Odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie władzy publicznej - Wykład – dr K. Zacharzewski

15.02.2011.

Zobowiązanie(art.353 KC) – polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia a dłużnik jest zobowiązany spełnić to świadczenie. Świadczenie może polegać na działaniu albo zaniechaniu.

Stosunek ten ma charakter względny. Względny charakter tego stosunku polega na tym, że łączy tylko dwie osoby. Osoba, która może żądać to wierzyciel, a osoba, która musi świadczyć to dłużnik. Prawem podmiotowym wierzyciela jest wierzytelność a powinność zachowania się to dług, sytuację prawną dłużnika wyznacza jego dług.

Należy odróżnić stosunki obligacyjne w sensie prawnym od stosunków o charakterze moralnym – odróżniamy stosunki prawne o charakterze obligacyjnym od zobowiązań moralnych, towarzyskich, obyczajowych.

Każdy stosunek obligacyjny ma 3 elementy:

1. Podmiot zobowiązania,

2. Przedmiot zobowiązania,

3. Treść zobowiązania.

Podmiotem zobowiązania są osoby uczestniczące w stosunku obligacyjnym bez względu na to, po której są stronie. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, które musi spełnić dłużnik. Treścią zobowiązania będą uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika (możliwość żądania świadczenia ale nie tylko).

W modelowym stosunku obligacyjnym mamy dwa podmioty: dłużnika i wierzyciela, na tle poszczególnych stosunków obligacyjnych funkcjonują dla nich różne nazwy. Wierzyciel – poszkodowany wykonywaniem władzy publicznej/ zleceniodawca/ posiadacz rachunku; dłużnik – sprawca szkody/ zleceniobiorca/ bank;

Kto może być wierzycielem/dłużnikiem? – w charakterze stron stosunku prawnego występują osoby prawa cywilnego: osoby fizyczne, prawne, czyli takie które posiadają zdolność do czynności prawnych (każda osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych) .

Po każdej stronie może występować więcej niż jedna osoba, ilość stron jest niezmienna z 1 wyjątkiem – umowa spółki, przykład zobowiązań jednostronnych, każdy z członków spółki jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem;

Odróżniamy od strony pełnomocnika – działanie przez pełnomocnika jest wyrazem braku obowiązku wykonywania świadczenia osobiście, brak obowiązku osobistego działania w prawie cywilnym.

Przedmiot – świadczenie, do którego zobowiązany jest dłużnik, w praktyce często każda ze stron występuje jako dłużnik i wierzyciel (np. umowa kupna-sprzedaży);

Świadczenie – zachowanie określonej treści, zachowanie określone przez treść zobowiązania, zachowanie, którego może oczekiwać wierzyciel i które musi spełnić dłużnik; w prawie cywilnym możemy wyróżnić dwie różne postacie świadczeń, zachowań:

1. Zachowania czynne (facere) - zachowanie, czynienie świadczenia, w których należy coś zrobić; ktoś musi coś komuś zrobić; zobowiązanie polega na tym by coś uczynić;

2. Świadczenia typu dare – charakterystyczne dla zobowiązań, które polegają na przeniesieniu własności;

3. Świadczenie polegające na zaniechaniu (non facere) – dłużnik zobowiązany jest nic nie robić, zaniechanie, nieczynienie;

Art.535KC – umowa sprzedaży

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

• Po każdej ze stron zobowiązania mamy dwa typy świadczeń: dare i facere – musi coś zrobić i musi cos dać; sprzedawca musi przenieść własność (dare) i musi wydać rzecz (facere) a kupujący musi zapłacić cenę sprzedaży (dare) i rzecz odebrać (facere);

Określenie pełnego przedmiotu zobowiązania, czyli wszystkich świadczeń, wymaga ustalenia całego stosunku obligacyjnego.

Treść zobowiązania – uprawnienia wierzyciela(polega na tym, że otrzyma rzecz i będzie mu ona wydana) i obowiązki dłużnika(otrzyma cenę i rzecz wyda); dodatkowo na treść zobowiązania składają się inne elementy takie jak np. miejsce i czas; żeby określić całość należy zbadać całą instytucję zobowiązania; do tego idzie jeszcze cała masa uprawnień i obowiązków np. obowiązek wydania rzeczy w oznaczonym miejscu, komponentem treści zobowiązania jest miejsce, czas spełnienia zobowiązania, świadczenia – rękojmia – obowiązek zgłoszenia roszczenia, elementy kształtujące treść zobowiązania;

Cel zobowiązań – na ogół ekonomiczny, chodzi o to by jakieś dobro majątkowe cyrkulowało, nie tylko w zakresie świadczeń typu dare, ale i facere; wymiana dóbr, które mają charakter majątkowy ale nie tylko tych; cel merkantylny – przyświeca na ogół obu stronom zobowiązania, wymiana dóbr majątkowych to baza, która składnia strony do ruchu; z reguły obie strony mają cel ekonomiczny, gospodarczy;

- wyjątek w dziedzinie odpowiedzialności odszkodowawczej – tylko jedna strona ma cel majątkowy osoba poszkodowana; w przypadku zobowiązań polegających na odpowiedzialności odszkodowawczej to osoba poszkodowana ma cel w tym, aby jej szkoda została naprawiona, żeby dłużnik, który szkodę wyrządził własnym działaniem, ze swojego majątku ma uszczerbek naprawić – występuje tu dysproporcja interesów;

2 STRONY PRAWA PODMIOTOWEGO – UPRAWNIENIA WIERZYCIELA A OBOWIĄZKI DŁUŻNIKA

Zobowiązanie ma charakter względny, co oznacza, że jest skuteczne między oznaczonymi osobami, konsekwencjami tego, że zobowiązanie łączy tylko oznaczone osoby są:

1. Wierzyciel może żądać świadczenia tylko od dłużnika,

2. Tylko dłużnik jest zobowiązany do świadczenia,

3. Tylko dłużnik może naruszyć uprawnienia wierzyciela do uzyskania świadczenia.

Charakter względny zobowiązania oznacza związanie dwóch osób, co oznacza, że do stosunku obligacyjnego w zasadzie osoby trzecie dostępu nie mają, ponieważ nie mogą zamiast wierzyciela domagać się świadczenia, nikt inny niż dłużnik nie będzie wpływał negatywnie na sytuację wierzyciela.

Strona wierzycielska stosunku obligacyjnego reprezentowana jest przez osobę, która nosi miano wierzyciela, i której przysługuje wierzytelność.

Wierzytelność – obejmuje różnego typu zachowania, prawo podmiotowe to kompetencja do określonego zachowania się, do pewnych zachowań, coś, co przypomina przedmiot zobowiązania, jest jednak kategorią znacznie szerszą. W ramach stosunku obligacyjnego wierzytelność rozumiana jako prawo podmiotowe wiąże się z kompetencją do kilki różnych zachowań, co oznacza, że mamy w ramach tej zbiorczej kategorii wierzytelności kilka różnych uprawnień.

Pierwszym typem uprawnienia – roszczenia – polegającym na tym, że wierzyciel może żądać świadczenia może występować z akcją, np. przy sprzedaży – roszczenie o wydanie rzeczy, roszczenie o spełnienie świadczenia.

Drugą kategorią uprawnienia – zarzuty – polega na tym, że można odpierać nim roszczenia, jest środkiem obronnym, środkiem przeciwko roszczeniom.

Trzecim przykład uprawnień- tzw. uprawnienia kształtujące – mogą doprowadzić do wygaśnięcia zobowiązania np. odstąpienie od umowy, wypowiedzenie umowy najmu; mogą występować poza świadczeniem ale także w ramach tego świadczenia, polega na tym, że w ramach istniejącego stosunku obligacyjnego, jego treść może być zmieniona tylko przez jedną stronę, strona może zmodyfikować stosunek w zakresie powstania prawa podmiotowego, ustania, zmianie jego treści. Działania te są wyjątkiem bo nie można zobowiązać w drodze jednostronnego działania, są wyjątki od tego, można żądać przymusowego świadczenia.

Charakterystyczną cechą prawa podmiotowego jest przymusowe wykonanie prawa podmiotowego, co oznacza, że niezaspokojone roszczenia są źródłem skargi, czyli jeżeli dłużnik nie zachowa się zgodnie z treścią swojego zobowiązania, czyli nie spełni świadczenia albo nie wypełni innych obowiązków to wierzyciel może żądać przymusowego świadczenia, może skorzystać z instrumentów procesowych. W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej, nie tylko związanej z wykonywaniem władzy publicznej, ten schemat wprowadza się wtedy, gdy zobowiązanie powstaje czyli w chwili wyrządzenia szkody. Jeżeli szkoda powstaje to skutek tego jest taki, że powstaje roszczenie poszkodowanego o naprawienie szkody, o naprawienie uszczerbku i jeżeli sprawca szkody sam tej szkody nie naprawi to poszkodowanemu służy skarga, czyli może żądać naprawienia uszczerbku na drodze sądowej, wierzyciel ma prawo do przymusowej realizacji świadczenia i służy temu aparat wymiaru sprawiedliwości i aparat administracji, ze względu na rodzaj świadczenia.

Korelatem (odpowiednikiem) wierzytelności jest dług, i o ile wierzytelność jest reprezentowana przez wiązkę uprawnień aktywnych, to dług jest reprezentowany przez wiązkę uprawnień, czy też praw podmiotowych pasywnych. Odpowiednikiem roszczenia wierzyciela jest obowiązek świadczenia dłużnika, czyli wierzyciel może żądać a dłużnik musi świadczyć. Odpowiednikiem roszczenia wierzycielskiego jest obowiązek świadczenia po stronie dłużnika, odpowiednikiem zarzutu wierzyciela jest konieczność znoszenia tego zarzutu przez dłużnika. Mamy dwa rodzaje zarzutów: niweczące i wstrzymujące. Korelatem uprawnienia kształtującego jest zmiana treści zobowiązania, z którego wynika też prawo podmiotowe dłużnika. Dłużnik musi świadczyć dopiero po wezwaniu, korelatem uprawnień kształtujących jest obowiązek ich znoszenia.

POWSTAWANIE ZOBOWIĄZAŃ

4 zdarzenia tworzące stosunki cywilno prawne:

1. Czynności prawne,

2. Akty administracyjne jako źródło stosunku prawnego,

3. Orzeczenia sądu,

4. Inne zdarzenia.

Czynności prawne – owoc konsensusu, umowa o świadczenie usług, umowa zlecenie; najczęściej są to czynności prawne, z uwzględnieniem zasady swobody umów; czynności prawne jednostronne są wyjątkowe – np. przyrzeczenie publiczne, konkursy (wybór powoduje skutki). 2 typy aktów administracyjnych – o konsekwencjach bezpośrednich i pośrednich(zezwolenia). Konstytutywne orzeczenia sądu – zobowiązanie może z nich wynikać, wyrok zastępuje oświadczenie woli (art.64 KC). Inne zdarzenia np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (dokonywanie czynności ratowniczych, bezpodstawne wzbogacenie się – osiągniecie korzyści bez podstawy prawnej).

• Źródłem zobowiązania jest czyn niedozwolony, czynność prawna(zawarcie umowy), może być też wyrok sądu czy wyrządzenie szkody (niewykonanie zobowiązania, wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym – delikt);

24.02.2011.

Stosunek obligacyjny – scharakteryzowany przez dwa elementy: przedmiot i podmiot, w stosunku obligacyjnym rzadko bywa tak, że jedna osoba jest tylko zobowiązana a druga jest tylko wierzycielem.

Art.353 KC§1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§2. Świadczenie może polegać na działaniu albo zaniechaniu.

Uprawnienia kształtujące czyli takie, które jednostronnie zmieniają sytuację prawną strony – wyjątek.

Wyrządzenie szkody – takie zachowanie, które jest negatywnie kwalifikowane przez system prawny; tutaj możemy sobie wyróżnić 2 piony, 2 reżimy zdarzeń, które sprawiają, że powstanie obowiązek odszkodowawczy to:

1. Niewykonanie zobowiązania, np. brak zapłaty,

2. Czyn niedozwolony (delikt) – jeżeli nastąpi zachowanie bezprawne, obiektywnie kwalifikowane jako negatywne.

Obowiązek odszkodowawczy powstaje pierwotnie, niezależnie od łączącego strony zobowiązania, osoby które nigdy wcześniej się nie widziały stają się uczestnikami stosunku obligacyjnego, w którym świadczenie dłużnika polega na naprawieniu szkody (obowiązek odszkodowawczy) a sytuacja osoby poszkodowanej polega n tum, że może się domagać naprawienia , wyrównanie tego uszczerbku.

Odpowiedzialność – wieloznaczne pojęcie, nie ma definicji ustawowej; obejmuje wszystkie przypadki sankcji w związku z negatywną oceną zachowania osoby – ma walor ogólny; na gruncie KC pojęcie odpowiedzialności można rozumieć jako obowiązek spełnienia świadczenia, w drugim rozumieniu to możliwość przymusowego wyegzekwowania świadczenia; odpowiedzialność jako sankcja w przypadku czynności prawnych nieważnych – zwrot korzyści uzyskanych przy wykonywaniu czynności nieważnych; w prawie cywilnym odpowiedzialność w najszerszym ujęciu odpowiedzialność cywilna to inaczej konieczność ponoszenia ujemnych następstw przewidzianych dla jakiegoś podmiotu, w związku z ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny; sankcja wiąże się z możliwością stosowania przymusu;

Rodzaje odpowiedzialności:

1. Osobista – na początku wiązała się na osobie, później na wolności – więzienie za długi, wygnanie; obecnie formuła odpowiedzialności osobistej wiąże się wyłącznie z odpowiedzialnością majątkową (wyjątkiem kara pozbawienia wolności dla dłużnika alimentacyjnego), dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem aktualnym oraz przyszłym, środki przymusu mogą być stosowane względem majątku, wyjątkowo osoby (odpowiedzialność karna za usuwanie mienia spod egzekucji); dłużnik odpowiada całym majątkiem a wierzycielowi służy wybór, może wybrać przedmioty i sposób uzyskania zaspokojenia wierzytelności; kolejność zaspokajania wierzycieli – do momentu uruchomienia upadłości – kto pierwszy, ten lepszy, kiedy postępowanie upadłościowe jest już w toku – każdy, kto się zgłosi dostaje po równo z majątku dłużnika, w odpowiednim stosunku do wierzytelności, tego co mu się należy; odpowiedzialność może być ograniczona do pewnej masy majątkowej, określonej wysokości pieniężnej np. art.849 KC ograniczenie pełnego odszkodowania utrzymującego zarobkowo hotel – 100x wysokość doby hotelowej; odpowiedzialność osobista mogą ograniczyć strony w drodze umowy (np. ubezpieczenie), umowne ograniczenie odpowiedzialności;

2. Rzeczowa – niezależna od odpowiedzialności osobistej i może pojawić się równocześnie z odpowiedzialnością osobistą; jest związana z konkretnym składnikiem majątkowym, wierzyciel może ubiegać się zaspokojenia z konkretnej, tylko tej jednej rzeczy; wierzyciel może bezwzględnie i bezpośrednio domagać się zaspokojenia z tego przedmiotu; najpopularniejsze – hipoteka oraz zastaw; można ubiegać się zaspokojenia z rzeczy niezależnie od właściciela, dopuszczalne jest zabezpieczenie rzeczowe cudzą rzeczą, czyli ktoś inny jest dłużnikiem, a ktoś inny daje rzecz, z której będzie można uzyskać świadczenie (rozdzielenie długu i odpowiedzialności);

Odpowiedzialność osobista jest szersza ponieważ ciąży na całym majątku, ale daje mniejszą pewność zaspokojenia roszczeń ponieważ jest niezależna od stanu majątkowego dłużnika, odpowiedzialność osobista nie uznaje przywilejów pewnych osób. Odpowiedzialność rzeczowa ma węższy zakres przez co jest pewniejsze zaspokojenie roszczenia. Brak pewności w odpowiedzialności osobistej związany jest z tym, że nie ma zakazu zaciągania kolejnych długów, zobowiązań, majątek ma wartość ujemną – same długi, wszczęcie egzekucji stabilizuje sytuację wierzyciela ale jeśli dłużnik ma majątek. Przy odpowiedzialności rzeczowej hipoteka jest zabezpieczeniem stałym, zastaw już mniej.

2 podstawowe typy, 2 reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie polskim:

• Art.415 KC. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. – odpowiedzialność deliktowa, formułka deliktu;

• Art.471 KC. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonywania lub nienależytego wykonywania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. – odpowiedzialność kontraktowa, ten artykuł kształtuje reguły odpowiedzialności związanej z niewykonywaniem zobowiązań;

Oba typy odpowiedzialności mają 3 wspólne przesłanki, które muszą zostać łącznie spełnione:

1. Zdarzenie bezprawne,

2. Szkoda,

3. Związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.

Najważniejsza różnica między nimi polega na tym, że w przypadku reżimu deliktowego osoba poszkodowana musi udowodnić wszystkie 3 przesłanki, a w przypadku odpowiedzialność kontraktowej wierzyciel nie musi udowadniać zdarzenia bezprawnego, że zobowiązanie nie zostało wykonane – wystarczy, że wierzyciel to stwierdzi.

NAPRAWIENIE SZKODY

Źródła obowiązku odszkodowawczego (odpowiedzialności odszkodowawczej):

1. W przypadku niewykonywania zobowiązania – obowiązek świadczenia zmienia się w obowiązek naprawienia szkody;

2. Z tytułu wyrządzenia czynu zabronionego – szkoda powstaje niezależnie od łączącego strony wcześniej stosunku prawnego, obowiązek samoistny;

3. Zawarcie umowy, w której świadczenie polega na naprawieniu szkody (ubezpieczenia majątkowe, ubezpieczenia na życie).

Funkcje obowiązku odszkodowawczego:

1. Funkcja kompensacyjna – polega na tym, że odszkodowanie przywraca stan faktyczny sprzed naruszenia, zostanie osiągnięta jeżeli uszczerbek zostanie w całości pokryty; zasada pełnej kompensacji szkody (art.361 KC), oznacza również to, że poszkodowany nie może dostać więcej niż stracił;

2. Funkcja prewencyjno-wychowawcza – odszkodowanie i obowiązek odszkodowawczy wpływa na częstotliwość wykonywania szkody;

3. Funkcja repartycyjna – obowiązek naprawienia szkody jest proporcjonalnie rozkładany na wielu;

4. Funkcja reliktowa – odszkodowanie zbliża się do kary, jednak odszkodowanie karą nie jest, karne odszkodowanie nie jest instytucją znaną w prawie polskim i europejskim;

POJĘCIE SZKODY – nie zostało zdefiniowane w KC, art.362§2 KC – straty i korzyści; szkoda polega na tym, że jest to uszczerbek w sferze interesów poszkodowanego wbrew jego woli, definicja obejmuje wpływ czynnika zewnętrznego powodującego szkodę;

RODZAJE SZKODY – 2 najważniejsze typy:

1. Szkoda majątkowa – majątek to ogół aktywów oraz pasywów, co oznacza, że majątek może mieć również wartość ujemną; może to być szkoda na:

- na mieniu,

- na osobie;

1. W wyniku zdarzenia bezprawnego cierpi mienie,

2. Wiąże się np. z wypadkami komunikacyjnymi;

1. Szkoda niemajątkowa – uszczerbek polega na poniesieniu krzywdy, czyli tzw. dyskomfortu psychicznego;

2 typy uszczerbku (szkody):

1. Straty (danum emergens) – pozycja czynna w majątku ulegająca zmniejszeniu albo zwiększeniu pozycji biernych,

2. Utrata korzyści (lucrum cesans) – nie powiększenie pozycji czynnych, albo uniemożliwienie zmniejszenia pozycji biernych;

Zasada pełnego naprawienia szkody respektuje oba typy szkody,

Sposób ustalania wysokości szkody – trzeba dokonać porównania stanu majątku sprzed zdarzenia i po nim, jeśli w wyniku porównania okazuje się różnica – to jest to szkoda (metoda dyferencji);

Zastępcze zaspokojenie osoby pokrzywdzonej

Utrata korzyści (lucrum cesans) – to taka postać szkody, która jest rozciągnięta w czasie, obliczenie nigdy nie jest pewne, hipotetyczny przebieg zdarzeń, wystarczy uprawdopodobnienie samego faktu utraty zysku a oprócz tego jego wysokości;

Art.322 KPC – w sprawach o naprawienie szkody sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę wg swojego uznania po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy;

Art.362 KC

- wysokość szkody jest zmienna w czasie,

-bierzemy zawsze pod uwagę stan z chwili orzekania a w innym momencie wyjątkowo

-dynamiczny charakter szkody;

3.03.2011.

Nie ma definicji odpowiedzialności, przyjmuje się, że chodzi o przypisywalność negatywnych zachowań bezprawnych jakiejś osobie.

Pojęcie szkody czyli uszczerbku w majątku osoby poszkodowanej, ma naturę dwojaką: po pierwsze chodzi o straty, czyli tzw. uszczerbek najtwardszy, obliczany tzw. zasadą dyferencji (dot. sposobu obliczania wielkości szkody, a polega na porównaniu stanu majątkowego sprzed zdarzenia szkodzącego i po zdarzeniu szkodzącym i jeżeli ta różnica pojawi się, to jej wysokość oznacza, że powstała szkoda w takim a nie innym rozmiarze). Zasada dyferencyjna również zachowuje swoją aktualność w przypadku utraconych zysków (lucrum cesans) – o tyle charakterystyczny przykład, że szkoda, która jest prognozowana, pojawi się albo się nie pojawi w przyszłości; natura utraconych zysków jest zróżnicowana, najczęściej chodzi tutaj o tzw. lucrum speculatum, czyli zarobek ze sprzedaży jakiegoś produktu. Skutki zmiany cen działają na korzyść pokrzywdzonego, osoby dotkniętej działaniem bezprawnym.

Zasada pełnej kompensacji szkody polega na tym, że uszczerbek powinien zostać zrekompensowany:

1. Szkoda powinna zostać naprawiona,

2. Kosztem majątku sprawcy,

3. Poszkodowany nie może się wzbogacić.

Mierniki jakie bierzemy pod uwagę obliczając szkodę:

• Ceny rynkowe,

• Wartość szczególna, w określonych okolicznościach powszechnie korzysta się z miernika ceny rynkowej.

Górę bierze koncepcja, która mówi o obliczaniu szkody wedle wartości rynkowej. W przypadku obliczeń pojawia się problem szczególny, a mianowicie pytanie, czy odszkodowanie powinno obejmować utratę wartości związanej z naprawą. Kolejne problemowe pytanie, to czy odszkodowanie powinno uwzględniać zamiar sprzedaży.

ODSZKODOWANIE A SZKODA – wysokość odszkodowania nie jest równa wysokości szkody. Zasada pełnej kompensacji szkody ma wiele wyjątków, czyli odszkodowanie nie pokrywa całej szkody (zasadą jest, że odszkodowanie jest równe szkodzie, nigdy wyższe).

Art.364§2 KC – zasada pełnej kompensacji szkody, mówi że odszkodowanie powinno rekompensować szkodę w całości, natomiast od tej zasady są wyjątki, które sprowadzają się do tego, że odszkodowanie jest niższe niż szkoda, czyli że szkoda nie będzie pokryta w całości. Odszkodowanie nie może być wyższe niż szkoda. Zasada jest taka, że odszkodowanie powinno być tej samej wysokości, co szkoda, nie może być wyższe ale może być niższe. Możliwości ograniczenia wysokości odszkodowania – art.361§2 KC – źródła ograniczania obowiązku odszkodowawczego. Źródła ograniczania obowiązku odszkodowawczego:

• W woli stron, wykorzystywane na potrzeby ubezpieczeń (ograniczenia także podlegają kontroli UOKiK), art.364 KC – wzorce umowne, klauzule niedozwolone; wysokość odszkodowania można ograniczyć ale nie zawsze jest to zgodne z prawem;

• Przepisy ustawy (art.438 KC - możliwość dochodzenia wyłączenia wysokości poniesionych strat, czyli odpowiedzialność ograniczona do danum emergense, ale już utraconych zysków to nie obejmuje, podobnie art.855 KC, który mówi o zwykłej wartości rzeczy;

• Ograniczenie kwotowe – wiąże się z odpowiedzialnością hotelarza art.849 KC, wysokość odszkodowania do 100x wysokość doby hotelowej, a w niektórych przypadkach 50x doba hotelowa;

• Sądowe ograniczenie (ius moderandi) art.440KC – jest przewidziana tylko dla niektórych przypadków, wyjątek od zasady pełnej kompensacji; przesłanki – dozwolone w przypadku czynów niedozwolonych(delikty) dopuszczone w stosunkach tylko z osobami fizycznymi, zasady współżycia i ze względu na stan majątkowy osoby odpowiedzialnej za szkodę – element ocenny (w stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego);

NAPRAWIENIE SZKODY – typy świadczeń odszkodowawczych

2 zasadnicze sposoby naprawienia szkody:

1. Restytucja – przywrócenie do stanu poprzedniego, jest podstawowym sposobem naprawienia szkody;

2. Świadczenie pieniężne, rekompensata pieniężna.

Restytucja zawsze jest sposobem najprostszym naprawienia szkody. Nie jest jednak zawsze możliwa i odszkodowanie w pieniądzu również jest prostym sposobem i jest zawsze możliwe.

Sposób naprawienia szkody określa, wybiera poszkodowany, i to od jego woli zależy, czy domagać się będzie restytucji, czy pieniędzy. Nie zawsze da się stan poprzedni przywrócić – polskie prawo wprowadza ograniczenia restytucji, art.363§1 – świadczenie pieniężne tylko wtedy, gdy przywrócenie do stanu poprzedniego jest niemożliwe lub zbyt utrudnione czy uciążliwe.

CZYNY NIEDOZWOLONE – naprawienie szkody wyrządzonej poprzez działanie bezprawne;

Art.415 KC Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Aby doszło do uzyskania odszkodowania należy najpierw wykazać odpowiedzialność osoby zobowiązanej do naprawienia szkody – sprawca lub osoba ponosząca odpowiedzialność.

Trzeba wykazać 3 przesłanki odpowiedzialności, po których wykazaniu powstaje obowiązek odszkodowawczy:

1. Zdarzenie bezprawne,

2. Szkoda,

3. Pomiędzy zdarzeniem a szkodą powinien zachodzić związek przyczynowy.

Jeżeli zabraknie jednego elementu to nie powstaje odpowiedzialność odszkodowawcza.

Zdarzenie bezprawne powinno być zawinione albo przypisywalne osobie odpowiedzialnej na innej zasadzie. Na tej podstawie wyróżniamy zasady odpowiedzialności, które wyjaśniają sens i mechanizm przypisania odpowiedzialności tej a nie innej osobie. Jeżeli wina sprawcy wyjaśnia sens odpowiedzialności tego sprawcy, to mamy do czynienia z najpoważniejszą zasadą odpowiedzialności (art.415). Jeżeli inne zdarzenie niż wina wyjaśniają odpowiedzialność to mamy do czynienia z zasadą ryzyka i zasadą słuszności (odstępstwo od zasady winy) – wtedy, gdy nie można przypisać winy ani ryzyka (art.417²). Zasada winy w KC – art.415, kto ze swej winy wyrządził szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

WINA – przypisywalność ujemnych skutków osobie, która wyrządziła szkodę. Nie jest zdefiniowana w KC, ciężar zdefiniowania winy ma doktryna, pojęcie na potrzeby KC wiąże się ze zdarzeniem bezprawnym, czyli że jakiejś osobie można postawić zarzut, że dokonała zdarzenia bezprawnego, element zawinienia – wina musi być zawiniona. Dwa elementy: obiektywny i subiektywny, wina ma dwie postacie: niezmienny i trwały, uzależniony, czy też nawiązujący do właściwości osoby, która wyrządziła szkodę, element obiektywny – bezprawność postępowania, co polega na tym, że zachowanie sprawcy łamie, musi naruszać powszechne zasady postępowania najlepiej wyrażone wprost, czyli zachowanie sprawcy musi być nieprawidłowe i ta nieprawidłowość musi być dostrzegalna zewnętrznie, przekroczenie powszechnych reguł ostrożności w życiu codziennym, co z kolei pozwala na bardzo szerokie formułowanie deliktów w prawie polskim, czyli nasz KC wylicza szkód, choć nie da się tego tak wyliczyć w sposób zupełny. Element subiektywny, czyli zarzucalność podmiotowa, inaczej niewłaściwość zachowania związana z elementem przewidywania i elementem woli. Sprawcy szkody można postawić zarzut, że podjął i wykonał niewłaściwą decyzje. Badamy stosunek sprawcy do jego czynu i na tej płaszczyźnie możemy wyodrębnić kilka typów bezprawności subiektywnej, czyli kilka typów sytuacji, w której można postawić zarzut zachowania niewłaściwego, który podlega stopniowaniu ze względu na to, że stosunek sprawcy do jego czynu jest różny i można tutaj wyodrębnić:

• Umyślność – działanie zamierzone niezgodne z regułami staranności powszechnej albo w postaci zaniechania, powstrzymania się od wykonywania obowiązku,

• Niedbalstwo – sprawca wyobraża sobie skutek działania ale bezpodstawnie przyjmuje, że go uniknie(culpa lata), albo sprawca w ogóle nie wyobraża sobie skutku, chociaż może i powinien sobie wyobrazić(culpa levis);

Na potrzeby odpowiedzialności nie ma znaczenia stopień winy czyli każdy stopień powinien winy sprowadza odpowiedzialność. W prawie cywilnym odpowiadamy za każdy stopień winy. Stopniowanie winy nie ma wpływu na podstawę odpowiedzialności. Z pojęciem winy wiąże się pojęcie mierników staranności, które służą jako miara dla oceny zachowania sprawcy szkody. Przyjmuje się, że ten miernik powinien mieć charakter zobligizowany, czyli od każdej osoby możemy oczekiwać takiego samego zachowania, od każdej normalnej, rozgarniętej osoby możemy oczekiwać zachowania, z którego szkoda nie wyniknie. Więc jeżeli taka osoba dopuściła się do wyrządzenia szkody to oznacza, że nie pasuje do wzorca z punktu widzenia odpowiedzialności jest winna, a zatem z punktu widzenia odpowiedzialności powinna ponosić konsekwencję. Wzorce, które służą do określania miernika staranności mają charakter albo zobligizowany albo spersonalizowany, czyli subiektywny. Współcześnie dominuje tendencja obiektywizująca, co oznacza, że każdy z nas musi tak się zachowywać, żeby drugiemu krzywdy nie zrobić, nie wywołać własnym działaniem szkody. W przeszłości wzorce umowne były wiązane albo z wzorcem zapobiegliwości w sprawach osób najbliższych, czyli trzeba postępować w stosunku do osób tak jakby postępowało się do siebie. Należy tak postępować, jakbyśmy oczekiwali tego od innych – jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie, nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe itd. Oprócz tego wzorzec dobrego przedsiębiorcy, lekarza, adwokata, kierowcy – te wzorce mają charakter wyprofilowany. Przyjmuje się jednak częściej wzorzec ogólny.

Nie każdemu można winę przypisać – kto ponosi odpowiedzialność? Element poczytalności - ogranicza się odpowiedzialność osób, którym winy przypisać nie można – art.425(wyłączenie odpowiedzialności osoby niepoczytalnej) i art.426 (małoletni, który nie ukończył lat 13 nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę).

10.03.2011.

Odpowiedzialność odszkodowawcza za czyn własny – art.415 KC, który jest taką formułą wyjściową, ma dla odpowiedzialności deliktowej podstawowe znaczenie;

Zdarzenie bezprawne, które powinno nastąpić, chodzi tu o takie zdarzenie, które uchybia normom stosunków społecznych, dochodzi do zachwiania, w wyniku którego następuje szkoda;

Elementy winy

• Obiektywny obraz winy – bezprawność postępowania czyli zachowania, które ma cechy zachowania nagannego; czasami ten pułap legalności zachowania jest określony, czasami nie, kwestia rozsądku i oceny sprawia czasami, że można komuś przypisać winę; katalog zachowań nie ma charakteru zamkniętego, czyli każde zachowanie potencjalnie może być bezprawne jeżeli pociągnie za sobą skutki negatywne; element bezprawności zachowania podlega ocenie zewnętrznej, każdy zgodzi się, że pewnie zachowania są naganne

• subiektywna zarzucalność – badamy stosunek sprawcy do czynu, sprawca może mieć różny stosunek, do tego co robi, może działać umyślnie, czyli w warunkach domus, może działać jedynie niestarannie, przy czym tą niestaranność można stopniować; najdrobniejsze uchybienie pociąga za sobą skutki; przy czym stopniowanie winy nie ma wpływu na odpowiedzialność; jeśli art.415KC mówi, że „kto ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę” to mamy na myśli każdą postać, nie tylko działanie zamierzone, działanie niestaranne, chodzi o działanie w każdym wymiarze;

Czasami nie można przypisać bezprawności – mamy zdarzenie obiektywnie naganne z punktu widzenia sprawcy, to również element oceny subiektywnej czyli postrzeganie stosunku sprawcy do czynu, tutaj pojawia się kłopot, ponieważ niektórym kategoriom sprawców nie można przypisać winy – przede wszystkim art.425KC - sprawca niepoczytalny, art.426KC – granica 13 lat poniżej, której odpowiedzialności się nie ponosi; zawsze znajdzie się ktoś, kto jest odpowiedzialny za niepoczytalnego lub małoletniego, w przypadku osoby niepoczytalnej odpowiedzialność ponosi osoba sprawująca nadzór, a w przypadku dzieci do 13 lat – rodzice, opiekunowie prawni; wyrządzenie szkody przez osobę straszą, która jest z różnych względów niepoczytalna psychicznie lub fizycznie, odpowiedzialność ponosi osoba, która sprawuje opiekę; w innych przypadkach osób, które są pomiędzy wiekiem 13 lat a pełnoletniością – osoba, która sprawuje opiekę, kuratele; zawsze znajdzie się ktoś, kto jest odpowiedzialny, przy założeniu, że sprawca odpowiedzialności nie ponosi ze względu na swoje właściwości;

Kompozycja niezbędna do przypisania winy zdarzeń ocenionych obiektywnie oraz subiektywnie, niepoczytalność jest tym elementem, który wyłącza winę subiektywną, natomiast jest kilka przykładów instytucji w KC, które wyłączają bezprawność w znaczeniu obiektywnym, czyli naganność zachowania sprawcy szkody jest zredukowana z reguły przez okoliczności, w których szkoda została wyrządzona, tutaj mamy w sumie 3 takie instytucje (czyli wtedy, kiedy nie możemy przypisać odpowiedzialności – zdarzenie jest, szkoda jest, ale brakuje elementu cennego w takim ujęciu obiektywnym):

1. obrona konieczna – ktoś komuś wyrządzi szkodę broniąc się, to nie zasługuje na potępienie, art.423 KC – bezpośrednie, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro innej osoby, czyli granice obrony koniecznej są bardzo szerokie, możemy bronić siebie przed atakiem na siebie samego, przed atakiem na kogoś innego;

2. stan wyższej konieczności – art.424 KC, polega na odwróceniu niebezpieczeństwa powstania szkody, kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierze w celu odwrócenia niebezpieczeństwa powstania szkody,

3. samopomoc w celu realizowania albo zabezpieczenia roszczeń – czasami dłużnik się ociąga, albo nie chce udzielić zaspokojenia, można wtedy z własnej inicjatywy dochodzić czynności, które doprowadzą do zaspokojenia tego typu wierzytelności.

Powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej – chodzi tutaj o przesłankę związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a szkodą; wina sprawcy szkody nie ma tutaj wpływu na ocenę związku przyczynowego; związek przyczynowy nie jest poddany ocenie z punktu widzenia subiektywnego, czyli świadomość sprawcy szkody, jego zdolności percepcyjne, nie mają wpływu na ocenę związku przyczynowego, ten związek albo jest albo go nie ma, a odniesienie się do przekonania sprawcy szkody nie ma znaczenia, związek przyczynowy nie istnieje dlatego, że sprawca zdawał sobie sprawę, że taki związek powstanie, jego zdolność przewidywania powoduje, że tego związku przyczynowego nie ma; związek przyczynowy może być rozumiany rozmaicie – przyjmuje się, że bez zdarzenia początkowego wynik ostateczny nie następuje, związek przyczynowy polega na tym, że bez zdarzenia początkowego i zdarzeń pośrednich, wynik ostateczny w postaci szkody nie następuje; związek przyczynowy przypomina zależność różnych zdarzeń; sprawca szkody albo osoba odpowiedzialna z innego tytułu, ponosiła by odpowiedzialność za wszystkie następstwa – tak to by się układało, gdybyśmy pojmowali związek przyczynowy w taki, mechaniczny czy filozoficzny sposób; ta koncepcja, czyli koncepcja równowartości przyczyn, warunek sine qua non równowartości przyczyn, wiąże się z tym, że wszystkie zdarzenia w łańcuchu przyczynowym są ze sobą powiązane w taki sposób, że wyeliminowanie jednego z tych zdarzeń powoduje, że odpowiedzialności sprawcy szkody przypisać się nie da; ta koncepcja ma swoje słabe strony, które dot. 2 najważniejszych aspektów przyczynowych zdarzeń:

1. mianowicie takich sytuacji, kiedy występuje więcej jak jedna przyczyna równolegle, czyli zjawisko współwystępowania przyczyn burzy nam koncepcję równowartości; problematyka współwystępowania przyczyn w różnym czasie – to współwystępowanie może przybierać postać równoległą, może przybierać postać nierównoległą, czyli jedna przyczyna po drugiej,

2. Wiąże się z pytaniem, czy sprawca ponosi odpowiedzialność za wszystkie następstwa, nawet za te, które mają charakter następstw nietypowych, takich które zdarzają się zupełnie wyjątkowo, takich których nie uwzględnia nie tylko sprawca i poszkodowany, ale także statystyka, czyli zdarzeń nietypowych;

Ta teoria współwystępowania przyczyn nie sprawdza się na gruncie prawa cywilnego, ma większe znaczenie w prawie karnym. Natomiast na gruncie cywilnym zyskała sobie uznanie koncepcja wartościowania przyczyn i skutków, która prowadzi do tego, że sprawca nie odpowiada za wszystkie następstwa, na gruncie cywilnym granice, które noszą nazwę zasady adekwatności przyczynowej – formułka związku przyczynowego oparta jest na zasadzie adekwatności, art.361KC §1 „zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wyniknęła szkoda”; normalne następstwa, za jakie skutki ponosi odpowiedzialność – bezpośrednie następstwa; o tym jakie zdarzenia są normalne nie decyduje przekonanie sprawcy szkody, górę bierze ocena obiektywna – względy doświadczenia życiowego. Odpowiedzialność odszkodowawcza sprawcy zależy od tego, ile powstanie następstw bezpośrednich zdarzenia. Zasada normalnych następstw, czyli ta która przewiduje art. 361, mówi o zdarzeniach normalnych, skutkach normalnych z punktu widzenia przeciętnego obserwatora zdarzeń. Odpowiedzialność zleży przede wszystkim od zakresu początkowego zdarzenia.

Zasada adekwatnego związku przyczynowego ma dużo zalet w porównaniu z teorią równowartości przyczynowej, jednak również łamie się w niektórych przypadkach, w których mamy do czynienia ze zjawiskami następującymi po sobie pod względem czasowym, z których oba prowadzą do wyrządzenia szkody, jest to tzw. zjawisko causa superveniens czyli przyczynowości zastępczej, która wiąże się z czasowym następstwem przyczyn, z których każda może wyrządzić szkodę. Problem wiąże się z pytaniem, czy sprawca pierwszej szkody ponosi odpowiedzialność w przypadku, gdy szkoda i tak by nastąpiła w przypadku innego zdarzenia, później (np. ktoś potrącił człowieka, który i tak by niedługo umarł w wyniku choroby; kradzież świń z chlewa, który w ciągu tej samej nocy by spłonął, ale nie z winy złodzieja). Inne przykłady wątpliwości wiążą się np. z wyrządzeniem szkody przez jedną osobą, kilku osobom jednocześnie – czy stosujemy taką sama miarę, czy powstaje kilka stosunków odszkodowawczych? Wyrządzenie szkody przez kilka osób jednej osobie – kto odpowiada? Zjawisko causa concurrens czyli przyczyny towarzyszącej, to jest taka sytuacja, kiedy mamy kilka przyczyn współwystępujących ale nie jedna po drugiej, tak jak w przypadku causa superveniens, ale równolegle. Inaczej jest to przyczyna dołączająca się, konkurencyjna lub postronna, współwystępująca. Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody – nie można bez zastrzeżenia oceniać sytuacji, w której poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, a później domaga się naprawienia jej w całości, w pełnym rozmiarze. Samo przyczynienie się może występować w różnym rozmiarze, może to być np. pozostawienie samochodu z kluczykami w środku, kiedy klient w banku zostawia w banku polecenie przelewu in blanco. Jeżeli chodzi o formułkę przyczynienia się, to ustawodawca jest jednoznaczny w skutkach, czyli osoba, która przyczyniła się do powstania szkody nie może liczyć na pełne odszkodowanie, czyli „za głupotę się płaci”. Wskazówką jest art.362 KC – stopień winy nie ma znaczenia, sprawca ponosi szkodę za każdy stopień winy, natomiast postać winy, stopniowanie winy ma wpływ na ocenę stopnia przyczynienia się do powstania szkody, a zatem do wysokości odszkodowania. Ta formułka jest wykorzystywana w dziedzinie ubezpieczeń, czyli jeśli zostawimy kluczyki w samochodzie możemy się liczyć z tym, że nie dostaniemy nic.

W zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wykonywania władzy publicznej, adekwatny związek przyczynowy wchodzi w rachubę, trzeba go wykazać. Żeby uzyskać odszkodowanie od Skarbu Państwa w związku z wykonywaniem władzy publicznej trzeba wykazać związek przyczynowy, trzeba go udowodnić. Instytucja przyczynienia się również tutaj wchodzi w rachubę (kiedy gmina odpowiada jak ktoś złamie sobie nogę na chodniku, który jest nieodśnieżony – jeśli ma do wyboru drugi, odśnieżony a wybiera ten nieodśnieżony, to przyczynia się do powstania szkody).

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej – poszkodowany musi udowodnić wszystkie przesłanki; czasem sprawia to kłopoty, bo okazuje się, że szkoda jest, zdarzenie ma charakter bezprawny, ale związku przyczynowego nie można wykazać.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CZYN CUDZY

Art. 415 KC „kto ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia”, wiąże ze sobą dwa zjawiska: zjawisko odpowiedzialności i zjawisko sprawcy szkody. Nie zawsze jest to formułka wystarczająca, ponieważ nie zawsze jest tak, że sprawca szkody jest nieuchwytny pod względem odpowiedzialności, może być nieuchwytny z różnych względów np. może być niepoczytalny, wykonuje część zadań jakiegoś większego zespołu. Trudno jest przypisać odpowiedzialność również zwierzętom. Istnieje potrzeba rozdzielenia tych pojęć po to, żeby określić skutki odszkodowawcze, kiedy pewne względy wymagają przypisania odpowiedzialności osobie, która szkody nie wyrządziła z różnych względów. Odpowiedzialność osoby, która szkody nie wyrządziła:

• Art.425 KC odpowiedzialność za niepoczytalnych – osoba niepoczytalna to osoba, która z różnych względów nie może sterować swoim postępowaniem, osoby nieletnie, osoby w podeszłym wieku, osoby które z różnych względów powinny znajdować się pod opieką; ten artykuł wiąże się z tym, że takie osoby powinny znajdować się pod nadzorem, i odpowiedzialność opiekunów wiąże się z tym, że jeżeli niepoczytalny wyrządzi szkodę to najczęściej dlatego, że zaszły jakieś uchybienia w zakresie nadzoru nad taką osobą, działanie nadzorcy jest przyczyną szkody, osoby zobowiązanej do sprawowania nadzoru jest źródłem szkody (art.427); mamy tutaj do czynienia z odstępstwem od obowiązku udowodnienia przesłanek odpowiedzialności, przyjmuje się, że osoba zobowiązana do nadzoru jest winna temu, że nadzór nie był wykonywany należycie, czyli KC przewiduje domniemanie winy w nadzorze; element łagodzący reżim dochodzenia odpowiedzialności w takie sytuacji łączy się właśnie z tym, że art.427 przewiduje domniemanie winy w nadzorze, a więc żeby uchylić się od odpowiedzialności należy wykazać, że nadzór był sprawowany należycie, a to jest trudne; wina w nadzorze polega najczęściej na zaniechaniu, czyli na niewykonaniu obowiązku związanego z tym;

Art.425§1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

§2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.

• Art.429 – sytuacja, gdy ktoś powierza innemu dokonanie czynności, szkoda wyrządzona przez tą osobę przy wykonywaniu czynności sprowadza odpowiedzialność na tego, kto zlecił wykonanie czynności; wina sprawcy daje tutaj tylko taką preferencję, że mamy dwóch odpowiedzialnych, kluczem do rozstrzygnięcia jest tutaj problem, który wiąże odpowiedzialność osoby powierzającej czynność za działanie osoby trzeciej z tym, że szkoda powinna zostać wyrządzona przy wykonywaniu czynności, nie przy okazji; ten element mechanistyczny wiąże się z tym, że szkoda na gruncie art.429 powinna zostać wyrządzona przy wykonywaniu czynności, a nie przy okazji wykonywania czynności; na gruncie art.429 osoba trzecia ponosi odpowiedzialność jedynie za następstwa bezpośrednie, związane z wykonywaną czynnością, te które towarzyszą, za nie odpowiada osoba, która szkodę wyrządziła na zasadzie winy;

Art.429. Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

• Art.430 – odpowiedzialność za podwładnego, nie chodzi o powierzenie wykonania danej czynności, nie chodzi o sytuację ad hoc; tutaj chodzi o relację, która ma charakter trwały, mówimy o zwierzchniku i podwładnym, czyli o osobach pozostających w trwałych relacjach, osoba, która cały czas wykonuje coś dla niego, i osoba, która cały czas coś zleca do wykonania, jest zobowiązana do nadzoru, do udzielania wskazówek – ten wątek decyduje o wykazaniu różnicy pomiędzy odpowiedzialnością na podstawie art.429 i 430; ponieważ uprawnienie do bieżącego udzielania wskazówek jest elementem decydującym; element winy sprawcy wchodzi tutaj w rachubę, więc jeżeli sprawca szkody był winny to ponosi odpowiedzialność jego zwierzchnik bez względu na swoją winę, jeżeli szkoda została wywołana przez podwładnego to odpowiedzialność ponosi zwierzchnik;

Art.430. Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

17.03.2011.

Wyrok TK z dnia 4 grudnia 2001 SK 18/00 i nowelizacja KC z 17 czerwca 2004

Źródła odpowiedzialności państwa

1. zasada ogólna – 417 KC

2. bezprawie legislacyjne

3. bezprawna decyzja administracyjna lub wyrok

4. odpowiedzialność skarbu państwa na zasadzie słuszności (szczególne osoby; najrzadziej wykorzystywana)

Koncepcja równoważności przyczyn (wszystkie następstwa to dużo)

- SP nie ponosi za następstwa daleko idące, tylko normalne (uznane obiektywnie)

- kwestia przyczyny postronnej (mgła, wieża czy piloci zawinili w Smoleńsku?)

- przyczyna poprzedzająca

- triada przesłanek szkody - muszą być wykazane: zdarzenie, szkoda (jej wysokość) i związek przyczynowy

Odpowiedzialność za cudze czyny

- art. 430 KC – polega na przypisaniu odpowiedzialności zwierzchnikowi za działania podwładnego (odpowiedzialność za czyny cudze). Źródłem stosunku zwierzchnictwa podwładności-zwierzchnictwa może być ustawa umowa (np. umowa o pracę). Szkoda musi być związana z wykonywaniem powierzonych mu czynności (jeśli listonosz wejdzie do domu i coś ukradnie w domu to Poczta Polska nie będzie odpowiadać.

Kilku sprawców

Art. 441. § 1. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.

§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy.

Kiedyś panowała zasada nieodpowiedzialności SP w związku z wykonywaniem tej władzy. Ta władza była uosobieniem porządku prawnego nie było do pomyślenia, że mogłaby uczynić cos źle (nie przypisywano władzy publicznej bezprawia)

Czynności gospodarcze – dominium

Czynności ze sfery władczej – imperium

Sposoby ograniczenia odpowiedzialności:

- kryterium personalne – polega na tym, że państwo odpowiada tylko za określonych funkcjonariuszy (nie za wszystkich, tylko za niektórych)

- kryterium funkcjonalne – czyn podjęty przy wykonywaniu obowiązków, ale nie za czyny podjęte z motywów osobistych

- ograniczenie przedmiotowe (dominium i imperium); bardzo długo przecierała się tendencja za imperium.

Różne modele realizacji odpowiedzialności państwa i JST

- odpowiedzialność państwa zamiast odpowiedzialności funkcjonariusza

- odpowiedzialność solidarna z funkcjonariuszem

-odpowiedzialność subsydiarna – państwo ponosi odpowiedzialność dopiero, gdy funkcjonariusz nie będzie osobiście odpowiadał (np. będzie niepoczytalny, ściągniecie odszkodowania od niego będzie niemożliwe, etc.).

Art. 77 konstytucji – każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia wolności i praw.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną w innych państwach:

Francja – jest przewidziana w przepisach prawa administracyjnego i cywilnego (zasada równości obywateli wobec ciężarów publicznych – obywatel jest władzą, jak i podwładnym)

Niemcy – odpowiedzialność niezależna od winy

Austria – ustawa z 1967 o odpowiedzialności organów publicznych

Słowacja – ustawa z 2003

Czechy – ustawa z 1998

Wielka Brytania – Król nie może czynić źle, ta zasada została zniesiona dopiero w 1947

USA – jako pierwszy, ustawa stanowa z 1871 – każdy kto pod osłona przepisów ustawy, rozporządzenia, innej regulacji, bądź zwyczajów obowiązujących w stanie lub okręgu stołecznym pozbawia obywatela jego praw, przywilejów, czy immunitetów zagwarantowanych mu w konstytucji USA i ustawodawstwie federalnym jest odpowiedzialny za wyrządzoną szkodę.

24.03.2011.

Regulacja odpowiedzialności odszkodowawczej za wykonywanie władzy publicznej – art.417KC oraz art.77 Konstytucji. Art.417 kształtuje ogólną podstawę odpowiedzialności za wykonywanie władzy publicznej, która pozwala na związać zdarzenie w postacie bezprawnego wykonania władzy publicznej, czyli zdarzenie z którego wynika szkoda, z odpowiedzialnością. Triada przesłanek odpowiedzialności jest taka sama jak w innych przypadkach. 3 przesłanki: zdarzenie bezprawne, szkoda i związek przyczynowy. W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej za wykonywanie władzy publicznej zdarzeniem bezprawnym jest bezprawne wykonywanie władzy publicznej. Ogólna formułka deliktu to art.415, natomiast art.417 jest charakterystyczny z tego względu, że odnosi się do odpowiedzialności za wykonywanie władzy publicznej.

Art.417¹ §1,2,3,4 dot. szczegółowych przejawów bezprawia w związku z wykonywaniem władzy publicznej, przykłady bezprawia są trzy albo cztery:

1. bezprawie legislacyjne (art.417¹§1) – szkoda wywołana przez wydanie aktu normatywnego, który jest np. sprzeczny z Konstytucją lub z regulacjami unijnymi; płaszczyzna szczegółowa odpowiedzialności za wykonywanie władzy publicznej;

2. bezprawie judykacyjne (art.417¹§2) – zdarzenie związane jest z tym, że zostaje wydane orzeczenie albo decyzja sprzeczna z prawem, na tym polega zdarzenie bezprawne;

3. bezprawie jurysdykcyjne (art.417¹§3) – polegające na zaniechaniu, kiedy szkoda powstała przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, czyli zaniechanie wydania;

To jest baza stanów faktycznych. Jest jeszcze art.417² , który jest ewenementem, w którym bardzo mocno przewija się zasada słuszności, zasada proporcjonalnego usytuowania obywatela względem państwa (my dla systemu, czy system dla nas?). Ten artykuł odpowiada na pytanie, czy można domagać się odszkodowania jeżeli władza działa legalnie? – tak, władza odpowiada, nawet jeżeli działa legalnie, ale w pewnych granicach, mianowicie jeżeli o szkodę na osobie - jeżeli wymaga tego słuszność. Art.417² zasada słuszności odpowiedzialności – nie ma zdarzenia bezprawnego ponieważ władza jest wykonywana legalnie, nie ma zdarzenia bezprawnego ale jednak słuszność wymaga, aby coś zostało przez imperium powetowane, ale tylko niektóre szkody, a mianowicie szkody na osobie, szkody na majątku już nie.

Art.417 - odpowiedzialność Skarbu Państwa lub JST za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej, działanie bezprawne;

§1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

§2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.

Art.417¹§1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

§4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

Art.417² - odpowiedzialność za szkodę wyrządzona przy wykonywaniu władzy publicznej na zasadzie słuszności, działanie zgodne z prawem;

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadość uczynienia pieniężnego za doznana krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagaja tego względy słuszności.

Stany faktyczne:

1. dziury w drodze – zadaniem własnym samorządu jest utrzymywanie dróg,

2. złamanie drogi na nieodśnieżonej drodze,

3. zjawisko „fali” w wojsku – dowódca powinien zapewnić warunki bezpiecznego wykonywania służby, odpowiada SP,

4. wypadek w szkole – odpowiada gmina za bezpieczeństwo w szkole,

5. ustawa o zakładach opieki zdrowotnej w art.7 zakazuje lekarzowi odmowy pomocy, art.19 mówi, że zakład opieki zdrowotnej może żądać zapłaty za niezakontraktowane świadczenia tylko w przypadku, gdy były to świadczenia ratujące życie,

6. policja zapłaci za skutki samobójczej próby,

7. prokuratury zaczynają płacić za swoje lenistwo – przewlekłość postępowania karnego,

8. tereny zalewowe,

9. szkoła wyższa – funkcjonuje na podstawie pozwolenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego,

10. odpowiedzialność proboszcza w związku ze ślubami konkordatowymi – niedostarczenie dokumentów odpowiednim urzędom;

RPO – czy skarb państwa odpowiada za szkody wyrządzone brakiem aktu legislacyjnego (zaniechaniem legislacyjnym) w sytuacji, gdy stan bezczynności prawodawcy powstał przed dniem 1 września 2004r. (nowelizacja KC)? Odpowiedź SN – tak, skarb państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego, którego obowiązek wydania powstał po uchwaleniu (wejściu w życie) Konstytucji.

31.03.2011.

Ewolucja odpowiedzialności odszkodowawczej za wykonywanie władzy publicznej:

• na początku zasada nieodpowiedzialności;

• Konstytucja marcowa (1920) – przełamanie zasady nieodpowiedzialności, ogólne założenie, że suweren wykonuje swoje zadania dobrze;

• Każdy obywatel ma prawo do wynagrodzenia szkody jaką mu wyrządziły organy władzy państwowej, cywilnej lub wojskowej przez działalność urzędową niezgodną z prawem lub obowiązkiem służby, odpowiedzialne za szkodę jest państwo solidarnie z innymi organami. Wniesienie skargi przeciw państwu i urzędnikom nie jest zależne od zezwolenia władzy publicznej. Tak samo odpowiedzialne są gminy i ciała samorządowe i organy tychże. Przeprowadzenie tej zasady określają inne ustawy.

• 15.11.1956r. uchwalono ustawę o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych; ta regulacja nie czyniła żadnej różnicy, została w całości przeniesiona do KC w 1964r.

• Art.,417KC stanowił samodzielna podstawę odpowiedzialności – już nie funkcjonuje, znowelizowany, nie był stosowany we wszystkich sprawach, w których występował pierwiastek władczy, ta regulacja wymagała winy funkcjonariusza, dawniej była ona wymagana – okazało się to jednak niezgodne z Konstytucją z 1997r., wyrok TK, w którym stwierdził, że art.,417 w aktualnym brzmieniu jest niezgodny z Konstytucją. 4.12.2000r. SK18/00 – uchylenie art.418, a 417 uznany za zgodny jednak TK stwierdził, że powinien być inaczej stosowany.

• Nowelizacja KC z 17.06.2004r. – uchylenie starej regulacji i zastąpienie jej nową;

• Art. 77 Konstytucji – podstawa nowej regulacji KC, zsynchronizowanie regulacji KC z modelem konstytucyjnym;

• Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej,

• Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych warunków i praw;

• Artykuł ten może bezpośrednio zostać podany jako samodzielna podstawa prawna – określa wystarczające przesłanki żądania odszkodowania, inne przesłanki nie mogą zostać wdrożone – wina funkcjonariusza nie jest przesłanką odpowiedzialności; przepis ten nie mówi, kto jest sprawcą szkody, obciąża strukturę a nie osobę, która wyrządziła szkodę a nie funkcjonariusza a źródłem obowiązku odpowiedzialności, roszczenia jest wykonywanie władzy publicznej, wina nie ma tutaj żadnego znaczenia;

• Na bazie tych założeń w 2004r. wprowadzono nowy art.417, znowelizowany – stanowi on samodzielną podstawę odpowiedzialności, wypiera zastosowanie art.416, 429, 430, 415, podstawa samodzielna jest korzystniejsza dla pokrzywdzonego ze względu na brak winy, szeroki zakres podmiotowy: odpowiada SP, JST oraz inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy prawa;

• Zakresem podmiotowym objęte są działania sprawcze niezwiązane z władzą, natomiast jej działanie musi być związane z wykonywaniem władzy publicznej, element podmiotowy może być ad hoc;

Przesłanki odpowiedzialności to zdarzenie bezprawne, szkoda i związek przyczynowy. Art.417 modyfikuje te przesłanki w §1. – szkoda i związek przyczynowy pozostają bez zmian, ale zdarzenie bezprawne zostało ujęte jako niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie związane z wykonywaniem władzy publicznej, należy znać zakres przedmiotowy wykonywania władzy publicznej.

Szkoda w postaci danum emergens i lucrum cesanas wchodzi w grę – regulacja art.363 – ceny z chwili ustalenia szkody.

Związek przyczynowy musi być adekwatny, ponoszą odpowiedzialność za zwyczajne następstwa.

Działanie niezgodne z prawem – chodzi o działanie w granicach kompetencji, przekroczenie kompetencji, też może zrodzić odpowiedzialność, te kompetencje mogą wynikać z aktów prawnych, odpowiedzialnością objęte są działania władcze;

7.04.2011.

Zjawisko konstytucjalizacji prawa do odszkodowania – art.77 Konstytucji zapewnia, że każdy może się domagać powetowania uszczerbku powstałego w związku z bezprawnym wykonywaniem władzy publicznej, ta formułka znalazła się w KC w wyniku uznania pewnych rozwiązań starego KC za niezgodne z konstytucją(art.418) oraz zgodności z konstytucją rt.417, pod warunkiem, że będzie rozumiany inaczej. Orzeczenie TK z grudnia 2004r. – nowelizacja KC.

Odpowiedzialność za wykonywanie władzy publicznej jest niezależna od winy, czyli subiektywny stosunek sprawcy do czynu nie ma tutaj znaczenia w ogóle. W prawie polskim wyodrębnione są trzy, a właściwie cztery typy odpowiedzialności patrząc na tzw. zasady odpowiedzialności:

1. Zasada winy,

2. Zasada ryzyka,

3. Zasada słuszności,

4. Zasada odpowiedzialności absolutnej (całkowitej).

Problem pojawia się w związku z próbą wkomponowania odpowiedzialności za wykonywanie władzy publicznej w jedną z tych czterech formułek, ponieważ konstytucja mówi o bezprawności i teraz powstaje pytanie, czy ta bezprawność to wina, ryzyko czy może słuszność, albo może zasada odpowiedzialności absolutnej. Tutaj pomysły są różne, na ogół wszyscy przychylają się do tego, że odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, co oznacza, że sprawca nie może uchylić się od odpowiedzialności wykazując brak swojej winy – sprawca nie może się ekskulpować. Odpowiedzialność za wykonywanie władzy publicznej opiera się na zasadzie ryzyka, i to ryzyko rozumiemy jako ryzyko wykonywania działań władczych.

Konkurencyjne teorie opierają się na skonstruowaniu kolejnej zasady odpowiedzialności a mianowicie zasady bezprawności, z tej racji, że Konstytucja i KC mówią o bezprawności, więc opierając się o to można by coś takiego skonstruować - odpowiedzialność polega jedynie na bezprawności zdarzeń, czyli na naruszeniu prawa.

Z tym, że dla nas zasada ryzyka jest odpowiednia.

• Zasada winy nie ma znaczenia przy przypisywaniu odpowiedzialności odszkodowawczej w związku z wykonywaniem władzy publicznej.

Samo wykonywanie władzy publicznej może polegać na wykonywaniu czynności władczych oraz czynności zleconych. Kolejny fundament konstrukcyjny tej postaci czynów niedozwolonych. Tutaj podmiotowe kwalifikacje sprawcy szkody nie mają znaczenia, może to być funkcjonariusz państwowy, JST, może to być osoba, której zlecono wykonywanie pewnych czynności władczych albo związanych z wykonywaniem władzy publicznej, nie tylko organ może sowim działaniem dopuścić się naruszenia. W związku z tym, że podmiotowe atrybuty sprawcy nie mają znaczenia więc sfera funkcjonalna jest tu wyeksponowana , co oznacza, że bez względu na atrybuty sprawcy szkody odpowiedzialność wiąże się z formalnym kryterium wykonywania władzy, co stanowi z drugiej strony pewne ułatwienie, ponieważ sprawdzamy w jakiejś ustawie kompetencję.

Przesłanki są stypizowane wg tego samego schematu, co odpowiedzialność deliktowa:

1. zdarzenie bezprawne,

2. Szkoda,

3. Związek przyczynowy.

Z tym, że działanie bezprawne przybiera całkiem inną postać jak w innych przypadkach, a mianowicie zdarzenie bezprawne to jest działanie niezgodne prawem przy wykonywaniu władzy publicznej. Pozostałe dwie przesłanki muszą być spełnione. Analizując najważniejszą przesłankę, a mianowicie zdarzenie bezprawne, która przybiera w tym przypadku postać niezgodnego z prawem działania przy wykonywaniu władzy publicznej, koncentrując się na imperium, czyli na sferze działań władczych, w kontekście działalności gospodarczej JST albo SP nie ma znaczenia, kiedy to SP lub JST występuje jako gospodarz i pobiera pożytki, tutaj mechanizmami zmierzającymi do powetowania uszczerbku są mechanizmy cywilno prawne, czyli niewykonanie zobowiązania, odpowiedzialność deliktowa jako sposób pociągnięcia do wyrównania uszczerbku związanego z działaniem niewładczym.

Te czynności mogą również obejmować czynności o charakterze organizacyjnym i porządkowym, co oznacza, że najdrobniejsze uchybienia przy wykonywaniu władzy są zdarzeniem szkodogennym, są podatne na zakwalifikowanie jako zdarzenie bezprawne, jeżeli nastąpi szkoda to można domagać się jej naprawienia.

Działania władcze zasadniczo wiążą się z wykonywaniem kompetencji przyznanych przez ustawę (sprawdzamy w ustawach jakie są to kompetencje). Na gruncie art.417, który jest tą podstawową formułką, nie wchodzi w rachubę odpowiedzialność w związku z wydaniem orzeczenia lub decyzji (odpowiedzialność za szkody judykacyjne), bo na to mamy osobną podstawę, która wypiera jako lex specialis.

Art.417 zrywa z pojęciem sprawstwa – sprawca szkody nie jest istotny dla przypisania odpowiedzialności czyli dla powstania obowiązku odszkodowawczego(co też jest ewenementem, przecież stosunek odszkodowawczy ma charakter stosunku obligacyjnego, a stosunek obligacyjny jest stosunkiem pomiędzy osobami- tutaj sprawcą jest X a odpowiedzialność ponosi ktoś inny, status sprawcy nie ma znaczenia).

Ta formułka ma parę konsekwencji - §3 status sprawcy szkody nie ma znaczenia, odpowiedzialność wiąże się z funkcjonowaniem struktury, funkcjonowaniem władzy.

BEZPRAWIE LEGISLACYJNE – art.417¹§1 wykazuje pewną odrębność względem art.417 i ta odrębność polega na tym, że art.417¹ wyraźnie określa na czym polega zdarzenie bezprawne, wskazanie szczegółowych atrybutów zdarzenia bezprawnego, mówi w jaki sposób można stwierdzić bezprawie. Nie decyduje o tym adresat, jeżeli komuś nie podoba się decyzja lub wyrok sądu to jest to za mało by uznać ją za bezprawną. Co oznacza, że nie każda wadliwość aktu normatywnego jest podstawą stosunku(obowiązku) odszkodowawczego, a tylko taka wadliwość, która została stwierdzona w ramach tzw. przedsądzia, a mianowicie postępowania prejudykacyjnego (o stwierdzenie nieważności aktu normatywnego z prawem). W tym zakresie orzeczenie nosi nazwę prejudykatu i dopiero uzyskanie takiego rozstrzygnięcia stwarza możliwość dochodzenia odszkodowania. Sądy nie mogą kwestionować rozstrzygnięć ustawodawcy (zgodnie z zasadą trójpodziału władz), w związku z tym postępowanie prejudykacyjne jest niezbędne dla możliwości przypisania bezprawności.

Jakie postępowania mają charakter postępowań prejudykacyjnych? – TK, postępowanie o stwierdzenie niezgodności z ustawą aktów prawa miejscowego przed NSA; sądy powszechne nie mogą kwestionować legalności aktów normatywnych, bezprawie z powodu nieprawidłowej implementacji (prejudykatem będzie wyrok TSUE).

Zaniechanie legislacyjne – kłopoty z przypisaniem takiemu zaniechaniu charakteru zdarzenia bezprawnego z tego względu, że stosunek odszkodowawczy nie może odpowiadać za pytanie „co by było gdyby jakiś akt prawny był wydany, a tak nie jest?”; kolejny problem wiąże się z zagadnieniem związku przyczynowego – nie da się ustalić treści aktu prawa, który nie został uchwalony; w związku z tym bezprawie legislacyjne w związku z zaniechaniem wchodzi w rachubę tylko wtedy, gdy istniał obowiązek wydania aktu normatywnego, sąd nie może zastępować ustawodawcy, nie może gdybać, co by było gdyby jakiś akt został uchwalony; co oznacza, że możliwości skorzystania z tej podstawy są mocno ograniczone, a najważniejsze znaczenie praktyczne ta kwestia znajduje w kwestii implementacji prawa europejskiego;

Odpowiedzialność za niezgodność z prawem prawomocnych decyzji i orzeczeń(bezprawie judykacyjne) – tej sfery dot. uchylony art.418KC, który był sprzeczny w tym względzie, że przewidywał winę organu a wina przesłanką odpowiedzialności wg konstytucji nie jest, co więcej przewidywał kwalifikowana podwójnie, co polegało na tym, że szkoda powinna zostać wyrządzona z winy organu i wina powinna zostać stwierdzona w specjalnym postępowaniu, w którym poszkodowany będzie ją udowadniał.

Teraz mówimy o przesłankach odpowiedzialności odszkodowawczej w związku z bezprawiem judykacyjnym – w tym przypadku potrzebny jest przesąd (postępowanie prejudykacyjne), należy najpierw stwierdzić bezprawność wydanego orzeczenia lub decyzji, tego nie może zrobić samoistnie sąd rozpatrujący sprawę odszkodowawczą. Przykłady bezprawia judykacyjnego zwykle polegają na tym, że sąd się pomylił albo organ, lub zostanie jako podstawa rozstrzygnięcia wykorzystana podstawa, która jest niezgodna z konstytucją.

Wszystkie procedury przewidują taki element bezpieczeństwa, skarga o stwierdzenie bezprawności - przepisy KPC art.401, oprócz tego art. 545KPK , art.272 PPSA, art.261 OP, orzeczenie ETPC; Jeżeli otrzymamy takie orzeczenie to możemy domagać się naprawienia szkody;

Problematyka niewydawania decyzji lub orzeczenia (odpowiedzialność za zaniechanie judykacyjne)– wystarczy stwierdzić bezczynność organu lub sądu (w odrębnym postępowaniu), a procedura związana z wykonywaniem kompetencji jest ściśle określona, są odpowiednie terminy dla załatwienia sprawy; terminy na uchwalenie ustaw nie są określone; Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki (akt prawny z 2004r.); wchodzi również w rachubę zadośćuczynienie;

14.04.2011.

Nasz KC został znowelizowany w 2004r w wyniku orzeczenia TK z 4.12.2001r., w którym został uznany za niekonstytucyjny przepis art.418, w przypadku art.417 nie stwierdził jego niezgodności tylko nakazał jego inną wykładnię – konstytucja przewiduje, że każdy może domagać się naprawienia szkody wyrządzonej przez bezprawne wykonywanie władzy publicznej. To jest zestaw przesłanek, który towarzyszy wszystkim przypadkom dochodzenia odpowiedzialności od Skarbu Państwa lub JST lub jednostkom, którym wykonywanie zadań władczych zostało zlecone. Przesłanki: zdarzenie bezprawne w postaci bezprawnego wykonywania władzy publicznej, szkoda i związek przyczynowy z tym, że czyn zabroniony nie musi być zawiniony, a więc zasada ryzyka wchodzi w grę, jeśli chodzi o przypisanie odpowiedzialności odszkodowawczej – ryzyko związane z wykonywaniem władzy, władza jest wykonywana pro publico bono. Przypisanie odpowiedzialności nie jest uzależnione od wskazania winy konkretnego funkcjonariusza organu.

O odpowiedzialności za wykonywanie władzy publicznej mówi nie tylko KC ale także inne przepisy szczególne. Przepisy prawa unijnego przewidują odpowiedzialność Unii w związku z wykonywaniem kompetencji przez organy Unii.

Niezgodność z prawem aktu normatywnego, na tym polega bezprawność działania. Kogo pozywamy? Skarb Państwa stacio fisci Minister Zdrowia, jeśli sejm wydał niezgodną z konstytucją ustawę to pozywamy Skarb Państwa stacio fisci Minister Skarbu Państwa, który jest odpowiedzialny za majątek.

W związku z bezprawiem legislacyjnym wiąże się problem zaniechania legislacyjnego, a więc kiedy jakiś akt normatywny nie został wydany. Kiedy taki akt powinien zostać wydany? – kiedy ustawa nakłada obowiązek wydania, a więc przede wszystkim zaniechanie legislacyjne wiąże się z niewydawaniem rozporządzeń. Sejmu nikt nie może „zmusić do roboty”, konstytucja nie przewiduje żadnych terminów, kiedy ustawa ma zostać wydana, w jakim terminie. Sejm nie musi uchwalać ustaw, sejm może je uchwalać. Delegacja ustawowa do wydania rozporządzenia, brzmi zazwyczaj na dwa sposoby: „Minister Finansów wyda rozporządzenie …” i „ Minister Finansów może wydać w drodze rozporządzenia…” – ma obowiązek, a w drugim przypadku już nie jest obligatoryjne. W momencie, gdy jest obligatoryjne wydanie aktu normatywnego, wówczas możemy mieć do czynienia z zaniechaniem. Jaki jest termin do wydania takie rozporządzenia, bo w delegacji nie jest on określony, więc jak liczyć w kontekście zaniechania legislacyjnego? – akt prawny musi zostać wydany niezwłocznie, akty wykonawcze jeżeli w delegacji nie jest ograniczony termin muszą zostać wydane niezwłocznie. Wiąże się też z tym zagadnieniem problem związku przyczynowego, ponieważ nie znamy treści aktu normatywnego, który nie został wydany, nie można się powołać na przepisy, które nie zostały wydane.

Odpowiedzialność odszkodowawcza za wydanie niezgodnych z prawem decyzji i orzeczeń, w tym również kwestia zaniechań czyli odpowiedzialności za niewydanie jakiejś decyzji czy orzeczenia – art.418 przed nowelizacją przewidywał podwójną winę, czyli musiał być czyn zawiniony przez funkcjonariusza, musiał być winny, a potem ta wina musiała zostać stwierdzona w odrębnym postępowaniu – to było niezgodne z konstytucją, przestał obowiązywać ten przepis; problem związany z konkurencją judykacyjną – kto powinien stwierdzać, że decyzja czy orzeczenie jest bezprawne? W jaki sposób stwierdzamy, że decyzja jest bezprawna? Możliwość skorzystania z postępowania prejudykacyjnego (prejudykat) – art.417¹§ wymaga stwierdzenia bezprawności w odrębnym postępowaniu, i takie postępowania są w polskie prawo wdrożone, w każdą gałąź – skarga o stwierdzenie nieważności orzeczenia(KC), KPK art.540,art.272 PPSA. Prejudykatem jest też orzeczenie TK, który stwierdza niezgodność z Konstytucją, a to ma znaczenie, gdy decyzja lub orzeczenie było wprawdzie prawidłowo wydane ale podstawa okazała się niezgodna z konstytucją. Prejudykatem może też być orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka np. w związku z przewlekłością postępowania.

Zaniechanie w sferze wydawania decyzji – urzędnicy czy też sędziowie działają wg określonej procedury i są określone terminy do rozpatrzenia spraw KPA – 30 dni, w sprawach skomplikowanych dwa miesiące, wymiar sprawiedliwości – wszystkie terminy mają charakter instrukcyjny, co oznacza że można je przekroczyć, przez co procesy trwają dłużej, ale w postępowaniu administracyjnym jest więcej trybów instancyjnych. Możemy wystąpić ze skargą na bezczynność organu art.149 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (PPSA), i w takim postępowaniu sąd administracyjny stwierdza, że organ się opóźnia. Ten prejudykat jest bazą do dochodzenia odszkodowania jeżeli spełnimy dwie pozostałe przesłanki, a mianowicie związek przyczynowy i szkodę.

Odpowiedzialność SP i JST może pojawić się również wtedy, gdy władza jest wykonywania prawidłowo. Legalne wykonywanie władzy – szkoda może powstać także w związku z działaniem legalnym, szkoda może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy, z tym, że przypisanie odpowiedzialności za legalne działania w sferze majątkowej czyli szkodę na majątku nie miałoby sensu, dlatego, że każdy niezadowolony z wyroku mógłby domagać się odszkodowania. Nie natomiast ma żadnych przeszkód do tego, żeby domagać się odszkodowania za legalne wykonywanie władzy jeżeli szkoda ma charakter szkody na osobie. Przesłanki odpowiedzialności za legalne wykonywanie władzy na zasadzie słuszności SP i JST:

1. Wykonywanie władzy zgodnie z prawem,

2. Szkoda na osobie,

3. Adekwatny związek przyczynowy,

4. Za przyznaniem odszkodowania przemawiają zasady słuszności.

Bardzo mało przykładów działania władczego ma wymiar szkody na osobie (tego typu odpowiedzialność występuje bardzo rzadko).

Art.417 nie wyczerpuje przypadków, kiedy można domagać się odszkodowania w związku z działaniami władczymi, takim najbardziej znanym przykładem regulacji szczególnej jest odszkodowanie za niesłuszne skazanie bądź aresztowanie (art.592 KPK). Kwalifikowanym przykładem pomyłki judykacyjnej jest, że w postępowaniu karnym sąd karze kogoś za niewinność, prejudykatem jest uchylenie wyroku karnego na mocy, którego osoba została skazana, kiedy jest prejudykat można dochodzić od państwa odszkodowania.

W jaki sposób może bronić się Skarb Państwa? Przede wszystkim może kwestionować bezprawność swojego działania, czyli udowadniać, że działanie było podejmowane legalne, czyli bronić się prejudykatem, w postępowaniu prejudykacyjnym bo jeżeli nie ma działania bezprawnego to nie ma również szkody. Drugim sposobem jest wykazanie braku szkody lub wykazanie, że związku przyczynowego nie ma lub nie jest adekwatny.