Skrypt Wyrozumski, Średniowiecze, Średniowiecze


Historia Polski do roku 1505

Źródło historyczne - wszelki ślad działalności człowieka, zapisany tekst, ale i materiał na którym dokonano zapisu.

Geograf Bawarski z IX w wymienia nazwy plemion: Pyrzyczanie, Wolinianie, Wiślanie, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie, Goplanie.

Roczniki:

Pierwszy polski zapis - tablica paschalna z Fuldy, zapisy rocznikarskie z Niemiec - później dokonano tam zapiski związane z bp Jordanem i Gaudentym, później dostał się do Czech.

Tablica paschalna przywieziona przez Rychezę, żonę Mieszka II 1013 - układ ruchomych świąt wielkanocnych.

Nauki pomocnicze:

Licikaviki - nazwa plemienia polskiego występująca u Widukinda, zniekształcona, zepsuta nazwa plemienia lub Lestkowice - poddanych Lestka, Leszka, co miało dodatkowo potwierdzać jego istnienie.

Pierwsza działalność chrystianizacyjna na ziemiach polskich przez świętych Konstantyna (Cyryla) i Metodego z Moraw ok. 863. państwo wielkomorawskie hamowało ekspansję Franków, upada na pocz. X w.

Żywot św Metodego - opisuje potężnego księcia siedzącego na Wiśle, który wyrządzał chrześcijanom z Moraw wielkie szkody. Jego proroctwo, że zostanie ochrzczony na obcej ziemi spełniło się. Pokonany prwdp przez księcia wielkomorawskiego Świętopełka.

Nazwa Polanie pojawia się ok. X w. Plemię nie było ani najsiln., ani najliczniejsze. (, po 2 ani).

Przejście do form państwowych z organizacji plemiennych było niszczenie starych grodów plemiennych i budowa nowych potężnych ośrodków władzy. Inkorporacja sąsiednich ziem dokonana przez Polan. Przesiedlenie ludności i narzucenie zwierzchnictwa. Nowa sieć grodów powstawała w innych lokalizacjach, na początku wokół Gniezna 20/30 lata X w. Po opanowaniu Wielkopolski ekspansja na Pomorze i zachód, później Mazowsze i południe Lędzianie - Grody Czerwieńskie (Przemyśl). Małopolska nie zniszczona ze względu na ugruntowaną pozycję Piastów. Prwdp nastąpiła tylko wymiana załóg czeskich na polskie, za BCH ok. 984. Państwo gnieźnieńskie powstało szybko w ok. 30 lat.

Mieszko I - ur. między 920-940 - 992 Pierwsze informacje o Mieszku - żydowski podróżnik Ibrahim ibn Jakub, w 966 był na dworze Ottona I w Magdeburgu. Widukind pisze o zbiegłym komesie Wichmanie do Wieletów, z którymi walczył przeciwko Mieszkowi i zabił jego brata.

Jordan 1 bp, i 1 biskupstwo misyjne w Poznaniu 968; 2 Unger. Widukind nazywa M I „przyjacielem” cesarza, zwierzchność Ottona I, aż do rzeki Warty. Popierał Henryka Kłótnika z Bawarii do tronu po śm O I 973 i O II 983.

W 963 Wichman na czele z pogańskimi Redarami zadał klęskę M I, w bitwie ginie nieznany brat M I.

W 967 Wichman ginie w kolejnej bitwie z Mieszkiem.

972 Cedynia - Hodon mrgr Marchii Wschodniej pokonany przez brata M I Czcibora. B. Chrobry zakładnikiem Ottona I. 979 wyprawa O II nie przynosi rezultatu. Wielbłąd dla O III. Zm 992.

Ubiega arcbp mongunckie i przyjmuje chrześcijaństwo. Dzięki czemu mógł być niezależny od Niemiec. Głównym zagrożeniem nie były jednak plemiona połabskie. Nazwany jako przyjaciel cesarza. Płaci trybut ces z podbitych ziem.

Przystępuje po śm. Ottona I do opozycji z Henrykiem z dyn Ludolfingów bawarskich zw Kłótnikiem (jego syn Henryk IV zaczyna panowanie jako H II, zostaje królem 1002 i 1014 cesarzem).

W konflikcie Mieszka z Czechami BCH z czeskiego nadania sprawował władzę w Małopolsce.

Dagome iudex - donacja państwa Mieszka pp.

Dagome iudex, akt oddania państwa polskiego pod opiekę papieża przez Mieszka I, występującego pod imieniem Dagome. Znany jedynie z mocno zniekształconego streszczenia.

Stanowi podstawę do określenia terytorium ówczesnego państwa polskiego, które według dokumentu obejmowało w latach 990-992 Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze i Śląsk oraz prawdopodobnie Pomorze.

Dagome, imię nadane Mieszkowi I w dokumencie Dagome iudex, w którym król oddawał państwo polskie pod opiekę pp.

Świętopietrze, denar św. Piotra, w  średn. opłata na rzecz papiestwa, składana przez kraje uznające jego zwierzchnictwo lenne (m.in.: Anglię, Danię, Norwegię, Szwecję). W Polsce przyjęcie świętopietrza wiąże się najczęściej z wydanym przez Mieszka I ok. 990 dok Dagome iudex, poddającym państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Świętopietrze płacone było przez władców, później (prawdp od XI w.) obciążono nim bezpośrednio ludność. Początkowo uiszczano je jako podymne, później jako pogłówne (wprowadzone oficjalnie po 1318, za cenę zgody pp na koronację Wł I Łokietka). Od XIV w. świętopietrze pobierali kolektorzy kurii papieskiej. Przetrwało do reformacji, zaniechano jego poboru po 1555.

Dziesięcina, rozpowszechniona w krajach katolickich średniowiecznej Europy danina na rzecz Kościoła w wysokości 1/10 plonów. Zastąpiona później stałą daniną pieniężną (od łana), zanika w XIX w. w związku z rozdziałem Kościoła od państwa.

Podymne - danina prawa książęcego, występująca w średniowieczu głównie na Mazowszu i  Kujawach, pobierana od domu mieszkalnego (dymu), zanikała stopniowo od XIII w.

Pogłówne, w Polsce przedrozbiorowej podatek płacony przez całą ludność ("od głowy") bez względu na posiadany majątek.

Bolesław Chrobry - 992-1025 - w 995 wyprawa z O III przeciw Obodrytom. Bolesław II Najazd na Libice wymordował Sławikowiców; Sobiesław pozostał z drużyną na dworze BCH. Niepowodzenie O III na Połabiu, wyprawa po koronę ces i utrata sojusznika w postaci Czechów, pozwala BCH na wygnanie Ody z synami. (Thietmar: z lisią chytrością zjednoczył kraj). Śmierć Wojciecha 997 podczas misji pruskiej, wykupuje jego zwłoki na wagę złota, Polska zyskuje męczennika, 999 uznany przez Sylwestra II za św i przyznaje arcybiskupstwo.

Zjazd gnieźnieński 1000 - dostaje arcybiskupstwo z 3 biskupstwami Wrocław, Kołobrzeg, Kraków oraz biskupstwo misyjne w Poznaniu. Thietmar - religijno-kościelny aspekt. Gall - polityczny aspekt.

BCH otrzymał diadem i włócznię św. Maurycego (na Wawelu). Mógł wyznaczać biskupów. O III ramię św. Wojciecha i 300 pancernych.

Radzim Gaudenty - arcbp w Gnieźnie, bp w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Unger osobną diecezję poznańską.

„... Otto uznał Bolesława godnym królewskiej godności, a na znak tego włożył na jego głowę swoją cesarską koronę i nazwał go „bratem i współpracownikiem cesarstwa” oraz „przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego”. Akt ten wychodził znacznie poza symboliczne znaczenie, skoro Thietmar pisał z wyrzutem: „Niech Bóg wybaczy cesarzowi, że czyniąc trybutariusza panem, wyniósł go tak wysoko”. S.124

Uznaje H II. W 1002 w Merseburgu składają mu hołd książęta gdzie Miśnie otrzymuje Gucelin a BCH Milsko i Łużyce na zasadzie lenna. Powracając próba zamachu. BCH pali po drodze gród, H II nie reaguje.

Rządy w Czechach Bolesław III Rudy - Władywoj - Jaromir - B III Rudy okrutne rządy (oślepiony przez BCH).

2 wygrane H II. BCH zmuszony Opuszcza Czechy. W 1004 wojna z H II o Milsko i Łużyce. Oblega Budziszyn. 1005 2 wypraw H II, pokój pod Poznaniem, BCH zrzeka się Milska i Łużyc.

1007 H II znów wypowiada pokój, ale BCh uprzedza go najazdem na Magdeburg. Odzyskuje Budziszyn.

W 1010 najazd na Śląsk, ale H II zachorował. 1012 5 letni rozejm.

1012 BCH podbija Łużyce. Poselstwo pokojowe BCH i nacisk książąt zmuszają H II do zawarcia pokoju 1013 Magdeburg (małżeństwo Mieszka II z córką palatyna reńskiego Rychezą), która pozwala H II na wyprawę po koronę ces. BCH zaś na Ruś. Posiłki niemieckie. Na Rusi konflikt między zięciem BCH Świętopełkiem a jego ojcem Włodzimierzem I.

Nowy konflikt z cesarzem 1015, BCH odmawia stawienia się na zjazd oraz pomocy w wyprawie do Włoch.

Kampanie w 1015 i 1017 niepowodzenie cesarza. Mieszko II już dowodził oddziałami ojca.

1018 - pokój w Budziszynie, którego szczegółów nie znamy. Prwdp Milsko i Łużyce zwolnione z lenna i układ o małżeństwie z Odą, córką mrgr Ekkeharda.

2 wyprawa na Ruś znów z posiłkami niem. Osadza Świętopełka, ale ten traci władztwo na rzecz brata Jarosława Mądrego.

1018 um Thietmar brak informacji do 1025 roku. Wykorzystał zamieszanie: w 1024 um H II i związany z nim pp Benedykt VIII, nowy władcą zostaje Konrad II z dyn salickiej z Frankonii.

Drużyna - archeologia dostarcza dowodów, że Normanowie mogli być istotnym czynnikiem w drużynie BCH (Rurykowicze, jedna z córek Świętosławę BCH za króla Szwecji Eryka). Mieszko I miał ich wg Ibrahima ibn Jakuba 3000, BCH:

1500 w Gnieźnie - 1300 w Poznaniu - 800 we Włocławku - 300 w Gieczu

Spór po śm BCH sprawił obcą interwencję. Bezprym, n/n i Mieszko II i Otto z Emnildą.

Synowie: M II, Bezprym, Otto, bratanek - Dytryk.

Mieszko II 1025-1033 włącza się do polityki europejskiej popierając opozycję Konrada II. 2 wyprawy w głąb Saksonii 1028 i 1030.

Bezprym obejmuje władzę i odsyła insygnia poprzez Rychezę. Za jego rządów prześladowania obozu Mieszka, sprzyjało to wystąpieniom ludu przeciwko możnym, tzw reakcja pogańska. W 1032 zamordowany.

1032 w Merseburgu Konrad II podzielił państwo między pretendentów:

Mieszka II (Mazowsze i Wielkopolska), Otto (Śląsk) Dydryk (państwo gnieźnieńskie).

Po śm Otto M II jednoczy kraj wypędziwszy Dydryka. Sam zmarł śm gwałtowną w 1034. Na Mazowszu panował Miecław.

Od śmierci M II 1034 do najazdu Brzetysława 1039 - bezkrólewie (nie wiemy kto rządził).

Kazimierz - przejmuje władzę ale już 1037 musi uciekać. W 1038 najazd Brzetysława. Relikwie św Wojciecha i 5 męczenników. Przyłącza Śląsk. Powstanie ludowe - reakcja pogańska.

Opole, organizacja opolna, - (termin w Wlkp, w Młp - sąsiedztwo) w XII-XIII w jednostka osadnicza Słowian zach, złożona z kilku mniejszych osiedli powiązanych sąsiedztwem. Zabudowa z opola mniej zwarta od spotykanej współcześnie zabudowy wsi. Własność prywatna obejmowała grunty orne i łąki, pastwiska i lasy użytkowano wspólnie. Opole w Polsce stanowiło formę przejściową między osadnictwem rodowym a terytorialnym. Od opola wywodzą się nazwy Opolan i Opola.

Ilość grodów za czasów pierwszych Piastów 60-80. W głównych grodach rezydencja władcy.

W XI-XII w. na czele grodu stał komes grodowy (kasztelan). Istniało kilka typów grodów: główne ośrodki miejskie, grody kasztelańskie i grody o znaczeniu militarnym.

W XIV w. grodem nazywano także zamek, będący siedzibą starosty, stąd określenie “grodzki” (sąd, urząd, księgi).

Władza księcia bezpośrednia objeżdżał kraj i konsumował nadwyżki.

Wokół grodu skupiali się wszyscy, którzy zobowiązani byli do świadczeń usług na rzecz księcia i jego otoczenia.

Rocznikarstwo polskie, czyli annalistyka - pojawiło się od notowania ruchomych dat świąt Wielkanocnych uzupełnianych krótkimi zapiskami dotyczącymi najważniejszych wydarzeń.

Pierwsze tablice paschalne przywozi bp Jordan - zwane Rocznikiem Jordana. Późniejsze roczniki Gaudentego, oba wywiezione do Pragi dały początek czeskiej annalistyce.

Roczniki Rychezy - ich kontynuacja to Rocznik kapituły krakowskiej dawny - opuścił razem z K. Odnowicielem i razem wrócił. Pierwsze zapiski jednak w Krakowie związane z bp w Ołomuńcu.

Powrót i drugie rządy Kazimierza dają mu nowe miano.

Kazimierz Odnowiciel - 1039-1058 syn M II i Rychezy. Z Węgier udaje się do Niemiec otrzymuje pomoc 500 jezdnych (od Konrada II lub jego syna Henryka III). Gniezno i Poznań były w ruinie. Punkt ciężkości do Krakowa. Przy poparciu sił, które pogrążyły kraj odnawia się: pomoc cesarstwa i Rusi Jarosława Mądrego. Odzyskuje Mazowsze przy pomocy Rusi od samozwańczego księcia Miecława 1047, Konsekwentna postawa K I O wobec odzyskania Śląska, 3 razy najeżdżał. Na zjeździe w 1054 ustalono, że Śląsk należał będzie do Polski, ale ma płacić trybut 500 grzywien srebra i 30 złota rocznie, podporządkowuje Pomorze

W chwili śm odzyskał wszystkie utracone terytoria odziedziczone po M II: Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze, Kujawy. Zostawił kraj lepszy niż odziedziczył.

Um 1058, pozostawia 3/4 synów: Bolesław Szczodry, Władysław Herman, Mieszko (zm 1065),Otto.

Bolesław II Szczodry/Śmiały syn K. Odnowiciela, brat Hermana 1058 książę, w latach król 1076-1079.

Władysław I Herman - wiąże się ściśle z panowaniem Sieciecha - palatyn, nikt przed nim ani po nim nie uzyskał takiej pozycji w państwie - bił nawet swoje monety, niejasny związek z Judytą-Marią, 3 żoną. Siły, które wypędziły B. Śmiałego zyskały duży wpływ na władzę. Stolicą jego Płock.

Wygnana arystokracja z Czech przeciwstawia syna Zbigniewa, któremu pomagają wydostać się z klasztoru żeńskiego,

1093 Magnus popiera Zbigniewa, który otrzymał Śląsk, a B. Krzywousty ziemię kłodzką.

Zbigniew pobity przez Sieciecha dostaje się do niewoli - gród w Sieciechowie na Mazowszu, w

1097 (1099 konsekracja) sprzymierzył się z Krzywoustym, którzy przy poparciu możnych zmuszają ojca do wydzielenia dzielnic i wygnania Sieciecha. 1097/99 - konsekracja katedry gnieźnieńskiej - powierza braciom dowództwo w wyprawie na Pomorze, nie podejmują walki - zwracają się przeciwko ojcu. Opozycja domagała się wskazania następcy, jednak czyni ich równymi. Nie decyduje się na ustalenie pryncypatu (princepsa - księcia zwierzchniego). Solidarnie walczyli z Sieciechem, który miał wpływy osadzania dowódców grodowych. 1099 nad Pilicą spotkanie buntowników z Hermanem. Zgadza się na wygnanie, ale gdy oblegany był w Sieciechowie, niespodziewanie Herman przechodzi na jego stronę. Wtedy możnowładcy pomagają opanować Bolesławowi Małopolskę, a Zbigniewowi Mazowsze. Wkrótce upadek Sieciecha, wygnany ok. 1000/1, Herman umiera w 1002, pochowany w Płocku.

Zjednoczenie kraju i pokój z Czechami pozwala na podbój Pomorza:

Ustawa sukcesyjna - zasada senioratu - nie zachowała się, miała zapobiegać rozdrabnianiu państwa. Zatwierdzona przez możn duch i św na wiecu. Nie pisany statut.

Primogenitura - (pierworództwo) - prawo pierwszeństwa w dziedziczeniu tronu, przysługujące najstarszemu synowi w linii prostej. Primogenitura nie daje się pogodzić z zasadą senioratu.

Seniorat - zasada dziedziczenia tronu przez najstarszego członka rodu bez względu na stopień pokrewieństwa ze zmarłym.

Statut BK dla princepsa przewidywał:

1118 - bunt Skarbimira (oślepiony) - opowiadał się przeciwko sukcesji, był za wyborem króla przez możnowładców.

1177 - zakwestionowano zasadę senioratu, a później pryncypat. Panowanie w Krakowie dawało prestiż, ale nie zapewniało zwierzchności nad pozostałymi księstwami. Księstwa stały się suwerenne.

1.Władysław II Wygnaniec, senior - Śląsk + dzielnicę senioralną nie podlegającą dziedziczeniu: Małopolska, , wsch Małopolska z Gnieznem, zwierzchność nad Pomorzem.

Bolesław IV Kędzierzawy - Mazowsze

Mieszko III Stary - Wielkopolskę

Salomea, wdowa z nieletnimi synami Henrykiem i Kazimierzem ziemię sieradzko-łęczycką.

Podział ten zapoczątkował okres rozbicia dzielnicowego.

Władysław II Wygnaniec syn Zbysławy c Świętopełka II ks kijowskiego 1138-1144, zm 1159

Bolesław Kędzierzawy i Mieszko Stary sprawują władzę.

Wł. Wygnaniec na dworze Konrada III, który powziął wyprawę, ale zawrócił gdy bracia złożyli ces. deklarację przysięgi. Sam Konrad III zajął się wyprawą krzyżową. Bracia za namową pp Eugeniusza III, który zatwierdził klątwę wyruszają z krucjatą Mieszko na Prusy i Bolesław na Słowiańszczyznę nadłabską.

Agnieszka, żona Władysława poczyniła zabiegi dyplomatyczne i ten sam pp rzuca klątwę na braci przez legata Gwidona, jednak klątwa nie ma już takiej mocy (jak ta na Henryka IV) nie ma poparcia wśród kleru polskiego. Uzyskują akceptację rządów. Wł. Wyg cieszył się zaufaniem króla niem Konrada III, jako jego wasal bierze udział w krucjacie. Po jego śm składa przysięgę wierności Fryderyk I Barbarossa, wyprawa do Polski 1157. Do walki nie doszło. Układ w Krzyszkowie - B.Kędzierzawy płaci trybut, przysięga wziąć udział w wyprawie do Włoch, przybędzie na zjazd do Meklemburga, Kazimierz Sprawiedliwy zakładnikiem - nie złożyli jednak hołdu. Co znaczyłoby, że porzucałby sprawę Wł. Wyg. Jednak 2 lata później 1159 Władysław umiera. Przez niego cesarstwo kilkakrotnie interweniowało co przyczyniło się do umocnienia ces. w Polsce.

Dzięki temu umacnia się ks czeski Władysław, ces daje mu koronę i trybut ze Śląska.

Lotar 1125-1127, Konrad III, Fryderyk Rudobrody 1152-1190, Henryk VI zm1197, Otton IV, Fryderyk II 1215, Konrad IV 1251, antykrólowie - 1256-1273 bezkrólewie.

Synowie - zapoczątkowali śląską linię Piastów, odzyskali Śląsk 1163:

Bolesław IV Kędzierzawy 1146-1173 s. Salomei z Bergu

seniorem po wygnaniu Wł. II Wygnańca - oprócz Mazowsza obejmuje Małopolskę i Śląsk

W 1146 powstrzymał na linii Odry najazd ces Konrada III, który chciał przywrócić na tron Wł. II Wyg.

W 1157, pokonany przez ces Barbarossę uznał zwierzchnictwo niemieckie nad Polską, jednak nie stawia się na zjazd do Meklemburga, nie posiłkuje ces w wyprawie do Włoch. Grał na zwłokę, kiedy podwójna elekcja pp.

W 1163 w obliczu najazdu niem. oddał Śląsk synom Wł. II: B. Wysoki i M. Plątonogi w zamian za wyrzeczenie się Krakowa i przekazaniu głównych grodów seniorowi. Prawdopodobnie opowiedzieli się za app Wiktorem IV - przeciwko reformom gregoriańskim. Po jego śm walka Paschalisa z ces Fr I Barbarossą, (kanonizuje K W - co miało być wymową wobec władzy nad ces). Ces klęska od miast włoskich - oddźwięk na jego stronników-B IV K.

W 1166 podjął nieudaną próbę podboju Prus, co osłabia jego pozycję

Pojawia się problem podziału wielkich dzielnic spowodowanych większą liczbą książąt piastowskich.

1173 w obliczu nowej wyprawy Fr Bar. na Polskę, Kędzierzawy uznaje się lennikiem, składa okup.

Zmarł w 1173 jako nie koronowany władca, w dobie pogłębiającego się rozbicia dzielnicowego.

M III Stary 1126-1202(s: Odon, Wł. III Laskonogi) - rządził z Wlkp. 1138 Gniezna, w Krakowie nie rezydował. Tron krak. x 4 - 1173/7, 1191, 1198 -1202 (1201). W Krakowie namiestnik H Kietlicz. 1172 składa przysięgę Barbarossie z r. Staufów.

Przyczyny buntu w Krakowie:

1177 bunt panów krakowskich - dobry moment, klęska Barbarossy w Italii, którego popierał M III S.

Pierwszym kandydatem najstarszy z rodu B. Wysoki jednak trwał bunt na Śląsku z bratem M. Plątonogim i uniemożliwił mu przejęcie tronu w Krakowie (drogą okrężną). B. Wysoki wysuwa najstarszego syna M III, Odona przeciwko ojcu, w obawie wydziedziczenia na rzecz młodszych synów z 2 małż. W Wlkp i na Śląsku wojny domowe. M III uniemożliwia przejęcia okrężną drogą rządów w Krakowie. 2 wojny domowe na Ślasku (B. Wys z M Pląt) i Wielkopolsce (M III z synem Odonem).

Panowie kr wysuwają przeciwko M III S (najmł., pominiętego w testamencie syna Krzywoustego) K II S ks sandomierskiego.

Przegrana M III S wygnany chwilowo z kraju przez syna Odona.

B. Wysoki przegrywa z M Plątonogim zdany na łaskę K II S, dzięki niemu wygrywa, ale traci tron krak.

K II S pomimo, że zajmuje tron przewidziany dla B.Wysokiego zawiera z nim sojusz przeciw M III S.

M III S- powraca przy poparciu Pomorzan (ks Bogusław) w 1182 i obejmuje władzę w Gnieźnie i całej Wielkopolsce. Drugi sojusz M III S z M.Plątonogim oczywisty. Skupia wszystkich książąt przeciw K II S. Sukces, że rozpada się sojusz z B Wysokim. 2 ośrodki władzy w Gnieźnie i w Krakowie.

W 1191 przejściowo powrócił na tron krakowski, gdy K II S brał udział w wyprawie na Ruś. Od 1198, w imieniu małoletniego L. Białego, faktycznie sprawował rządy w Krakowie. Podejmował próby podporządkowania sobie innych dzielnic. Wydzielił w Wielkopolsce dzielnice synom, ale przeżył wszystkich synów oprócz Laskonogiego. Popierany przez H.Kietlicza, ojca późniejszego abpa.

Nie wtrącał się w politykę zagraniczną. 4 x obejmował tron w Krakowie. Ostatni władca, tytułował się księciem całej Polski.

Seniorat: Władysław II Wygnaniec: Bolesław Wysoki (syn Henryk Brodaty), Mieszko Plątonogi.

Sojusze:

Mieszko Plątonogi - Mieszko III Stary przeciwko KIIS później - Leszek Biały (s. K. II S.).

Bolesław Wysoki - Kazimierz II Sprawiedliwy przeciwko Mieszko Plątonogi i M III S.

Bunt juniorów:

Mieszko Stary musi uchodzić z kraju przed K. II Spr., który zajmuje dzielnicę krakowską. K II S - ostatni princeps.

Bolesław I Wysoki uchodzi przed M I Plątonogim. Zwycięstwo juniorów oznacza upadek senioratu - 1177.

Kazimierz II Sprawiedliwy 1177-1194 (s: Leszek Biały, Konrad Mazowiecki) zm. 1194 prawdopodobnie otruty.

ks wiślicki od 1166, sandomierski i krakowski od 1177, kujawski i mazowiecki od 1186. Pominięty przez B.Krzywoustego w testamencie, nie otrzymał żadnej z dzielnic. Dopiero po śmierci Henryka Sandomierskiego (1166) wykrojono dla K. Sprawiedliwego część ziemi sandomierskiej z Wiślicą.

Po buncie panów krakowskich przeciwko Mieszkowi III objął dzielnicę krakowską jako princeps, czyli najstarszy spośród książąt. Przejęcie władzy w Krakowie wiązało się ze złamaniem zasady pryncypatu ustalonego przez B. Krzywoustego.

Po wygnaniu M III S porządkuje sytuację w kraju. Sojuszem z wiązany z B.Wysokim. Pomaga mu pokonać przeciwników na Śląsku, za co ten zrzeka się roszczeń do Krakowa. K II S wydziela ziemię M.Pląt. na Śląsku i z. Oświęcim, Bytom. Odonowi wydzielił Wielkopolskę z wyłączeniem Gniezna.

Przez bp Krakowa (nie Gniezna) - bp Gedko - Polska wraca po 20 latach do obozu papieskiego.

Po śmierci Leszka, syna B.Kędzierzawego rozszerzył swą władzę na Mazowsze i Kujawy.

Opierał swą władzę na duchowieństwie i podporządkowaniu się cesarzowi.

1180 zjazd w Łęczycy zrzekł się, przysługującego dotychczas panującym, prawa zagarniania spadku po zmarłych bpach oraz zobowiązał się do ograniczenia obciążeń nakładanych na dobra kościelne. W ostatnich latach panowania prowadził walkę z możnowładcami i M III S o tron krakowski. Interweniował w sprawy książąt ruskich, przywracając na tron Rusi Halickiej ks Włodzimierza 1191 z polecenia ces, ale było to przyczyną pogorszenia stosunków z Węgrami i panami kr. Opozycja, Henryk Kietlicz - podczas nieobecności K II S wzywa na tron M III S. Łatwo jednak odzyskuje władzę.

Pomaga w utrzymaniu się B.Wysokiemu na Śląsku. M Plątonogiemu pozostawia Racibórz, Oświęcim, Bytom, Opole.

Przyłącza do dzielnicy senioralnej Gniezno - Odon nie protestował - odzyskane w 1181 przez M III S.

Henryk I 1146-1166), ks sandomierski , syn B.III Krzywoustego i Salomei. Nie uwzględniony w testamencie, dz Sandomierz po wypędzeniu Władysława II. W 1154 w wypr krzyżowej do Jerozolimy, sprowadza zakon joannitów do Zagościa nad Nidą.

Zginął w wyprawie B IV Kędzierzawego przeciw Prusom, który po jego bezpotomnej śm zagarnął dzielnicę sandomierską.

Po śm K II S panowie nie szukają seniora - prowadzą rządy regencyjne w imieniu nieletnich synów K II S; Leszka Białego i K. Mazowieckiego. Woj. Mikołaj i bp Pełka, wdowa Helena - rządy nie zgodne.

1195 Mozgawa przegrana - M III S z synami, syn Bolesław poległ - spóźnia się M.Pląt, ale i Goworek.

Druga bitwa- wygrywa M.Pląt, Goworek w niewoli, ale stronom brak sił na rozstrzygającą walkę.

Wdowa Helena weszła w układ z M III S i pomogła mu powrót za cenę uznania syna L. Białego za następstwo i zwrot Kujaw. Było to 3 pan M St, a wygnany w 1201 wraca po raz 4, wkrótce zm 1202.

Skutki rozbicia dzielnicowego:

Dwór książęcy - urzędy:

Urzędy wyższe - Wysokich urzędników królewskich (palatynów, kasztelanów) nazywano komesami.

Palatyn - (wojewoda ogólnopolski), comes palatinus (komes pałacowy) zastępował panującego w różnych dziedzinach zarządzania państwem. Godność palatyna łączyła się z funkcją wojewody, naczelnika wojska. Liczne przypadki buntów np.:

Sieciech - comes Wł. Hermana - za przywództwo opozycji antyksiążęcej został skazany na banicję, po powrocie oślepiony.

Skarbimir z rodu Adwańców - Z tych samych powodów - z rozkazu Bolesława Krzywoustego.

Piotr Włostowic - komes Wł. II Wygnańca, magnat i dostojnik śląski - został skazany na ucięcie języka, oślepienie i banicję.

Przyjął się model karolińsko - ottoński:

Palatyn - (wojewoda) Od XI w. najwyższym urzędnikiem dworskim był (comes palatinus) - zastępujący władcę we wszystkich sprawach publicznych, związanych z funkcjonowaniem państwa i dworu. W razie potrzeby kierował wojskiem, stąd jego polska nazwa - wojewoda, od dowodzonych przezeń wojów (rycerzy) i sprawował sądy w imieniu władcy.

Wojewoda - (urząd dożywotni) w dawnej Polsce najwyższy urzędnik książęcy

Należał początkowo do urzędników nadwornych, od XIII w - ziemskich. Od tego czasu istnienie bądź upadek urzędu wojewody zależały od losów dzielnicy.

Kasztelan - (urząd dożywotni) od XI w. Pan grodowy (comes castellanus), sprawujących władzę lokalną w określonych prowincjach, i nieco później także do kasztelanów zarządzających ziemiami (kasztelaniami). Kasztelanom podporządkowane były siły zbrojne, sprawowali również sądy w imieniu władcy i zbierali daniny od ludności.

W XIV w. kasztelani utracili swoje uprawnienia skarbowe i większość sądowych w stosunku do ludności wiejskiej w dobrach duchownych i świeckich. Pozostałe funkcje urząd kasztelański utracił po wprowadzeniu urzędu starosty, a resztki kompetencji sądowych przeszły do sądów ziemskich w 1454. Urzędy dożywotnie nie sprzyjały centralizacji państwa.

Kanclerz od XII w - prowadził kancelarię królewską, spisującego i przechowującego ważne dokumenty. Ze względu na konieczność posiadania umiejętności biegłego czytania i pisania, funkcję tę pełniła osoba duchowna (najczęściej kapelan dworski). Kanclerz posiadał grono pomocników (notariuszy, pisarzy). Duży wpływ na politykę księcia.

Skarbnik utrzymujący pieczę nad skarbcem dworskim.

Urzędnikami niższej rangi byli m.in.: miecznik, łowczy, podstoli, krojczy, koniuszy.

Podział Polski na dzielnice w 1138 przez B. III Krzywoustego, upadek zasady senioratu i trwające prawie 200 lat rozbicie dzielnicowe sprawiły, że po ponownym zjednoczeniu ziem polskich dotychczasowe dworskie urzędy samodzielnych księstw stały się urzędami związanymi z określonym terytorium państwa (ziemią) - powstały urzędy ziemskie.

Najwyższym urzędem ziemskim był urząd wojewody. Inne urzędy dworskie, np. cześnik, łowczy, stolnik itp., stały się także urzędami ziemskimi, w większości o charakterze tytularnym.

Jednoczenie Polski po rozbiciu dzielnicowym wokół Krakowa i Małopolski sprawiło, że nadworne urzędy ziemi krakowskiej zaczęły nabierać charakteru ponaddzielnicowego, zapoczątkowując powstawanie urzędów centralnych, które ostatecznie ukształtowały się do początku XVI w.

Urzędy centralne dzielono na:

Jednoczenie państwa przyniosło likwidację niektórych urzędów (np. kanclerza dzielnicowego, podskarbiego dzielnicowego) spowodowaną przejęciem ich funkcji przez urzędników ziemi krakowskiej. Urzędy wojewody i kasztelana stały się urzędami dożywotnimi, zajmowanymi przez możnowładców pochodzących z danej ziemi, co nie sprzyjało tendencjom centralizacji władzy w okresie odbudowy państwa polskiego. W związku z tym Wacław II Czeski (1300-1305) powołał na wzór czeski starostów (capitanei) jako przedstawicieli władzy lokalnej, pozbawiając jednocześnie większości uprawnień wojewodów i kasztelanów. Pozostali oni jednak nadal wysokimi dygnitarzami państwowymi, wchodzili w skład rady królewskiej, później senatu, byli dowódcami pospolitego ruszenia swych ziem.

Statut warcki z 1423 nadał wojewodom prawo i obowiązek ustalania maksymalnych cen na wyroby rzemieślnicze, kontroli miar i wag w miastach oraz sądownictwa nad ludnością żydowską.

Starosta - będący przedstawicielami władzy lokalnej, reprezentowali króla na określonym terytorium (ziemi). Wybierani przez panującego spośród najbardziej zaufanych osób, mogli zostać w każdej chwili odwołani. Do nich należało dowództwo sił zbrojnych stacjonujących w grodach i zarząd nad tymi grodami. Sprawowali także sądownictwo w sprawach zastrzeżonych przez króla, a dotyczących ciężkich przestępstw, jak: zabójstwo, podpalenie, rabunek, gwałt. Ze względu na rozległe kompetencje starostów nazywano "ramieniem królewskim" (brachium regale).W Polsce trzy typy urzędów starosty:

Marszałek - od XIVw zarządzający dworem królewskim lub książęcym dbał o porz i bezpiecz. monarchy.

Podkomorzy - drugi w hierarchii po marszałku - opieka nad apartamentami i służbą panującego. Od XIV w. Urząd ziemski.

Podkomorzy rozstrzygał także spory w sprawach o rozgraniczenie dóbr szlacheckich.

Urzędy niższe:

Hetman - Najpóźniej powstałym urzędem centralnym był urząd dowódcy wojsk zaciężnych, istniejący od XV w., od 1505 noszący nazwę hetmana wielkiego koronnego, od 1581 będący urzędem dożywotnim.

Egzekucja świadczeń (2 stanowiska):

  1. Dwory książęce - rozrzucone po całym kraju (wokół grodów kasztelańskich brak osad służebnych), a więc dworski system świadczeń

  2. Grody kasztelańskie (jednak administracja kasztelańska powstała w pocz XIII), a więc ośrodki grodowe.

Powstanie własności ziemskiej wiązało się z nadaniami władcy, pierwsze w czasach K. Odnowiciela.

Ludność: niewolna, jeńcy, służebna, rataje, goście. Później w XIII w przypisańcy.

Immunitety - wyłączenie wielkiej własności feudalnej ze świadczeń na rzecz władzy publicznej i sądowej.

1210 - Walka o immunitet - zjazd w Borzykowej 1210 bez pieczęci H.Brodatego.

1215 przywilej 4 książąt: L.Biały, K.Mazowiecki, Kazimierz opolski, Wł. Odoniec - na rzecz Kościoła. Immunitet rozwijał się dzięki trudnościom władców, zmuszeni byli iść na ustępstwa - głównie wykorzystywane bpów. Ograniczał władzę księcia.

Regalia - monopol, wyłączne uprawnienia władcy:

Świadczenia i ciężary ludności:

Ok. 40 specjalności zawodowych zaopatrujących księcia - książęca ludność służebna - dziedziczność zawodu, dziedziczność ziemi, ograniczenie prawa wychodu - rekompensowane opieką księcia.

Kultura Polski X-XII w.

Ludność wiejska mimo, że przyjęła nową rel była nadal pogańska. Rozwój rzemiosła.

Rozwijał się natomiast dwór monarszy, dwór możnowładczy i postępujący zań dwór rycerski.

Na dworze Chrobrego wybitne osobistości: św. Wojciech; Włoch opat Tuni, Bruno.

Bruno z Kwerfurtu - św.1005-1009 działał w Polsce, skąd prawdopodobnie wysłał 1007 misję do Szwecji i 1008 sam wyjechał nawracać Pieczyngów. Po powrocie zorganizował wyprawę misję do Prus, w trakcie której zginął z rąk Jaćwingów. „Żywot 5 zamordowanych braci”, do których zamierzał dołączyć. Obrońca polityki polskiej w listach do ces H II.

Radzim Gaudenty - pierwszy arcbp Polski, świadek wszystkich podróży brata Wojciecha. Bp Kołobrzegu - Reinbern

Hagiografia = żywoty świętych.

Żywoty św. Wojciecha pióra Brunona z Kwerfurtu, jeden powstał w Rzymie ok. 999 oraz Męczeństwo św. Wojciecha nieznanego autorstwa, a 4 zaginął.

Ewangeliarz płocki - tzw Złoty kodeks pułtuski - dziś w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie - pontyfikat bp-ów krak.

Pocz XII Rocznik Świętokrzyski; Kronika Galla

Carmen Mauri - Poemat Maura chwalący Piotra Włostowica (palatyn Wł. II Wygnańca), znany dziś tylko z fragmentów.

W XIII w rozwój hagiografii i annalistyki. Rocznik kapitulny krakowski dawny różni się od nowego - komentarzem.

Romański styl - benedyktyni - geometryczne surowe formy, sklepienia kolebkowe- Francja, krzyżowo-żebrowe w Niemczech, żebrowe we Włoszech, łuki koliste.

Gotyk - cystersi - (cegła z kamieniem), styl trzynawowy, łuki strzeliste, duże otwory okienne.

Kazimierz W budował już w stylu gotyckim - miejscowa odmiana - gotyk nadwiślański, ograniczony budową tylko z cegły.

W XIV w były 84 osoby z wyższym wykształceniem.

Do XIII w granice były płynne. Korzystne warunki polityczne:

Polska nie wykorzystała tych warunków z powodów:

Ród Święców w 1307/8 prowokuje najazd Brandenburgii na Pomorze Gdańskie.

Rozbicie dzielnicowe sprzyjało wzrostowi feudałów świeckich i duch oraz powiększaniu ich posiadłości. Biskupstwa, klasztory czerpały dochody z rolnictwa i hodowli. Nadania ziemskie monarchów, zajmowali pod uprawę nowe tereny, fundacje prywatne, drobne zapisy rycerskie.

Prawo polskie - osadzanie chłopów na zasadzie wolnych gości (wczesna postać dzierżawy), gwarantował panu zgodny z umową dochód, a chłop mógł opuścić w każdej chwili ziemię jeśli tylko wywiązał się z powinności i uiścił specjalną opłatę z tytułu rozwiązania umowy. Rozpowszechniany w XII w.

Prawo niemieckie - osadnictwo czynszowe związane z kolonizacją - dotyczyło osadników z Niemiec, później rodzimych. Wolniznę - dzielono na równe części, okres wolny od świadczeń od 8 do 24 lat w zależności od okoliczności, np. karczunek lasów utrudniający lokację. Świadczeniem był czynsz czyli renta pieniężna. Świadczenia w zbożu - charakter symboliczny. Dodatkowo 2 dni w roku lub upraw 2 morgów w roku na rzecz pana. W święta danina w mięsie. Objedne świadczone przez wieś 3 razy w roku gdy zjeżdżał na sądy. Dziesięcina płacona była biskupowi diecezji.

Sołtys - był organizatorem osady i stawał się wasalem właściciela. Otrzymywał większy nadział ziemi, partycypował w czynszach i dochodach sądowych właściciela. Był sędzią pierwszej instancji, jego władzę ograniczała ława z chłopów - jako organ samorządowy - przyjęta wg wzoru miejskiego. Zobowiązany do służby wojskowej. Prawo niem dawało wolność chłopom jeśli ci wywiązywali się z kontraktów dzierżawnych, a władcom dawało wojowników z wyposażeniem.

Mir - pokój monarszy (miastami zarządzał wtedy włodarz książęcy) w okresie targów, obowiązywał na drogach, gwarantował kupcom podobne prawa i ochronę jak rycerstwu.

Tymczasem w płd Włoch, płn Francji i Flandrii - emancypacja miast spod władzy feudałów i tworzy się samorządowy ustrój miejski - „rewolucja komun”. Rada miejska - czynnik reprezentacyjny, gildie, czyli bractwa kupieckie przejęły sądowo-administracyjną władzę miejską.

W Niemczech był to kompromis. Wójt pozostawał wasalem, ława sądowa wybierana zaś z pośród mieszczan.

Rada miejska dopiero w XIII w. Włochy - rada miasta, Niemcy - wójt + ława.

Cechą charakterystyczną było nadawanie prawa miejskiego osadom targowym. Nie spotyka się lokacji na suchym korzeniu. Wójt ok. 1/6 gruntów. (Na wsi sołtys). Sąd składał się z wójta i ławy.

Prawa miejskie przyjmowano w gotowej formie.

Model w Polsce z Magdeburga. Na Pomorzu z Lubeki gdzie funkcjonowała już rada miejska.

Wyróżnikiem stanu było sądownictwo. Każdy stan miał swoje. Pierwszy, niezależność uzyskał kler.

Stan szlachecki zamyka się w XIV w

Rycerstwo - wyróżniało posiadanie ziemi, która była wolna od większości ciężarów, partycypowali w utrzymaniu kościoła, wybór dziesięciny, odrębne prawo. Jeżeli ziemię uprawiali chłopi nie byli zwolnieni od ciężarów. Zwalniał tylko ks immunitet

Na początku rycerz nie wyróżniał się wiele od chłopa, panował swobodny przepływ.

Herb był znakiem przynależności do warstwy rycerskiej - proces heraldyzacji z Europy zach. W Polsce herb od XIII w -charakterystyczne dziedziczenie herbu po ojcu przez wszystkich potomków. Członkowie rodu przekonani byli o pochodzeniu od jednego przodka. W koń XIV w zamyka się stan - szlachcicem był ten kto się nim urodził.

Stan mieszczański - zwolnienia od sądów i urzędników państwowych. Zróżnicowanie majątkowe.

Stan włościański - tworzył się przez nadawanie specjalnych przywilejów, ale w wyniku wyodrębniania się innych stanów. Tylko we wsiach na prawie niemieckim można mówić o analogiach ze stanem mieszczańskim.

Rataj - wolny chłop na ziemi pana, mógł w każdej chwili odejść (prawo wychodu)

Dominikanie - Dominik Guzman zatw pp 1216 w Pol. pierwsi w 1223 - misjonarze, działalność w miastach - powiązania z uniwersytetami Kolonii, Bolonii, Paryża - bez funkcji dożywotniego opata, misje w Am. łac;

Franciszkanie - św Fr z Asyżu s. bogatego kupca, zatw pp 1220 - głosili ubóstwo i miłość bliźniego brak wszelkich rzeczy na własność), w Polsce Kraków 1237.

1130 - pierwszy podwójny wybór pp: Innocenty II i ces Anaklet II. Likwidacja schizmy pp po klęsce Fr I Bar 1178 Legano.

IV krucjata - kompromitacja, zdobycie Konstantynopola 1204.

.

Książęta fundowali od poł XI do koń XII opactwa i klasztory benedyktyńskie.

Możnowładcy natomiast w XII w opactwa i uposażenie cystersów.

Początkowo kościoły miały charakter prywatny, (nadania związane z zagospodarowaniem), dopiero w obliczu reform gregoriańskich Kościół podjął walkę z kościołem prywatnym (problem nie poznany).

Henryk Kietlicz 1199-1219 reformy - immunitet dóbr kościelnych, celibat duch, kanoniczny wybór bp. własny sąd duch, zakazując duch. wzajemnego pozywania się przed sądy świeckie, likwidacja koś. prywatnego. Spór z Wł.Laskonogim, którego obłożył klątwą i próbował pozbawić dziedzicznej Wielkop za złamanie przywileju łęczyckiego 1180 - zagarnięcie mienia po zm bp. Wygnany przez Laskonogiego z Gniezna udał się do Rzymu, gdzie uzyskał poparcie pp Innocentego III.

Na mocy postanowień pp Kietlicz dokonał pierwszego w Polsce kanonicznego wyboru biskupa, którym został Wincenty Kadłubek (1207). Doprowadził do uznania wszystkich wolności i przywilejów Kościoła w Polsce przez Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego i Władysława Odonica na zjeździe w Borzykowej w 1210 - immunitet.

Jakub Świnka ?-1314 - abp gnieźnieński. Popierał dążenia książąt do zjednoczenia ziem polskich. Obrońca j. polskiego.

Jarosław Bogoria ze Skotnik, abp gnieźnieński - 1342-1374 - pełnomocnik Kazimierza Wielkiego. 1357 w Kaliszu przeprowadził kodyfikacje polskiego prawa kościelnego. Uzyskał potwierdzenie przywilejów Kościoła. Oślepł.

Z okresu dzielnicowego Kościół wyszedł wzmocniony, ale - centralizacja władzy pp osłabiła bpstwa.. Nie dotknęły go jednak przesunięcia terytorialne.

Wielka schizma - Podwójna elekcja po okresie niewoli awiniońskiej (1309-1378) - 1378 - 1417 Urban VI i Klemens VII, prowadziło to do podwójnych nominacji bpich i osłabienia K. Nominacja na bpa wiązała się z oddaniem pp jednorocznych dochodów. Kler polski zobowiązany był stale do dzielenia się dochodami z pp. Popularne były pp dziesięciny.

Społeczeństwo płaciło świętopietrze - wprowadzone za Łokietka starając się o koronę, podymne zastąpił pogłównym.

KW wykorzystywał dziesięciny pp do walki z Tatarami i gł Litwą. KW miał już realny wpływ na obsadę bpstw.

Bunt Alberta - dziedziczny wójt Kr, zwol. czes. rządów, poddał miasto Łokietkowi dopiero po śm Wacława III. 1312 - na czele mieszczan bunt, poparcie Jana Muskaty bp krak, w celu obalenia Łokietka i oddania Małop Janowi L. Zmarł na wygn.

Państwo polskie składało się z wielu niezależnych państewek. Ostatnią władzę jako princeps - K II S.

W XIII w, kiedy władza książęca słabnie a rośnie władza możnych powraca rola wieców - wysocy duch i świeccy. Kwestie: sądy, podatki, obsady urzędów, przywileje immunitetowe, nowa moneta, nowe cła, lokowanie miast na prawie niemieckim, nowe nadzwyczajne świadczenia.

Wiecowi przewodniczył książę. Słaby książę zwoływał częściej wiec. W tle było rycerstwo, a nawet ludność wieśniacza. Ludność mogła być świadoma wpływów na rządy, ale i brzemię odpowiedzialności.

Książęta tworzą swe dwory dzielnicowe na wzór wcześniejszych ogólnopolskich.

1215 - sobór w Konstancji - przywraca aut pp - Innocenty III 1198-1216 - (GVII, zm 1085 abs. władza pp, supremacja Koś - Henryk IV / B. Śmiały), kontynuator polityki G VII i supremacji Koś. (In III/ Fryderyk II Hohenstauff - Z.Bulla - przeciwko Otto IV / H. Kietlicz-Wł.Laskonogi. 2 cele pp - 1. odzyskanie ziemi św i 2. reforma Koś.

Po śm Mieszka III Starego 1202 najstarszy syn obejmuje na krótko rządy - Wł. Laskonogi, ale wypędzony.

Ród Gryfitów w Krakowie - prosi o przybycie L.Białego (syn K II S) pod warunkiem, że oddali palatyna Goworka. Odrzuca. Na jego miejsce M.Plątonogi (syn Wł II W), ale krótko, bunt panów krak -wypędzony.

Leszek Biały (1187-1227), (syn K II S, ojciec Bol. V Wstydliwego), ks sand i krak w latach 1194-1199, 1201 i od 1202, powołany ostatecznie na tron kr po śm M III S i usunięciu Wł Laskonogiego. Oparcia dla polityki szukał wśród duchow.

Poparł reformę kościelną arcybiskupa H. Kietlicza, - zgoda na pierwszy kanoniczny wybór W. Kadłubka na bp Kr 1207, za co oficjalnie uznany został przez pp Innocentego III ks krakowskim. Zwolnił duch. od odpowiedzialności przed sądami świeckimi i dał klerowi prawo sądzenia ludności wsi kościelnych.

W polityce zagr kontynuował linię ojca, angażując się w sprawy ruskie. W 1205 pokonał księcia halicko-włodzimierskiego pod Zawichostem, ale nie potrafił wykorzystać tego zwycięstwa i utracił swe wpływy na rzecz Węgrów. 1215 - układ spiski m Węgrami a Polską - władzę na Rusi Koloman syn Andrzeja II i Salomea c LB, królestwo miało zapewnić pokój. Aby uregulować sprawy Pomorza zwołał zjazd ks dzielnicowych do Gąsawy 1227 Wł. Las, H.Brodaty. Zabity - po śmierci L.Białego P.Gdańskie uniezależniło się, a w Polsce przestała funkcjonować zasada pryncypatu.

Po śmierci Leszka Białego walki o tron krakowski miedzy Brodatym, K.Mazowieckim.

Laskonogi adoptuje syna Białego 1,5 rocznego B.Wstydliwego.

Władysław III Laskonogi - najstarszy syn M III Starego, książę gn i pozn od 1202. Dwukrotnie (1202 i 1228) panował w kr.

Powołany po raz pierwszy na tron krakowski (dzięki woj. Mikołaj), jako przeciwnik emancypacyjnych dążeń Kościoła i zwolennik wzmocnienia władzy książęcej szybko zraził do siebie możnowładców duchownych i świeckich. Wygnany z dzielnicy kr w 1202 lub 1206 (po śm Mikołaja), wdał się 1206 w ostry spór z abp H. Kietliczem. W tym samym roku rozpoczął walkę z bratankiem, Wł. Odonicem o Wielkopolskę. Wygnany przez Odonica.

Schronienie na dworze wrocławskim H. I Brodatego. (Tam także H. Kietlicz)

1208 zmuszony do wydzielenia Wł Odonicowi dzielnicy z Kaliszem. Walki z Wł.Odonicem wspieranym przez Świętopełka. W 1227 na pomoc Laskonogiemu przybyli L.Biały, Brodaty i Konrad wiec w Gąsawie - Świętopełk i Odonic dokonali zamachu. W łaźni Leszek ginie, ranny Brodaty ucieka.

1228 powtórnie powołany na tron krak. Na zjeździe w Cieni (1228) potwierdził przywileje dla duch. Nie zdołał umocnić się na tronie i w 1229 został wygnany przez możnych. Wypędzony również z Wielkp przez Odonica, zmarł na Śląsku. Zginął z rąk dziewczyny, którą usiłował zgwałcić. Dziedzictwo przekazał H. Brodatemu.

Pp nawoływał do krucjaty w Ziemi Świętej i chrystianizacji Prus. Próba chrystianizacji Prus.

Projekt L. Białego - zorganizować emporium handlowe i głosić miano słowo Boże. Jednak projekt nie zyskał poparcia.

Krucjaty podejmowali L.Biały z H.Brodatym, Konradem i Świętopełkiem - 1222, 1223.

Bolesław V Wstydliwy - 1243-1279 (36 lat) syn L.Białego, ks sand walczył o Kr z Konradem M. Suchodół 1243. Żona królewna węg Kinga. Stały sojusz z Węgrami. W 1273 stłumił bunt rycerstwa, które powołało na tron krakowski księcia Władysława opolskiego. Popierał rozwój miast - lokacja Krakowa 1257. 1259 ponowny najazd Mongołów. Chroni się u L.Czarnego na ziemi sieradzkiej. 1260 zniszczyli miasto Kraków, ale nie opanowali grodu. Po śm jego wolą L. Czarny w Kr.

Konrad I Mazowiecki 1229/31 i 1241/43 ks kr. - młodszy syn K II S, brat L Białego. Po śm M III Starego na mocy układu z bratem L Białym w 1202 otrzymał dzielnicę składającą się z Mazowsza, Kujaw, Sieradza i Łęczycy. Popierał aba Kietlicza w jego walce przeciwko Wł. Laskonogiemu. Jako zwolennik Kościoła, przyczynił się do nadania duchprzywilejów, podpisując w 1210 układy w Borzykowej i w 1215 w Wolborzu. Ekspansję w Prusach popierał prowadzoną tam przez cystersów akcję misyjną. W 1222 bp Christianowi liczne dobra w ziemi chełmińskiej. Krucjaty przeciw Prusom 1222, 1223. 1226 sprowadził Krzyżaków do Polski, nadając im ziemię chełmińską (formalny układ z 1228), w 1228 na ziemi dobrzyńskiej osadził braci dobrzyńskich (Dobrzyński zakon).

Nadanie ziemi miało być zgodne z polskim prawem takie same jak uposażenie kasztelani biskupiej bądź klasztoru. Oznaczać miało, że wszelkie zdobycze terytorialne przejdą na fundatora. Władze zakonu inaczej rozumiały sens nadań.

Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego.

Przed przybyciem wyjednali sobie od ces Fryderyka II - status, gwarantujący państwowość na podbitych terenach.

W 1228 przybyli dopiero 2 bracia, dopiero 2 lata później przybył niewielki konwent na ziemię chełmińska.

Po śmierci L.Białego walczył o tron kr. Popierał osadnictwo, lokacje wsi i miast na swoim terenie (m.in. Płocka). Dwóm starszym synom dzielnice: Bolesławowi 1230/34- sandomierską, siedlecką, mazowiecką, Kazimierzowi - kujawską (1233).

W Polsce nie dostrzeżono niebezpieczeństwa i wspomagano Zakon w walce z Świętopełkiem, tylko Świętopełek podjął walkę z Zakonem.

Władysław Odonic (ok. 1190-1239), książę kaliski 1194 i 1207-1217, poznański i kaliski od 1227, wielkopolski od 1229. Syn Odona, brata Wł. III Laskonogiego, brat Przemysła I. 1206 wystąpił do stryja o przyznanie księstwa kaliskiego.

Wygnany, znalazł schronienie na dworze wrocławskim H I Brodatego i dzięki jego interwencji w 1208 otrzymał księstwo kaliskie. Podjął walkę z Wł III Laskonogim o Wielkopolskę. 1217 utracił ziemię lubuską na rzecz stryja. 1223-1224 wybuchł bunt rycerstwa wielkopolskiego, zaniepokojonego licznymi przywilejami na rzecz duchowieństwa. Bunt wykorzystał Henryk I Brodaty, zajmując Wielkopolskę po linię Warty.

Dzięki sojuszowi z księciem gdańskim Świętopełkiem, Władysław Odonic odzyskał w 1227 księstwo kaliskie, a w 1229 wypędził Wł. III Laskonogiego z Wielkopolski. Po śmierci Władysława Odonica władzę w Wielkopolsce przejęli jego synowie, Przemysł I i  Bolesław Pobożny.

M III Stary synowie: WŁ Laskonogi, Odon; syn Odona: Wł Odonic, synowie Wł. Odonica: Przemysł I, Bolesław Pobożny.

Dynastia pomorska od Świętopełka 1109-1113, krewniaka Krzywoustego. Syn: Warcisław (ojciec Bogumiła), Warcisław składa hołd Krzywoustemu, zgoda na chrystianizację.

Pierwszym znanym był Sobiesław, synowie: (Sambor I) Mściwój I syn Mściwoja - Świętopełk.

Świętopełk Wielki ok. 1200-1266, ks gdański od 1220 i ks Pom Wsch. Za jego czasów Pom. uniezależniło się od Piastów..

Bracia: Warcisław I, Sambor II i Racibor.

Początkowo rządził samodzielnie. Przyjazne stosunki z Zakonem. Wspomagał ich nieliczny zakon milit. Wojna gdy zajęli terytoria bpa Chrystiana i wkroczyli na tereny Żuław. Sambor jako pierwszy się usamodzielnił. Utrzymywał stosunki z Meklemburgią i książętami szczecińskimi oraz z Zakonem. Przeciąga na swoją stronę najmłodszego Racibora. Stają po stronie Zakonu. Świętopełk bierze w niewolę Racibora a Sambor wygnany. Koalicja pol-zak najeżdża ks aż po Gdańsk. Ten wiąże się układami z Prusami gdzie wybucha powstanie. Interwencja legata pp, traci wszystko na ziemi chełmińskiej.

Synowie: Mściwój II i Racisław (Gdańsk) 1216 złożył hołd księciu krakowskiemu L. Białemu, następnie w przymierzu z  Władysławem Odonicem wystąpił przeciwko niemu. 1227 dokonał zabójstwa księcia na zjeździe w Gąsawie. Prowadził wojny z sąsiadującymi księstwami piastowskimi. 1258 pokonał połączone siły książąt zachodniopomorskich i wielkopolskich. Jako jeden z pierwszych książąt polskich walczył przeciwko Krzyżakom (1242-1248) i wspierał występujących przeciwko nim Prusów. 1242 wybuchło powstanie pruskie przeciwko krzyżakom, które popierał. Sprawiło to, że książęta polscy stanęli murem po stronie krzyżaków dochodząc do Oliwy, pokój dopiero w 1252.

Mściwój II -po śm ojca Świętopełka składa hołd Brandenburgii, a potem w zagrożeniu Brand i Zakonu zapisuje ks Przem II.

Zarówno stryj Sambor jak i brat Racibor pozbawieni z czasem ziemi przez braci robili nadania na rzecz zakonu. Wykorzystuje to zakon i otrzymuje w drodze procesu ziemie już na lewym brzegu Wisły. W obliczu zagrożenia Brandenburgii i Zakonu. W okresie rozbicia dzielnicowego pod rządami rodu Święców, urzędników książęcych, którzy wymówili posłuszeństwo książętom piastowskim.

Od H. Brodatego monarchia Henryków Śląskich.

Śmierć Leszka B i Wł Laskonogiego potrafił wykorzystać H I Brodaty, a nawet zneutralizować zabiegi K Mazowieckiego.

Henryk I Brodaty - ks Śląski od 1201, kraków 1232-1238, syn B I Wysokiego (ojciec H II Pobożny), wnuk Wł II Wygnańca Dążył do zjednoczenia i umocnienia Polski dzielnicowej, córki za królów Fra, Węgier i Czech, syn ożeniony z c hr Bertolda.

1227 sojusznik Wł Laskonogiego w walce o dzielnicę krakowską. Na zaproszenie seniora L Białego uczestniczył w zjeździe książąt piastowskich w Gąsawie, gdzie został ciężko ranny w napadzie zorganizowanym przez Wł.Odonica i Świętopełka pomorskiego, uratowany przez rycerza Peregryna z Wezenborga.

Po śm L. Białego (Gąsawa 1227) w Krakowie w imieniu Wł. Laskonogiego w latach 1228-1229. W 1229 rozciągnął władzę opiekuńczą nad księstwem opolskim. Po śmierci seniora, Wł Laskonogiego w 1232, książę krakowski.

W 1234 po pokonaniu K I Mazowieckiego odebrał Wł. Odonicowi Wielkopolskę. Uczynił namiestnikiem H I Pobożnego. Zmarł w Krośnie jako książę zjednoczonych ziem Polski południowej: księstwa wrocławskiego (od 1201), księstwa krakowskiego (od 1232), księstwa wielkopolskiego (od 1234).

Twórca tzw. monarchii Henryków śląskich. Propagator rozwoju górnictwa, zakładania miast i wsi na prawie niemieckim. Przeprowadził reformę monetarną. Przyczynił się do rozwoju gospodarczego Śląska. Znany budowniczy klasztorów i zamk.

Po jego śm bez przeszkód władzę objął syn H II Pobożny. Jednak zabiegi o koronę przerwał najazd Mongołów.

Jego polityka lokacyjna kontynuowana przez następców doprowadziła do powstania na Śląsku ok. 100 miast.

H. Pobożny przygotował koronę dla syn H. Brodatego - nie był jak ojciec, robi ustępstwa wobec Kościoła.

Henryk II Pobożny (ok. 1238-1241), książę śląski, krakowski i wielkopolski, syn H I Brodatego, wnuk B. Wysokiego. Ojciec H III Białego i Bol II Rogatki (5 synów). W 1222 dopuszczony do współrządzenia z ojcem, wspomagał go w dziele jednoczenia Polski, następnie je kontynuował. Zginął 9 IV 1241 dowodząc obroną Legnicy przed Tatarami. Śm H Pobożnego w bitwie pod Legnicą stanowi rozpad stworzonej przez H Brodatego tzw. monarchii Henryków śląskich oraz podział Śląska na księstwa dzielnicowe, których władcy ciążyli w stronę Czech. Sytuację wykorzystuje Przemysł I.

Henryk III Biały - 1241-1266 syn H II Pobożnego, ojciec H IV Probusa, brat Bol II Rogatki, dopuszczony do współrządów po podziale 1247 na ks wrocławskie i legnickie ks wrocławski. Toczył z bratem walki. Przeciwnik samowoli możnych.

Henryk IV Probus, zwany Prawym - ks wrocławski od 1270, krakowski od 1288 - 1290 zm.

Syn księcia H III Białego, wnuk H II Pobożnego. Wychowywany na dworze czes króla Przemysława Ottokara II, po jego śm:

Bolesław II Rogatka zw Łysym - 1224-1278, syn H II Pobożnego brat H III Białego, ks śląski legnicko-głogowski, otaczał się Niemcami przez co niepopularny wśród rycerstwa polskiego. Współrządził z bratem H III Białym, którego dopuścił do współrządów po podziale Śląska na ks wrocł i legnickie objął rządy w ks legnickim 1247. Krótko w Kr - Klemens z Ruszczy.

.

Henryk I Brodaty 1201/38 - H II Pobożny 1238/41- H III Biały 1248/66 (brat Bol Rogatka) - H IV Probus 1270/90

Batuchan wnuk Czyngischana. 1240 podbój Kijowa. 1241 Węgry, a część oddziału dywersyjny atak na Polskę, 1241 Legnica poległ H II Pobożny. Mongołów zaczęto w Europie nazywać Tatarami.

Kraków zajął Konrad Mazowiecki. Rozpada się idea zjednoczeniowa.

K Mazowiecki w 1243 pod Suchodołem wypędzony i pokonany w bitwie przez B.V Wstydliwego, syna L.Białego.

Znaczenie Małopolski wzrasta kiedy odkryto kopalnię soli 1251.

Po klęsce pod Legnicą na krótko władzę w Krakowie obejmuje najstarszy syn H II P. Bol II Rogatka, nie obejmuje jednak rządów osobiście, ale wyznacza namiestnika Klemens z Ruszczy.

Zamieszanie wykorzystuje Konrad M, ale przegrywa z bratankiem B.V Wstydliwym 1243 Suchodół.

Po śm Bol V Wstydliwego wysunięto ks sieradzkiego L. Czarnego (wnuk Konrada M, ojciec Kazimierz, brat Łokietka).

Synowie Wł. Odonica: Przemysł I i Bolesław Pobożny. Rządzą razem 3 razy dzielą ziemie, a po śm Przemysła I w 1257 całość przejmuje Bol. Pobożny. Po nim zaś 1279 całą Wielkopolskę przejmuje pogrobowiec P I Przemysł II.

Konrad Mazowiecki dzieli ziemię na synów: Kujawy - Kazimierz, Mazowsze- Bolesław.

Synowie Kazimierza to: Leszek Czarny,Władysław Łokietek.

Leszek Czarny 1240 -1288, najstarszy syn ks kujawskiego Kazimierza I, wnuk Konrada Maz, brat Wł Łokietka. Za życia ojca, w 1260 objął księstwo łęczyckie, ok. 1263 zamienione na sieradzkie. Popierał rozwój gospodarki.

W polityce zagranicznej reprezentował kierunek prowęgierski i antyczeski. Po bezpotomnej śmierci B. Wstydliwego, (syn L Białego, L Biały to brat K Maz) zgodnie z jego wolą objął tron krakowski 1279. Zwolennik zjednoczenia dzielnic, starał się realizować ten cel w oparciu o mieszczan. W swych staraniach napotkał jednak opór możnowładców, wśród których poważną rolę odgrywał bp krakowski Paweł. W 1282 rozgromił Jaćwingów oraz Litwinów.

W obliczu najazdu Tatarów w 1287 nie dał się wciągnąć w walną bitwę, lecz nękał ich podjazdami doliną Dunajca, wycofując się na Węgry. Tatarzy nie zdołali zdobyć Krakowa i Sandomierza, które Leszek Czarny, w zamian za wierne poparcie podczas buntów możnowładców (1282, 1285), polecił nowocześnie ufortyfikować.

Proces zjednoczenia:

Ok. 1287 4 książąt porozumiewa się co do kolejności sukcesji tronu krakowskiego: Leszek Czarny, Henryk IV Probus, Przemysł II, Henryk głogowski (ks Śląska).

Walki o tron po Leszku Czarnym zakończyły się czeskim panowaniem, ale dzięki temu zachowano całość dzielnicy. Rola Krakowa szczególna ze względu na insygnia władzy. Żaden z kandydatów nie miał idei zjednoczeniowej. Wszyscy zabiegali tylko o poszerzenie dzielnic.

Wacław II z dynastii Przemyślidów sposobił się do zagarnięcia Krakowa. bp Bamberg w 1291 zajmuje na jego rzecz Kraków. W 1292 wyprawa do Sieradza przeciwko Łokietkowi zmusza do zrzeczenia się praw do Małopolski i złożenia hołdu. Kiedy Wacław II opanował Małopolskę, Polska dzieliła się na dwa obozy Wielkopolska Przemysła II i Małopolska Wacława II.

Zawarto sojusz wielkop-kujawski przy pomocy abpa Przemysł II, Łokietek, Kazimierz II Łęczycki.

Mściwój zrzeka się Pomorza, um 1294. Koncepcja koronacji na króla Polski. Zaskoczony i ubiegnięty koronacją 25 VI 1295 w Gnieźnie Wacław poselstwo z zapytaniem o prawne podstawy koronacji

Przemysł I 1220-1257 - syn Wł,Odonica, wnuk Odona, prawnuk M III S, brat Bol Pobożnego, jednoczy Wielkopolskę. Współdziała z Koś. Razem z bratem rządził Wielkopolską. Władzę przejął w imieniu pogrobowca P II brat Bol Pobożny. P I umożliwił koronę synowi P II przez zjednoczenie Wlkp.

Bolesław Pobożny - 1221-1279, syn Wł Odonica, brat P I. Toczył walki z Krzyżakami i Brandenburgią. 1272 wyparł Brand z Pom Gd- początek sojuszowi z ks Mściwojem II. Brak potomka dziedzictwo P II.

Bolesław Bobożny - Mściwuj II > przeciw Brandenburgii.

Przemysł II

1282 - układ z Mściwojem przekazał ks pomorskie Przemysłowi II.

1295 uzyskał zgodę pp i został koronowany w Gnieźnie przez arcbp Jakuba Świnkę. Terytorium to tylko Wpska i Pom Gd. Po 7 m-ch zamordowany w Rogoźnie w II 1296 spisek rodów Zarembów i Nałęczów pod naciskiem Brandenburgii. Kiedy eksponował się jako król objeżdżając Pomorze i robiąc nadania zostaje porwany zamordowany przez Jakuba Kaszuba.

Po spadek sięgają Henryk głogowski (oparcie w miastach) i Łokietek (oparcie w rycerstwie i kościele).

Wybór elekcyjny jednak padł na Łokietka - objął tron wielkopolski. Henryk nie rezygnuje, najeżdża Wlkp, Łokietek prowadzi do podziału Wlkpl. Podjęcie działań zbrojnych wobec H Głogowskiego spotkało się z opozycją w Wlkp. Starał się utrzymać w dzielnicy stosując represje. Wypędzono Łokietka z Wlkp ale i z księstwa dziedzicznego Kujaw. Próbował się jeszcze utrzymać chcąc oddać hołd 1299 Wacławowi II, ale bunt rycerstwa - został wypędzony. Wielkopolskę zajmuje Wacław, koronuje go 1300 na króla Świnka - konsoliduje większość ziem: Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, Małopolskę, opuszczone przez Łokietka Kujawy i ziemię sieradzką. Brak tylko Śląska.

Kultura Polski XIII w.

Głównymi ośrodkami były w dalszym ciągu biskupstwa.

Konwent (zakon, klasztor) dominikański pierwszy powstał w Krakowie 1222 a w 1236 franciszkanie.

Witelo zm 1314- traktat o optyce „Perspektywa”. Filozof, matematyk i przyrodnik we Wrocławiu.

XIII w - złoty wiek polskiego rocznikarstwa.

Kronika wielkopolska spisana w Poznaniu; Księga henrykowska - tworzenie się latyfundium zakonu cysterskiego na Śląsku.

Trójpolówka i pług żelazny.

Energia wodna: młyny, folusze (maszyna do spilśniania wełny - filcowanie (prasowanie i walcowanie wełny). Budownictwo gotyckie - rozwój szklarstwa.

Do poł XIII w budowle romańskie. Malarstwo ścienne i miniaturowe (kalendarze, psałterze).

Okres rozbicia dzielnicowego okaleczył wszystkie granice Polski. Najbardziej zurbanizowane Śląsk i Pomorze pozostały poza granicami królestwa. Ludność 1340 na pdst rachunków świętopietrza to 936 tyś.

Panowała dobra koniunktura rozwoju gospodarczego - odpływ środków z zachodu Europy przeżywającej kryzys feudalny i epidemie dżumy. Postęp w osadnictwie - największy za Kazimierza W.

Rozwój miast - miasta niestety były nieliczne, mniej niż 20.000 mieszkańców. Często po kilkaset.

Miasta walczyły o swój samorząd, wyodrębniały się cechy. Walka o przywileje handlowe:

Rozwój górnictwa w Małopolsce i poza królestwem na Śląsku - sól (żupnicy - zarządca kopalni) i ołów (gwarkowie - oddawał 1/10 panu).

Reforma monetarna - XIV w wzrost roli pieniądza. przeprowadzona przez K.Wielkiego. Przejście do monety grubszej łac. Grosus = gruby. Zapoczątkowana we Włoszech w poł XII w, w Europie zach w XIII w, a w Polsce w XIV w.

Lokacja, w Polsce XIII w., zakładanie wsi lub miast na surowym korzeniu, zwykle na tzw. prawie niemieckim, albo częściej przenoszenie już istniejących osad z prawa polskiego na niemieckie. Lokacja wiązała się z immunitetem nadanym przez pana feudalnego. Pan zawierał umowę z zasadźcą (nabór osadników), określając prawa i obowiązki zasadźcy, jak i chłopów. Na czele wsi stał dziedziczny sołtys. Chłopi uzyskiwali zwykle łan ziemi, z którego (po okresie wolnizny) zobowiązani byli do płacenia czynszu w pieniądzach i zbożu, a także do niewielkiej renty odrobkowej (2-4 dni w roku).

Lokacja miast na prawie niemieckim objęła gł miejskie osady przygrodowe i targowe. Organizatorem miasta był także zasadźca, a w zależności od właściciela gruntu były to miasta królewskie lub prywatne. Miasta walczyły o uniezależnienie się od właścicieli i rozszerzenie samorządu. W wyniku lokacji mieszczanie zdobywali prawa i przywileje, które były wymieniane w przywileju lokacyjnym, stanowiącym podstawę prawną samorządu miejskiego.

Królewskie rządy Wacława II i ich upadek.

Wacław II (1271-1305), król czeski od 1283, król polski od 1300. Syn Przemysła Ottokara II z rodu Przemyślidów wykorzystuje okazję i żeni się z Ryksą, c króla Polski Przemysła II, co otwiera mu drogę do koronacji. Wykorzystując spory pomiędzy piastowskimi książętami polskimi, popierany przez mieszczaństwo pochodzenia niemieckiego, część rycerstwa i duchowieństwa małopolskiego, gł bpa i niektórych książąt śląskich, w 1291 zajął Kraków (wcześniej otrzymawszy zrzeczenie się go przez Przemysła II), i rok późn Sandomierz wypierając Wł Łokietka.

Zmusił Władysława I Łokietka do zrzeczenia się pretensji do Małopolski i uznania się lennikiem z  Brześcia i Sieradza. Zaczął podporządkowywać sobie ks śląskich. rozpoczął proces przyłączania ich do Czech, zakończony przez Luksemburgów. Po śmierci Przemysła II (1296) i opanowaniu Wielkopolski po wygnaniu stamtąd Wł. Łokietka, połączył pod swym berłem prawie całość ziem polskich.

Koronowany w 1300 przez abpa Świnkę. Uznawany kolejno przez Wlkp - chcieli znaleźć się w orbicie władzy, gdańszczan.

Poprzez ustanowienie urzędu starosty wprowadził jednolitą administrację. 1301 przyjął koronę węgierską dla swego syna Wacława III, co spotkało się ze sprzeciwem króla niemieckiego Albrechta Habsburga i papieża Bonifacego VIII.

1304 zmuszony do opuszczenia Węgier, w Polsce podjął walki z popieranym przez węg stronnictwo Wł. I Łokietkiem. Umierając przekazał koronę czeską i polską swemu synowi Wacławowi III.

Rządy w oparciu o siłę militarną i urzędy starostów sprawowane przez oddanych sobie Czechów i Niemców nie podobały się. W walce z Habsburgami o tron węgierski dla swego syna Wacława III obiecuje Pom Gd Brandenburgii w zamian za pomoc. 1305 w Kujawach pojawia się Łokietek. W Wlkp wybucha antyczeskie powstanie. Wacław II umiera. Wacłwa III koronuje się na króla Czech odpuszcza Węgry, zabiega o pomoc Brandenburgię w zamian za Pom Gd, ale w drodze zamord w Ołomuńcu 1306.

Zjednoczenie ziem za Władysława I Łokietka.

Władysław I Łokietek - król 1320 - 1333, syn Kazimierza I kujawskiego, ojciec K III Wielkiego. Książę brzesko-kujawski od 1267, sieradzki od 1288, łęczycki od 1294.

Po śm braci Kazimierza i L. Czarnego z. sieradzką i łęczycką oraz sandomierską i rywalizował o tron krakowski z  H IV Probusem (wnuk H II Pobożnego), opanowując przejściowo Kraków w 1289. Wyparty w 1291 przez Wacława II. Następnie pokonany w Sieradzu zrzeka się praw do ziemi krak-sand i zobowiązał się w razie niedotrzymania umowy przekaże ziemię sieradz-kuj. Po śm Przemysła II (1296) powołany na tron wielkopolski, toczył walki o tę dzielnicę z Henrykiem głogowskim. Pozbawiony władzy w  Wlkp na skutek buntu rycerstwa, równocześnie utracił swoje dawne dzielnice na rzecz nowego władcy dzielnicy krakowskiej, Wacława II, który w 1300 koronował się na króla Polski. Łokietek schronił się na dworze króla węg Karola Roberta i wspomagany 1304-1305 przez wojska węgierskie odebrał ziemię sandomierską.

Po śm Wacława II (1305) i jego syna Wacława III (1306) zajął Kraków - zjednał sobie możnych nadaniami i zburzeniem murów Wawelu z miastem, (brak połączenia miał świadczyć o samodzielności miasta, mury zbudował Wacław II). Odzyskał ziemię sieradzką i łęczycką, zajął Pom Gd, które jednak w 1308-1309 zagarnęli Krzyżacy. Wiele wysiłku poświęcił utrzymaniu poszczególnych dzielnic, podjął wojnę z krakowskim zniemczonym bp Janem Muskatą (1307) - abp Jan Świnka wytoczył mu proces kanoniczny o nadużycia gwałty i okrucieństwa, wyklął go i zawiesił w czynnościach.

1312 stłumił bunt mieszczan krakowskich pod przywództwem wójta Alberta - popierali roszczenia Jana L. króla Czech do korony polskiej. Po odebraniu hołdu na Pomorzu nie ufał już rodowi Święców. Pozbawia ich swego poparcia, oddają hołd Brandenburgii: Darłowo, Tucholę, Nowe, w dożywocie dostają ziemię słupską. Brand znaleźli się w okolicy Gdańska, 1308 najechali Gdańsk, ale nie zdobyli grodu. Łokietek poprosił krzyżaków, zajęli miasto (rzeź Gdańska - kilkadziesiąt osób)potem Tczew i Nowe. Na spotkaniu z mistrzem krajowym - rachunek za odsiecz i możliwość wykupu Pomorza. Odmowa przyczyną zajęcia Świecia. Zakon nie opanowałby terenów bez miejscowego poparcia, zastosował prwdp te same przywileje.

1314 podporządkował sobie Wlkp, wykorzystując rosnące niezadowolenie z rządów ks głogowskich.

Ogromne niebezpieczeństwo dla odradzającego się państwa polskiego stanowili Krzyżacy. Wezwani w celu obrony Pomorza Zachodniego, pobili Brandenburczyków, sami zajęli jednak Gdańsk (1308), a w rok później całe Pomorze Gdańskie 1309.

Mistrz tak pewnie się poczuł, że z Wenecji przybył do Malborka. Roszczenia Brandenburczyków wykupili.

1320/1 proces sąd pp w  Inowrocławiu i Brześciu kuj - zwrot Pom i 30 000 grzywien. Zakon odwołuje do pp - zawieszony.

1320 - Starania w Stolicy Apostolskiej - zgoda na koronację w Krakowie gdyż Jan L miał pretensje do korony Wlkpl traktowany był jako król krakowski - nowe insygnia. Stare Przemysł II wywiózł z Krakowa do Gniezna a stamtąd Wacław II wywiózł do Czech gdzie zaginęły. Koronacja 1320 - uznawana za koniec rozbicia dzielnicowego państwa polskiego, Terytorium: Śląsk, Pom Gd, Pom Zach i Mazowsza.

Sprzyjająca sytuacja polit. - walka o tron ces w Niem - Ludwik Bawarski (Jana L) z Fryderyk Habsburg (pp Jana XXII

Brandenburgia - Czechy Jana L - Zakon (Pomorze Warcisław, ks mazowieccy) > Polska - Węgry - Ruś - Litwa Giedymina.

Kazimierz W żeni się z c Giedymina Aldoną Anną.

1328 wyprawa Łokietka na z. chełmińską Krzyżaków podczas ich wyprawy na Litwie, źle odebrana w Europie i pp - izolacja. Wykorzystał to Jan L zawarł sojusz i nadał Pomorze Zakonowi jako król Polski, co wzmocniło ich prawa do Pomorza.

1329-1332 wojna prowadzona przez Łokietka z Zakonem, wygrana pod Płowcami (1331), dowiodła słabości militarnej strony polskiej. Wykorzystane propagandowo. Zmuszony do oddania Krzyżakom Kujaw i  z dobrzyńskiej. Śląsk i Mazowsze zhołdowane Janowi L. Bilans opłakany.

  1. Formalny sojusz z Węgrami 1320, córka Łokietka wyszła za mąż za Karola Roberta - sojusz p. Luksemburgom.

  2. Z Litwą sojusz przeciwko krzyżakom małżeństwo syna Kazimierz W z Aldoną.

  3. Zawiera pokój z Brandenburgią.

Zm 1333 w wieku 73 lat. Pozostawia państwo nie skonsolidowane wewn i śmiertelnie zagrożone z zewn - sojusz luks-krzyż. Terytorium Polski stanowi tylko Wielkopolska i Małopolska.

Kazimierz III Wielki - 1333- 1370, syn Wł Łokietka, ostatni z dynastii Piastów. Po śm ojca król, ubiegając zgłaszającego pretensje do tronu polskiego Jana L. Dążąc do utrzymania jedności i całości państwa, zagrożonego najmocniej ze strony Czech i  Krzyżaków, zawarł sojusz z królem węgierskim Karolem Robertem, utrzymywał także nienaganne stosunki ze Stolicą Apostolską. Po koronacji zmienia herb z kujawskiego na orła białego.

Dla Węgier Polska była jednym z sojuszników, dla Polski Węgry sojusznikiem jedynym. Jan L w Europie za króla Polski.

1335 Małżeństwo c KW, Elżbieta z Ludwikiem Brandenburgia wyprowadziło Polskę z izolacji - syn ces i sojusz z ces. Także poselstwo od Jana L i rozejm graniczny.

Zbliżenie Kazimierza W. do ces., dobre stosunki z książętami śląskimi (Bolek świdnicki) i nieprzyjazne kroki w stosunku do Luksemburgów legły u podstaw odwetowej wyprawy na Polskę króla czeskiego Jana L. Wojska czeskie zajęły znaczny obszar Polski, podchodząc aż pod Kraków. Śmierć Ludwika Bawarskiego (1347) i wybór na króla niemieckiego Karola Luksemburga zmusiły KW do pokoju w  Namysłowie (1348).

3. Konflikt europejski:

Ludwik Wielki (Węgry) w sojuszu sojusznik Rudolf IV Habsburg Założyciel (Austria) - contra ces Karol IV Luks.

1364 - Arbitraż nie pp, ale Bolka świdnickiego i KW. Uczta Mikołaja Wierzynka.

KW dążył do odzyskania Pomorza, zawierając sojusze z książętami zachodniopomorskimi i adoptując Kaźka słupskiego. Uzyskał zgodę Węgier na zatrzymanie terytoriów na Rusi, po potwierdzeniu w 1355 prawa królów węg do tronu polskiego.

1365 żeni się po raz 4 Krystyna Rokiczańska - wbrew układom z węg i czech, pp nie uznaje. o. Usynawia Kaźka słupskiego.

Gospodarka:

Prawo, sądy: wprowadził instytucje ogólnopaństwowe, które miały doprowadzić do integracji państwa.

Panowanie K III W stworzyło okres stabilizacji państwa i dało podstawy świetności państwa polskiego w wiekach późn.

1364 - zjazd monarchów w Kr - porozumienie o równowadze sił m Luks a Habs- stanowiło o potędze i znaczeniu K III W.

Jarosław Bogoria ze Skotnik - abp Gnieźnieński, pełnomocnik i doradca króla KW. Przeprowadził kodyfikację kościelnego prawa polskiego. 1370 koronował Ludwika, przeciwnik jednak sukcesji tronu przez Andegawenów. Współtwórca Akademi Krakowskiej. Stracił wzrok i złożył urząd.

Janko z Czarnkowa - polski kronikarz 1370-1384, podkanclerz koronny.

Alodium - ziemia stanowiąca własność rycerza (w odróżnieniu od lenna) wolna od ciężarów i zobowiązań lennych.

Reforma monetarna - w czasach Wacława II system denarowy zastąpiono groszowym, zastąpiono drobne monety, grubszą groszową. Monety czeskie zaczęły napływać do Polski.

W Krakowie krzyżowały się 2 szlaki handlowe.

Krzyżacy - pierwszy wyrok Karola Roberta i Jana L niekorzystny dla Polski (Krzyżacy uzyskali Pomorze, oddać mieli natomiast Kujawy i ziemię dobrzyńską, odwołuje się do pp - 200.000 grzywien odszkodowania i pokryć koszty procesu - krzyżacy nie uznają tego sądu - KW korzysta z poprzedniego wyroku i odzyskuje Kujawy i z. dobrzyńską. Pomorze przekazane krzyżakom w „wieczystą jałmużnę”.

1388 - zjazd w Wyszehradzie (Bolesław Jerzy - książę ruski, Karol Robert, Jan L.) przyznał Andegawenom tron polski jeśli nie będzie miał potomka, a Bolesław Jerzy uczynił tak samo Kazimierza. Po śmierci Bolesława podbija Ruś.

Litwa była lokalnym mocarstwem, która odgrywała istotną rolę polit. Wybór m rel wsch a katolicką zach.

Giedymin dzieli Litwę na 7 synów, ale polityka wymagała jedności. Olgierd przejął władzę wielkoksiążęcą walki z Moskwą brat Kiejstut sprawujący władzę równorzędną z Litwą. 1350 Ludwik Wielki (syn Karola Roberta, król węg 1342, Polski 1370) oświadczył, że Ruś może należeć do Polski jeśli korona po KW przypadnie Andegawenom. Wyprawy pol-węg pełne wzajemnych konfliktów. To stało się przyczyną zmiany polityki KW względem Litwy.

1350 - sojusz z Danią Waldemar IV, który szachuje krzyżaków i Henryka IV.

Małżeństwo KW z mieszczką praską Krystyną Rokiczańska spowodowało, że stał się zakładnikiem Ludwika Wielkiego - bigamia, potomkowie bez praw do tronu.

Jan L. - 1310- 1346), syn ces Henryka VII, ożeniony z córką Wacława II, tron uzyskał za cenę znacznych przywilejów na rzecz szlachty. Jako spadkobierca Przemyślidów występował z roszczeniami do korony polskiej, zhołdował większość księstw śląskich 1327-1336 z wyjątkiem księstw świdnickiego.

W 1329 zawarł sojusz z  Krzyżakami, których wspomagał w wyprawach przeciw Polsce i Litwie. Występował, wraz z  Karolem Robertem, jako arbiter w sporze polsko-krzyżackim, wydając wyrok na zjeździe w Wyszehradzie (1335), na którym zrzekł się również pretensji do tronu pol, za cenę 20 tys kóp groszy praskich. Uczestniczył w wielu konfliktach zbrojnych na terenie Europy, m.in. 1330-1333 podjął próbę opanowania Lombardii. Poległ, walcząc po str fr, pod Crécy (wojna stuletnia).

Karol IV L. - król czeski i niem. od 1346, ces od 1355- 1378. Syn króla Czech Jana L., wybrany jako antykról, prowadził walkę o tron z  Ludwikiem Bawarskim z rodziny Wittelsbachów. W 1356 wydał tzw. Złotą Bullę, która ustalała sposób wyboru panującego w Niemczech oraz wyznaczała skład kolegium elektorskiego. W praktyce Bulla legalizowała istnienie siedmiu niezależnych państw Rzeszy, luźno związanych niemiecką koroną królewską bądź ces.

Karol L. dbał głównie o wzrost potęgi swego rodu, powiększając posiadłości Luksemburgów o  Palatynat Górny, Łużyce, księstwa jaworskie i świdnickie, Marchię Brandenburską. Jeszcze za swego życia doprowadził do wyboru swego syna Wacława na króla Niemiec. Zakończył spory o Śląsk pokojem z Polską w 1348. Założył abp (1344) w Pradze, niezależne od metropolii w Moguncji, oraz uniwersytet (1348).

Zygmunt L 1387-1437, król węgierski, niemiecki od 1410, cesarz od 1433, król czeski od 1436. Syn Karola IV Luksemburskiego i Elżbiety pomorskiej, prawnuk Kazimierza III Wielkiego.

1372 zaręczony z Marią, córką Ludwika I Wielkiego, i przeznaczony na tron polski. Wybór Marii na tron węgierski (1382) i niechęć Polaków do dalszej unii z Węgrami zmusiły go jednak do rezygnacji z tych planów. Niechętny Polsce, popierał Krzyżaków (1402 sprzedał im Nową Marchię), a 1410 wypowiedział Polsce wojnę. Często powoływany na rozjemcę sporu polsko-krzyżackiego (1410, 1412-1413, 1419-1420), zajmował zmienne stanowisko. 1411 (ostatecznie 1415) nadał Brandenburgię Hohenzollernom, 1412 na mocy układu w Lubowli zastawił Polsce część Spiszu.

Swój autorytet wzmocnił zwołaniem 1414 soboru w Konstancji, ale spalenie Jana Husa naraziło go na nienawiść czeskich husytów i niedopuszczenie go do tronu czeskiego po śmierci Wacława IV (1419). Opanował Morawy, Śląsk i Łużyce, ale podejmowane od 1420 wyprawy na Czechy nie przynosiły rezultatu. Dopiero zwycięstwo utrakwistów nad taborytami (1434) umożliwiło mu zdobycie 1436 korony czeskiej. Dziedziczką Zygmunta jego córka Elżbieta, żona Albrechta II Habsburga.

Luksemburgowie: Jan L 1310-1346 (20000 kup tron pol) ojciec Karola IV L 1346-1378 (złota bulla) synowie Karola L.: Wacław (zdetronizowany, więziony przez braci 1400), Zygmunt L 1368-1437 (Hus)

W czasach kryzysów w Europie zach, zaraza, kraje położone na wschód od Niemiec przeżywały okres rozkwitu gospod.

W jednym okresie wybitni władcy: Ludwik Wielki na Węgrzech, ces Karol IV L zwany ojcem ojczyzny, KW w Polsce, mistrz zakonu Winrich von Kniprode, król Danii Waldemar IV, ks Litwy Olgierd, ks Moskwy Dymitr Doński, król Serbii Stefan Duszan. Czarna śmierć nie przekroczyła Alp, przyrost naturalny na wsch, odpływ bogactw na wsch, prosperita Hanzy - pokonanie Flandrii, charakterystyczny rozwój małych ośrodków miejskich. Walka Waldemara IV (próba zjednoczenia Skandynawii) z Hanzą.

Wojna stuletnia, okres wojen toczonych między Anglią a  Francją w latach 1337-1453, których główną przyczyną było dążenie Walezjuszów do przejęcia kontynentalnych posiadłości Plantagenetów (dyn angielska) w Akwitanii.

Starania o koronę polską po K III W.

1355 - zjazd w Budzie - Ludwik andegaweński obiecuje rycerstwu polskiemu zniesienie wszystkich podatków i darmowego żywienia króla w czasie jego podróży po kraju, panowie zaś uznają go królem.

1368 - nieudana próba korony Kaźka słupskiego. Ludwik uprzedzony o chorobie KW w Krakowie w 1370 w 2 dni po śm KW

Kaźko słupski 1351-1377, ks słupski 1374 po śm Elżbiety, c. KW, na dworze Kr, adopcja KW, przewidziany następcą tronu, później po L. Węg.. Popierany przez panów Kr. nie angażował się w walkę o koronę królewską. Zm od ran ks gniewkowski.

Ludwik I Wielki 1342-1382), król Polski od 1370, syn Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny. Twórca potęgi politycznej i militarnej Węgier w XIV w. Jako siostrzeniec KW 2 x desygnowany na króla pols w Wyszehradzie 1334 i Budzie 1355. Realizator dynastycznej polityki andegaweńskiej w Polsce. Koronowany w Krakowie zobowiązał się do stawienia w Gnieźnie i złożenia insygniów, nie dotrzymał umowy, insygnia wywiózł oraz królewskie archiwum

Po objęciu władzy walczył z opozycją możnych w Wielkopolsce popierających prawa Kaźka Słupskiego do korony.

Podporządkowanie Polski interesom Węgier - spowodowało utratę Santoka i Drezdenka na rzecz Brandenburgii, ziemi włodzimierskiej na rzecz Litwy i zerwanie przez Mazowsze zależności lennej od Polski. Regencja matki Elżbiety.

Układ z Karolem IV L o małżeństwie jednej z córek z Zygmuntem L.

Po śmierci Ludwika 2 letnie bezkrólewie w Polsce 1382-1384. Po śm Ludwika panowie zgadzali się na kandydaturę jednej z córek, ale zastrzegli, że rządy sprawowane mają być z Krakowa. Na to nie zgodził się Zygmunt L. Siemowit IV z Mazowsza kandydatem. Plan porwania Jadwigi i ożenku. Ostatecznie pokonany. Elżbieta matka Jadwigi długo przeciągała sprawę koronacji, w końcu wysyła 10 letnią Jadwigę.

Katarzyna córka przeznaczona do rządów nie przeżyła ojca.

Maria ożeniona z Z.Luksemburskim. Jednakże wybór Marii na tron węgierski (1382) i niechęć Polaków do dalszej unii z Węgrami zmusiły go do rezygnacji z tych planów.

Jadwiga w 1384 pod groźba wyboru innego króla staje w Krakowie w wieku 11 lat. Zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem - 200.000 florenów odszkodowania. Projekt unii personalnej z Litwą.

Stabilizacja polityczna i gospodarcza sprzyjała ogólnemu rozwojowi kultury.

Budownictwo murowane na wielką skalę - cegła. Przewaga obiektów sakralnych maleje na rzecz budowli obronnych, murów i miast. Tworzy się polski gotyk na bazie polskich budowniczych. KW - fundator 14 kościołów i 50 zamków i warowni miejskich. Rozwija się sztuka złotnicza. Rzeźba drewniana, malarstwo witrażowe.

Uniwersytet krakowski 1364 na mocy koncesji pp. Był drugim po praskim, a w Wiedniu dopiero 1365, na Węgrzech w 1367, w Niemczech w Heidelbergu 1386. Rozwój oświaty - szkoły parafialne i katedralne.

2 modele uniwersytetów:

Kraków na model włoski. Świecki charakter nie zyskał jednak uznania pp. Prawo, medycyna i sztuki wyzwolone. Bez wydziału teologii, na którą miał monopol wówczas Paryż. Po śm fundatora KW zaniechano działalności, jednak przetrwał w świadomości i stał się podstawą do późniejszej odbudowy.

W piśmiennictwie po woli wchodzi j. polski.

Kronika Janka z Czarnkowa - „pamiętnik polityczny” z okresu rządów andegaweńskich w Polsce do 1384.

Dalej rozwija się hagiografia - żywot bł Kingi, św. Jacka, cuda św. Wojciecha, Psałterz floriański (dla królowej Jadwigi).

W j. Polskim najstarsze zabytki piśmiennictwa - pieśń bogurodzica, kazania świętokrzyskie XIII/XIV w.

Wstąpienie na tron Wł. Jagiełły oznacz przesunięcia środka ciężkości państwa na Wschód.

1386 - ważna data w dziejach Europy wsch. Sprawy granic wsch stały się ważniejsze niż zach:

Jadwiga (ok. 1374-1399), córka Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki, królowa polska od 1384. Początkowo rządy za małoletnią królową sprawowali panowie małopolscy. W 1386 mimo sprzeciwu z jej strony i zawartego w wieku 4 lat małżeństwa z księciem austriackim Wilhelmem z rodziny Habsburgów została żoną Wł Jagiełły. Zajmowała równorzędne z mężem stanowisko w państwie. Skupiała na swoim dworze wielu uczonych. Była mecenasem Akademii Krakowskiej, której zapisała przed śm swoje klejnoty i kosztowności. Wilhelm Habsburga nie wpuszczono do Kr by mógł skonsumować małż.

Układ krewski 1385 - dotyczył małżeństwa, godził się przyjąć chrzest, chrystianizację, 200.000 florenów odszkodowania dla Wilhelma, wypuści jeńców pols i zobowiąże się do odzyskania utraconych terytoriów pol - standardowa umowa. Najważniejszym było wcielenie do Królestwa Polskiego ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego.

1386 - szlachta po raz pierwszy zadecydowała samodzielnie o obsadzie króla. Wraz z braćmi przyjął chrzest. Jagiełło przybrał imię Władysław, Korygiełło Kazimierz, Świdrygiełło Bolesław, ks Witold Aleksander. Unii 2 państw. 800 tyś km2.

Utworzono bpstwo w Wilnie podległe Gnieznu.

Próby rozbicia sojuszu przez Zakon wykorzystujący spory ks gł Skirgiełły i Witolda. 1391 liczne nieudane wyprawy K.Wallenroda mistrza zakonu na Litwę. Układ z Witoldem w zamian za namiestnictwo na Litwie. Witold działał w celu suwerenności jednak zagrożenie ze strony Zakonu hamowały ten proces. Sam zawiera układ z Zakonem. Wojsko lit obwołuje go królem, ale nie przyjmuje. Próba podboju ziem ruskich - klęską Witolda z Tatarami w 1399, giną 2 bracia Jagiełły.

1387 - wyprawa Jadwigi na Ruś - wykorzystując węgierskie bezkrólewie podbój Rusi, aż po M. Czarne. Mazowsze niezależne, ze względu na położenie m Pol a Zakonem. Siemowit IV. Podbój Rusi przyczynił się do wrogości Węgier Zygmunta L. Sojusz Węgier z zakonem. Polska zawiera sojusz z Czechami Wacławem IV bratem ZL.

1397 porozumiewa się ZL z Jagiełłą, Polska zatrzymuje Ruś w zamian za Mołdawię - pokój 16 lat.

1399 zm Jadwiga, żeni się z Anną wnuczką KW.

Sojusze: Polska - Czechy (Wacław L); Węgry (ZL) - Zakon.

Pierwszy elekcyjny król. Dało to świadomość szlachcie swej siły. (nie potwierdzało to jeszcze elekcyjności tronu).

Po elekcji dopiero następowała koronacja. Składała się z 2 części: sakry i wręczenia insygniów. Od Łokietka miejscem był Kraków, akt przez abpa. (od koronacji Wł Warneńczyka zmienia się rytuał, król wystawia dok potwierdzający przywileje, kiedy zwlekał utarło się przekonanie, że król nie może wykonywać pełni władzy dopóki tego nie uczyni.

Rada królewska: kanclerz, podkanclerzy, wojewodowie, kasztelanowie, marszałek i podskarbi, abp i bp krakowski.

Węższe grono wchodziło w skład tajnej rady.

Władysław II Jagiełło 1386-1434, syn Olgierda, synowie: Władysław Warneńczyk, Kazimierz Jagielończyk, wielki książę litewski od 1377, król polski od 1386, założyciel dynastii Jagiellonów.

Po objęciu tronu wielkoks zmuszony do walki z własnymi braćmi oraz stryjem Kiejstutem i jego synami.

1381 pozbawiony na krótko władzy przez stryja, odzyskał tron, pojmał i uwięził Kiejstuta, który zmarł w twierdzy w Krewie.

Witold książę, syn Kiejstuta zbiegł z więzienia i schronił się u Krzyżaków, z którymi organizował wyprawy wojenne przeciwko Jagielle. 1384 Jagiełło zawarł ugodę z Witoldem.

  1. układ krewski 1385. Szukając sojusznika do walki z Zakonem układ z Polską - zaczepno obronny sojusz

  1. 1401 - układ w Radomiu - Witold zachowa dożywotnio tytuł Wielkiego ks i namiestnictwo Litwy w zamian za wierność i pomoc Polsce. Po jego śm władza wraca do Jagiełły.

1396 opanował zbrojnie ziemię wieluńską i Kujawy, znajdujące się w rękach Władysława Opolczyka, lennika Zygmunta L.

1404 na podstawie układu w Raciążu wykupił od Krzyżaków ziemię dobrzyńską. Sukcesem strony pol i lt była wspólna polityka wobec Zakonu. Nie udało się zakonowi prowadzić odrębnej polityki w stosunku do pol i lit.