CO TO JEST PRZEPIS PRAWNY
Przepis prawa to reguła zachowania, do których nie dostosowanie się naraża nas na pewne konsekwencje prawne (są niezależne od innych konsekwencji i zawsze występują).
Przepis prawa - zdaniokształtny zwrot językowy zawierający regułę zachowania (wskazujący bądź narzucający sposób postępowania), formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu lub ustępu.
CZYNNOŚCI PRAWNE
Czynności prawne – zachowania, które zawierają przynajmniej jedno oświadczenie woli. Stąd czynności prawne dzielą się na:
Jednostronne – to takie do których dokonania wystarczy jedno oświadczenie woli np.: wypowiedzenie umowy o pracę, przyjęcie spadku, odrzucenie spadku, zawarcie małżeństwa,
Dwustronne – to są umowy, umowa – dwustronna czynność prawna, która zawiera dwa oświadczenia woli które są ze sobą zgodne (tzw. consensus) np.: darowizna, umowa najmu, sprzedaży, dzierżawy, umowa o pracę
Czynności prawne – zachowania które zawierają przynajmniej 1 oświadczenie woli. Zawsze musi wystąpić oświadczenie woli. Stąd czynności prawne dzielą się na:
Czynności prawne jednostronne – dla ich dokonania wystarczy jedno oświadczenie woli, np.: wypowiedzenie umowy o pracę, przyjęcie spadku, zawarcie małżeństwa,
Czynności prawne dwustronne – to są umowy, wszystkie umowy są dwustronne, bo umowa to dwustronna czynność prawna, która zawiera przynajmniej 2 oświadczenia woli, które są ze sobą zgodne – to się nazywa consensus. Np.: umowa najmu, dzierżawy, darowizna.
Czynności prawne – zachowania które zawierają przynajmniej 1 oświadczenie woli. Zawsze musi wystąpić oświadczenie woli. Stąd czynności prawne dzielą się na:
Czynności prawne jednostronne – dla ich dokonania wystarczy jedno oświadczenie woli, np.: wypowiedzenie umowy o pracę, przyjęcie spadku, zawarcie małżeństwa,
Czynności prawne dwustronne – to są umowy, wszystkie umowy są dwustronne, bo umowa to dwustronna czynność prawna, która zawiera przynajmniej 2 oświadczenia woli, które są ze sobą zgodne – to się nazywa consensus. Np.: umowa najmu, dzierżawy, darowizna.
Oświadczenie woli – zgodnie z prawem – to zewnętrzny przejaw wewnętrznej decyzji woli (np.: zakupy; czynności dorozumiane - per facta concludentia).
JAKI JEST SYSTEM PRAWA (SYSTEM STATYCZNY, SYSTEM DYNAMICZNY)
Są różne systemy. Są 2 rodzaje powiązań elementów w systemie:
Powiązania o charakterze dynamicznym – systemy dynamiczne - powiązania między normami mają charakter formalny, są powiązaniami na zasadzie delegacji, dotyczą zaś tego, w jaki sposób mogą być tworzone nowe normy. Jako typowy przykład zbioru norm o powiązaniach formalnych wymieniane bywa prawo.
Powiązania o charakterze statycznym – systemy statyczne – powiązania treściowe – oznacza to, że jeżeli mamy zbiór elementów to każdy element powiązany jest ze sobą treściowo. System statyczny nie jest w stanie się rozwijać, system jest niedorozwinięty tzn. do tego systemu nigdy nie dojdzie element który nie jest powiązany treściowo, np.: moralność, etyka, zasady wiary, system norm dobrych. Systemy statyczne są systemami, w których występują powiązania treściowe między normami, jak np. w „systemach” moralnych. Podkreśla się, że „wszystkie szczegółowe normy moralności wyprowadzić można drogą procesu myślowego z ogólnej normy na zasadzie wnioskowania z całości na część”, „tak jak szczególne podpada pod ogólne. Zatem takie normy jak np.: nie powinno się kłamać, nie powinno się oszukiwać, powinno się dotrzymywać danej obietnicy, można wyprowadzić z normy, która nakazuje prawdomówność.
Charakter może być treściowy, albo czysto formalny. System norm dobrych jak i złych jest systemem zamkniętych. Nie da się ich połączyć.
W świetle dotychczas przedstawionych uwag nie ulega wątpliwości, że systemy prawa są systemami dynamicznym, z tym jednak że powiązania formalne występują miedzy generalnymi aktami prawnymi różnego stopnia (rzędu), a nie między poszczególnymi przepisami (normami).
Istotą rozróżnienia systemów jest charakter powiązań pomiędzy elementami tworzącymi system. Są bardzo różne systemy z tego punktu widzenia, da się wyodrębnić 2 rodzaje systemów (powiązań elementów w systemie):
Systemy dynamiczne
Systemy statyczne
Przy czym ten podział zależy od charakteru powiązania. Ten charakter powiązania może być albo treściowy (merytoryczny, funkcjonalny, znaczeniowy) albo czysto formalny.
Przy systemie statycznym występują powiązania treściowe, to oznacza że jeśli mamy zbiór elementów to w systemie statycznym każdy element jest powiązany treściowo (merytorycznie) z innym elementem. skoro mamy pewne powiązania treściowe (który składa się z elementów pomiędzy którymi występują powiązania tylko treściowe) to ten system jest systemem statycznym, dlatego że on nie jest w stanie się rozwijać, jest niedorozwinięty w tym znaczeniu że do tego systemu nigdy nie dojdzie element, który nie jest powiązany treściowo z którymkolwiek z pozostałych elementów systemu. Np.: moralność, etyka, zasady wiary.
W prawie mogą się znajdować bardzo różne normy prawne, a to wynika z tego że nie ma pomiędzy nimi powiązań treściowych. One mogą być ale nie muszą, nawet jeżeli są to jest to zwykle przypadek że tak jest. Natomiast istotą tego że mamy system prawny, czyli pewien zbiór elementów które są ze sobą jakoś tam powiązane, jest to że w tym systemie te elementy są ze sobą powiązane w sposób formalny. Oznacza to że pomiędzy nimi nie ma powiązań treściowych (znaczeniowych) tzn. że w systemie prawnym (zbiorze norm) mogą się znajdować przeróżne normy ale muszą te normy być ze sobą powiązane formalnie.
ŹRÓDŁA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA
Źródłami obowiązywania prawa bywają nazywane czynniki, które powodują, że reguła zachowania zyskuje moc reguły prawa.
Źródła prawa bywają nazywane autorytety prawotwórcze, gdy np. mówi się, że źródłem prawa (ustawodawstwa) jest parlament. Prawotwórczą działalność państwa, w wyniku której powstają akty normatywne.
Źródła prawa w Polsce:
Konstytucja
Ustawa
Umowa międzynarodowa
Rozporządzenie
Akty prawa miejscowego
Konstytucja – najwyższy akt prawny, ma największą moc obowiązującą, wszystkie inne akty muszą być z nim zgodne. To taka ustawa która jest wydawana w szczególnym trybie. Nad konstytucją sejm i senat pracują nad treścią konstytucji. Jest ustawą zasadniczą. Wynika z treści konstytucji mianowicie konstytucja zawiera specyficzne unormowania. W konstytucji nie znajdzie się szczegółowych rozwiązań. Ustala pewne ramy działania państwa. Konstytucja powinna być maksymalnie lapidarna (krótka, treściwa) lub rozbudowane. Konstytucja zawiera regulacje kilku spraw:
podstawowych praw i obowiązków obywateli,
o ustroju gospodarczym i politycznym
rozwiązania dotyczące sytuacji wyjątkowych i kompetencje poszczególnych organów dotyczących tych sytuacji
Konstytucja to akt normatywny, który zajmuje najwyższe miejsce w ich hierarchii. Jest ona podstawą prawną innych normatywnych aktów prawnych postanawiając, jakie normatywne akty prawne i przez kogo mogą być wydawane, określa więc sposób tworzenia prawa w danym państwie. Choć także jest ustawą, jako „ustawa zasadnicza” wykazuje jednak pewne cechy szczególne, odróżniające ją od innych ustaw. Należą do nich swoista nazwa, szczególny tryb uchwalenia i zmiany, najwyższa moc prawna. Każda konstytucja jest aktem normatywnym, któremu została nadana nazwa „konstytucja” lub ustawa konstytucyjna. Konstytucję spośród innych ustaw wyróżnia szczególny tryb je zmiany. Zmiana Konstytucji RP może nastąpić tylko w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Konstytucja jest podstawą kompetencyjną stanowienia ustaw zwykłych. Nadaje parlamentowi kompetencję do ich wydawania. Do orzekania o zgodności ustaw z konstytucją powoływane sa trybunały konstytucyjne.
Tekst artykułowany konstytucji bywa poprzedzony preambułą. Preambuły zawierają najczęściej takie elementy, jak:
wskazanie na autorytet ustrojodawczy,
określenie celów państwa i konstytucji,
podstawowe zasady organizacji społeczeństwa
genezę historyczną konstytucji.
Konstytucja w części ujętej w artykuły reguluje kwestie ustroju politycznego i społeczno – ekonomicznego państwa.
Umowy międzynarodowe – na ich podstawie Polska może przekazać innym organizacjom międzynarodowym prawo stanowienia prawa w Polsce. Nie przez przypadek jest wyżej niż ustawa.
Ustawy – są wyłącznymi źródłami prawa które mogą dotyczyć naszych praw i obowiązków. Obowiązek nie może wynikać z rozporządzenia.
Ustawy są normatywnymi aktami prawnymi, wydawanymi przez organ władzy zwierzchniej w państwie. Ustawę można też określić jako akt prawny, którego mocą ustanawiane są przepisy (normy) ogólne (generalne). Ogólność jest tu rozumiana w ten sposób, że postanowienia ustaw normują zachowania całych klas adresatów, nie zaś indywidualnie oznaczonych podmiotów i skutki prawne wiążą z generalnie oznaczoną klasą faktów prawnych, nie zawierają natomiast rozstrzygnięć w sprawach jednostkowych, konkretnych (przeciwstawienie: przepisy abstrakcyjne – konkretne, ogólne – jednostkowe). Ogólność nie jest cechą wyróżniającą ustawy spośród innych normatywnych aktów prawnych. Można spotkać się również z charakterystyką ustawy jako aktu normatywnego, zawierającego przepisy o mocy powszechni obowiązującej. Ustawa jest aktem „określającym prawa i obowiązki organów władzy, obywateli itp.” czy kształtującym prawa podmiotowe adresatów, gdyż tylko mocą norm ustawowych może być dokonywana ingerencja w sferę wolności jednostki.
Przegląd postanowień zawartych w ustawach wyraźnie świadczy o tym, że oprócz praw i obowiązków normują one jeszcze wiele innych kwestii ustrojowych, organizacyjnych itp.
Ustawa o znaczeniu formalnym – to każdy akt prawny, który się nazywa ustawa. nieważne co reguluje. Jeżeli mamy ustawę która w ogóle nie reguluje w/w spraw i nazywa się ustawą. Jeżeli mamy rozporządzenie które nie reguluje w/w spraw to nie jest to ustawa.
Ustawa w rozumieniu formalnym – to każdy akt, nawet nieustanawiający w swej treści przepisów o cechach ogólności i abstrakcyjności (zawierający np.: postanowienia dotyczące indywidualnie oznaczonych podmiotów, odnoszące się do sprawy jednostkowej), który powstał „w drodze ustawodawczej”, nosi nazwę „ustawa” i został ogłoszony jako ustawa. nie decyduje tu treść postanowień sformułowanych w danym akcie prawnym, lecz nazwa („ustawa”) i tryb ustanowienia danego aktu.
Ustawa o znaczeniu materialnym – każdy akt prawny który reguluje określone kwestie (sprawy) i te sprawy są dwojakiego rodzaju:
prawa i obowiązki obywateli
kwestie własnościowe
(kwestie wolnościowe) – kwestie ustrojowe
Każdy akt który dotyczy tych spraw na pewno jest ustawą, nawet jeżeli nazywa się rozporządzenie, konstytucja, umowa międzynarodowa.
Ustawą w rozumieniu materialnym nazywany jest każdy przepis (norma) prawa, rozgraniczający sfery wolnej działalności podmiotów, ingerujący w sferą praw i wolności jednostki, a także ograniczający korzystanie z własności. Wymienione kwestie powinny być normowane mocą ustaw, a nie innych aktów prawnych, wszystkie więc ustawy w rozumieniu materialnym powinny być zarazem ustawami w rozumieniu formalnym. Ustawą w tym rozumieniu nazywany jest każdy przepis (akt), który cechy te wykazuje, niezależnie od tego, mocą jakiego aktu normatywnego (mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia)został ustanowiony.
Inicjatywa ustawodawcza to prawo wniesienia do parlamentu przez określone podmioty projektu ustawy, z tym skutkiem, że parlament powinien uczynić ten projekt przedmiotem swoich obrad. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje zazwyczaj posłom, rządowi, prezydentowi.
Rozporządzenia – nazywane są aktami wykonawczymi. Zawsze muszą być wykonywana na podstawie danej ustawy. Jeżeli rozporządzenie wydane jest bez podstawy prawnej to jest nieważne. Pomiędzy ustawą a rozporządzeniem zachodzi związek. Każda ustawa musi zawierać przepis że będzie wydane rozporządzenie. Delegacja ustawowa – zawarta w rozporządzeniu informacja o ustawie na podstawie której jest wydawane rozporządzenie – ta informacja jest po to żeby rozporządzenie było ważne. Bez delegacji ustawowej rozporządzenie jest nieważne.
Rozporządzenie to akt prawny przewidziany w przepisach Konstytucji RP. Zgodnie z zawartymi tam postanowieniami rozporządzenia ustanawiają: prezydent oraz naczelne organy administracji państwowej – Rada Ministrów i ministrowie. Rozporządzenie w rozumieniu konstytucji jest aktem prawnym wydawanym „na podstawie ustaw i w celu ich wykonania”. Warunkiem wejścia w życie rozporządzenia jest ogłoszenie go w Dzienniku Ustaw.
Akty prawa miejscowego
Podstawą prawną wszelkich rozstrzygnięć wyroków jest tylko i wyłącznie USTAWA
WNIOSKOWANIA A FORTIORI
Wnioskowanie a fortiori wnioskowania które dotyczą przepisów prawa pozytywnego a dążymy do objęcia nim sytuacji nieunormowanej. Występuje w dwóch postaciach:
Wnioskując a maiori ad minus – z czegoś większego do czegoś mniejszego – skoro mogę coś więcej to tym bardziej mogę coś mniej – przepisy dozwalające. Np.: separacja, rozwód. Za podstawę przyjmuje się przepis prawa o charakterze uprawiającym: „jeżeli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś większego, to tym bardziej jest uprawniony do czynienia czegoś mniejszego”. Np.: sąd jest uprawniony do pozbawienia kogoś władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może go w tej władzy ograniczyć.
Wnioskując a minori ad maius – przepisy zabraniające – z czegoś mniejszego do czegoś większego – skoro mogę coś mniej to nie mogę czegoś więcej. Punktem wyjścia tego wnioskowania jest również przepis prawa, ale o charakterze zakazującym. Chodzi tu także o rozstrzygnięcie przypadku nieunormowanego. Schemat tego wnioskowania wygląda następująco: „jeżeli zabronione jest to , co mniejsze, to tym bardziej nie wolno czynić czegoś, co sięga jeszcze dalej”. Np.: istnieje zakaz przechodzenia przez pewien teren, to tym bardziej nie wolno na nim grać w piłkę.
Wnioskowanie afortiori
a maiori ad minus – oznacza z czegoś większego do czegoś mniejszego – skoro mogę coś więcej to tym bardziej mogę coś mniej – przepisy dozwalające np.: sąd cywilny może orzec o rozwodzie małżeństwa ale ani słowa nie ma o separacji; skoro sąd może orzec rozwód to tym bardziej może orzec o separacji
a minori ad maius - z czegoś mniejszego do czegoś większego – skoro nie mogę czegoś mniej to tym bardziej nie mogę czegoś więcej – przepisy zabraniających; np.: więc jeżeli jest napisane: nie deptać trawników, to tym bardziej nie wolno ich niszczyć poprzez deptanie, koszenie, spalanie, podcinanie itd.
to wnioskowania które dotyczą 2 rodzajów przepisów:
przepisy dozwalające
przepisy zabraniające