37. XX- wieczna myśl pedagogiczna i psychologiczna.

Jeden z głównych prądów myśli pedagogicznej- zapoczątkowany na przełomie XIX i XX wieku ruch reformatorski w pedagogice charakteryzował się niezwykłą, niespotykaną przedtem dynamiką, różnorodnością problemów,ogromnym zasięgiem terytorialnym, a przede wszystkim wielością kierunków organizacyjnych i prądów nawiązujących do różnych koncepcji filozoficznych, społecznych i przyrodniczych.

Ruch ten w Ameryce nazywano mianem progresywizmu, w Europie nowymi szkołami, szkołą życia, szkołą twórczą czy też nowym wychowaniem.

Głównym punktem wyjścia dla formułowania i prezentowania myśli pedagogicznych nowego wychowania była totalna krytyka tzw. szkoły tradycyjnej

„ Nowe wychowanie” w XX wieku miało ogromne znaczenie dla rozwoju myśli pedagogicznej.

Porównywano je z przewrotem kopernikańskim, a wiek XX zaczęto nazywać wiekiem szczęśliwego dzieciństwa. Jednak nie trwało to zbyt długo, bo na początku lat 30 siła nowego wychowania zaczęła słabnąć. Powstało wiele zarzutów, iż dzieci i młodzież wykazywały braki w wiedzy ogólnej, a ich wiadomości były przypadkowe i nie stanowiły zwartego systemu.

J. Dewey - amerykański filozof, pedagog i socjolog, twórca „szkoły pracy”. Głównym jej celem było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań samą pracą, natomiast wiedzę zdobywano przy okazji. Szkoła powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Nie było w niej przedmiotów, lecz był jakiś problem, który musiał być rozwiązany a to właśnie prowadziło do nabywania przez dzieci nowych wiadomości. Zgodnie z myślą Deweya w nauczaniu bardzo wiele zależy od nauczyciela, którego odpowiedni stosunek do ucznia może uchronić go od negatywnych doświadczeń życiowych.Zarzuca się Deweyowi, że był idealistą, a szkoła której hołdował, to szkoła niedościgłych marzeń, jednak koncepcje „szkoły pracy” wywarły wielki wpływ na współczesne myślenie pedagogiczne i z kolei na inne koncepcje zmierzające do reformowania lub ulepszania nauczania szkolnego.

C. Freinet - zapoczątkowany w latach 20 system dydaktyczny zwany również technikami Freineta zakładał odrzucenie w szkole nudnych lekcji, podręczników czy ćwiczeń. Opierał się natomiast na zainteresowaniach dzieci, ich aktywności, twórczości i samodzielnym działaniu. Głównie chodzi tutaj o pracę w polu, ogrodzie, warsztaty szkolne, rysunki, układanie swobodnych tekstów literackich. Zgodnie z jego koncepcją psychologiczną poznawanie i opanowywanie rzeczywistości dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale i przez emocje oraz instynkty.

M. Montessori - do podstawowych elementów jej systemu pedagogicznego należało przekonanie, że powodzenie metod wychowawczych zależy przede wszystkim od środowiska rodzinnego dziecka, od urządzenia samej szkoły ,oraz od zaangażowania wychowawcy. Utworzone przez nią domy dziecka miały stanowić przedłużenie środowiska rodzinnego dziecka, były to najczęściej domy z ogrodem, gdzie dzieci wykonywały wszelkie prace domowe. Otwierała przedszkola dla dzieci rodzin robotniczych w wieku 3-6 lat pozostających w czasie pracy rodziców bez żadnej opieki.

Jej zasadą było, aby dzieci czuły się tam jak w rodzinnym domu(podobne wyposażenie i ustawienie mebli. Najczęściej przedszkola były tworzone w pobliżu domów rodzinnych, tak aby rodzice w każdej chwili mogli skontaktować się z dziećmi. Wprowadziła swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność czasu i miejsca pracy. Zniosła nagrody i kary. Wprowadziła naukę czytania i pisania, oraz podstawy matematyki.

Pedagogika Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego: wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.

R. Baden-Powell - był twórcą skautingu, oficer angielskiej armii kolonialnej, doskonały dowódca, odnoszący też sukcesy dziennikarskie, literackie, plastyczne, wspaniały obserwator życia, a zwłaszcza rozwoju młodego pokolenia. W pewnym momencie swego życia poświęcił się wychowaniu młodzieży, mającemu na celu wyrwanie młodych chłopców z zadymionych, uprzemysłowionych miast, bezpośrednie zetknięcie z przyrodą, a przez to ich uzdrowienie psychiczne i moralne, wychowanie dobrych, patriotycznie nastawionych obywateli za pomocą przemyślanych gier z ukierunkowaną treścią.
Pierwszy obóz zorganizował w 1907 roku, gdzie wypróbował swe metody m. in. wprowadzenie systemu zastępowego, wynikłego z obserwacji rodzin wielodzietnych, gdzie starszy brat opiekował się skutecznie grupą młodszego rodzeństwa. W rok później wydał książkę "Scouting for boys", zawierającą wszystkie zasady skautingu z prawem i przyrzeczeniem. Odtąd błyskawicznie skauting rozwinął się w Anglii, a potem na całym świecie. Baden - Powell uważał, że jego posłannictwem jest rozprzestrzenienie przyjaźni i braterstwa na całym świecie. Zwracał się do młodych ludzi słowami: "Starajcie się zostawić ten świat choć trochę lepszym, niż go zastaliście".

Z. Freud - austriacki neurolog, psychiatra, twórca psychoanalizy. Początkowo zajmował się neuropatologią, później leczeniem nerwic, zwłaszcza histerii. Był pierwszym który wskazał, że nieświadome i irracjonalne procesy mogą odgrywać istotną rolę w motywowaniu zachowania człowieka, pierwszy też zajął się problemem rozwoju osobowości i zwrócił uwagę, że doświadczenia wczesnego dzieciństwa mogą mieć wpływ na psychikę dorosłego człowieka.

Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z 3 instancji:

1.Id (ono)- obejmuje całokształt nieświadomych pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii kieruje się zasadą przyjemności.

2. Ego (ja, jaźń)- zdolność do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości.

3. Superego (nadjaźń)-ukształtowanie wskutek internalizacji wymagań społecznych, norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny.

B. Russell - uważał, że podstawowym zadaniem wychowania powinno być nauczenie ludzi kierowania się rozumem. Nie tyle chodziło o wszechstronność kształcenia, ile o wyrobienie samodzielnego sądu, konsekwentnego i trzeźwego sceptycyzmu.

Wychowanie powinno być tolerancyjne, a człowiek wtedy jest wyrozumiały i tolerancyjny, gdy umie sam powątpiewać o swojej słuszności.

Russell próbował także praktyki pedagogicznej. W 1927 roku założył szkołę dla małych dzieci wraz z internatem i prowadził ją wraz z żoną do 1932 roku, opierając system wychowawczy na zasadach „wychowania swobodnego”.

38. Ideały wychowawcze w Polsce okresu międzywojennego.

Oficjalne ideały wychowawcze formułowane były przez:

1. Kościół - dobrego chrześcijanina, katolika

2. Państwo - dobrego obywatela

- w czasach rządów narodowej demokracji - ideał narodowy

- w czasach sanacji - ideał państwowca, umiejętnie pracującego dla państwa i stawiającego dobro państwa na pierwszym miejscu

3. Partie polityczne - ideały klasowe i stanowe.

39. Przedstawiciele polskiej pedagogiki w II Rzeczypospolitej

Urszula Ledóchowska - założycielka szkół specjalnych dla dziewcząt „trudnych” (Urszulanki). Przedstawicielka pedagogiki specjalnej.

Stefania Sempołowska - pedagog, organizatorka tajnego nauczania w czasie zaborów, współzałożycielka zawodowych organizacji nauczycielskich, redaktorka czasopism i autorka książek dla młodzieży, wielki przyjaciel dzieci.

Róża Czacka - założyła Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi i rozpoczęła dzieło tworzenia placówki szkoleniowo - wychowawczej dla dzieci i młodzieży niewidomej najpierw w Warszawie, a potem w podwarszawskich Laskach.

W procesie wychowawczym uwzględniała dwa elementy wzajemnie się wspierające - „wiarę i rozum”; niewidomy, który zaakceptuje swoje kalectwo i będzie je radośnie niósł przez życie, może osiągnąć sukces i współtworzyć otaczającą go rzeczywistość. Chciała z niewidomego uczynić człowieka użytecznego, który swym talentem i wypracowanymi umiejętnościami czynnie włączy się w życie zawodowe, społeczne i kulturalne.

Henryk Rowid - reformował system kształcenia nauczycieli, autor koncepcji szkoły twórczej (odmiana szkoły pracy).

Janusz Korczak - był bezwzględnym obrońcą „praw dziecka”, wychowawcą wszystkich dzieci, zwłaszcza dzieci wymagających specjalnej troski. Stworzył system wychowania samorządowego opartego na miłości i poszanowaniu każdego dziecka, na wychowawczej sile tkwiącej w grupie dziecięcej oraz w porozumieniu się z dzieckiem. Dokonał przełomu w praktyce smutnych przytułków dla osieroconych dzieci. Domagał się traktowania dzieci poważnie, jak ludzi dorosłych, mających prawa do osobistego szczęśliwego życia oraz do szacunku i godności.

Helena Radlińska - twórczyni najbardziej wszechstronnej polskiej szkoły pedagogicznej - szkoły pedagogiki społecznej. Położyła też ogromne zasługi dla rozwoju oświaty, była organizatorką i teoretykiem bibliotekarstwa i badaczem czytelnictwa.

Pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej, do których należą:

- teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy,

- teoria oświaty dorosłych, w której Radlińska usiłuje stworzyć podbudowę teoretyczną przez uściślenie terminologii działalności oświatowej, określając możliwość badań i ich metodologię,

- historia pracy społecznej i oświatowej

Dużą wagę przywiązywała do kształcenia pracowników bibliotecznych. Zasługą Jej było utworzenie na Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Kształcenia Bibliotekarzy na poziomie wyższym, gdzie wdrażano słuchaczy w problemy pedagogiki bibliotecznej w oparciu o psychologię, socjologię i statystykę.

Marian Falski - bardzo aktywnie brał udział w przygotowaniach do tzw. Sejmu Nauczycielskiego w 1919 r. Był zwolennikiem siedmioklasowej szkoły powszechnej, szkoły średniej o zróżnicowanym poziomie nauczania. Jest autorem polskiego elementarza.

Bogdan Nawroczyński - kierował powołaną przez rząd Komisją Pedagogiczną; autor pierwszej w Polsce dydaktyki ogólnej pt. „Zasady nauczania”. Pedagog, twierdził, że „uczenie ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy czynni”. Uważał, że celem nauczania jest kształtowanie osobowości.

Kazimierz Sośnicki - teoretyk, wychowawca i dydaktyk. Jeden z twórców polskiej dydaktyki naukowej. Stwierdził, że programy nauczania są przeładowane materiałem, co powoduje wiele ujemnych następstw - sprzeczności z rozwojem nauki, której osiągnięcia powinny być uwzględnione w programach szkolnych. Dlatego do programów należy włączać treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązując jednak do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych.

Maria Grzegorzewska - prowadziła badania nad dziećmi upośledzonymi. Stworzyła teoretyczne i organizacyjne podstawy systemu szkolnictwa specjalnego w Polsce.

40. Systemy szkolne w Polsce okresu międzywojennego , reforma szkolna Jędrzejewicza.

Od pierwszych chwil niepodległości państwo polskie wzięło odpowiedzialność, władzę i nadzór nad oświatą. Powstało Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Szkoła była traktowana jako jeden z najważniejszych czynników integracji społeczeństwa, chociaż wypracowanie zasad polityki oświatowej utrudniały rozbieżne interesy polityczne grup pretendujących do władzy. Konieczne stało się szybkie wypracowanie prawa szkolnego, stworzenie administracji szkolnej, ujednolicenie programów nauczania i podręczników, zaradzenie niedostatkowi polskich nauczycieli.

W okresie kształtowania się podstaw polityki oświatowej państwa przedmiotem ostrych dyskusji w środowiskach nauczycieli i polityków były zasady ustroju szkolnego. Istotą sporów był stosunek do dualizmu szkolnego. Były dwie koncepcje:

1. Utworzenie systemu demokratycznego i drożnego (obowiązkowej szkoły powszechnej jako podstawy szkoły średniej oraz

2. Zachowania dwóch ścieżek kształcenia: odrębnej szkoły powszechnej dla ludu i kształcenie elit w tradycyjnym gimnazjum.

Jednym z pierwszych aktów prawnych nowego państwa był ogłoszony 7 lutego 1919 roku dekret o obowiązku szkolnym, który głosił, że wykształcenie w zakresie szkoły powszechnej jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym oraz, że szkoły powszechne będą tworzone w takiej liczbie, aby wszystkie dzieci w wieku szkolnym mogły korzystać z nauki. Dopuszczano wypełnianie obowiązku szkolnego w szkołach niepublicznych i w domu, oraz przejściowo (ze względów ekonomicznych i kadrowych) zakładanie szkół niżej zorganizowanych, to jest o mniejszej liczbie nauczycieli i klas.

Jednocześnie, też 7 lutego 1919 roku, wydany został dekret o kształceniu nauczycieli szkół powszechnych, postanawiający, iż nauczyciele mają kształcić się w pięcioletnich seminariach na podbudowie siedmioletniej szkoły powszechnej.

Podstawy funkcjonowania sieci szkolnej, szkół średnich, wyższych, zawodowych, ustroju władz szkolnych regulowały przede wszystkim ustawy i rozporządzenia z lat 1919 - 1922.

Jednolity system szkolny wprowadziła Ustawa o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 roku zwana jędrzejowiczowską, która objęła całokształt spraw oświatowych, od przedszkoli do szkół wyższych. Przewidywała nie tylko siedmioletni obowiązek szkolny w zakresie szkoły powszechnej, ale i obowiązek dokształcania się do 18 roku życia tej młodzieży, która nie podejmowała dalszej nauki szkolnej.

W myśl jej postanowień szkoły powszechne dzieliły się na 3 stopnie organizacyjne, w których obowiązywały 3 szczeble programowe. Nauka we wszystkich szkołach powszechnych miała trwać 7 lat, ale w szkole I stopnia realizowano program 4 klas; w szkole II stopnia- 6 klas; w szkole III stopnia- 7 klas. Klasa siódma miała stanowić swoiste zamknięcie kształcenia w szkole powszechnej

Najpoważniejszą wadą Ustawy było to zróżnicowanie struktury szkoły powszechnej dopuszczające istnienie szkół czteroklasowych (takich szkół najwięcej było na wsi), ponieważ podstawą szkoły średniej był program 6 klas szkoły powszechnej i szkoła wiejska była w istocie instrumentem selekcji społecznej.

Ustawa nowocześnie rozwiązała kwestie szkolnictwa średniego zawodowego opierając je na gimnazjum i wprowadzając licea zawodowe - w tym pedagogiczne - kończące się egzaminem maturalnym. Umożliwiało to absolwentom podejmowanie studiów wyższych.

Odrębnym aktem uregulowane zostały zasady funkcjonowania szkolnictwa wyższego, ograniczające jego samorządność, co spowodowało poważne konflikty świata akademickiego z władzą.

Ustawie towarzyszyły dobrze przygotowane pod względem merytorycznym i pedagogicznym programy nauczania i podręczniki.

O wartości ustawy świadczy fakt, że na jej podstawie funkcjonowało tajne nauczanie w okresie okupacji hitlerowskiej, a w pierwszym okresie po II wojnie światowej, według jej podstawowych zapisów odbudowano szkolnictwo.

41. Oświata pozaszkolna w II RP

WYCHOWANIE PAŃSTWOWE I NARODOWE

W latach 1918 - 1926 dominującym kierunkiem stała się pedagogika tzw. wychowania narodowego, a w latach późniejszych pedagogika tzw. wychowania państwowego.

Najwybitniejszym przedstawicielem wychowania narodowego był Lucjan Zarzecki. Propagował hasło wychowania narodowego opartego na tradycjach narodowych, przygotowującego „robotników - obywateli” jako prawdziwych twórców kultury narodowej, przepojonych duchem zbiorowości jaki reprezentuje ojczyzna. Szkołę pragnął zbliżyć do życia i dlatego opowiadał się za kierunkiem tzw. „szkoły pracy”, nauczania przez działanie, oczywiście przepojonego duchem narodowego uspołecznienia.

Twórcą rządowej doktryny „wychowania państwowego”, opartej na ideologii Józefa Piłsudskiego, był Sławomir Czerwiński. Uważał, że młodzież trzeba wychowywać w służbie dla państwa w czasie pokoju i do obrony tego państwa w czasie wojny. Ideałem musi być „pracownik - bojownik”.

OŚWIATA POZASZKOLNA - przed oświatą pozaszkolną stanęły w odrodzonym państwie polskim zadania rozległe i zróżnicowane. Należała do nich przede wszystkim:

- Integracja kulturowa, mieszkańców różnych dzielnic polski. Funkcje integracyjne, scalające młode pokolenie, najskuteczniej spełniała szkoła, ale jej oddziaływanie miało charakter długofalowy, podczas gdy praca oświatowa z dorosłymi doprowadzić miała do rychłych rezultatów wychowawczych wśród pokolenia średniego i starszego, które uczestniczyło w pracy zawodowej.

- Oświata dorosłych musiała podjąć również walkę z analfabetyzmem pozostawionym młodemu państwu w spadku po zaborcy rosyjskim i austriackim. W Królestwie Polskim przed wojna analfabeci stanowili ponad 50% ludności powyżej 10 roku życia, w Galicji - około 40%. Spis powszechny z 1920 r. ujawnił, że przeciętnie co trzeci mieszkaniec Polski nie umiał czytać i pisać.

System państwowego kierowania oświatą pozaszkolną był trójstopniowy. Naczelne ogniwo tego systemu stanowił Wydział Oświaty Pozaszkolnej w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Do wydziału tego należało;

1] zwalczanie analfabetyzmu oraz elementarne uświadamianie obywatelskie i narodowe, 2] rozwijanie czytelnictwa,

3] podnoszenie kultury.

W Kuratoriach okręgów szkolnych utworzono oddziały oświaty pozaszkolnej, które zatrudniały okręgowych instruktorów. Instruktorzy starali się inicjować i koordynować poczynania oświatowe różnych stowarzyszeń i organizacji, w myśl polityki oświatowej władz państwowych.

Z czasem inicjatywę w sprawach oświaty dorosłych przejął Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych, który prowadził żywą i wielostronną działalność w zakresie oświaty pozaszkolnej.

Wydział społeczno - oświatowy ZNP, organizował wakacyjne kursy instruktorskie, konferencje, zjazdy, wydawanie instrukcji i publikacji w serii Biblioteki Polskiej Oświaty Pozaszkolnej i Biblioteki Regionalnej. Nauczyciele prowadzili kursy dla dorosłych, biblioteki i czytelnie, wygłaszali odczyty, organizowali przedstawienia teatralne, chóry i orkiestry. Prace te wykonywali w ramach działalności różnych stowarzyszeń i organizacji. Była to działalność przeważnie społeczna przez nikogo niewynagradzana.

Działalność głównych Towarzystw Oświatowych - największe Towarzystwa Oświatowe: Towarzystwo Czytelni Ludowych, Towarzystwo Szkoły Ludowej i Polska Macierz Szkolna.

Towarzystwo Czytelni Ludowych działające na terenach Wielkopolski, Pomorza i Śląska, postawiło sobie za cel w Polsce Niepodległej „szerzenie oświaty i kultury narodowej wśród wszystkich warstw społeczeństwa na zasadach religijnych”. A zatem utrzymało charakter narodowo - klerykalny.

Sejmik TCL (1918) polecił Zarządowi zakładanie internatowych uniwersytetów ludowych. Pierwsza placówka tego typu powstała w październiku 1921 r. we wsi Dalki pod Gnieznem. Oparty był na wzorach duńskich, zima odbywał się 5 miesięczny kurs internatowy dla mężczyzn, latem 4 miesięczny dla kobiet. Przyjmowano młodzież od 18 r. ż. Podstawą zajęć były wykłady i dyskusje, oparte na własnych referatach słuchaczy. Poza zajęciami dydaktycznymi organizowano przedstawienia amatorskie i wycieczki. Program uniwersytetu obejmował 4 grupy zagadnień;

1] historia, literatura, geografia,

2] religia, sztuka, kultura,

3] księgowość, ekonomia, rachunki, chemia, gospodarstwo rolne,

4] wychowanie fizyczne i śpiew.

TCL utworzyło i prowadziło jeszcze dwa uniwersytety. W większych miastach tworzyło domy oświatowe - placówki, które prowadziły wszechstronną działalność kulturalno - oświatową.

Towarzystwo Szkoły Ludowej - odgrywało szczególną rolę w dzielnicach południowo - wschodnich, gdzie swą działalnością kulturalno - oświatową przeciwdziałało wpływom ukraińskim na ludność Polską, chroniąc ją przed zruszczeniem.

TSL zakładało niedzielne uniwersytety wiejskie. Placówki te prowadziły zajęcia oświatowe w ciągu 5-6 miesięcy w okresie jesienno - zimowym, w wymiarze 3-4 godzin tygodniowo (przeważnie w niedzielę). Uczęszczała do nich miejscowa ludność wiejska, przeważnie młodzież obu płci. Pełny kurs nauki trwał 2 lata. Uniwersytetami niedzielnymi kierowali głównie nauczyciele. Programy zawierały zagadnienia historyczne, wychowanie obywatelskie, zdrowie i higiena wsi, poradnictwo rolne, oraz wiejskie stosunki prawne.

W 1937 TSL prowadziło 114 tych placówek. W miejskich środowiskach robotniczych TSL organizowało Uniwersytety Robotnicze. W 1936 istniało 8 takich placówek.

Polska Macierz Szkolna - skoncentrowała swe siły na działalności kulturalno - oświatowej, i wychowawczo - obywatelskiej w duchu chrześcijańsko - narodowym. PMS podjęła również walkę z analfabetyzmem.

Zarząd Główny PMS prowadził kilka centralnych instytucji oświatowych, z których Instruktoriat Oświaty Pozaszkolnej zajmował się szeroko zakrojonym poradnictwem metodycznym z zakresu metodyki pracy kulturalno - oświatowej dorosłych. W 1925 r. PMS liczyła 244 koła terenowe, z których każde prowadziło co najmniej 10 czytelni. W Warszawie działał Uniwersytet Ludowy PMS (uniwersytet Powszechny).

Poradnictwo i doskonalenie - początki działalności w zakresie poradnictwa i doskonalenia pracy oświatowej wśród dorosłych w II Rzeczypospolitej, sięgają 1919r. kiedy to powstały Instytut Oświaty i Kultury im. Stanisława Staszica oraz Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych. Biuro domagało się ustawowego uregulowania spraw oświaty pozaszkolnej, finansowania jej przez samorząd i nadzorowania przez władze oświatowe. W 1928 z Centralnego Biura powstał Instytut Oświaty Dorosłych, który pracował owocnie i pożytecznie do końca dni II Rzeczypospolitej.

IOD wydawał miesięcznik „Praca Oświatowa” do którego pisywali wytrawni znawcy oświaty dorosłych. Inną formą doskonalenia były kursy Instytutu dla pracowników oświatowych. IOD był organizacją niezależną, nie podporządkowaną żadnym ugrupowaniom politycznym.

Instytut Oświaty i Kultury im. S. Staszica w Warszawie - była to instytucja społeczna mająca na celu koordynowanie prac oświatowych oraz kształcenie pracowników oświaty pozaszkolnej.

W 1925 r. prace Instytutu przejęło roczne Studium Pracy Społeczno Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej. Specjalizację prowadzono w czterech grupach 1) nauczanie dorosłych i młodzieży pracującej; 2) organizacja życia społecznego; 3) bibliotekarstwa; 4) opieki nad matką i dzieckiem. Długoletnim dyrektorem studium była H. Radlińska.

Z inicjatywy Jędrzeja Cierniaka , powstał w 1929 r. Instytut Teatrów Ludowych. Statut zakładał popieranie i zespalanie prac nad teatrem ludowym oraz wspomaganie instytucji zajmujących się niezawodowym ruchem teatralnym miast i wsi.

Świetlice i uniwersytety ludowe.

Spośród placówek oświaty pozaszkolnej duże znaczenie wychowawcze przypisywano szeroko rozpowszechnionym świetlicom. Działalność świetlic płynęła czterema nurtami:

1. sport i zabawa;

2. roboty ręczne;

3. samokształcenie, któremu służyły biblioteka i czytelnia świetlicy;

4. sztuka.

Działalność świetlicową w rozmaitych formach organizowały i prowadziły liczne organizacje i stowarzyszenia.

Do najcenniejszych form oświaty pozaszkolnej w Polsce okresu międzywojennego należały uniwersytety ludowe. Wszystkie uniwersytety ludowe kładły nacisk na kształcenie charakteru wychowanków, starały się wychować przodowników, którzy oddziaływać będą na środowisko w duchu idei wpajanych im podczas pobytu w placówce. Według ideologii wychowawczej dzieliły się one na:

1. placówki o charakterze katolickim, cel to wychowanie pracowników Akcji Katolickiej, organizowane przez diecezje Kościoła Katolickiego;

2. placówki TCL o charakterze narodowo-klerykalnym;

3. placówki regionalne o celach ideowych wyznaczonych przez potrzeby określonego regionu kraju;

4. placówki o ideologii sanacyjnej, urzeczywistniające cele wychowania państwowego;

5) placówki postępowe, demokratyczne, chłopskie, głoszące ideę wprowadzenia ludu do czynnej i twórczej roli w społeczeństwie (kierowane przez Ignacego Solarza).

Kierunki Oświaty Pozaszkolnej:

Niemal wszystkie istniejące wówczas organizacje zajmowały się pracą oświatową, wyrażającą się w organizowaniu popularnych wówczas wykładów i prelekcji, obchodów patriotycznych, przygotowywaniu  spektakli teatralnych, koncertów. Drugą cechą charakterystyczną pracy wszystkich tych towarzystw była działalność charytatywna. Wyróżniały się w niej szczególnie związki zawodowe i stowarzyszenia religijne. Organizowały one kwesty uliczne, zbiórki w zakładach pracy, przygotowywały przedstawienia i zabawy połączone z loteriami, przeznaczając dochód na ubogich i bezrobotnych.                             

1. Wychowanie państwowe i patriotyczne

ZHP - zorganizowane jeszcze przed I wojną światową na wzór angielskiego skautingu, stało się bardzo popularnym ruchem w okresie międzywojennym.

Ruch rozbudzał ducha narodowego, szkolił swoich członków w zakresie historii, geografii Polski, literatury polskiej. Organizował szkolenia z przedmiotów związanych z walką zbrojną, jak terenoznawstwo, czy wyszkolenie strzeleckie.

ZHP uczyło (i uczy nadal) patriotyzmu, pozytywnego stosunku do otoczenia, ludzi i przyrody, pomagał kształtować charakter młodego człowieka, hartować do walki z przeciwnościami losu, miał niemały wpływ na umacnianie sprawności fizycznej.

Związek Strzelecki - pokładano w nim nadzieje, że będzie to organizacja, która w znacznym stopniu przyczyni się do lepszego przygotowania młodzieży wiejskiej do służby wojskowej.

Zalecano, aby każdy strzelec zdobył umiejętność pisania i czytania. Upowszechniano czytelnictwo, czemu przysłużyło się organizowanie bibliotek.

Duże znaczenie w procesie wychowania obywatelskiego miały obchody świąt państwowych, wojskowych i religijnych, kiedy to strzelcy występowali z bronią.

Z okazji świąt strzelcy przygotowywali występy orkiestr, chórów, teatrzyków amatorskich, ze stosownie dobranym repertuarem. W małych miasteczkach i wioskach były to, oprócz nabożeństw, główne akcenty świąteczne. Miały one walor swoistej lekcji historii.

Za ważny element wychowawczy uznano kultywowanie tradycji narodowych i religijnych, np. organizowano "gwiazdkę strzelecką" z udziałem rodzin i sympatyków strzelców. Członkowie związku uczestniczyli w wycieczkach krajoznawczych, stanowiących jedną z atrakcyjniejszych form wychowania obywatelskiego. Kolejną formą pracy wychowawczej były czyny obywatelskie. Młodzież zbierała złom i pieniądze na Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Ligę Morską i Kolonialną, Fundusz Obrony Narodowej, Polski Czerwony Krzyż, pracowała przy budowie szkół i domów ludowych, opiekowała się szkołami na kresach Rzeczypospolitej, podejmowała akcje oświatowe wśród przedpoborowych, prowadziła akcje charytatywne, opiekowała się miejscami pamięci narodowej, wspierała najbiedniejszych gospodarzy w czasie żniw i brała udział w melioracji, regulacji rzek, komasacji gruntów i zalesianiu nieużytków.

W szeregach związku pogłębiano patriotyzm młodzieży oraz, co bardzo ważne, wspierano jej edukację (walczono z analfabetyzmem, organizowano kursy zawodowe, np. rolnicze, gotowania, szycia, introligatorstwa, garbarstwa), upowszechniano też kulturę dzięki świetlicom, bibliotekom, amatorskim zespołom artystycznym i teatrom.

W działalności Związku Strzeleckiego poczesne miejsce zajmowało wychowanie fizyczne. Działały liczne koła i kluby sportowe. Ustanowiono czterostopniową odznakę strzelecką. Prowadzone były też kluby sportów specjalnych: szybowcowe, motocyklowe, kolarskie.

Liga Obrony Kraju - prężnie działające stowarzyszenie patriotyczne.

2. Walka z analfabetyzmem - organizacje pozaszkolne, uniwersytety ludowe, kursy dla analfabetów.

Wolna Wszechnica Polska - prywatna wyższa szkoła utworzona w Warszawie z Towarzystwa Kursów Naukowych. Prowadziła między innymi cykle publicznych wykładów niedzielnych, kursy kształcące i dokształcające pracowników społeczno - oświatowych zwłaszcza nauczycieli, pracowników i organizatorów życia kulturalnego i gospodarczego.

3. Niwelowanie różnic oświatowych - szczególną rolę odgrywali nauczyciele szkół powszechnych na prowincji. Promowali oświatę zdrowotną, higienę, rozwijali prowincję.

4. Rola wojska - przede wszystkim wiązała się z nauką młodych mężczyzn czytania i pisania, geografii Polski, wyrabiania niezbędnych umiejętności - na przykład pisania podań itp.

Zajmowali się też upowszechnianiem sportu, pomocą w tworzeniu boisk i ośrodków sportowych ( Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego).

5. Rola Kościoła - W okresie II RP ożywioną działalność oświatową i wychowawczą prowadziły zakony męskie i żeńskie: Jezuicki, Marianie, Bracia Szkół Chrześcijańskich, Dominikanie, Bracia Mniejsi, Franciszkanie Konwentualni, Pijarzy, Salezjanie, itp. Najbardziej znana szkołą - gimnazjum - prowadzili od 1886 r. Jezuici w Chyrowie. W szkołach prowadzonych przez zakony męskie w okresie międzywojennym uczyło się ok. 10 tys. uczniów. Ze zgromadzeń żeńskich niepokalanki prowadziły gimnazjum i liceum w Szymonowie, a od 1981 r. Siostry Miłosierdzia Bożego w Łagiewnikach pod Krakowem zakład wychowawczy dla dziewcząt trudnościami wychowawczymi. Św. Julia Urszula Ledóchowska w 1920 r. założyła Kongregację Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. W latach międzywojennych utworzyła 35 placówek dla ubogich, które prowadziły przedszkola, szkoły, zakłady opiekuńcze itp.

Katolickie Stowarzyszenie młodzieży

Działalność kulturalno-oświatowa. Stanowiło ją przede wszystkim ciągłe kształcenie członków. Kierownictwa stowarzyszeń kształcono na kursach, zjazdach, zlotach, wizytacjach oddziałów. Szerokie rzesze członkowskie kształcono przez akcję odczytową. Największym powodzeniem u młodzieży cieszyły się imprezy sportowe, wycieczki, obozy, przedstawienia, akademie, wieczornice oraz szkolenia zawodowe (przysposobienie rolnicze, kursy higieny, prowadzenia gospodarstwa domowego itd.).

Działalność charytatywna. W Polsce przedwojennej wielu było bezrobotnych i bezdomnych. Akcja charytatywna Akcji Katolickiej prowadzona była bardzo szeroko. Powstawały sierocińce, domy dziecka. Pomagano młodzieży bezrobotnej w szukaniu pracy, zaopatrywano w podstawowe narzędzia itd.

Działalność społeczno-patriotyczna. Młodzież zrzeszona w Akcji Katolickiej chciała wpływać na losy i kształt Ojczyzny. Stąd wielkie znaczenie miało budzenie postaw patriotycznych. Obchodzono uroczyście rocznice ważnych wydarzeń, święta narodowe, szczególnie rocznice odzyskania niepodległości i powstań narodowych.

6. Oświata robotnicza

Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego

TUR urządzał odczyty publiczne, prowadził kursy dla analfabetów i koła esperanto, tworzył teatry amatorskie, organizował wieczory dyskusyjne, kolportował broszury, prowadził koła sportowe, koła młodzieży i koła samokształceniowe, urządzał wykłady cykliczne i akademie. W końcu lat trzydziestych TUR rozwijał działalność oświatową o wyraźnie politycznym charakterze.

Oświatę pozaszkolną w Polsce lat międzywojennych charakteryzuje wielkie zróżnicowanie tendencji społeczno-politycznych, bogactwo stosowanych form i metod pracy oświatowej i niedostateczny rozwój od strony ilościowej, nie pozwalający na zaspokojenie istniejących potrzeb oświatowych.

Praca oświatowo-kulturalna spełniała różnorodne funkcje społeczne: popularyzowała wiedzę; integrowała grupy społeczne kształtując poczucie jedności grupowej i zbiorowej odpowiedzialności; kształciła przywódców kulturalnych w środowisku, ułatwiała adaptacje do nowych warunków życia i pracy, rozwijała zainteresowania, urabiała poglądy społeczne i polityczne.

42. Ruch nauczycielski w II RP.

Szybki przyrost liczby szkół średnich od lat dziewięćdziesiątych XIX W., a szczególnie pod koniec I dekady XX w., sprawił, że w Galicji na przełomie wieków rozkwitł ruch nauczycielski. Stopniowo wydzieliły się dwa nurty ruchu: stowarzyszenie nauczycieli szkół średnich i ludowych. Organizowały one własne środowiska i opinię publiczną, między innymi przez czasopisma oświatowe i pedagogiczne.

W warunkach niewoli narodowej, organizowaniu się nauczycielstwa w trzech zaborach towarzyszyło przeświadczenie, że jego zadaniem jest budzenie świadomości narodowej, ożywianie polskiego życia oświatowego, pielęgnowanie języka i kultury narodowej.

W roku 1905 z inspiracji nauczycieli związanych z ruchem ludowym zostaje zwołany pierwszy konspiracyjny zjazd nauczycieli zaboru rosyjskiego w małej ludowej szkółce w Pilaszkowie pod Łowiczem, aby ustalić zasady wspólnej walki o polskość szkół. Wynikiem zjazdu było powstanie tajnego Związku Nauczycieli Ludowych i podjęcie decyzji o nauczaniu w szkołach w języku polskim. Związek ten domagał się też zrównania płac nauczycielek i nauczycieli oraz określenia minimum ich płacy.

Od początku ruchu nauczycielskiego jego najbardziej specyficzną cechą było powiązanie dwóch wątków: wypełnianie patriotycznych i społecznych obowiązków oraz walki o rangę i godność zawodu. Dowodem tego był również słynny Sejm Nauczycielski w 1919 roku, na którym uczestnicy zaprezentowali dojrzałe, kompleksowe propozycje dotyczące ustroju szkolnego, wychowawczej roli szkoły, kształcenia nauczycieli na poziomie wyższym.

Program ogólnopolskiej organizacji zawodowej nauczycieli, której członkami byli wówczas tylko nauczyciele, od 1930 r. noszący nazwę Związek Nauczycielstwa Polskiego, zawierał dwa główne kierunki programowe:

- Walka o powszechną obowiązkową, bezpłatną szkołę, dążącą do nowoczesności form, treści i metod nauczania,

- Walka o wysoką pozycję społeczną nauczycieli poprzez umożliwienie im wyższego wykształcenia, odpowiedniego wynagrodzenia, stabilizacją prawną i socjalną.

W latach 1918-1939 Związek mobilizował swych członków do czynnego uczestnictwa w budowie szkolnictwa i rozwoju oświaty. Organizował kursy i zakłady kształcenia dla nauczycieli. W czasie okupacji hitlerowskiej Związek przekształcił się w Tajną Organizację Nauczycielską (TON), która szeroko rozwijała system tajnego nauczania dzieci i młodzieży polskiej. Tysiące członków Związku życiem i zdrowiem zapłaciło za swą patriotyczną postawę.

Po wyzwoleniu nauczyciele, którzy przeżyli wojnę, nie bacząc na polityczne uwarunkowania, podjęli pracę pedagogiczną, jako swój najprostszy obowiązek. Tworzyli szkoły i placówki, angażowali się w pracę oświatową w środowisku.

---