Helen Bee
Związki partnerskie:
Dzieci opuszczają gniazdo, nie trzeba tak bardzo angażować się w karierę zawodową, liczba problemów w związku spada,
Wzrasta poczucie satysfakcji z pożycia małżeńskiego, ale nie za sprawą wzrostu poziomu czułości, a z powodu spadku ilości problemów
Niektórzy uważają, że małżeństwa w wieku średnim charakteryzuje wg Sternberga miłość próżna lub towarzyska. U podstaw związku leży silne przywiązanie.
Rodzice i dzieci:
Rola rodziców w wieku średnim: wsparcie dla dzieci i starzejących się rodziców, podtrzymywanie więzi uczuciowych w obu kierunkach. Wiek średni = okres ściśnięcia (ang. Squeeze) = pokolenie pomiędzy (ang. sandwich generation)
Dorośli w wieku średnim próbują wpływać na życie dzieci (wykształcenie, praca) i swoich rodziców (miejsce zamieszkania, zarządzanie pieniędzmi, ale nie udaje im się zmienić ich poglądów dot. spraw społecznych lub rodzinnych)
Dorosłe dzieci i starzy rodzice też próbują wpływać na dorosłych w wieku średnim. Dzieci odnoszą większy sukces w udzielaniu rad rodzicom, niż odwrotnie.
Badania Hagestad nad rodzinami trójpokoleniowymi: rodziny posiadają zestaw tematów, kobiety – sprzeczko dotyczące relacji międzyludzkich, mężczyźni – spory o tematy pozarodzinne np. społeczeństwo, polityka
Puste gniazdo: wbrew opiniom badania wykazały, że opuszczenie domu przez dzieci częściej jest rozpatrywane pozytywnie i nie jest przyczyną depresji, kryzysów i zaburzeń u większości kobiet. Zaburzenia występują u kobiet, których poczucie tożsamości jest silnie związane z rolą matki.
Gniazdo zagracone: bywa bardziej stresujące niż puste gniazdo. Dzieci nie opuszczają domu lub do niego powracają po okresie przerwy. Wymaga renegocjowania ról rodzinnych. Rodzice narzekają na późne wyjścia młodych dorosłych, a one czują, że są traktowane jak małe dzieci.
Rola dziadków:
Dorośli w wieku średnim zwykle zostają dziadkami
Latynosi i Afroamerykanie mają bliższy i częstszy kontakt z wnukami
Rola babci jest większa wśród wszystkich grup etnicznych
3 style pełnienia roli dziadków wg Andrew Cherlina i Franka Furstenberga:
- związek zdystansowany: rzadkie kontakty, mały wpływ na życie wnuków, często powodem jest fizyczna odległość miejsc zamieszkania, 29%
- związek towarzyski: 55 %, ciepłe i przyjemne związki, ale cieszą się, że nie mają już związanych z nimi codziennych obowiązków
- związek zaangażowany: 16 %, bliskie więzi, dziadkowie mają duży udział w opiece i wychowaniu, często w gospodarstwach domowych trójpokoleniowych
Dziadkowie widujący swoje wnuki częściej, nie wykazują większego zadowolenia z życia = rola dziadka nie jest najważniejszą rzeczą dla poczucia własnego ,,ja”
Opieka nad starzejącymi się rodzicami:
Ze wzrostem średniej długości życia, rola opiekuna będzie coraz częściej podejmowana
W większości osób wobec których skierowana była opieka wykryto chorobę Alzheimera lub innego rodzaju otępienie.
Ludzie Ci powoli tracą możliwość wykonywania codziennych czynności w pewnym momencie mogą także przestać rozpoznawać swoich opiekunów.
opieka nad takimi ludźmi wymaga poświęcenia wiele czasu, energii, nakładów finansowych a także ciężko opiekunowi pogodzić życie prywatne, rodzinne z zawodowym.
Wymagająca rola bycia opiekunem wywiera duży wpływ na osobę pełniącą tę funkcję. Opiekunowie cierpią na depresje, obniża się ich zadowolenie z pożycia małżeńskiego.
Porównując czarnych i białych opiekunów zaobserwowano podwyższony współczynniki depresji tylko u białych.
Ci którzy opiekują się otępiałymi i osłabionymi starszymi ludźmi sami też częściej są chorzy lub mają osłabiony układ odpornościowy – tego typu wyniki nazywamy obciążeniem roli opiekuna.
Ci, którzy posiadają odpowiednie struktury wsparcia którymi mogą podzielić to obciążenie doświadczają mniej negatywnych skutków tego działania.
Przyjaciele:
Carstensen odkryła że liczba kontaktów pomiędzy 50 rokiem życia spadła ale bliskość stosunków z najlepszym przyjacielem została na wysokim poziomie.
Ogólny model Carstensen teoria selektywności socjoemocjonalnej, mówi że na przestrzeni okresu dorosłości każdy z nas wybiórczo redukuje liczbę zachowań społecznych, zawężając zainteresowania do kilku związków. Ma to na celu maksymalne zwiększenie zysków społecznych i emocjonalnych oraz zminimalizowanie związanego z nim ryzyka.
Carstensen jednocześnie twierdzi że zachowane związki stają się bliższe, bardziej intymne.
Praca:
Satysfakcja zawodowa ludzi w tym okresie życia ( w wieku średnim )osiąga najwyższy poziom, pomimo że nie obserwuje się zbyt wiele awansów.
Jakość wykonywanej pracy pozostaje wysoka pomimo stopniowego spowolnienia procesów fizycznych i umysłowych.
U młodych dorosłych mężczyzn satysfakcja zawodowa łączy się z wynikami satysfakcji osobistej.
Mężczyźni w wieku średnim przestają traktować pracę jako podstawowe źródło osobistego spełnienia satysfakcji nawet gdy są z niej zadowoleni.
Zadowolenie kobiet z pracy w wieku średnim będzie odgrywało taką samą rolę jak dla młodych mężczyzn.
Życie zawodowe kobiet w wieku średnim pozostaje o wiele bardziej zróżnicowane niż kariera mężczyzn w tym samym wieku.
W większości profesji jakość wykonywania pracy pozostaje wysoka przez cały okres życia dorosłego.
Za wyjątki można uznać te zawody w których najważniejsza jest siła fizyczna i czas reakcji – jakość wykonywania tych praca spadła w wieku średnim a nawet wcześniej.
Paul i Margaret Baltesowie twierdzą, że utrzymanie wysokiej produktywności lub jakości wykonywania pracy jest możliwe, ponieważ dorośli w obliczu zauważalnej erozji zdolności fizycznych i poznawczych angażują się w proces zwany selektywną optymizacją i kompensacją. Składają się na niego 3 procesy:
- Selekcja – zakłada zawężenie zakresu czynności np. skupienia się na głównym zadaniu, zrzucanie odpowiedzialności na innych, ograniczenie bądź zawężanie pobocznych czynności zawodowych,
-Optymizacja – zakłada obszerne ćwiczenia najpotrzebniejszych zdolności np. dodatkowe treningi, szlifowanie zdobytych umiejętności. Ma to na celu utrzymanie tych zdolności na poziomie zbliżonym do maksymalnego.
-Kompensacja – zakłada wykorzystanie pragmatycznych sposobów pozwalających pokonać konkretne trudności np. silniejsze okulary lub aparaty słuchowe, projektowanie strategii pozwalające unikać obciążenia pamięci.
Wraz ze zbliżaniem się do normatywnego wieku emerytalnego dorośli zaczynają czynić formalne i nieformalne przygotowania do odejścia na emeryturę.
Nieformalne przygotowania to rozmowa z małżonkiem, przyjaciółmi i współpracownikami o możliwości odejścia na emeryturę, czytają więcej poświęconych temu tematowi artykułów prasowych.
Formalne przygotowania: uczestnictwo w seminariach planowania finansowego, dowiadywanie się jak wysoką emeryturę mogą otrzymać, badanie warunków swojego ubezpieczenia, szukanie profesjonalnych porad dotyczących emerytury.
Takie przygotowania obserwujemy częściej u osób, które nie mogą doczekać się emerytury, są zadowoleni z pracy lub mają przyjaciela który już wycofał się z czynnego życia zawodowego
Rola pracownika w wieku średnim staje się mniej dynamiczna.
Osobowość:
Większość ludzi w wieku 50 – 65 roku życia odwraca się od sukcesu, należności, asertywności, indywidualizmu, które największe powodzenie osiągają w wieku średnim.
Zainteresowanie własnym wnętrzem – Bernice Neugarten zakłada że zmiana ta (patrz powyżej - 25) prowadzi do zainteresowania własnym wnętrzem. Uważa że starsi tracą zainteresowanie światem zewnętrznym na rzecz skupienia się na procesach wewnętrznych.
Od generatywności do integratywności ego – teoria Eriksona. Główny wpływ na przebieg wieku średniego w jego teorii ma kryzys generatywności a stagnacja w wyniku jego rozwiązani zobaczymy cnotę jaką jest troska. Zakłada zainteresowanie stworzeniem i poprowadzeniem następnego pokolenia, przekazanie pałeczki. Wg Eriksona ostatnim stadium dorosłości jest kryzys integralność ego a rozpacz występuje on w 60 roku życia.
Elastyczność i wytrwałość – Jochen Brandtstadter zbadał kilka tysięcy osób pod kątem 2 cech lub wartości osobowości. Pierwsza z nich to wytrwałość w dążeniu do celu. Jednostka posiadająca tę cechę zgadza się z następującymi stwierdzeniami: Im trudniej osiągnąć jakiś, cel tym bardziej go pożądam. Nawet jeśli wszystko wydaje się beznadziejne, nadal poszukuję sposobu, by jakoś zapanować nad sytuacją. Druga cecha to elastyczność w dostosowaniu się do celu. Jednostka posiadająca wysoki poziom tej cechy podpisałaby się pod następującymi twierdzeniami: Właściwie nie denerwuje się zbyt długo z powodu niewykorzystanej okazji. Z łatwością przystosowuje się do zmiennych sytuacji. Zwykle bez trudu rozpoznaję granice swoich możliwości.
Dojrzałość mechanizmów obronnych – innym sposobem postrzegania zmian osobowościowych w tym okresie jest skupienie się na mechanizmach obronnych. Vaillant podzielił mechanizmy obronne na 3 typy:
- Niedojrzałe – projekcja, zaprzeczenie, zniekształcenie,
- Neurotyczne – wyparcie, przemieszczenie, intelektualizacja,
- Dojrzałe - stłumienie, humor, altruizm.
W wieku średnim mechanizmy obronne dojrzałe stanowią 40% całości
Podejmowanie przeciwnych ról płciowych - piąty pogląd pochodzi od antropologa Davida Gutmanna. Twierdzi on, że role płciowe w wieku średnim jeszcze raz ulegają zmianom. Role kobiet i mężczyzn krzyżują się. Mężczyźni zaczynają wykazywać cechy kobiece, natomiast kobiety – męskie.
Różnice indywidualne
rozwój jednostki może być określany przez wiele czynników takich jak np. pochodzenie ,osobowość , stres , przeżyte kryzysy
Rozwód
wpływa na styl wychowawczy dzieci przez osoby rozwiedzione oraz zaburza kolejność podejmowania ról
jeden z głównych czynników stresujących
Kojarzy się go ze wzrostem liczby schorzeń fizycznych i psychicznych (tuz po rozwodzie częstsze wypadki samochodowe ,tendencje samobójcze ,depresja etc)
Skutki długoterminowe – niektórzy dorośli 5-10 lat po rozwodzie wykazują rozwój psychiczny wynikający z tego doświadczenia i lepsze warunki funkcjonowania
lepiej radzą sobie te osoby które zdecydowały się ponownie wejść w związek małżeński
Efekt Ekonomiczny –Mężczyźni z reguły zarabiają więcej , pracują dłużej i nieprzerwanie z racji tego czują się bardziej niezależni po rozwodzie niż kobiety
Status ekonomiczny mężczyzn po rozwodzie się poprawia natomiast kobiet się pogarsza (Morgan, 1991 ; Smock 1993)
Różnice wiekowe w znaczeniu rozwodu – Stany zjednoczone -50% rozwodów przypada na wczesną dorosłość (siedem pierwszych lat trwania związku)
25% gdy para przekracza 40 lat jednak w tym wieku skutki są o wiele poważniejsze niż we wcześniejszym okresie
W wieku średnim wpływ ekonomiczny może być o wiele dotkliwszy(zwłaszcza dla kobiet ze względu na niewielkie lub brak doświadczenia zawodowego .Kobiety zwane” wysiedlonymi gospodyniami ” bez doświadczenia mają niewielkie szanse na znalezienie zatrudnienia .
Również kobiety w tym okresie maja mniejsze szanse wyjścia ponownie za mąż niż kobiety młodsze.
Ścieżki życiowe – Przerwanie związku małżeńskiego stwarza nowy zestaw ról np. przejecie ról małżonka który odszedł.
Ponowny związek stwarza sytuacje przyjęcia roli macochy bądź ojczyma
Levinson- osoby żyjące w nowym związku małżeńskim mają mniejsze szanse stworzenia stałych struktur życia i doświadczają więcej okresów przejściowych kryzysów względem dzieci.
Bezrobocie
Dorośli, którzy zostali zwolnieni wykazują podwyższony poziom lęku i depresji oraz podwyższone ryzyko zachorowań – w tym jest podobne do rozwodu
Tak jak ponowne wyjście za mąż niweluje większość negatywnych skutków rozwodu, tak też ponowne zatrudnienie szybko przywraca zdrowie i stabilność emocjonalną
Jeśli strata pracy nie wiąże się z większymi konsekwencjami finansowymi, negatywne efekty tego wydarzenia są o połowę mniejsze
Utrata pracy może skutkować w zmianach stosunków rodzinnych i obniżeniu poczucia własnej wartości
Różnice wiekowe: negatywne skutki bezrobocia są największe u osób w wieku od 30 do 60 roku życia
Różnice rasowe: utrata pracy w każdej z grup rasowych ma prawie taki sam charakter; jednak bezrobocie jest większe wśród osób czarnych; ma ono u nich większe znaczenie, ponieważ często towarzyszy mu poczucie braku osobistego wpływu na sytuację
Rola wsparcia społecznego: efekt bezrobocia może być załagodzony poprzez odpowiednie wsparcie społeczne
Znaczenie czasu: rozpad małżeństwa i strata pracy są bardziej stresujące dla ludzi w wieku średnim, bo obie sytuacje są mniej powszechne w tej grupie wiekowej; nietypowość lub nieterminowość kryzysu, wydarzenia w życiu niesie ze sobą poważne konsekwencje psychologiczne
Badanie Lindy Burton i Verna Bengtsona
Czy wszystkie kryzysy muszą mieć charakter negatywny?
Wiele teorii rozwoju zakłada, że stres lub kryzys ma też moc transformacyjną, a nie destabilizacyjną (Jung, Erikson)
Cierpienie konieczne jest, aby zwrócić naszą uwagę i powiedzieć nam, że musimy coś zmienić
Glen Elder: wielu nastolatków, których rodziny cierpiały niedostatek w czasach Wielkiego Kryzysu, odniosło w dorosłości więcej sukcesu niż ich rówieśnicy z dostatnich domów
Norma Haan: mężczyźni częściej chorujący we wczesnej dorosłości, pod koniec wieku średniego byli bardziej empatyczni i tolerancyjni
TREMPAŁA
ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY
Kryzys wieku średniego:
Kryzys wieku średniego – moment, w którym człowiek uświadamia sobie realność własnej śmierci i w którym następują zmiany w subiektywnej perspektywie czasu (czas przyszłości odczuwany jest jako krótszy w zestawieniu z czasem przeszłości), zakłada obawy o przyszłość, nieumiejętność cieszenia się czasem wolnym, przekonanie o pogarszającym się zdrowiu, negatywną ocenę życia małżeńskiego oraz pracy, stres związany z opieką nad starzejącymi się rodzicami
Levinson: ludzie w okresie wczesnej dorosłości spotykają się z niepokojem i niepewnością związaną z wejściem w drugą połowę życia. Przejście to może być łagodne, ale gdy występują zaburzenia autopercepcji, samooceny, poczucia sensu życia czy zaburzenia zachowania - mówimy o kryzysie wieku średniego.
Zjawisko to nie jest normatywne
4 typy rozwiązywania kryzysu wg Olesia na podstawie wymiarów ciągłość-zmiana, refleksja-działanie:
- bezrefleksyjne działanie, ewolucyjny charakter prowadzanych zmian
- bezrefleksyjne działanie i zasadnicza zmiana syt. życiowej
- refleksja i w efekcie wprowadzenie zasadniczej zmiany syt. życiowej
- refleksja i stopniowe, ewolucyjne wprowadzanie zmian
Większość prezentuje typy mieszane
Rozwój uczestnictwa w pracy zawodowej:
Wiek średni okresem najważniejszych osiągnięć zawodowych (zakres władzy, status materialny, autorytet, satysfakcja, dzielenie wiedzą i doświadczeniem)
Może wystąpić kryzys w rozwoju kariery zawodowej: rozbieżność rzeczywistości i oczekiwań. Efekt: zmiana pracy, zawodu lub syndrom wypalenia zawodowego.
Zadowolenie z pracy koreluje z długością życia
Czynniki powodujące brak satysfakcji z pracy, a tym samym stres fizyczny i emocjonalny to: niska praca, brak awansu, przeciążenie, brak wpływu na charakter wykonywanej pracy, , monotonia,
Najczęstszymi pacjentami są osoby o niskim statusie, które nie mają wpływu na swoją pracę, brak poczucia sprawstwa
Syndrom wypalenia zawodowego – wyczerpanie emocjonalne, poczucie braku możliwości efektywnego i zaangażowanego wykonywania pracy,
Najczęściej dopada osoby narażone na długotrwały stres związany z utrzymywaniem bliskich i intensywnych kontaktów międzyludzkich: nauczyciele, lekarze, pracownicy opieki społecznej, prawnicy, psychologowie,
Objawy wypalenia – zmęczenie, bezsenność, bóle głowy i brzucha, nadużywanie alkoholu,
Maslach: 3 fazy wypalenia zawodowego: ( faza wyczerpania emocjonalnego, faza depersonalizacji, faza braku poczucia własnych osiągnięć )
Główny czynnik stresu w wieku średnim to utrata pracy: szczególnie dotkliwa dla mężczyzn (praca składową poczucia tożsamości oraz roli mężczyzny). Dużą rolę w poradzeniu sobie z taką syt. odgrywa interpretacja własna. Wpływ na sposób radzenia sobie ze stresem związanym z utratą pracy ma poziom rozwoju psychospołecznego.
3. Aktywność społeczna w rodzinie
Zmiana roli rodziców wobec ich dorastających dzieci, autorytet rodziców przestaje być jedynym punktem odniesienia
Podstawowym zadaniem rodziców staje się zaakceptowanie zwiększonej potrzeby autonomii, eksplorowania świata i niezależności dzieci, przy jednoczesnym zaspokajaniu potrzeby pomocy i wsparcia
Rodzice, obserwując proces wchodzenia w dorosłość własnych dzieci, paradoksalnie przeżywają czasami na nowo rozterki z okresu własnego dorastania
Faza opuszczonego gniazda: dzieci opuszczają dom, a rodzice często starają się odroczyć ten moment; czasami pozostają z uczuciem pustki i smutku – jest to częstsze u kobiet. Część kobiet jednak spostrzega tę sytuację jako rodzaj wyzwolenia
Zmiana stosunków z własnymi, starzejącymi się rodzicami, wzrasta tolerancja dla ich wad; starzejący się rodzice stają się obiektem udzielania wsparcia i pomocy. Zdecydowanie częściej funkcji sprawowania opieki nad rodzicami podejmują się córki
Czasami dochodzi wtedy do kolizji między interesami i potrzebami wymagających opieki rodziców oraz współmałżonka i własnych dzieci; najczęściej jednak w tym okresie obustronne więzi stają się silniejsze
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
Baltes: Można wyróżnić trzy perspektywy ujęcia problematyki osobowości:
Pierwsza jest charakterystyczna dla koncepcji, które ujmują osobowość w kategoriach stałych dyspozycji behawioralnych lub cech
Druga koncentruje się na zagadnieniu Ja
Trzecia podkreśla znaczenie regulacyjnych funkcji osobowości – struktury Ja
McAdams; Oleś: próbują zintegrować różne stanowiska teoretyczne. Trzy poziomy analizy osobowości:
Poziom podstawowy: dotyczy stałych predyspozycji do zachowywania się w określony sposób
Poziom pośredni: dążenia, cele i wartości, motywy, instrumenty regulacji zachowania
Poziom ostatni: narracyjna koncepcja samego siebie
Modele stabilności
Obraz zmian, jakim podlega osobowość nie jest spójny
Strukturalne teorie cech: stabilność osobowości w pełnym cyklu życia
Dwie pozostałe koncepcje: osobowość człowieka dorosłego podlega zasadniczym zmianom
Costa, McCreae, Conley, Kogan: osobowość człowieka dorosłego nie podlega istotnym zmianom rozwojowym
Trzy sposoby określania stabilności w sensie statycznym:
Analiza stabilności może się sprowadzać do oceny istotności związanych z wiekiem różnic między przeciętnymi poziomami nasilenia określonych cech (czynników osobowości)
Przedmiotem oceny stabilności mogą być określane w badaniach podłużnych i/lub sekwencyjnych różnice międzyosobnicze
Ocenę stabilności osobowości można sprowadzić do oceny stałości kowariancji (stabilności strukturalnej założonych w badaniu czynników, cech osobowości)
Stabilność miar przeciętnych: ludzie wraz z wiekiem stają się bardziej zrównoważeni emocjonalnie, bardziej ugodowi i sumienni, mniej otwarci na nowe doświadczenia oraz innych
Stabilność różnic międzyosobniczych: 3 z 5 osób nie zmieniają swojego miejsca w populacji, biorąc pod uwagę względne (w odniesieniu do własnej grupy wiekowej) nasilenie określonej cechy osobowości
Badania reprezentujące podejście teorii cech wskazują na stabilny charakter osobowości w wieku średnim oraz w całej dorosłości
Modele wzrostu
Dwa pozostałe podejścia wymienione przez Baltesa podkreślają znaczenie nieciągłości i zmiany w osobowości człowieka; Baltes określa je jako oparte na modelach wzrostu osobowości
Są to np. teorie Junga, Buhler, Eriksona, Levinsona, Labouvie-Vief, Loevinger
Koncepcje te łączy myśl, że osobowość zmienia się w sposób systematyczny, a zmiany te wiążą się z odmiennym jakościowo poziomem adaptacji jednostki oraz organizacją jej zachowania
Badania Hann: “The Berkeley and Oakland Longitudianal Studies”
Badania Veroff oraz badania Stevensa i Edwardsa w duchu koncepcji Murraya (analiza zmian, jakim podlegają motywy I dążenia dorosłych)
Badania na podstawie teorii Eriksona: dorośli w wieku średnim przeorientowują swoje preferencje i potrzeby
Integracja Ja jako przedmiot badań
Labouvie-Vief : Schemat oceny zmian , jakim podlega w ciągu życia umiejętność dokonywania wglądu praz kontroli takich emocji, jak: złość, smutek, lęk, radość. Osoby w wieku średnim wykazują najwyższy punkt rozwojowy w zakresie rozumienia i kontrolowania emocji
Badania Ryff: korelacja dodatnia z wiekiem przy przejściu od wczesnej do późnej dorosłości wymiarów autonomii oraz orientacji w środowisku; cel życia oraz rozwój osobisty wykazują spadek między wiekiem średnim a późną dorosłością