Gerontologia wykład 3

19.10.2011

WZROK

• Obniżenie zdolności akomodacji (obniżenie zdolności widzenia przedmiotów w różnych odległościach) prowadzące do niedowidzenia starczego

• Utrata ostrości wzroku

• Bodźce wzrokowe u osób starszych są dłużej przetwarzane

• Zmiana percepcji kolorów(świat widziany w barwach żółtych)

• Zmniejsza się rozmiar pola widzenia

Przyczyny upośledzenia widzenia:

• Katarakta – soczewki stają się mętne

• Jaskra – w gałce ocznej gromadzący się w nadmiarze płyn nieodwracalnie uszkadza nerw i komórki receptorowe

• Zwyrodnienie plamki – zwyrodnienie żółtej plamki

• Retinopatia plamki – uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki (cukrzyca)

SŁUCH:

• Stopniowe pogarszanie się w czasie całego dorosłego życia; u 20-latków o 2%, u 70-80latków ok. 30%, po 80 powyżej 50%

• Wraz z wiekiem płatki uszu stają się o kilka mm dłuższe

• Zablokowanie kanału słuchowego u ludzi starszych woskowiną

• Kości ucha środkowego ulegają wraz z wiekiem sztywności w wyniku zwapnienia lub zapalenia stawu

• Niedosłyszenie starcze, większy ubytek słyszalności dźwięków o wysokich częstotliwościach w porównaniu do niskich

Przyczyny niedosłyszenia starczego:

• Skutek sztywnienia kostek słuchowych

• Dłuższe przebywanie w hałaśliwym środowisku

• Zmiany w funkcjonowaniu nerwów

• Jedną z teorii jest chrapanie

• Uwarunkowania genetyczne

• Szum w uszach (ok.10% populacji osób starszych)

• Problem typu „im bardziej złożony charakter mają dźwięki, tym są one dla osób starszych trudniejsze”

• Zjawisko izolacji społecznej wywołanej głuchotą w konsekwencji doprowadzanie do zachowań depresyjnych

Ważne jest nakłanianie ludzi starszych do szukania pomocy we wstępnej fazie niedosłyszenia

Ponadto – wobec osób z niedosłuchem – niezmiernie ważna jest życzliwość, takt, zrozumienie

POWONIENIE:

Z badań wynika, że znaczne pogorszenie powonienia dowiedziono w chorobie Alzheimera.

DOTYK:

• Wyższy próg czucia dotyku

• ↓ liczby receptorów dotyku w skórze

U osoby starzejącej się dostrzega się wyraźny ubytek w procesie percepcji. Umysł staje się mniej biegły w scalaniu informacji sensomotorycznej w jedną całość.

ETIOLOGIA PROCESU STARZENIA SIĘ– wieloczynnikowego etiopatomechanizmu (Kocemba)

• Czynniki osobnicze (choroby, kalectwo, otyłość, zaburzenia neurohormonalne)

• Wpływy środowiskowe (styl życia)

• Czynniki psychiczne (stresy)

• Uwarunkowania socjalno-społeczne

PERWENCJA GERONTOLOGICZNA:

• Prewencja etiologiczna (dieta kardiologiczna, p/cukrzycowa)

• Prewencja osłonowa (czynniki modyfikujące starzenie)

• Prewencja korekcyjna (medycyna estetyczna, kosmetologia)

• Suplemencja (woda, witaminy, mikroelementy, makroelementy)

• Wspomaganie, głównie aktywizacja

KRYTERIA SŁUŻĄCE DO SCHARAKTERYZOWANIA POPULACJI (KOCEMBA)

• Przeciętna długość życia – zróżnicowana i uzależniona od poziomu opieki pediatrycznej, wojen, klęsk skali zagrożeń cywilizacyjnych

• Przeciętne dalsze trwanie życia – wskaźnik gerontologiczny obrazujący dalszą prognozę dla osób, które ukończyły 60

• Wielkość frakcji (w %) osób starszych w danej społeczności – wskaźnik przy analizach – opisowej, historycznej, prognostycznej

STAROŚĆ – naturalny, normalny i nieunikniony etap życia człowieka, to jedna z faz rozwojowych człowieka, jako zadanie – przystosowanie się do zmieniających się warunków życia, okres mający różne oblicza

STARZENIE SIĘ- człowieka jest zindywidualizowane. Obraz starości wyznaczają czynniki zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. Starzenie jest skutkiem malejącego współczynnika umieralności dzieci, postępu medycyny, stylu życia.

PRZYCZYNY DEGRADACJI FIZYCZNEJ:

• Teoria zużycia

• Teoria cytologiczna (starzenie ciała w wyniku działania toksyn)

BIO-PSYCHOSPOŁECZNE ASPEKTY STARZENIA SIĘ

Adaptacja do okresu starości

Sztuka starzenia się – zdolność adaptacji do rozwoju sytuacji i nowych zadań, jakie niesie za sobą ta faza życia człowieka, a także szukanie na nowo sensu życia (Szarota)

Adaptacja do starości oraz sposób jej postrzegania zależy w dużej mierze od samej starzejącej się jednostki. Wpływ na stopień przystosowania się do starości mają doświadczenia osób najbliższych.

OBJAWY SPOŁECZNE STARZENIA SIĘ

• ↓ zakres relacji międzyludzkich

• ↓ liczba kontaktów towarzyskich

• Następuje wycofywanie się z aktywności społecznej

• Przyjmowanie postaw biernych wobec ważnych spraw życiowych.

TRUDNOŚĆ PRZYSTOSOWAWCZE MOGĄ SKUTKIEM NIEKORZYSTNYCH-– wraz z wiekiem – zmian w psychice człowieka (egocentryzm, podejrzliwość, konserwatyzm, sztywność nawyków, upór, leki, drażliwość, apatia).

Zdaniem psychologów wśród osób starszych dostrzega się jedynie nasilenie wcześniej ukształtowanych cech osobowości.

TYPY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI:

• Osobowość unikająca (niska samoocena, unikanie towarzystwa)

• Osobowość zależna (przekazywanie innym kwestii podejmowania decyzji)

Ponad to mamy spowolnienie reakcji, pojawiają się coraz bardziej widoczne problemy z pamięcią oraz z przetwarzaniem bieżących informacji. Maleją siły motywacyjne człowieka, co znajduje wyraz w procesie edukacji.

Na starość zmienia się hierarchia potrzeb (bezpieczeństwa, użyteczności, niezależności) oraz postaw. Poczucie satysfakcji życiowej oraz dodatni bilans życiowy ułatwiają lepszą adaptację do starości.

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE DOBRĄ ADAPTACJĘ DO STAROŚĆI:

• Dobrostan fizyczny i psychiczny

• Aktywność życiowa

• Dodatni bilans życiowy

• Pozytywna samoocena

• Utrzymane kontakty towarzyskie

• Otwartość wobec innych

OBJAWY NIE PRZYSTKOSIWANIA SIĘ DO STAROŚCI:

• Postawa wrogości

• Obawa i niechęć do ludzi

• Lęki, apatia, uleganie depresji,

• Poczucie winy lub oskarżanie za swoje niepowodzenia innych

• Izolowanie się od innych

• Ujemny bilans życiowy

NA ZDOLNOŚCI ADAPTACYJNE WPŁYWAJĄ CZYNNIKI:

• Wewnętrzne (motywy, emocje, oczekiwania wobec własnego życia)

• Zewnętrzne (własne możliwości, zakres obowiązków, trudności życia, postawy innych osób)

SPOŁECZNE TEORIE STARZENIA SIĘ - wg. A. Zycha

• Szkoły Bońskiej: postrzeganie starości wiąże się nie tylko z liczbą przeżytych lat, ale i z warunkiem samego siebie (stan zdrowia, charakter, aktywność)

• Wymiany: osoby starsze nie spełniają już wymogu wzajemności usług i interakcji z innymi (ograniczenie zasobów), co daje podstawę zinstytucjonalizowania tej wymiany

• Socjo-środowiskowa: środowisko działania osób starszych kształtowane jest w sprzężonym związku społecznym i indywidualnym, jednostka przyjmuje od najbliższego środowiska określone wzory postępowania

• Fenomenologiczna: dzięki interakcją z innymi ludźmi, człowiek sam tworzy wizerunek własnej starości

• Modernizacji: wynika z założenia, że osoby starsze same chętnie uwalniają się od dotychczasowych obowiązków

• Odpowiedników:, jakość starzenia jest skutkiem wcześniejszego rozwoju, mówimy, że ludzie starzeją się tak, jak żyli

• Przypadków: psychika osoby starszej jest składową działania różnych wydarzeń życia

• Kompetencji: jak najdłużej utrzymująca się niezależność człowieka; kompetencja w 3 wymiarach: fizjologicznym (niezależność od świadczeń leczniczych), poznawczym (poziom inteligencji, zdolność zapamiętywania i rozwiązywania problemów) i społecznym (kontakty ze środowiskiem)

POSTAWY WOBEC STAROŚCI:

Typy postaw psychicznych wg. gerontopsychologii Forda:

• Regresja

• Ucieczka

• Dobrowolna izolacja od otoczenia

• Przewrotne postępowanie

• Postawa integracji i dostosowania

Wg. brytyjskiego gerontopsychologa Bomleya:

• Konstruktywna

• Zależności

• Obronna

• Wrogości

• Autodestrukcji

Wg. Zycha:

Postawy nieprzystosowania się do starości:

• Lęku,

• Rezygnacji / izolacji społecznej

Postawy przystosowania się:

• Akceptacji starości

• Refleksji

STYLE ŻYCIA LUDZI STARSZYCH- wg Olgi Czerniawskiej

• Bierny

• Rodzinny

• Hobbystyczny

• Zaangażowany

• Domocentryczny

• Związany z pobożnością

Wniosek:

W trosce, o jakość życia – ważne jest, – aby był to styl aktywny.

Obawy: osób starszych najczęściej dotyczą choroby, samotności, zniechęcenia, zależności od innych.

Stereotyp: Postrzeganie osób starszych, jako zacofanych, schorowanych, słabych, wymagających ciągłej pomocy.

Mity (wg. Bartel):

• Osamotnienie,

• Osoby konserwatywnej,

• Osoby schorowanej,

• Utrata zdolności podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów,

• Zahamowanie możliwości intelektualnych

• Aseksualność

• Wyobrażenie negatywne o osobach starszych (wg. Schmidt) – typ człowieka słabego, osamotnionego, bezbronnego, zniechęconego.

• Ujemne cechy starości: komplikacje zdrowotne, spadek sprawności, izolacja społeczna, poczucie bezużyteczności, brak miłości i ciepła rodzinnego.

Z badań Trafiałek POZYTYWNE STRONY STROŚCI:

• Zaradność życiowa

• Doświadczenie życiowe

• Mądrość życiowa

• Poświęcenie się dla rodziny

• Niezależność

• Spokój

Dyskryminacja społeczna – nierówne traktowanie członków danej grupy społecznej lub kilku grup społecznych w odniesieniu do innych ludzi. Prowadzi to do zachowania ich pozycji w społeczeństwie.

Przejawy dyskryminacji:

• Utrudniony dostęp do rynku pracy

• Słabsza pozycja ekonomiczna

• Usuwanie osób starszych poza nawiac społeczeństwa

• Oddawanie osób starszych do placówek pomocy społecznej lub placówek ochrony zdrowia

• Uznawanie ich za ważnych konsumentów usług rynkowych

Kępiński – „człowiek jest dobry , póki jest użyteczny”

Rodzaje dyskryminacji osób starszych – wg Zycha

• Dystansowanie się – unikanie bliskich kontaktów z osobami starszymi

• Dewaluowanie – upowszechnianie przekonań o negatywnych wyobrażeniach – cechach, przypisywanych osobom starszym

• Segregacja – społeczna izolacja

• Delegitymizacja – poprzez akta prawne pozbawione określonych praw

• Eksterminacja – przejaw biologicznego wyniszczenia ludzi

Główne przyczyny marginalizacji osób starszych – czynniki ekonomiczne i uwarunkowania społeczno – kulturowe

Wychowanie do starości:

Kierunek oddziaływań wychowawczych w ciągu całego życia jednostki:

Życzliwość, dobroć, otwartość, tolerancja, poczucie humoru

Zdanie gerontologów – ludzie starzeją się tak jak żyli

Wychowanie do starości na poziomach : biologicznym, psychicznym, intelektualnym, społecznym, ekonomicznym

Biologiczne – kształtowanie nawyków zdrowotnych (aktywność fizyczna, dieta, higiena)

Psychicznym – oddziaływanie na świadomość psychiczną osób starszych, kształtowanie pozytywnych wyobrażeń dotyczących starości, mądre postrzeganie biegu ludzkiego życia, niwelowanie lęku przed starością

Intelektualnym – ukierunkowanie i podtrzymywanie dotychczasowych zainteresowań, trening umysłu, kształtowanie jednostek kreatywnych, kształtowanie osobowości poznawczej,

Społecznym – zwalczanie stereotypów, podtrzymywanie więzi interpersonalnych, zachęcanie do aktywności społecznej, pełnienie ról społecznych, działalność w lubach i stowarzyszeniach

Ekonomicznym – dbałość o godne warunki życia, odpowiedni status materialny, ubezpieczenia społeczne

Modele starzenia się – starzenie pomyślne i niepomyślne