Ćwiczenia 12 - Średnia dorosłość. Wiek średni (s.234-257)

„czarna skrzynka” rozwoju człowieka – b. mało literatury na ten temat

Proces rozwoju kształtowany jest poprzez czynniki indywidulne oraz społeczne, w niewielkim stopniu związane z „zegarem biologicznym” rozwoju.

Wiek: 35-40 do 55-60

1.Zmiany fizyczne i fizjologiczne – zachodzą w sposób niezauważalny dla jednostki

a) funkcje czuciowe:

*zmysł wzroku – ulega pogorszeniu, mniejsza ostrość, obniżona zdolność akomodacji, mniejsza tolerancja na słabe oświetlenie’ pojawia się dalekowzroczność, krótkowzroczność nie nasila się

*zmysł słuchu – powolne, systematyczne pogarszanie się, gorzej słyszy się dźwięki o wysokiej częstotliwości; może to być jednak związane nie tyle z wiekiem, co z konsekwencjami wpływu środowiska i współczesnych warunków życia

*zmysł węchu i smaku – obniżenie wrażliwości smakowej ok 50r.ż. – zmniejszanie się liczby kubków smakowych i ich wydolności wraz z wiekiem; brak zmian w zmyśle węchu

Wszystkie te zmiany regresywne można łatwo wyrównać, więc nie mają istotnych, praktycznych konsekwencji.

b) funkcje psychomotoryczne – dalszy spadek siły mięśni i koordynacji ruchowej; trudno określić normy, gdyż współczesny bierny tryb życia i pracy nie oczekuje dużej sprawności fizycznej od osób w wieku średnim, ale są i osoby które utrzymują kondycję fizyczną dwudziesto-/trzydziestolatka, gdyż dbają o odpowiedni poziom aktywności ruchowej. Pracownicy w wieku średnim wykazują większy poziom kompensacji i sprawności w doniesieniu do złożonych sprawności psychomotorycznej poprzez większe doświadczenie i efektywniejsze strategie działania.

c) ogólny stan zdrowia – na ogół dobry, ale to kwestia indywidualna zależna od środowiska/kultury/demografii.

*zmiany niekorzystne, zwiększające prawdopodobieństwo zachorowań:

spadek ilości pompowanej przez serce krwi, obniżona sprawność nerek, zmniejszanie wydzielania hormonów i enzymów trawiących, słabsza przepona, przerost prostaty, spadek aktywności seksualnej.

*choroby układu krążenia, oddechowego, trawiennego, psychiczne, artretyzm i reumatyzm, zaburzenia słuchu i wzroku, nadciśnienie (główna przyczyna śmierci) to typowe choroby osób w wieku średnim.

*zdrowie a płeć

U kobiet zmiany związane z cyklem menstruacyjnym, ciążą i przekwitaniem, wpływają na większość świadomość własnego ciała, poświęcają więcej uwagi myśleniu o swoim zdrowiu. Łatwiej i szybciej dostrzegają symptomy choroby. + aprobata społeczna dla wyrażania przez nie obaw i lęków

Mężczyźni – duża częstotliwość występowania chorób układu krążenia.

*przekwitanie

u kobiet – ok. 50r.ż. – zaprzestanie funkcji prokreacji

Menopauza je poprzedzająca ( okres 2-5 lat) = klimakterium, objawy:

nagłe fale gorąca przebiegające ciało, dysfunkcje układu moczowego, zmniejszone wydzielanie śluzu w pochwie. Zmniejsza się produkcja estrogenu, co może skutkować osteoporozą (kości staja się cieńsze i słabsze, więcej złamań).

Z menopauzą nie można bezpośrednio łączyć depresji!

Mężczyźni w drugiej połowie wieku średniego wykazują zmniejszoną aktywność seksualną, wzrasta prawdopodobieństwo impotencji. Skarżą się na depresję, zmęczenie, dolegliwości fizyczne.

2. Rozwój zaangażowania w pracę zawodową

Okres największych osiągnięć zawodowych. Czerpanie największych korzyści osobistych, dzielenie się swoim doświadczeniem i wiedzą z innymi. Ale też kryzys w rozwoju kariery zawodowej (rozbieżność między oczekiwaniami a wykonywaną pracą, co może prowadzić do zmiany pracy/zawodu albo wypalenia zawodowego.

a)stres w pracy – istotna korelacja zadowolenia z wykonywanej pracy z długością życia i zadowolenia z życia. Czynniki będące przyczyna braku satysfakcji oraz stresu:

niska płaca, brak awansu, zbytnie przeciążenie pracą, brak istotnego wpływu na charakter wykonywanej pracy, małe urozmaicenie wykonywanych działań.

Syndrom wypalenia zawodowego – wyczerpanie emocjonalne oraz poczucie utraty możliwości wykonywania zawodu w sposób efektywny i zaangażowany. C.Maslach – jej badania pokazały że długotrwały stres prowadzi stopniowo do wystąpienia objawów wypalenia (zmęczenie, bezsenność, bóle głowy, brzucha, nadużywanie alkoholu); trzy fazy wypalenia zawodowego:

I faza wyczerpania emocjonalnego

II faza depersonalizacji

III faza braku poczucia własnych osiągnięć

W Polsce: H. Sęk – przyczyną s.w.z. jest nieradzenie sobie ze stresem i obciążenia emocjonalne zawodu wykonywanego.

b)pozbawienie pracy

radzenie sobie z byciem bezrobotnym:

dodatkowe źródła zarabiania, wsparcie rodziny/przyjaciół, indywidualna ocena sytuacji

c)zmiana pracy (E. Thomas)

• pracownicy fizyczni/robotnicy niewykwalifikowani – powód to zwolnienie/p. zdrowotne

• pracownicy ze specjalistycznym/wyższym wykształceniem – charakter pozytywny zmiany

d) osiągnięcie mistrzostwa

W przypadku ekspertów mamy do czynienia z bardziej rozległą i wewnętrznie zróżnicowaną wiedzą. Ważny jest szczególny poziom kompetencji w zakresie umiejętności specyficznych treściowo i sprawności umysłowych związanych z wykonywanym zadaniem. Znawstwo umożliwia kompensację spadku wydolności elementarnych procesów przetwarzania info, obserwowanych w wieku średnim. Bogatsza wiedza faktualna i proceduralna. Charmess – wiek istotnie koreluje z rozwojem systemów wiedzy eksperckiej.

3. Aktywność w społecznych rolach rodzinnych

a) fazy życia rodzinnego

Rola rodziców wobec dorastający dzieci ulega zmianie (realistyczny/krytyczny stosunek dzieci do rodziców). Jeśli rodzic nie przewartościowuje własnej roli wobec dorastającego dziecka pojawia się kryzys. Rodzice popełniają błąd próbując utrzymać status quo w sposobie odnoszenia się do dzieci, zwiększając nad nimi kontrolę, starając się wyegzekwować wszystkie nakazy i zalecenia. Rezultat: tłumienie naturalnych tendencji rozwojowych dzieci, gorzka akceptacja faktu, że ich próby okazują się nieskuteczne i jeszcze bardziej zaburzają stosunki z dziećmi. Podstawowe zadanie: akceptacja zwiększonej potrzeby autonomii, eksplorowania świata i niezależności dorastających dzieci, przy jednoczesnym zaspokajaniu potrzeby pomocy i wsparcia. Jest to trudne dla rodziców, bo oni sami wchodzą przechodzą przez kryzys wieku średniego – obserwując wchodzenie w dorosłość dzieci oni sami na nowo przeżywają własne dylematy z tego okresu. Faza „opuszczonego gniazda”- dzieci opuszczają dom, gdy rodzice mają przed sobą 20 lat pracy. Rodzice więc starają się za wszelką cenę odroczyć moment „odejścia” dzieci, wyrządzając im wielką krzywdę. Pozostają z poczuciem pustki smutku. Częściej u kobiet, ale mężczyźni wyrzucają sobie, że nie spędzali więcej czasu z dziećmi.

b) opieka nad starzejącymi się rodzicami

Utrata zdrowia fizycznego lub samowystarczalności finansowej rodziców prowadzi do konieczności wzięcia za nich całkowitej odpowiedzialności. Kolizja między rodzicami wymagającymi opieki a współmałżonkiem i dziećmi. Ma to jednak skutek pozytywny – więzi stają się silniejsze, gdyż biorą się bardziej z miłości i troski niż z poczucia obowiązku. Częściej opieki podejmują się córki.

4. Zmiany w czynnościach poznawczych

a) rozwój czy regres?

Obniżanie się funkcji intelektualnych nie jest nieuniknione ani nieodwracalne. Przekonanie o nieuchronnym starzeniu się inteligencji może wynikać z niedoskonałości pomiaru (trafność testu na inteligencję). Testy badają np. wiedzę szkolą, a ludzie w wieku średnim spotykają się raczej z problemami otwartymi, o dużej ilości dobrych rozwiązań. Plus ukryte zdolności (latentne zdolności rozwojowe) – poziom wykonywania zadań, będący efektem rozwoju lub długotrwałego treningu zdolności mierzonych za pomocą testu.

b) badania poprzeczne i podłużne nad rozwojem inteligencji

*badania poprzeczne – najwyższy poziom wykonania zadań nasyconych czynnikiem inteligencji płynnej przypada na okres adolescencji. Później spadek (starzenie się struktur CUN). Ale spadek inteligencji skrystalizowanej pojawia się dopiero w późnym wieku i starości. Indywidualne zróżnicowanie wyników.

*badania poprzeczne – odmienne wyniki od badań poprzeczny

c) badania sekwencyjna Schaiego

O starzeniu się można mówić tylko w odniesieniu do inteligencji płynnej pod koniec wieku średniego. Różnice w poziomie inteligencji są związane z różnicami generacyjnymi. Wraz z wiekiem wzrasta zróżnicowanie wyników, powodowany stanem zdrowia, osobowością i typem aktywności.

d) badania eksperymentalne nad rozwojem myślenia

Obniża się szybkość, wydajność i zakres przetwarzania info przy niezmienionej strukturze procesu przetwarzania. Uwaga – gorsza przy gorszych warunkach przetwarzania info. Pamięć – gorsza.

e) natura rozwoju poznawczego w dorosłości

Baltes - Model selektywnej optymalizacji oraz kompensacji = współwystępowanie w rozwoju inteligencji tendencji progresywnych, regresywnych i stabilizujących, możliwość pomyślnego starzenia się.

f) inteligencja a mądrość

Baltes – rozwój inteligencji to doskonalenie i transformacja systemów wiedzy. Mądrość – wiedza odnosząca się do ważnych dla każdego kwestii. Oparta na doświadczeniu, ma dwojaki charakter: faktualno-proceduralny (dot. ważnych problemów i zadań życ. i ich rozwiązywania) oraz ewaluatywny (ocenianie dylematów życ. ze względu na własny rozwój). Zdolność do formułowania dobrych sądów w ważnych, nietypowych, trudnych kwestiach.

g) nauczanie dorosłych powinno mieć charakter zindywidualizowany i koncentrować się doskonaleniu nabytych sprawności i systemów wiedzy.

7. Zmiany nastawienia wobec świata i siebie

a) zmiany autopercepcji i główne ich wymiary

Jung: rozwój osobowości obejmuje dwa cele

• sfinalizowanie fazy indywiduacji

• wejście w fazę transcendencji

U kobiet anima długo dominuje, ale stopniowo ujawnia się animus; odwrotnie u mężczyzn.

Erikson: pomyślne rozwiązanie zadań wcześniejszych powoduje stanięcie w obliczu kryzysu generatywność – stagnacja. Przekazanie własnego dziedzictwa młodszemu pokoleniu.

b) kryzys środka życia

E. Jaques -kryzys wieku średniego – moment uświadomienia sobie realności własnej śmierci, zmiana perspektywy czasu (krótsza przyszłość), obawa o przyszłość, pogarszające się zdrowie, negatywna ocena małżeństwa i pracy, niecieszenie się czasem wolnym. Levinson.

c) rozwój perspektywy biograficznej Niemczyńskiego:

-poziom personalizacji – określenie własnego miejsca w świecie ludzkich zadań i dążeń

-poziom dopełnienia osobowości konstrukcji – integracja dążeń jednostki z przebiegiem procesów społecznych (spostrzeganie sensu zdarzeń na świecie, orientowanie się na wartości idealne, działanie dla realizacji tych wartości)

-poziom eksternalizacji i finalnej integracji – aktualizacja własnej osobowości w kontekście społeczno-historycznym