Wykonał:

Wojciech Dąbek

Praca poświęcona w całości broni używanej w średniowieczu przez królów, ich armię oraz całkowicie anonimowych ludzi. Broń była podstawą wszystkich sporów, rzadko ludzie uciekali się do skorzystania z rozumu, szczególnie gdy jedna ze stron była silniejsza. W tej pracy opisze znane mi rodzaje broni białej (miecze), drzewcowej (włócznia, halabarda), obuchowej (berło, buzdygan) oraz opisze kilka broni miotających (proca, łuk).

1.Miecze:

Podstawową bronią i zarazem ikoną średniowiecza stały się miecze. W większości armii miecznicy i inne jednostki wyposażone w tą broń były podstawą, decydującą o wygranej bądź porażce. Ta broń wykuwana już w epoce brązu aż po dzisiaj ciągle jest przedmiotem zainteresowania wielu ludzi nie tylko pod względem naukowym lecz także sportowym.

1.1 Miecz jednoręczny jest przodkiem wszystkich mieczy, opis dla ludzi nie wtajemniczonych brzmiał by: długi obu stronny nóż, prawdziwe oblicze może uda się przekazać poniższym rysunkiem:

Części miecza:
I Rękojeść:
1. Głowica
2. Trzon
3. Jelec
II Głownia:
4. Taszka
5. Zastawa
6. Płaz
7. Ostrze
8. Sztych
9. Zbrocze
10. Czubek
III Pochwa:
11. Okucie
12. Trzewik

Pierwsze miecze, wykonywane z brązu, powstawały już w epoce paleolitu, na terenie Chin i Egiptu. Z powodów technologicznych były wydłużone, wąskie i nadawały się głównie do pchnięć. Później miecze, wykonywane z żelaza, stały się powszechnie używaną bronią. Najdynamiczniejszy rozwój mieczy w Europie przypada na średniowiecze, kiedy stały się także symbolem stanu rycerskiego. Powstał kult miecza - z narzędzia stał się sacrum, wierność przysięgano na miecz. Bardzo często otrzymywał własne imię i noszono go przed władcami na znak władzy i sprawiedliwości.

1.1.1 Bułat – to rodzaj szabli orientalnej, wykonana z bardzo twardej i sprężystej stali. Oprócz materiału, tzw. stali bułatowej, broń ta wyróżniała się także krótką, krzywą głownią o szerokim piórze, rozszerzającym się ku końcowi.

Używana w Polsce oraz na Bliskim Wschodzie m.in. przez janczarów. Nazwą to określano w dawnej Polsce także stal damasceńską. W Turcji pod ta nazwą znana jest także pala.

1.1.2 Gladius (łac., plur. gladii – miecz) jest to krótki miecz rzymski. Jego żelazna głownia była obosieczna z ością przez środek i ostro zarysowanym szczytem. Rękojeść natomiast posiadała kulistą głowicę z drewna lub z rogu, której trzon był karbowany albo ujęty w obłe pierścienie, z mało wydatnym pudełkowatym jelcem.

Broń ta stanowiła wyposażenie legionistów rzymskich od III w. p.n.e. do III w. n.e. Została ona przyswojona od ludów hiszpańskich. W miarę rozwoju techniki i sztuki wojennej uległ on zmianom konstrukcyjnym. Najstarsze znane nam modele ("Wzór Mainz" nazwany tak od miejsca znalezienia) miał długość od 400mm do 550mm i szerokość od 48mm do 74mm. Przeznaczony był przede wszystkim to kłucia i stąd też posiadał charakterystyczny, długi sztych. Późniejszym typem jest "Wzór Pompejański" mierzący od 42cm do 50cm długości i od 4,2cm do 4,5cm szerokości (jednakowej na całej długości ostrza). Przeznaczony był zarówno do kłucia jak i cięcia. Wszystkie znalezione gladiusy charakteryzują się doskonałym wyważeniem. Także antyczni byli pod ogromnym wrażeniem ich możliwości - król Macedonii, Filip V rzekomo był przerażony, gdy ujrzał ludzi zabitych tym typem miecza.

Gladius był popularnym mieczem podczas walk gladiatorów

1.1.3 Jatagan - broń biała, sieczna o podwójnej krzywiźnie ostrza, średniej długości (dłuższa od kindżału, ale krótsza od szabli). Nie posiada jelca, a głowica rękojeści jest rozdwojona, tworząca sylwetkę motyla. Używana była od XVI wieku na Bliskim Wschodzie. Wywodzi się prawdopodobnie od machairy znanej już w starożytności.

1.1.4 Kordelas - broń biała, długi prosty lub zakrzywiony jedno lub dwusieczny nóż myśliwski do zarzynania i patroszenia postrzelonej zwierzyny

Znany od późnego średniowiecza, bardzo popularny w XVIII w. w wojskach lądowych (zwłaszcza u saperów i artylerzystów) i w marynarce. Od wieku XIX już tylko broń myśliwska

Oręż myśliwski z głownią jednosieczną, nieznacznie zakrzywioną i zaostrzoną przy sztychu, przystosowany był też do cięcia. Niekiedy służył w wojsku piechurom jako broń boczna. Broni tej używano raczej do polowania niż do walki. Kordelas nie dawał ochrony dłoni

1.1.5 Pałasz - broń biała, przeznaczona do cięć i do sztychów, z prostą, długą i szeroką jedno lub obosieczną głownią. Pałasze posiadały najczęściej rękojeści w stylu szablowym, niektóre jednak posiadały rękojeści rapierowe.

Pałasz wywodzi się z krajów Bliskiego Wschodu. W Polsce pałasze używane były w XVI - XVIII przez husarię, obok szabli, a zamiast koncerza, oraz na początku XIX wieku przez kirasjerów Księstwa Warszawskiego. Pałasz husarski charakteryzował się metrową, jednosieczną głownią oraz rękojeścią posiadającą esowaty jelec, zastąpioną później rękojeścią identyczną jak w szabli husarskiej. Terminem pałasz husarski określa się często szablę husarską, co może być mylące. W starych inwentarzach nazwą pałasz często określano każdą długą broń sieczną. Szczególnym typem pałasza jest pałasz koszowy o obosiecznej głowni i rękojeści z furdymentem. Pałasze tego typu od XVII wieku po dziś dzień (reprezentacyjnie) są narodową bronią Szkotów. Współcześnie jedynym używanym pałaszem w Polsce jest szabla oficerska Marynarki Wojennej wzór 1976 (tradycyjnie nazywany szablą jednak konstrukcyjnie jest to pałasz, gdyż posiada prostą głownię).

1.1.6 Rapier jest bronią białą o długiej, prostej i obusiecznej klindze, dłuższą od szabli. Jego początki sięgają wczesnego renesansu, kiedy to zrodziła się potrzeba broni noszonej "na co dzień" przez mieszczan. Był najpopularniejszą bronią Europy Zachodniej od XVI do XVII wieku.

Wbrew obiegowym opiniom jest on stosunkowo ciężką i powolną bronią (jego waga porównywalna jest do późnych mieczy jednoręcznych) – wymagał od posługującego się nim szermierza sporej sprawności fizycznej. Mimo, iż początkowo na równi służył do cięć i sztychów (pchnięć), w drodze ewolucji jego znaczenie jako broni siecznej zanikło.

Za rapier należy uznać każdą jednoręczną broń białą posiadająca podkrzyże (ricasso) wraz z wolnym do niego dostępem od strony kosza, pełną oślą podkowę (pas d'ane) oraz głownię przeznaczoną głównie do pchnięć.

1.1.7 Sejmitar – paradna szabla lub broń myśliwska używana na Bliskim Wschodzie w XVII-XVIII w., stosowana także do walki.

Broń bardzo ozdobna, o otwartej oprawie rękojeści, krótkim i szerokim jelcu, połączonym często z głowicą rękojeści łańcuszkiem. Głownia krótka (ok. 60 cm) odznaczała się dużą krzywizną i szerokością.

1.1.8 Sztylet może i nie jest mieczem, ale najbardziej pasuje do niego to określenie, z wyglądu i zastosowania nie jest niczym innym jak krótkim mieczem. Sztyletem posługiwano się od czasów paleolitu (kamienne) do dziś. Niektórym sztylet może się kojarzyć z cichym i ukrytym zabójstwem, był bowiem używany do usuwania przeciwników przez np.: skrytobójców, sztyletem zabity został Juliusz cezar i wielu innych ważnych ludzi.

1.2 Miecz półtoraręczny to zdrobniona i potoczna nazwa europejskiego miecza bastardowego (z ang. bastard sword), którego konstrukcja umożliwia walkę zarówno jedną, jak i dwiema rękami. Pojawił się w XIII wieku, bardzo popularny od połowy XIV wieku, z powszechnego użycia wyszedł na początku wieku XVI.

Miał około 110-140 cm długości, a jego typowa waga oscylowała w granicach 1,2-1,6 kg, ale zdarzały się egzemplarze lżejsze (ok. 1 kg) i cięższe (ok. 2 kg).

Określenie półtoraręczny wzięło się z problemu klasyfikacji tego typu mieczy - ich rękojeść jest znacznie dłuższa niż w mieczach jednoręcznych, a zarazem krótsza niż w mieczach prawdziwie dwuręcznych ("mieczach wielkich"). Umożliwia ona dołożenie drugiej ręki, ale w wielu egzemplarzach nie jest to chwyt pełny, dłoń opiera się częściowo na rękojeści, a częściowo na głowicy lub też tylko na głowicy). Wszystkich tego typu mieczy można używać jedną ręką.

Jest najbardziej wszechstronnym typem miecza, zdatnym do zadawania zarówno pchnięć, jak i cięć, używania pieszo (najczęściej oburącz) lub z grzbietu konia (nierzadko z tarczą). Gdy na przełomie XIV i XV wieku zaczęły upowszechniać się zbroje płytowe, repertuar technik wzbogacił się o tzw. półmiecz – broń trzymana była jedną ręką za rękojeść, a drugą w 1/2-2/3 głowni, co umożliwiało zadawanie bardzo precyzyjnych i silnych pchnięć (znacznie skuteczniejszych w walce z przeciwnikiem noszącym zbroję płytową), a także zadawaniem ciosów głowicą lub jelcem. W doświadczonych rękach był bronią bardzo skuteczną. Był używany nie tylko na polach bitew, ale również do pojedynków.

1.2.1 Katana– tradycyjny japoński (pochodzący z Korei) miecz o długości　głowni powyżej 60 cm, jednosiecznej, o kształcie lekko wygiętym do góry i zaokrąglonym lub ściętym sztychu. Jelec tej broni ma kształt bogato zdobionej tarczki (gardy). Rękojeść wykonana jest z wydrążonego drewna lub miedzi, z oplotem jedwabnym i elementami dekoracyjnymi.

Pierwsze miecze tego typu pojawiają się pod nazwą Kara-tachi już około 646 r. n.e. jako wersje rozwojowe importowanych chińskich mieczy ze stali. Zbliżone były kształtem, lecz nie posiadały jeszcze charakterystycznego zdobnictwa i jelca tarczkowego. Dopiero w okresie Muromachi (1392-1573) pojawia się miecz podobny do tradycyjnego katana, zwany uchigatana (w wolnym tłumaczeniu "miecz uderzeniowy"). Pod koniec tego okresu staje się on ulubioną bronią bojową samurajów. Istnieje jeszcze wiele innych wersji mieczy z tego okresu, ale różnice pomiędzy nimi są zazwyczaj kosmetyczne.

1.3 Miecz dwuręczny to typ miecza charakteryzujący się dwuręcznym chwytem rękojeści. W Europie rozwinął się w pełni na przełomie średniowiecza i renesansu. Był bronią piechoty.

Od mieczy jedno– i półtoraręcznych, oprócz sposobu trzymania, różni się większymi rozmiarami i wagą (średnio około 3,5kg). Często, zwłaszcza w późniejszych modelach, rozbudowywany był jelec, a na głowni tworzono tzw. rikasso: dodatkowe miejsce chwytu umieszczone tuż przed jelcem – dawało ono możliwość walki na mniejszym dystansie, ale dłoń zostawała automatycznie o wiele bardziej narażona na rany. W dodatku, przy chwycie na rikassie, miecz tracił równocześnie w dużym stopniu atut siły ciosu, ale za to zyskiwał na szybkości.

Miecze dwuręczne często i chętnie były wykorzystywane jako reprezentacyjna broń gwardii pałacowych. Nawet wykonywano dla nich specjalne, bogato zdobione egzemplarze, które nierzadko charakteryzowała wielka waga. Być może to one stały się osnową dla powstania istniejącego do niedawna w historii przekonania o niesamowitej masie mieczy bojowych.

1.3.1 Espadon, hispadon - rodzaj dużego miecza dwuręcznego piechoty, używanego w XV wieku i l połowie XVI wieku, głównie w formacjach piechoty szwajcarskiej i niemieckich landsknechtów oraz przez eskorty dowódców i chorągwi. Jego przeznaczeniem była walka z formacjami pikinierów i halabardników, wobec których inne bronie nie były skuteczne.

Długość miecza sięgała 180 cm, w tym długość głowni do 150cm. Miał on duży jelec, w formie dwóch stosunkowo długich ramion, zwykle nachylonych lekko w kierunku głowni, często zdobionych. Długa rękojeść pozwalała na w miarę sprawne operowanie oburącz ciężkim mieczem o sporej bezwładności, wykorzystując zasadę dźwigni. Poniżej rękojeści i jelca znajdował się krótki tępy odcinek głowni (ricasso), pozwalający na trzymanie go jedną z rąk, często obciągnięty skórą. Odcinek ten od głowni właściwej oddzielały sporych rozmiarów wąsy, zapewniające dodatkową ochronę dla dłoni przed ciosami ześlizgującymi się po głowni.

Miecze tego typu noszono bez pochwy na ramieniu lub przewieszone przez plecy. Głównym sposobem walki były ukośne cięcia znad głowy

1.3.2 Nodachi dużych rozmiarów (najczęściej około 1,4 metra) miecz dwuręczny wykorzystywany w feudalnej Japonii do walki w polu, od czego zaczerpnął on także swoją nazwę (no to w języku japońskim pole). Często nazwa nodachi jest używana zamiennie z ōdachi jednak o ile ōdachi to termin który może odnosić się do dowolnego typu dużych mieczy tak nodachi to konkretny rodzaj miecza o określonym przeznaczeniu. Wbrew pozorom ten rodzaj miecza chłopi czasami wykorzystywali do ścinania bambusów.

2. Broń drzewcowa:

Broń drzewcowa to (oprócz zwykłych kamieni) chyba najstarszy rodzaj broni. Pierwsze pojawiły się oszczepy, potem włócznie, lance, halabardy oraz wiele innych. Przewagą broni drzewcowej jest jej długość, grecki hoplita nabijał na nią wroga nim ten zdążył podbiec na wystarczającą odległość by użyć miecza. Niestety jej długość uniemożliwiała tak błyskawiczną obronę przed ciosem jak w przypadku miecza.

2.1 Berdysz (łac. barducium - siekierka) to broń drzewcowa. Ciężki, szeroki topór o zakrzywionym ostrzu i długim drzewcu (ok. 1,8 m), zdolny zmiażdżyć zbroje. Używany przez piechotę do walki z jazdą w XVI i XVII wieku. W Polsce w 1674 Jan III Sobieski wprowadził w wojsku polskim zmodyfikowany berdysz mały o długości ok. 120 cm, używany także jako podpórka (forkiet) podczas strzelania z muszkietu. Znany był już w starożytności, ale rozpowszechniać zaczął się w średniowieczu w XIV wieku (Europa Zachodnia).

2.2 Drąg – najpopularniejsza wśród prostego ludu broń która nic nie kosztuje, jest to bowiem zwykły kij, rzadko okuty żelazem lub brązem (wtedy zyskiwał na wartości).

2.3Dzida to broń drzewcowa, lżejsza i mająca mniejsze wymiary od włóczni, przez co dzidy mogły służyć zarówno do walki na odległość, jak i do starcia na bliższym dystansie. Najstarsze dzidy powstawały poprzez utwardzanie w ogniu zaostrzonego drewnianego kija.

Co ważne dzida nie posiada doczepianego grotu. Jest to jeden kawałek drewna, odpowiednio obrobionego

2.4 Gizarma – broń drzewcowa o długim, płaskim grocie osadzonym na drzewcu długości 2-2,5 metra. Początkowo żeleźce miało kształt kosy osadzonej pionowo, potem dodano niesymetrycznie rozmieszczone haki i kolce. Broń ta była używana przez piechotę, głównie w starciach z konnicą (haki umożliwiały ściągnięcie jeźdźca na ziemię). Gizarma pojawiła się w XII wieku w Anglii, w XV w. rozpowszechniła się w Europie Zachodniej, w Polsce używana wyłącznie przez piechotę gdańską. Później wyszła z użycia bojowego, stając się, podobnie jak halabarda i glewia, bronią paradną, aby w XVII w. zaniknąć zupełnie.

2.5 Glewia (łac. glavea, glavia) – broń drzewcowa, zaopatrzona w grot w postaci szerokiego jednosiecznego noża, osadzony na drzewcu o długości 2-2,5 m. Późniejsze glewie miały jeden lub dwa kolce na grzbiecie noża, co upodabniało je do gizarmy. Glewia pojawiła się w XIV wieku, powszechnie używana była w XIV-XVI wieku (głównie w Zachodniej Europie) jako broń piechoty. Od XVI wieku służyła jako broń paradna na wyposażeniu straży pałacowych.

2.6 Halabarda - dwuręczna broń drzewcowa, która zdobyła popularność między wiekiem XIV a wiekiem XV. Na 2,5-metrowym drzewcu osadzone było ostrze rozchodzące się na trzy strony: na siekierę, szpikulec sterczący pośrodku, mogący służyć zarówno do cięcia jak i kłucia, oraz na hak umożliwiający żołnierzowi zrzucenie za jego pomocą kawalerzysty z konia. Od XVI w. używana przez straż pałacową i miejską. Dzięki swej prostej budowie, wysokiej skuteczności i niskiemu kosztowi produkcji była bardzo popularna i szeroko dostępna. Używano jej głównie, aby pokonać pikinierów, albo rycerzy walczących mieczem, gdyż długość tej broni zapewniała halabardnikom dużą przewagę.

Halabarda była podstawową bronią wczesnej armii szwajcarskiej od XIII wieku, następnie rozprzestrzeniła się także na inne kraje, w dużym stopniu ze szwajcarskimi wojskami zaciężnymi.

Pomimo nieprzydatności bojowej, halabardy są wciąż obecne, chociaż jedynie jako broń reprezentacyjna (np. Gwardia Szwajcarska).

2.7 Kosa bojowa – broń biała, powstała z przekształcenia narzędzia typowo rolniczego w broń. Ze względu na jej szczególne właściwości tnące oraz długi zasięg, kosa gospodarcza doskonale nadaje się do przypadkowego użycia jako broń podręczna, lub po odpowiednim jej zaadaptowaniu, może być użyta jako broń bojowa, tj. być przeznaczona na wyposażenie oddziałów o charakterze militarnym.

2.8 Lanca (z łac. lansea: włócznia) – lekka broń drzewcowa formacji kawaleryjskich: ułanów, szwoleżerów, lansjerów. Nazywana królową broni.

Długość od ok. 2,6-2,9 m (wyjątkowo powyżej 3 m), stosunkowo lekkie drzewce zakończone wąskim grotem do długości kilkunastu-dwudziestu kilku cm, z podobnej długości lub nieco dłuższymi wąsami stanowiącymi jego przedłużenia i ochronę drzewca. Tylec zakończony okuciem i strzemiączkiem (do zaczepiania o nogę jeźdźca). Pod grotem zwykle przymocowany proporczyk. Doskonale wyważona, posiadała w środku ciężkości rękojeść oraz temblak służący zawieszaniu lancy na ramieniu i zabezpieczający przed wypuszczeniem podczas walki.

Typowa dawna lanca polska wykonana była z jesionowego drzewa impregnowanego smołą.

Jej lekkość i wyważenie umożliwiały zręcznemu i wyszkolonemu kawalerzyście na niezwykle szybkie operowanie bronią (możliwe było operowanie dwoma palcami). Lanca miała uniwersalne zastosowanie, zarówno podczas przełamującej szarży jak i w indywidualnych pojedynkach w bitewnym ścisku, we wszystkich kierunkach, praktycznie w każdych warunkach terenowych, przeciw każdemu przeciwnikowi, czy to uzbrojonemu w broń białą czy palną. Specyficzną szermierkę nazywano "sztuką robienia lancą".

Ewolucję tej broni można obserwować od XVI w., kiedy to w lżejszych formacjach kawaleryjskich zaczęły pojawiać się krótsze i lżejsze niż kopia odmiany broni drzewcowej. Taką bronią była od ok. połowy XVI w. tzw. rohatyna, długa na ok. 5 stóp, przeznaczona zarówno do pchnięcia jak i do rzucania. W tą broń (bądź podobną, co do wymiarów i sposobu użycia) uzbrojone były początkowo roty strzelcze a potem chorągwie kozackie.

Dalszy rozwój nastąpił w pierwszych dziesięcioleciach XVIII w. – w czasach panowania dynastii saskiej, kiedy to lekkie formacje kawaleryjskie pochodzące z terenów Rzeczypospolitej brały udział w licznych konfliktach (III wojna północna, wojna siedmioletnia), wtedy po raz pierwszy ich ekwipunek i sposób walki został zauważony, a następnie skopiowany przez Prusakow. Wtedy najprawdopodobniej użyto po raz pierwszy szerzej nazw 'ułani' i 'lanca', przy czym ten ostatni termin używany był przez cudzoziemców, a dopiero następnie spolszczony, podczas gdy najpopularniejszą nazwą rodzimą tej broni była wówczas dzida.

Lanca przyjęta została oficjalnie do uzbrojenia wojska Rzeczypospolitej w wyniku reform Sejmu Czteroletniego, kiedy to zlikwidowano husarię i wprowadzono kawalerię narodową. Z uwagi na wielki opór i kontrowersje takiego posunięcia przyjęto specyficzny kompromis, w wyniku którego wprowadzono nową broń pod nazwą 'kopii' pomimo, że budową ani sposobem użycia nie przypominała zarówno kopii średniowiecznych rycerzy i husarskich.

Po upadku Rzeczypospolitej lanca pojawia się ponownie w Legii Nadwiślańskiej pod nazwą proporca. Formacja ta stała się podczas wojen napoleońskich wzorem dla wszystkich armii uczestniczących w konfliktach tej epoki oraz po niej – i to zarówno jeśli chodzi o samą broń, jak i umundurowanie, sposoby walki czy regulaminy.

Późniejsze lance były niejednokrotnie – szczególnie w obcych armiach - wykonane z różnych materiałów: jak np. stalowe rurki czy bambus. Istniały również tendencje do zwiększania ciężaru i długości – w przekonaniu, że zabieg ten zwiększy skuteczność broni, co jak się wydaje nie było dobrym rozwiązaniem, zważywszy ze siła lancy tkwiła od początku i przede wszystkim w jej lekkości i łatwości operowania.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przywrócono lancę w Wojsku Polskim, była to broń oparta na wzorach obcych francuskich i niemieckich (o długości odpowiednio 297 i 319 cm), o konstrukcji opartej na stalowej rurce. Po kampanii wrześniowej – przy czym należy zauważyć, że istnieją sprzeczne opinie co do jej bojowego użycia – zakończyła się historia lancy w formacjach bojowych.

2.9 Partyzana – broń drzewcowa o obosiecznym grocie, posiadającym u nasady dwa rozgałęzienia o kształcie skrzydeł lub półksiężyca. Używana na zachodzie Europy w XV wieku jako broń bojowa piechoty, w XVII wieku stała się bronią paradną: oznaką godności oficerskiej oraz bronią straży pałacowych. W Polsce mniej popularna, używana głównie jako broń paradna straży.

Z racji faktu, że stała się oznaką stopni oficerskiej, nazywana też była kapralskim kijem

2.10 Pika - dawna broń drzewcowa piechoty, używana przede wszystkim przeciwko kawalerii. Piki były bardzo długie i osiągały nawet do sześciu metrów długości.

Drzewce zakończone było na samym szczycie metalowym grotem, co zwiększało skuteczność w boju. Pikinierzy, których główną broń stanowiła pika, byli również uzbrojeni w szpady lub inną krótką broń białą, ze względu na niewielką przydatność piki w bezpośrednim starciu.

Podczas bitwy pikinierzy byli na ogół zgrupowani w zwarte kolumny, co zapewniało większą efektywność działania. Po wynalezieniu muszkietu pikinierzy stali się osłoną dla formacji wyposażonej w tą broń. Piki były w powszechnym użytku od czasów średniowiecza aż do XVII wieku.

W XVII wieku wzrost zasięgu oraz skuteczności ognia prowadzonego z muszkietów z zamkiem skałkowym i armat wraz z wprowadzeniem na wyposażenie piechoty bagnetów spowodowały, że piki stały się mało użyteczne i w XVIII wieku zniknęły z pól bitew.

2.11 Sarissa (też saryssa) – długa włócznia piechoty doby hellenistycznej stanowiąca podstawę do tworzenia falangi typu macedońskiego. Jej długość wahała się od 5 do nawet 7 metrów (według różnych źródeł). Sarissy bojowe były krótsze od ćwiczebnych. Ostrze sarissy o długości ok. 50 cm wykonywano z lanego żelaza. Na drugim końcu drzewca znajdowała się ostra stopka służąca do wbijania tej włóczni w ziemię. Stopka mogła zostać również wykorzystana jako ostrze zastępcze w przypadku złamania drzewca. Ciężar sarissy wynosił około 8-10 kg, musiała być więc noszona w obu rękach i, oprócz niewielkich mieczy i tarczy, stanowiła jedyne uzbrojenie falangitów. Podczas walki pierwsze 4 lub 5 szeregów falangi wysuwało swoje sarissy ku przodowi, tworząc tym samym zaporę z ostrzy. Pozostałe szeregi trzymały je pod kątem 45 do 90 stopni. Sarissa była bronią stworzoną specjalnie do walki w szyku zwartym, falangici nie nadawali się do walki w luźnym szyku.

2.12 Trójząb - rodzaj broni białej, używanej niegdyś przez rybaków do polowania na większe ryby i ośmiornice, składa się z drzewca i osadzonych na nim trzech metalowych zębów, zakończonych hakami.

Trójząb jest atrybutem Posejdona (rzymskiego Neptuna), używany był przez nich do rozbijania skał i tworzenia źródeł. Jest także atrybutem hinduskiego boga Śiwy. Trójząb był używany w walkach gladiatorów. Dobijano nim spętanego siecią wroga. Motyw trójzębu występuje na fladze Barbadosu oraz w herbie Ukrainy. Grecka litera psi ma wygląd zbliżony do trójzębu.

2.13 Włócznia - ogólna nazwa długiej prostej broni drzewcowej.

Polska nazwa tego rodzaju broni wywodzi się od zwyczaju troczenia jej do łęku siodła końskiego w taki sposób, że zwisając w dół często wlokła się po ziemi.

W zależności od ciężaru, rozmiarów, kształtu i rodzaju ostrego zakończenia (grotu), włócznia mogła służyć do miotania na odległość (broń rzutna) lub do walki wręcz.

W związku z uniwersalnością i powszechnością tego rodzaju broni trudno jest jednoznacznie ustalić jej genealogię. Włócznia jest bez wątpienia jednym z najstarszych (obok maczugi i łuku) rodzajów broni, zarówno myśliwskiej, jak i wojennej. Włócznie spotykamy niemal we wszystkich armiach świata, od zarania dziejów, aż po czasy nowożytne.

3. Broń obuchowa:

Broń obuchowa to metalowe i rozwinięte następstwo zwykłych drewnianych pałek. W przeciwieństwie do broni powyższych, u których głównym celem było przede wszystkim przebicie lub przecięcie skóry i narządów wroga, to w broni obuchowej chodzi o zmiażdżenie mu kości, skóra może zostać nie naruszona.

3.1 Młot bojowy - jedna z najstarszych form broni obuchowej używana od czasów prehistorycznych do średniowiecza. Składał się z bijaka, kamiennego, później metalowego, osadzonego na trzonie, zwykle drewnianym. Używany był najczęściej jako broń jednoręczna, służył głownie do rozbijania uzbrojenia ochronnego przeciwnika. Jego oburęczna wersja zwana była kafarem.

Od młota bojowego wywodzą sie prawdopodobnie różne typy młotów rycerskich (np. nadziak), o ostrych uformowanych bijakach, przystosowanych do walki z przeciwnikiem ubranym w kolczugę.

W mitologii skandynawskiej występuje jako boski młot Thora - Mjølner, popularny jako symbol religijny, amulet a także godło heraldyczne.

Zaadoptowany przez twórców świata fantasy, występuje często w literaturze, filmach i grach komputerowych, często jako broń barbarzyńców.

3.2 Kastet - broń obuchowa miażdżąca, używana w walce wręcz. Kastet zazwyczaj jest odlewany z metalu (głównie ze stali i aluminium, chociaż istnieją także kastety wyrabiane z tworzyw sztucznych dla zmniejszenia wagi i niezauważenia przez wykrywacze metalu). Służy do nadawania większej siły ciosowi pięścią. Ze względu na małą powierzchnię, z którą kastet kontaktuje się przy uderzeniu, powoduje większe uszkodzenia tkanek i zwiększa prawdopodobieństwo uszkodzenia kości. Przy wyjątkowo silnym ciosie w czaszkę możliwe jest nawet spowodowanie śmierci zaatakowanej osoby.

Kastet jako broń może być używany do samoobrony, jednak złą sławę zyskał sobie głównie ze względu na jego używanie przez środowiska przestępcze oraz w walkach ulicznych. Szczególnie niebezpieczną jego odmianą jest wersja zakończona kolcami (broń obuchowo-kłująca). Istnieją też kastety z wbudowanym nożem (broń obuchowo-sieczna).

Kastet wywodzi się ze starożytnego Rzymu gdzie był znany pod nazwą caestus i początkowo był rodzajem rękawicy lub ochraniacza na rękę wyrabianego ze skóry i metalu. Był on używany w czasie pojedynków bokserskich toczonych przez gladiatorów. W przeciwieństwie do obecnych rękawic bokserskich, które mają za zadanie wytłumić siłę uderzenia, caestus był używany do zwiększenia obrażeń zadawanych przeciwnikowi.

3.3 Wekiera to drewniana pałka lub rzadziej metalowa, z metalową głowicą często nabijana ostrymi kolcami. Z uwagi na swoją sporą masę była najczęściej używana przez rycerstwo lub ciężką piechotę i służyła do przebijania zbroi przeciwnika.

Tańszą, dostępną dla każdego wersję wekiery wytwarzało się poprzez nabijanie młodego jeszcze drzewa ostrymi kawałkami krzemienia bądź metalowymi ćwiekami, a następnie czekanie aż z biegiem czasu owe kolce wrosną w drzewo. Gdy tak spreparowane drzewo osiągnęło pożądaną wielkość, ścinano je i nadawano mu odpowiedni kształt

3.4 Buława (słowo pochodzenia tureckiego) jest bronią obuchową, udoskonaloną formą kościanej lub drewnianej maczugi. Wywodzi się ze Wschodu i do późnego średniowiecza była używana do unieszkodliwiania przeciwnika, który osłonięty był tylko wątłym pancerzem (np. kolczugą). U kresu epoki rozpowszechniły się sztywne zbroje płytowe, które sprawiły, że buława stała się tylko oznaką władzy wojskowej (w Polsce – hetmańskiej (XVI-XVIII wiek) lub marszałkowskiej (XX wiek). Buława posiada głowicę w kształcie kuli lub gruszki.

3.5 Buzdygan (tur. bozdogan - pałka) broń obuchowa pochodzenia wschodniego, metalowa głowica osadzona na trzonku o długości ok. 60 cm. Głowica zbudowana była z piór (najczęściej 6 do 8, choć były buzdygany o ponad 20 piórach) promieniście rozchodzących się od drzewca. Dlatego na Rusi znany był również jako "sześciopiór". Pióra miały kształt trójkątny lub trapezowy, zwężający się ku dołowi. Trzonek był drewniany, drewniany okuty blachą lub całkowicie metalowy, czasami z ukrytym wewnątrz sztyletem.

Buzdygany używane były w Europie od X do XV w., zarówno przez piechotę jak i jazdę. W Polsce od XVI do XVIII wieku stanowił oznakę władzy oficerskiej rotmistrzów, pułkowników, poruczników i chorążych – były wtedy zwykle bogato zdobione, z zaokrąglonymi piórami.

3.6 Kiścień - rodzaj broni obuchowej używanej w średniowieczu, składającej się z drewnianego trzonka, do którego łańcuchem, sznurem lub rzemieniem przymocowano bijak, służący do zadawania ciosów przeciwnikowi. Zwany także mylnie korbaczem lub morgenszternem. Trzonki kiścieni mogły mieć różną długość, zwykle jednak wynosiła ona ok. 30–40 cm. Bywały też kiścienie ich pozbawione, w postaci kuli na rzemieniu, który owijano dookoła ręki. Bijak miał zazwyczaj postać stalowej kuli najeżonej kolcami, choć istniały też bijaki gładkie oraz wykonane z innych materiałów (szczególnie wczesne ich wersje): rogu, kości, brązu. Zdarzały się kiścienie o 2 lub nawet 3 bijakach, każdym zawieszonym na własnym łańcuchu.

W średniowiecznej Europie kiścienie pojawiły się wpierw na Rusi (ok. X w.), przejęte od koczowniczych ludów ze wschodu. Od XI w. były używane w Europie Zachodniej, okres największej świetności tej broni przypada na wiek XV. Kiścienie używane były zarówno przez jazdę jak i piechotę, choć sposób walki tą bronią, wymagający szerokich zamachów, wykluczał użycie kiścienia przez piechotę walczącą w szyku zwartym.

3.7 Gwiazda poranna, kropacz, morgenstern, morgensztern, morning star – typ broni obuchowej, rodzaj wekiery (okutej maczugi) charakteryzujący się głowicą nabitą kolcami w kształcie gwiazdy (stąd nazwa). Stylisko miało różną długość, różna też była jakość wykonania – od najprostszych drewnianych, z gwoździami nabitymi przez zwykłego kowala, po świetnie wykonane egzemplarze pochodzące z warsztatów zawodowych wytwórców broni. Była używana zarówno przez piechotę, jak i rycerstwo, znajdowała się również na wyposażeniu arsenałów miejskich. Rozpowszechniła się na początku XIV w. Ostatnio używana bojowo w czasie I wojny światowej.

3.8 Nadziak – broń obuchowo-sieczna przypominająca z wyglądu młotek o drewnianym lub stalowym stylisku i stalowej głowicy z jednej strony stępionej, z drugiej zaopatrzonej w ostry, często zakrzywiony kolec nazywany dziobem. Broń ta służyła do rozbijania lub przebijania (w zależności, która stroną głowicy uderzano) zbroi i hełmu przeciwnika. Nadziaki używane były od XV do XVII wieku. Wchodziły m.in. na wyposażenie husarii, choć nie były zbyt popularną bronią tej formacji (niektóre źródła podają, że nadziaki używane były tylko przez oficerów, stanowiąc ich znak rozpoznawczy).

Nadziaki były popularne wśród polskiej szlachty, która stosowała je jako laski. Jednak częste użycie tej broni do krwawego rozstrzygania sporów, szczególnie podczas sejmików, spowodowało wydanie przez sejm zakazów stosowania nadziaków przez cywilów. Aby ominąć zakaz zaczęto posługiwać się nadziakami z zawiniętym kolcem, a przez to mniej groźnymi, tzw. obuszkami.

4. Broń miotająca:

Broń miotająca jest bronią dzięki której można było zadać wrogom ranę nie narażając na to siebie (chyba, że wróg również posiadał taką broń), minusem broni dystansowych był brak przydatności w przypadku zużycia wszystkich pocisków (procarze nie mieli tego problemu, ponieważ mogli używać zwykłych kamieni).

4.1 Łuk – jedna z najstarszych broni miotających, znana ludzkości od co najmniej 35 tys. Lat. Każdy łuk składa się ze sprężystego pręta lub listwy zwanego łęczyskiem oraz linki łączącej oba końce pręta zwanej cięciwą. Pociskiem jest strzała, czyli cienki i długi pręt, który jest wystrzeliwany z łuku.

Łęczyska łuku muszą być wykonane z elastycznego materiału, który jest w stanie ulegać odwracalnemu odkształceniu poprzez ręczne naciągnięcie cięciwy. Cięciwa musi być stosunkowo cienką (ale nie przesadnie) nierozciągliwą linką, na tyle wytrzymałą, aby nie pękać w trakcie naciągania łęczyska. Strzała musi być na tyle długa, aby wystawać choć trochę za łęczysko w momencie pełnego naciągnięcia cięciwy.

4.1.1 Łuk prosty zwany też równikowym, to najstarsza forma łuku, na którą składało się początkowo proste łęczysko, które jest wstępnie lekko naciągane ręką. Łuki proste były w użyciu przez tysiąclecia. W Europie wykonywano je zwykle z gałęzi cisowych, a w Azji ze świeżego bambusa. Przeciętny, wojskowy łuk prosty, stosowany w starożytności i średniowieczu, miał łęczysko długości około 1 m, strzelał strzałami o długości od 60 do 80 cm i masie w granicach 150-200 gramów. Jego maksymalny zasięg wynosił około 300 m.

4.1.2 Łuk walijski – to odmiana łuku prostego, która pojawiła się ok. VIII wieku w Walii. Łuk posiadał znacznie dłuższe łęczysko (ok. 1,8 do 2 m), co z jednej strony zwiększało niemal trzykrotnie siłę potrzebną do jego naciągnięcia, ale jednocześnie zwiększało zasięg do nawet 350 m. Strzelanie z łuku walijskiego wymagało długotrwałego treningu, gdyż przeciętna dorosła osoba nie była w stanie z niego strzelać. Dzięki możliwości zastosowania dłuższych i dobrze wyważonych strzał (ponad 1 m) łuk walijski był w rękach wprawnego łucznika bardzo celną i skuteczną bronią. Przy zastosowaniu ciężkich strzał (350 gramowych), jego zasięg spadał do ok. 200 m, ale strzały takie przebijały niemal każdą średniowieczną zbroję. Łuk walijski był stosowany najpierw przez oddziały łuczników walijskich, a następnie, ok. XII wieku rozpowszechnił się w Anglii, gdzie zaczął pełnić rolę broni plebejskiej, umożliwiającej biedocie skuteczną obronę przed rycerzami. Z łuku walijskiego wywodzi się współczesny łuk sportowy.

4.1.3 Łuk refleksyjny (azjatycki) – łuk, w którym łęczysko nie jest prostym prętem, lecz kilkuwarstwową kompozycją kilku rodzajów drewna, przy czym przynajmniej jedna warstwa jest sklejana w stanie silnego naprężenia. Tak wykonane łęczysko nie jest w stanie rozprężonym proste, lecz tworzy wybrzuszony na zewnątrz kształt. Powoduje to, że przy mniejszych wymiarach łęczyska uzyskuje się większą siłę nośną. Łuk refleksyjny powstał prawdopodobnie w Chinach ok. I wieku p.n.e., a następnie rozpowszechnił się wśród ludów żyjących na Wielkim Stepie. Rozróżnia się kilka odmian tego łuku różniących się kształtem i budową (refleksyjny, retrofleksyjny, fleksyjny, rewersyjny), jednak dla całej tej grupy łuków przyjmuje się nazwę – łuki azjatyckie. Łuk posiadał podobny zasięg do łuku walijskiego, ale był od niego znacznie mniejszy (długość drzewca ok. 1 m). Umożliwiało to wygodne strzelanie z konia. Jego użycie wymagało jednak równie długiego, o ile nie dłuższego treningu niż w przypadku łuku walijskiego. Z łuku refleksyjnego strzelało się lżejszymi i krótszymi strzałami (długość strzały do 1 m, masa do 250 g), co powodowało, że łuk ten był mniej celny oraz miał krótszy zasięg (do 350 m). Nie miało to jednak większego znaczenia dla łuczników konnych, którzy stosowali ten łuk do szybkich, zmasowanych ataków na nieopancerzonego zazwyczaj przeciwnika.

4.1.4 Łuk janczarski – był mniej więcej tym dla łuku refleksyjnego czym łuk walijski dla łuku prostego. Łuk ten był stosowany wyłącznie w zawodowych oddziałach tureckich Janczarów. Posiadał refleksyjne łęczysko o maksymalnych dla danego łucznika wymiarach, dochodzących do 1,8 m. Jego zasięg dochodził do 500 m. Wymagał perfekcyjnego treningu prowadzonego od wczesnego dzieciństwa i tylko w rękach tak wyszkolonego łucznika stanowił skuteczną broń. Nie był tak celny, jak łuk walijski, ze względu na drgania w trakcie wypuszczania strzały, jakie powstają w tak dużej konstrukcji łęczyska refleksyjnego, miał jednak większy zasięg i zapewniał większą szybkostrzelność.

4.1.5 Łuk japoński – typowy łuk japoński to yumi, o wymiarach dochodzących do 2,5 m. Jest to łuk kompozytowy, klejony z kilku warstw bambusa. Cechą bardzo charakterystyczną dla łuku japońskiego są dwa niesymetryczne wygięcia, większe od góry i mniejsze od dołu oraz przesunięcie uchwytu (majdanu) na wysokość ok. 1/3, licząc od dołu. Yumi stosowany był zarówno przez łuczników konnych, jak i pieszych, a sztuka walki rozwinięta w oparciu o użycie takiego łuku zwana jest kyūjutsu. Łuk stosowany obecnie w sztuce kyūdō jest nieco krótszy (2,21 m, ± 6 cm).

4.1.6 Łuk sportowy – nazywany także łukiem olimpijskim, jest to łuk refleksyjny z którego strzela się na treningach i zawodach sportowych. Wykonany według najnowszych technologii i z nowoczesnych materiałów (m.in. włókno węglowe, włókno szklane, lekkie i wytrzymałe stopy metali – dawniej łuki wykonywane były ze specjalnie konserwowanego drewna), składa się z majdanu, ramion i cięciwy oraz innego sprzętu pomocniczego, takiego jak celownik, stabilizator przedni długi tzw. laga czy stabilizatory pomocnicze (wąsy). Przeciętnie waży od 1,5 do 3 kg i przystosowany jest do celnych strzałów na duże odległości (w łucznictwie sportowym strzela się najdalej na odległość 90 m, jednak zasięg takiego łuku jest o wiele większy). Łuk charakteryzuje się z reguły mniejszą siłą naciągu niż np. łuki historyczne, jest to ok. 38-42 funtów.

4.2 Kusza to broń miotająca neurobalistyczna (wykorzystująca energię sprężystości) podobna do łuku. Zasadnicza różnica w użyciu polega na możliwości wstrzymania się ze strzałem przez dowolnie długi czas po naciągnięciu cięciwy. Cięciwę naciąga się ręcznie, korbą lub lewarem, a dopiero potem strzela naciskając spust.

Machiny miotające napinane cięciwą, budzące strach skutecznością rażenia, wywodziły się prawdopodobnie od azjatyckiego łuku kompozytowego, sklejanego z drewna i rogu. Łuki te były niezwykle skuteczną bronią, mającą zasięg do 700 metrów. Jednak kusza okazała się bardziej niebezpieczna, gdyż, w porównaniu ze strzałami, wystrzeliwane z niej bełty osiągały większe prędkości i bardziej płaski tor lotu, przebijając każdą zbroję z odległości 150m. Kusza wykorzystywana jest od przynajmniej dwóch tysięcy lat i stanowi rozwinięcie greckiej konstrukcji gastrafetes. Stosowano ją też w armii rzymskiej – jej duża odmiana, zwana carrobalistą raziła z tak wielką siłą, że bełt, lecąc płaskotorowo z odległości 200 m, przebijał 15-centymetrowe drewniane pale. W XII wieku Anna Komnena, córka cesarza bizantyjskiego Aleksego I Komnena, w swej Aleksjadzie tak pisze o kuszy (nazywanej cangrą): jest to łuk barbarzyński (...) Strzały wypuszczane gwałtownie mocą cięciwy, napiętej z wielkim wysiłkiem, przebijają na wylot tarczę czy pancerz z grubego żelaza i lecą dalej. Cangra działa tak, jakby strzelał sam diabeł. Kogo dosięgnie pocisk, ten pada nieszczęsny.

4.3 Proca - historyczna broń miotająca wykorzystująca siłę odśrodkową, składająca się ze sznura lub rzemienia, w środku długości którego znajduje się miseczka na pocisk, wykonana ze skóry lub tkaniny. Miotano z niej kamieniami lub pociskami z suszonej gliny albo odlewanymi z ołowiu. Aby z niej wyrzucić pocisk, należy trzymać końce sznurka w jednej ręce i kręcić nimi coraz szybciej. Gdy sznurek nabierze odpowiedniej prędkości, należy wypuścić z ręki jeden koniec sznura, uwalniając w ten sposób pocisk. Celne miotanie z procy wymaga dużego doświadczenia i wyczucia. Popularnie procą nazywana jest broń działająca na innej zasadzie - proca neurobalistyczna.

Wzmianki historyczne, potwierdzone współczesnymi rekordami Guinnessa, opisują procę jako broń o potężnym zasięgu (> 400 m) i śmiertelnej sile rażenia.

W pewnych warunkach możliwe jest skuteczne miotanie z procy nawet przy wykorzystaniu pojedynczego obrotu. Obrót pojedynczy lub wielokrotny służy jedynie do napięcia linek i przygotowania się do momentu rzutu, a nie do nadania ostatecznej prędkości wylotowej pocisku. Wstępne obroty (obrót) wcale nie muszą być bardzo szybkie. Decydujący jest ostatni fragment obrotu (ok. 150 stopni), w którym miotacz gwałtownie przyśpiesza procę, na podobnej zasadzie jak przy rzucaniu "zza siebie" długiego kijka/pałki trzymanego za jeden koniec lub jak przy miotaniu strzały za pomocą atlatl'u.

Nie jest to jedynie bierne wypuszczenie jednego z wirujących sznurków, ale dynamiczna akcja całego ciała, która towarzyszy każdemu zwykłemu rzutowi, np. kamieniem, oszczepem, piłeczką itp.

Napięta proca nie stanowi jedynie przedłużenia miotającego ramienia, dodatkowo przyśpiesza swój obrót wokół dłoni ciągnącej ją po zakrzywionej trajektorii. Dzieje się tak, ponieważ siła odśrodkowa powoduje, że sznurki dążą gwałtownie do położenia maksymalnie zewnętrznego. Jest ono w przybliżeniu przedłużeniem ramienia miotacza na tej samej zasadzie jak w katapulcie (trebuszu). Ramię miotacza (a właściwie jego całe ciało) jest trochę jak ramię trebusza, które napędza zawieszoną - początkowo pod kątem, a ostatecznie prawie wyprostowaną - procę.

Proca była jedną z najstarszych historycznych broni miotających i najłatwiejszą do wykonania. Używana była jako broń myśliwska i bojowa przynajmniej od okresu neolitu do XVI wieku. Różne odmiany procy, wykonywane z różnych materiałów, znane były praktycznie we wszystkich rejonach świata poza Australią, aczkolwiek nie we wszystkich były szeroko używane. Proca raczej nie była stosowana w rejonach, gdzie upowszechnił się łuk (z wyjątkiem Asyrii).

Dawne proce z reguły nie zachowały się do chwili obecnej z uwagi na nietrwałość materiałów, lecz mimo to najstarszy egzemplarz znaleziono w Egipcie w grobowcu Tutenchamona (XIV w. p.n.e.). Proce były szeroko używane w starożytności w całym basenie Morza Śródziemnego. Najbardziej znane użycie procy - pokonanie wojownika Goliata przez pasterza Dawida celnym rzutem z procy, zostało opisane w Biblii (I Księga Samuela, napisana ok. VII/VI w. p.n.e. i odnosząca się do wydarzeń z ok. X w. p.n.e.). Oddziały procarzy były następnie używane m.in. w armii rzymskiej. Najsłynniejszymi procarzami, już w starożytności znanymi ze swoich umiejętności, byli mieszkańcy Balearów, służący m.in. w armii kastylijskiej. Proca była szeroko używana także we wczesnym średniowieczu, chociaż w bardziej ograniczonym zakresie z uwagi na pojawienie się kusz i broni palnej. Używały jej także ludy Ameryki Południowej. Ostatnie zanotowane użycie proc na większą skalę nastąpiło w 1572 podczas bitwy z Hugenotami pod Sancerre. Później proca została wyparta przez doskonaloną broń palną i jako broń była wykorzystywana sporadycznie. Nietypowym użyciem było użycie proc do miotania małych granatów ręcznych podczas hiszpańskiej wojny domowej w latach 30. XX wieku.

5. Bibliografia.

Głównie korzystałem ze strony- http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna,

Jednak w znacznej części korzystałem z własnej wiedzy, oraz posiłkowałem się zasobami moich kolegów.