych XX wieku. Nastąpiła recesja i powrócono do idei liberalizmu klasycznego.
Neoliberalizm stał się formą rynkowego fundamentalizmu; rynek traktowany jest jako nadrzędny zarówno na płaszczyźnie moralnej jak i praktycznej wobec państwa; idzie on krok dalej . Adam Smith widział ograniczenia jakimi podlega rynek, natomiast neoliberałowie absolutyzują; Hayek potępiał centralne planowanie, twierdził, że planowanie w jakiejkolwiek formie okaże się na pewno ekonomicznie nieefektywne, gdyż urzędnicy państwowi nie są w stanie zebrać i przetworzyć tak dużej ilości informacji, która dotyczy gospodarki (wszyscy jesteśmy podmiotami gospodarczymi) Hayek wskazuje na to, że jeżeli ludzie są egoistami to w sposób nieunikniony będą dążyć do wykorzystania swojej pozycji dla realizacji swoich interesów publicznych i jeśli urzędnikom da się możliwość interwencji w gospodarkę w postaci planowania, oni nie będą działali dla dobra publicznego, lecz aby wzbogaci siebie; interwencja w gospodarkę jest najpoważniejszym zagrożeniem dla wolności osobistej; każda próba kontrolowania życia gospodarczego w sposób nieunikniony wciąga państwo w inne dziedziny życia i prowadzi nieuchronnie do totalitaryzmu. Hayek na nowo wyraził idee Smitha i ten mechanizm gospodarki, przyrównał rynek do sytemu nerwowego, który jest w stanie regulować gospodarkę, ponieważ jest w stanie przekazać/ przetworzyć jednocześnie nieskończoną liczbę wiadomości przez mechanizm cenowy.
Rynki wg neoliberałów stwarzają warunki uczciwości lub sprawiedliwości ekonomicznej. Takie warunki pozwalają ludziom albo odnieść sukces albo ponieść porażkę (jedynym kryterium jest talent i ciężka praca) nierówność materialna odzwierciedla naturalną nierówność w ramach gatunku ludzkiego. Główną siłą napędową rozwoju idei neoliberalnych stała się globalizacja ekonomiczna. (pocz. Lat 70-tych XX w.) – upadły porozumienia zawarte po II Wojnie Światowej ustalające kursy wymiany walut, które stabilizowały gospodarkę międzynarodową, wówczas powstały instytucje globalnego zarządzania gospodarką np. Bank Światowy; zostały ukształtowane zgodnie z ideami neoliberalizmu.
Współczesny – XIX w. gospodarka oparta na zasadach leseferyzmu, gospodarka oparta na postępowaniu industrializacji- > przyniosło to rozpowszechnianie się bogactw, wobec rzeczywistości bardzo trudno było twierdzić, że taki rynek, w którym państwo nie ingeruje przyniesie zysk. Państwo powinno w pewnym zakresie ingerować/ regulować w gospodarkę, Klasyczni liberałowie uważają, że współcześni liberałowie sprzeniewierzyli się najważniejszej idei liberalizmu. Jest bardziej eklektyczny niż liberalizm klasyczny, który jest dość spójny. Przedstawiciele: T. Green, Leonard?? J.Rawls (1921-2002r) w XIX wieku pojawiły się poglądy modyfikujące ? współcześni liberałowie odrzucili koncepcje traktującą ludzi wyłącznie jako egoistów (John Stuart Mill- ludzie to egoiści ale skłoni są do altruizmu) ludzie korzystając z tego, że żyją w państwie posiadają również obowiązki społeczne, a nie wyłącznie indywidualne. Wizja ta powstała pod wpływem ideologii/ idei socjalistycznej. Wolność ekonomiczna może prowadzić do wyzysku, gdyż umowy o pracę nie są zawierane przez wolne i równe sobie jednostki. Pracownicy są czasem przymuszani do akceptowania warunków zatrudnienia bo jedyną alternatywą dla nich jest ubóstwo i głód podczas gdy pracodawcy mają zazwyczaj luksus wyboru pracowników spośród wielu (zauważyli rzecz, która była wówczas dość oczywista) wolność ekonomiczna może prowadzić do wyzysku ; współcześni liberałowie proponują idee wolności w znaczeniu pozytywnym, wolność oznacza dla jednostki możliwość rozwoju i utrzymania swojej indywidualności czyli możliwość samorealizacji. Dla nich najważniejszą wartością jest stworzenie takich warunków, w których człowiek będzie mógł się rozwijać, jeżeli zmieniamy koncepcje wolności to zmieniamy koncepcje państwa; państwo może nam pomóc stworzyć warunki do rozwoju- zmiana postrzegania funkcji państwa; na państwie ciąży społeczna odpowiedzialność za swoich obywateli, państwo nie jest postrzegane jako zagrożenie dla wolności jednostki ale jako gwarant wolności jednostki [zmiana postrzegania czym jest państwo] Zgodnie z tym rozumowaniem dochodzi często do nałożenia na siebie socjalizmu i liberalizmu, II połowa XX wieku -> nurt liberalizm socjaldemokratycznego (przedstawiciel John Rawls- „Teoria sprawiedliwości” jego dzieło broni redystrybucji dochodów i opieki społecznej; on mówi: pomoc socjalna? TAK! Ale jest jednak liberałem, różni się od socjalistów tym, że nadal jest zwolennikiem równości społecznej (pewna minimalna pomoc społeczna? TAK!) nierówność społeczna jest sprawiedliwa i potrzebna, jest bodźcem do pracy niekiedy trzeba pomóc innym jednostkom aby później jednostki same mogły sobie pomóc.
John Maynard Keynes – doktryna państwa dobrobytu; dzięki jego ideom liberalizm przetrwał; żył w latach 1883-1946r „Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza” pisał to dzieło pod wpływem wielkiego krachu gospodarczego, on spowodował, że Keynes mówi NIE! Państwo musi ingerować w gospodarkę, on odrzuca podstawową wiarę / zasadę w samo regulujący się rynek (klasycznych liberałów, rynki same się nie regulują) bezrobocie się ureguluje kiedy obetnie się pensje. Keynes mówi, że rynek się sam nie reguluje, jeżeli obetnie się pensje pracownikom to oni będą kupowały mniej, fabryki będą produkowały mniej, w tych fabrykach będzie trzeba zwalniać pracowników itp. I nakręci to spiralę kryzysu ekonomicznego, państwo musi zainterweniować/ zainwestować (np. w budowę dróg -> część ludzi zyska pracę to zaczną kupować i w kolejnych gałęziach gospodarki stworzą się nowe miejsca pracy) gdy następuje kryzys, państwo musi być zastrzykiem popytu dla rynku (interwencja państwa jest konieczna) nazywa to efektem mnożnikowym [przeciwstawił się on podstawowej wierze liberalizmu]