FIZJOLOGIA, ĆWICZENIA 4/5, 29.11.2013r. (piątek)

dr Blanka Dwojaczny

UKŁAD POKARMOWY

Funkcja zewnątrzwydzielnicza za pomocą ślinianek, żołądka, trzustki, wątroby, jelit, uczestniczą one w trawieniu, wytwarzanie enzymów trawiennych na każdym odcinku przewodu pokarmowego

ŚLINIANKI (jama ustna)

Nadmiar śliny w jamie ustnej i gardle może być wynikiem reakcji odruchowej na obecność kwasu w dolnym odcinku przełyku. Odpowiadają za wydzielanie ok. 90% śliny z 1,5l

• przyuszne

• podżuchwowe – największa produkcja ilości śliny

• podjęzykowe – najmniejsza produkcja ilości śliny

Warunki podstawowe:

1. 20%

2. 70%

3. 5%

Pobudzenie:

1. 35%

2. 50%

3. 5%

Czynniki:

• produkcja śliny zależy od rytmu cyrkadialnego (inna produkcja w dzień (większa: 0,5/min) i inna w nocy (0,1/min).

• hormony (mineralokortykosteroidy) i hormony płciowe

• leki antyhistaminowe, obniżające ciśnienie krwi (diuretyki) – obniżają produkcję śliny

• rodzaj pokarmu (kwaśne zwiększają produkcję śliny)

ślina pełni bardzo dużo funkcji, obniżenie jej produkcji jest stanem niekorzystnym.

kserostomia - stan, w którym dochodzi do obniżenia ilości śliny

- ślina pierwotna (składem zbliżona do osocza) – powstaje w pęcherzyku wydzielniczym

- ślina ostateczna – w przewodzie wyprowadzającym

Wokół ślinianek są komórki kurczliwe, dlatego ślina wypływa do jamy ustnej.

ŚLINA OSTATECZNA –

• 90% to woda

• jony: sodowe, wodoro-węglanowe (wpływają na osmolarność śliny), wapniowe, chlorkowe – kiedy jest za mało śliny jest za mało jonów i wtedy powstają kamienie w śliniankach

• enzymy trawienne (alfa-amylaza ślinowa, lipaza językowa)

• alfa amylaza ślinowa Rozkłada wiązania alfa 1-4 glikozydowe skrobi, enzym ten jest produkowany przez ślinianki, natomiast lipaza językowa rozkłada triglicerydy i jest produkowana przez gruczoły, które znajdują się na języku, zdecydowanie bardziej aktywnym enzymem jest alfa amylaza ślinowa

pH w jamie ustnej – około 7, najlepsze pH dla amylazy ślinowej to lekko zasadowe

W ślinie jest bardzo dużo białek: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe; białka obronne: lizozym, laktoferyna, histatyny, cystatyny, defenzyny, katelcydyny, białka bogate w prolinę.

Mucyny – glikoproteiny. Zagęszczają ślinę, nadają jej właściwości śluzowe, ułatwiają tworzenie kęsa pokarmowego, przesuwanie kęsa pokarmowego przez przełyk.

Funkcje: trawienne, nawilżająca, ułatwiająca mówienie, pełni rolę rozpuszczalnika.

ŻOŁĄDEK

1. wpust – zawiera gruczoły wpustowe wytwarzające śluz i lizozym mające właściwości bakteryjne (bezpośrednio łączy się z przełykiem)

2. trzon i dno – produkcja soku żołądkowego, główna część żołądka, zawiera gruczoły właściwe żołądkowe – zbudowane z 5 typów komórek: nabłonkowych, okładzinowych, głównych, śluzowych, wewnątrzwydzielniczych

3. odźwiernik – żołądek przechodzi w dwunastnicę. Produkcja hormonów żołądkowo-jelitowych, enzymy: gastryna, sekretyna, somatostatyna, motylina, wydzielone są one poposiłkowe, będą wpływać na ilość wydzielone soku żołądkowego i trzustkowego, na ilość żółci, wpływają na tempo wypróżniania żołądka, na perystaltykę jelit

Sok żołądkowy – produkowany w części głównej żołądka. W produkcję soku żołądkowego zaangażowane są 3 typy komórek

• komórki okładzinowe – kwas solny, czynnik wewnętrzny Castle’a (IF), woda

• komórki główne – pepsynogen, lipaza, woda, elektrolity

• komórki śluzowe – śluz, wodorowęglany

• komórki ECL – enterochromafinowe, wytwarzające histaminę, która poprzez receptory H2 pobudza komórki okładzinowe to wydzielanie kwasu

• komórki grelinowe

Jeśli pH poniżej 3 (środowisko kwaśne) wówczas pepsynogen spontanicznie przekształca się w pepsynę, która rozkłada białka. Kwaśne pH jest niekorzystne dla bakterii

Funkcje:

• zakwaszanie

• bakteriobójczy

• udział w trawieniu białek

czynnik wewnętrzny Castle’a – niezbędny do wchłonięcia witaminy B12, ona w połączeniu z czynnikiem może ulec wchłonięciu w jelitach

śluz i wodorowęglany – tworzą barierę śluzową, która chroni ściany żołądka przed działaniem soku żołądkowego, fizjologicznie jest ona nieprzepuszczalna dla soku żołądkowego. Kiedy jest uszkodzenie niewielkie bariera potrafi się zregenerować, a kiedy jest większe uszkodzenie to prowadzi to do krwawień żołądka czy wrzodów. Barierę uszkadzają leki niesteroidowe przeciwzapalne, bo one produkują cytokiny prozapalne, kawa, nikotyna, alkohol

Sok żołądkowy jest produkowany na czczo (odczyn obojętny) i po posiłku (odczyn kwaśny). Wydzielanie ciągłe. Na czczo są to małe ilości, po posiłku wzrasta poziom. Na czczo- komórki wydzielnicze mają spontaniczną aktywność, a po posiłku sok żołądkowy jest wydzielany w trzech fazach:

1. głowowa – wydzielanie ślinianek soku żołądkowego odbywa się na widok pokarmu, myśl o jedzeniu, żucie, słuchanie o jedzeniu. Ten sok żołądkowy jest mało kwaśny, nie jest dla nas bardzo niebezpieczny. Nerw błędny uczestniczy w przekazywaniu informacji

2. żołądkowa – pokarm dociera do żołądka. Ta faza trwa tak długo , jak pokarm znajduje się w żołądku (1-5 godzin). Sok żołądkowy silnie kwaśny. Wydzielanie soku żołądkowego następuje wtedy kiedy pokarm rozszerza ściany żołądka, które pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, to rozszerzenie spowoduje wydzielenie gastryny, która również wpływa na produkcję soku żołądkowego, pobudza.

3. jelitowa – pokarm przechodzi do dwunastnicy. Niewielka produkcja soku żołądkowego. Wydzielanie soku dzięki gastrynie.

Czynność motoryczna żołądka

Żołądek wykazuje spontaniczną aktywność skurczową, wynika ona z obecności komórek rozluźnikowych w żołądku, zostaje ona zahamowana tylko na chwilę podczas napełniania żołądka treścią pokarmową, jest to konieczne żeby żołądek mógł zwiększyć swoją objętość i dopasował ją do treści pokarmu rozluźnienie żołądka (dzięki obecności tlenku azotu). Bardzo szybko po rozluźnieniu czynność skurczowa jest przywracana. Po skurczach tonicznych (dopasowanie żołądka do objętości treści pokarmowej) są skurcze perystaltyczne (mieszanie treści pokarmowej z sokiem żołądkowym, rozdrobnienie, przesunięcie do dwunastnicy), na końcu skurcze głodowe (3-4 godziny po opróżnieniu, kiedy obniża się poziom glukozy, poprzez nerw błędny zostają uaktywnione. Żołądek na czczo ma około 50 ml, po posiłku około 2-2,5 litra.

DWUNASTNICA- po przejściu z żołądka do dwunastnicy kwaśna treść miesza się z sokiem trzustkowym i żółcią

• sok trzustkowy (2,5l/doba) – największa aktywność enzymatyczna. Ale żeby mogły zadziałać enzymy trzustkowe tego soku, musi dojść do zobojętnienia kwaśnej treści pokarmowej, to zobojętnienie odbywa się dzięki żółci, będą tu też wpływać wodorowęglany. Jest on produkowany również na czczo i po posiłku, po posiłku trzy fazy: głowowa (udział nerwu błędnego), żołądkowa (wydzielany sok trzustkowy, wynik działania sekretyny), jelitowa (największa ilość soku trzustkowego, odbywa się przy udziale sekretyny – pobudza wydzielanie). Mechanizm bardzo podobny do soku żołądkowego (3l/doba)

• enzymy soku trzustkowego: proteolityczne (trypsynogen, chymotrypsynogen, prokarboksypeptydaza, proelastaza) – forma nieaktywna, ulegają aktywacji dopiero w dwunastnicy, rozkładają peptydy, jako pierwszy ulega trypsynogen pod wpływem enterokinazy, przekształca się w trypsynę, która katalizuje aktywację kolejnych enzymów. Dzięki trypsynie chymotrypsynogen przekształca się chymotrypsynę, prokarboksypeptydaza w karboksypeptyd, a proelastaza w elastazę; lipolityczne (lipaza, fosfolipaza, esteraza), glikolityczne (alfa-amylaza), nukleolityczne (rybonukleazy, deoksyrybonukleaza)

Tłuszcze trawione są dopiero w dwunastnicy. Żółć bierze udział w emulgacji tłuszczu. Nie zawiera enzymów trawiennych, zobojętnia kwaśną treść żołądkową.

Zapalenia i choroby trzustki są niebezpieczne dla zdrowia człowieka.