Najczęstsze problemy ze stopami – leczenie i pielęgnacja
Dr n. med. Mirosława Gałęcka

Nasze nogi niosą nas przez życie, więc dbanie o nie powinno być oczywiste. Stopa, która podpiera nasze ciało jest konstrukcyjnym dziełem sztuki. Latem chętnie pokazujemy stopy w eleganckich sandałkach, malujemy paznokcie na piękne kolory i wcieramy kremy. Mężczyźni noszą skarpetki do sandałów, choć nie powinni tego robić, ale... to już kanony mody i dobrego smaku.

Systematyczne dbanie o stopy nie jest luksusem, ale koniecznością. Na stopach można zobaczyć objawy wielu chorób, np. sucha skóra stóp może być jednym z pierwszych objawów cukrzycy. Sucha skóra dotyczy często osób starszych, dlatego istotne jest dobranie właściwego, profesjonalnego kremu i jego regularne stosowanie. Kremy do stóp różnią się od kremów do ciała. Ich składniki powinny nawilżać, natłuszczać, chronić przed grzybicą, nadmierną potliwością i brzydkim zapachem. Brzydki zapach spowodowany jest rozkładem potu przez bakterie, dlatego właściwa, fizjologiczna mikroflora na skórze powinna być zachowana. W zależności od dodatkowych dolegliwości i zmian na stopach można dobrać właściwy krem pielęgnujący. Najlepiej zwrócić się o pomoc do specjalisty pielęgnacji stóp, który po obejrzeniu stóp i przeprowadzeniu wywiadu zaproponuje najbardziej odpowiedni preparat. Niewątpliwym liderem na rynku europejskim jest linia kosmetyków Gehwol dostępna w profesjonalnych gabinetach i aptekach.

Sucha skóra na stopach

Sucha skóra na stopach predysponuje często do pękających pięt. Ten bolesny problem dotyczy często osób otyłych i może pojawiać się u kobiet w ciąży. W przypadku nadmiernego rogowacenia naskórka pęknięcia mogą być bardzo głębokie. Konieczne jest profesjonalne usunięcie nadmiernie zrogowaciałego naskórka (najlepiej specjalnym frezem obrotowym, zawsze wzdłuż pęknięć i nigdy za wiele naraz, bo szybko odrośnie) i zastosowanie specjalistycznej maści, którą można smarować stopy na noc (i nakładać bawełniane, cienkie skarpetki). W okresie leczenia należy nosić wyłącznie pełne buty, zrezygnować z klapek i chodzić zawsze w skarpetkach. Buty muszą być odpowiednio dobrane, niedopuszczalne jest "zwisanie" pięt z obcasa. Ważnym elementem jest redukcja ciężaru ciała i stałe zapobieganie nadmiernemu rogowaceniu naskórka poprzez systematyczną pielęgnację i stosowanie kremów.

Odciski i modzele

Następny istotny problem, to odciski i modzele. Powstają one w miejscach, gdzie stopa narażona jest na stały ucisk z zewnątrz i wewnątrz. Modzel zajmuje większą powierzchnię i nie wchodzi w głąb skóry. Odcisk potrafi penetrować skórę bardzo głęboko i dochodzić aż do okostnej. Modzele możemy pielęgnować w domu, ale w celu usunięcia odcisków powinniśmy zwrócić się do gabinetów specjalistów pielęgnacji stóp. Dzięki odpowiednim frezom można bezboleśnie i bezpiecznie usunąć najgłębszy odcisk. Mała urazowość zabiegu ma szczególne znaczenie dla diabetyków. Aby chronić się przed powstaniem odcisków konieczne jest stosowanie odpowiednio dobranych ortez. Ortezy zrobione są z miękkich materiałów, łagodzą ucisk i dolegliwości bólowe. Osoby skarżące się na nadmierną potliwość stóp powinny nakładać ortezy na skarpetki lub rajstopy.

Potliwość stóp

Nadmierna potliwość stóp to też wcale nierzadki problem. Dotyczy osób w różnym wieku, często ludzi młodych. Przyczyny są często trudne do zlikwidowania, więc pozostaje pielęgnacja. Bardzo ważny jest dobór obuwia, które powinno być wykonane z przewiewnych i wysokiej jakości materiałów. Niedopuszczalne jest noszenie obuwia z tworzyw sztucznych. Należy mieć co najmniej dwie pary butów, które nosi się na przemian: jedna na nogach, druga "odpoczywa". Stopy należy myć codziennie. Należy zmieniać skarpetki, które muszą być bawełniane. Ważne są odpowiednie, wysokiej jakości kremy zawierające antyperspiranty, czyli substancje hamujące wydzielanie potu oraz składniki dezodorujące, czyli zapobiegające przykremu zapachowi. W ciągu dnia można stosować spraye.

Grzybice stóp i paznokci

Mówiąc o stopach należy wspomnieć o szeroko występującym schorzeniu, jakim jest grzybica stóp i paznokci. Występuje u 50% społeczeństwa. Grzybicą można zarazić się wszędzie: w domu od członka rodziny, na basenie, w saunie, w hotelu. Ponieważ grzyby są wszędzie, musimy dbać, aby nie miały bezpośredniego kontaktu z naszymi stopami i pielęgnować skórę stóp. Sucha skóra jest bardziej podatna na wnikniecie sporów grzyba. Więc jeszcze raz - trzeba nawilżać i natłuszczać stopy. Na basenach, w saunie należy nosić zawsze klapki, w hotelach unikać chodzenia boso po wykładzinie hotelowej, a członka rodziny chorego na grzybicę skóry stóp lub paznokci trzeba leczyć. Przed podjęciem leczenia konieczne jest wykonanie badania mikologicznego, które potwierdzi diagnozę oraz zidentyfikuje gatunek grzyba. Pozwoli to lekarzowi na odpowiednie dobranie leków, co gwarantuje skuteczność leczenia. Leczenie grzybicy skóry stóp najczęściej nie nastręcza trudności, ale grzybica paznokci wymaga czasu i konsekwencji. Najlepsze wyniki daje stosowanie leczenia doustnego wraz z leczeniem miejscowym oraz jednoczesna systematyczna pielęgnacja prowadzona przez specjalistę pielęgnacji stóp. W celu skrócenia diagnostyki, w ramach Powszechnego Programu Zdrowe Nogi, specjaliści pielęgnacji stóp szkoleni są w pobieraniu materiału do badania mikologicznego (badanie PediMyk), co przyspiesza wprowadzenie przez lekarza odpowiedniego dla gatunku grzyba leczenia.

Wrastające paznokcie

Najbardziej bolesnym stanem na stopach jest wrastający paznokieć.

Wrastający paznokieć to problem częsty i dotyczący ludzi w różnym wieku. Dolegliwości spowodowane wrastaniem paznokcia mogą być tak silne, że uniemożliwiają codzienne prawidłowe funkcjonowanie i zmuszają do zasięgnięcia porady u lekarza lub od niedawna specjalisty pielęgnacji stóp. Najczęściej statystycznie z powodu wrastających paznokci cierpią osoby pomiędzy 15, a 40 rokiem życia, 2-3 razy częściej mężczyźni lub chłopcy. Uważam, że właściwej pielęgnacji i obcinania paznokci powinno uczyć się w szkołach, tak, jak uczy się prawidłowego mycia zębów i pielęgnacji jamy ustnej.

Najczęstszą przyczyną wrastania paznokci jest niewłaściwe ich obcinanie oraz noszenie źle dobranego obuwia. Chociaż problem jest bardziej złożony i spowodowany również czynnikami genetycznymi, budową i kształtem paznokcia oraz wału paznokciowego. Często po poradę przychodzi matka z dzieckiem lub dziećmi (!), którym matka obcina paznokcie, tak jak sobie, czyli "na okrągło" wraz z kątami paznokcia i bardzo krótko. Ale matce paznokcie nie wrastają, a dzieciom tak. Po obejrzeniu stóp całej rodziny widzimy, że dzieci mają płaską, szeroką płytkę paznokciową z mięsistym wałem paznokciowym. Jest to tak zwany młodzieńczy typ wrastania paznokci.

Nie zawsze za wrastanie paznokcia odpowiada sama płytka paznokciowa, częściej jest winny wał paznokciowy, który "napychany" jest na paznokieć poprzez niewłaściwe obuwie. Buty za małe, z wąskim przodem uciskają na palce i prowokują wrastanie. Dodatkowe zagrożenie to buty na wysokich obcasach zmieniające rozkład sił obciążających stopę. Również obuwie za duże, np. sportowe lub buty narciarskie powodują stałe, choć tylko niewielkie przemieszczanie się stopy i uderzanie końcami palców o czubek buta, nawet jeżeli nie sprawia to dolegliwości bólowych i jest praktycznie niezauważalne. Do tego dochodzi granie w piłkę w nieprawidłowym obuwiu i już wiemy, dlaczego ten bolesny problem dotyczy chłopców i młodych mężczyzn.

Ważnym czynnikiem jest ciężar ciała. Znacznie trudniej walczyć z tym problemem osobom otyłym. Zdarza się również w ciąży, pomiędzy szóstym, a siódmym miesiącem, kiedy następuje nagły przyrost wagi ciała. Dlatego kobiety w ciąży powinny bardzo dbać o stopy, odwiedzać specjalistyczne gabinety pielęgnacji stóp, stosować kremy do stóp, dobierać starannie obuwie oraz w razie potrzeby nosić ortezy chroniące przed nadmiernym uciskiem.

Również wady stóp, zarówno wrodzone, jak i nabyte, mogą predysponować do wrastania paznokci.

Czasami mój gabinet odwiedzają bardzo mali, kilkumiesięczni pacjenci ze zmienionym zapalnie wałem paznokciowym. Dzieci te bardzo często mają cienką, zatopioną w mięsistym wale paznokciowym płytkę. Ponieważ dziecko zahacza paznokciami o skarpetki lub śpioszki, rodzice starają się obcinać paznokcie jak najkrócej.

Przy wrastaniu paznokci dochodzi do stałego ucisku brzegów paznokcia na wał paznokciowy, co prowadzi do powstania dolegliwości bólowych. Po pewnym czasie może dojść do przerwania ciągłości skóry, a potem już tylko krok do powstania stanu zapalnego. Przy utrzymującym się wysięku dochodzi do infekcji bakteryjnej i stanu ropnego. Zmieniony zapalnie wał paznokciowy reaguje nadmiernym tworzeniem ziarniny zapalnej, powstaje tzw. "dzikie mięso". Jeżeli nie będzie natychmiastowej reakcji i nie przerwiemy tego stanu, na wale paznokciowym może powstać całkiem spora zmiana. Niekiedy zmiana jest jednostronna, częściej zajęta jest strona boczna palucha, ale dolegliwości mogą występować również obustronnie. Ból, który towarzyszy wrastaniu może być tak duży, że uniemożliwia włożenie obuwia i bywa, że pacjenci nawet zimą przychodzą w klapkach.

Najczęściej proponowanym sposobem leczenia jest stosowanie maści i roztworów zawierających antybiotyki lub środki dezynfekcyjne, kąpiele, moczenie stóp, aż po radykalne metody chirurgiczne polegające na wycięciu brzegu wrastającego paznokcia wraz z częścią wału paznokciowego. Takie operacje są bardzo bolesne i wiążą się z co najmniej dwutygodniową nieobecnością w pracy lub w szkole (wg badań przeprowadzonych przez Dr Harera na Uniwersytecie Medycznym w Erlangen). Dawniej usuwano również płytkę paznokciową, co nie przynosi żadnego efektu, gdyż noworosnący paznokieć znowu wrasta.

Najbardziej skuteczną i bezbolesną metodą leczenia wrastających paznokci są zabiegi polegające na zakładaniu klamry ze stali chirurgicznej na wrastający paznokieć. Najbezpieczniejsze klamry to trzyczęściowe klamry VHO Osthold® Perfekt, które są odpowiednio wygięte i można je dopasować do każdego paznokcia. Dobre efekty przynosi ich stosowanie przy paznokciach rurkowatych. Zabieg podobny jest w swojej filozofii do zabiegów ortodontycznych, gdzie odpowiedni drut zakłada się na zęby w celu ich odpowiedniego ustawienia w łuku zębowym. Klamra na wrastającym paznokciu ma na celu zmianę toru wzrostu paznokcia, a poprzez działanie odpowiednich sił na brzegi paznokcia, "wyciąga" paznokieć z wału paznokciowego przynosząc natychmiastową ulgę po jej założeniu. Oczywiście cały proces leczenia trwa kilka tygodni, a czasami nawet miesięcy, ponieważ paznokcie na stopach rosną bardzo wolno. Po poradę należy zwrócić się do gabinetu specjalistycznej pielęgnacji stóp, który zajmuje się zakładaniem klamer i posiada odpowiedni certyfikat. Klamry VHO Osthold® Perfekt wskazane są nawet u osób, u których występuje stan zapalny i hipergranulacja ("dzikie mięso"). Gabinety zajmujące się zakładaniem klamer dysponują odpowiednim sprzętem i zachowują wszelkie wymagania higieniczne (sterylne narzędzia, nieskazitelna czystość) oraz posiadają odpowiednią wiedzę. Gabinety specjalistycznej pielęgnacji stóp współpracujące z Powszechnym Programem Profilaktycznym Zdrowe Nogi konsultują swoich klientów z lekarzami i często pacjenci prowadzeni są wspólnie. Ma to bardzo duże znaczenie, ponieważ lekarz decyduje o sposobie i konieczności leczenia stanu zapalnego, a specjalista pielęgnacji stóp zakłada klamrę, edukuje pacjenta i systematycznie pielęgnuje wrastający paznokieć. Taka współpraca gwarantuje sukces terapeutyczny. Jednocześnie bardzo ważne jest zaangażowanie ze strony samego pacjenta, który powinien systematycznie zmieniać tamponadę. Tamponada polega na wkładaniu miękkiego, chłonnego materiału opatrunkowego pomiędzy paznokieć, a wał paznokciowy. Bez tamponady nie ma prawidłowego postępu korekcji wrastających paznokci. Przy współistniejącym stanie ropnym czasami tamponadę trzeba zmieniać kilka razy dziennie. Tak więc brak współpracy ze strony klienta jest przeciwwskazaniem do założenia klamry VHO Osthold® Perfekt.

Przy mniej zaawansowanym wrastaniu paznokcia można zastosować naklejane klamry plastikowe, jak B/S Quick, albo rureczki protekcyjne. Obie te metody można również stosować jednocześnie. Rurki protekcyjne Sulci Protektor można również stosować u ludzi starszych, bez stanu zapalnego, którym dolegliwości ze strony układu ruchu nie pozwalają samodzielnie stosować tamponady.

W każdym przypadku wrastających paznokci należy stosować ortezy zabezpieczające palec z klamrą przed uciskiem. Ortezy dobierze specjalista pielęgnacji stóp.

Co należy robić, aby unikać wrastania paznokci?

• Paznokcie należy już od dziecka obcinać "na prosto", bez wycinania kątów paznokcia. Nie obcinać paznokci zbyt krótko, szczególnie u małych chłopców i osób uprawiających sport. Stosować pilnik szklany po obcięciu płytki paznokciowej.

• Starannie dobierać obuwie. Nie kupować tanich butów z tworzywa. Dobierać rozmiar buta, również jego szerokość. Nie kupować dzieciom butów "na wyrost". Buty sportowe dobierać do rodzaju sportu. Buty na wysokim obcasie nosić zabezpieczając palce ortezami.

• W przypadku nagłego wzrostu ciężaru ciała, również w ciąży, korzystać z porad w gabinetach specjalistycznej pielęgnacji stóp. Stosować profilaktycznie tamponadę i ortezy.

• Przy występującej skłonności do wrastania paznokci systematycznie odwiedzać gabinety pielęgnacji stóp. Zwracać szczególną uwagę na chorych na cukrzycę. W tych przypadkach nie jest to luksus, tylko konieczność.

• Stosować odpowiednie kosmetyki do pielęgnacji stóp, ewentualnie środki zmiękczające płytkę paznokciową, w których dobraniu pomoże specjalista.

Podsumowując, chciałabym podkreślić, że istnieją teraz metody pozwalające na skuteczną korekcję wrastających paznokci bez konieczności zabiegów chirurgicznych. Tak więc przy występowaniu tych dolegliwości należy zgłosić się do gabinetu specjalistycznej pielęgnacji stóp zajmującego się zakładaniem klamer. W razie potrzeby specjalista skieruje na konsultację do lekarza. Bardzo ważne jest znalezienie odpowiedniego gabinetu.

Inne problemy dotyczące stóp i nóg to deformacje stóp, niedokrwienie kończyn, żylaki, stopa cukrzycowa. Dotyczą one różnych specjalności lekarskich. Powszechny Program Profilaktyczny Zdrowe Nogi ma na celu edukację pacjenta i profilaktykę różnych schorzeń. Istotnym ogniwem są gabinety specjalistycznej pielęgnacji stóp oraz stworzenie płaszczyzny ścisłej współpracy gabinetów z lekarzami. Pielęgnacja stóp to konieczność, a profilaktyka to medycyna XXI wieku.

Adresy gabinetów specjalistycznej pielęgnacji stóp: www.zdrowe-nogi.pl

Dr n. med. Mirosława Gałęcka, Koordynator Powszechnego Programu Profilaktycznego Zdrowe Nogi, Poznań