KARMIENIE NOWORODKA
ZŁOTY STANDARD KARMIENIA PIERSIĄ WHO I UNICEF
Wyłącznie karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka, później kontynuacja karmienia piersią i żywienie uzupełniające najlepiej do 2 roku życia dziecka lub dłużej, jeśli mama i dziecko mają taką potrzebę.
DLACZEGO AKURAT PIERSIĄ?
Karmienie piersią jest jedynym sposobem żywienia niemowląt i małych dzieci zapewniającym
im optymalny stan zdrowia i rozwój
MLEKO KOBIECE
Składa się z około 500 składników. Skład zmienia się w zależności od rodzaju mleka, podczas pojedynczego karmienia, pory dnia, czy stanu zdrowia (matki i dziecka)
JAK ZMIENIA SIĘ POKARM
Mleko wcześniacze
W pokarmie matki wcześniaka jest więcej białka, immunoglobuliny SlgA, laktoferryny, wapnia, fosforu, cynku, magnezu, żelaza, potasu, sodu, chlorków. Mało laktozy i tłuszczów.
Mleko to ma najwyższą wartość energetyczną.
Mleko przedporodowe
Mleko to zawiera dużo białka, sodu, chlorków, mało laktozy i tłuszczów.
Siara
To pierwszy pokarm. Wydzielanie siary trwa przez 4 – 6 pierwszych dni po porodzie. Siara jest gęstym, żółtawym płynem.
W siarze jest wysokie stężenie immunoglobulin oraz leukocytów. Dużo sodu, potasu, chlorków, białka i witamin A i E. Mniej tłuszczów i laktozy. Ma niższą wartość kaloryczną.
Mleko przejściowe
Jest fazą przejściową od siary do mleka dojrzałego pomiędzy 7 a 14 dobą. Jest białawe, zmienne. Obniża się poziom immunoglobulin. Wzrasta poziom laktozy, tłuszczów. Rośnie wartość kaloryczna.
Mleko dojrzałe
O mleku dojrzałym możemy mówić od 2 tygodnia po porodzie. Zwiększa się jego objętość, kaloryczność, wartość laktozy, tłuszczów, obniża poziom białka.
Mleko I fazy
W pierwszych minutach ssania jest wodniste, poziom tłuszczu jest niski (2%).
Mleko II fazy
W późniejszych minutach ssania poziom tłuszczu jest wysoki (5 – 6%).
SKŁAD MLEKA KOBIECEGO
woda
białko – jest lekkostrawne, przyswajalne w 98%, proporcje białek serwatkowych i kazeiny (70:30)
enzymy – w pokarmie obecnych jest ponad 80 enzymów
amylaza, oksydaza – ułatwiają trawienie pokarmu
laktoperoksydaza, lizozym – działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne
tłuszcze – długołańcuchowe, wielonienasycone kasy tłuszczowe
kwas arachidonowy i kwas dokozaheksaenowy – występują w wysokim stężeniu
w korze mózgowej i siatkówce oka, odgrywają ważną rolę w rozwoju układu nerwowego i wpływają na ostrość wzroku i rozwój zdolności poznawczych
cholesterol – wpływa na prawidłowy rozwój mózgu i układ nerwowego
węglowodany – głównym węglowodanem mleka jest laktoza, niezbędne do rozwoju OUN
glukoza + galaktoza = laktoza
disacharydy są prebiotykami, czyli nie ulegającymi trawieniu składnikami pokarmowymi, stymulują wzrost bakterii
witaminy – w pokarmie kobiecym zawarte są wszystkie witaminy niezbędne
do prawidłowego rozwoju
wszystkie niemowlęta karmione piersią powinny codziennie otrzymywać profilaktycznie 400 j.m. witaminy D3 (zapobiega krzywicy).
wszystkie noworodki karmione piersią w ciągu pierwszych 6h życia powinny otrzymać domięśniowo 1 mg witaminy K w celu zapobiegania chorobie krwiotocznej noworodków.
składniki mineralne i makroelementy
żelazo – jest przyswajane w 50 – 70% (z mleka krowiego w 10%). Pokarm kobiety zawiera mniej (ale łatwiej wchłanianego) wapnia i fosforu niż mieszanki mleczne.
czynniki przeciwinfekcyjne i immunomodulujące
immunoglobulina sekrecyjna (SlgA) – stanowi główną barierę ochronną organizmu. Najwyższe stężenie SlgA jest w siarze (ochrona noworodka) oraz w okresie odstawiania (ochrona na czas „samodzielności”).
nukleotydy
cytokiny
makrofagi
neutrofile
Wyróżnia się 5 faz laktacji:
mammogeneza
laktogeneza
galaktogeneza
galaktopoeza
galaktokineza
FIZJOLOGIA LAKTACJI
Gruczoł piersiowy składa się ze średnio 9 stożkowatych płatów.
Płaty utworzone są z płacików, które składają się z pęcherzyków mlecznych. To właśnie w nich tworzy się pokarm. Pęcherzyki mleczne złożone są z nabłonka wydzielniczego (komórki nabłonka to laktocyty) otoczone siecią komórek mięśniowych (gładkich).
Przewody mleczne tworzą złożoną sieć rozgałęzień w całym gruczole. Podstawową funkcją przewodów mlecznych jest transportowanie pokarmu, mogą one zwiększyć swoją średnicę,
by dostosować się do zwiększonej ilości napływającego mleka.
(na brodawce ok. 9 głównych przewodów wyprowadzających – w zależności od liczby płatów)
Proces wytwarzania pokarmu jest regulowany na drodze 2 odruchów nerwowo – hormonalnych.
Odruch wytwarzania pokarmu (prolaktyny) ssanie piersi powoduje pobudzenie zakończeń nerwów czuciowych znajdujących się w skórze brodawki i otoczki. Bodźce są przekazywane
do podwzgórza, a następnie do przedniego płata przysadki mózgowej, skąd uwalniana jest prolaktyna, która pobudza pęcherzyki mleczne do wytwarzania pokarmu.
Odruch wytwarzania pokarmu może być zaburzony przez:
dokarmianie
dopajanie
podawanie smoczków
Odruch pobudza prawidłowe, częste ssanie.
Odruch wypływu pokarmu (oksytocyny).
Drażnienie brodawki piersiowej i ssanie piersi powoduje pobudzenie zakończeń nerwów czuciowych znajdujących się w skórze brodawki i otoczki. Bodźce są przekazywane do podwzgórza, a następnie do tylnego płata przysadki mózgowej, skąd uwalniana jest oksytocyna, która kurcząc komórki mięśniówki gładkiej (mezotelium) wokół pęcherzyków i przewodów, powoduje wypływ mleka z piersi.
ZMIANY ZACHODZĄCE W GRUCZOŁACH PIERSIOWYCH
LAKTOGENEZA I
ok. 16 – 22 tygodnia ciąży w czasie ciąży: piersi stają się pełniejsze i bardziej tkliwe, zwiększa się ukrwienie gruczołu, brodawka piersiowa powiększa się i ciemnieje, pojawia się mleko przedporodowe.
LAKTOGENEZA II
30 – 40 godzin po porodzie: wzrasta stężenie prolaktyny co skutkuje rozpoczęciem obfitego wytwarzania mleka w II – III dobie po porodzie.
CECHY PRAWIDŁOWEGO UCHWYCENIA PIERSI
| wargi | dolna warga wywinięta, górna odchylona |
|---|---|
| nos i broda | czubek nosa blisko piersi, broda dotyka piersi |
| policzki | wypełnione – nie zapadają się |
| głębokość | duża część otoczki w buzi dziecka (1,5 – 2 cm od podstawy brodawki) |
| pozycja | dolna warga obejmuje większą część otoczki niż górna |
| mlaskanie, cmokanie | nieobecne |
| odczucia matki | ssanie nie wywołuje bólu u matki, dyskomfort tylko na początku karmienia |
| brodawka po karmieniu | okrągła, nie spłaszczona |
ZASADY PRAWIDŁOWEJ POZYCJI MATKI I DZIECKA
matka siedzi lub leży wygodnie, jest rozluźniona
podtrzymuje pierś 4 palcami od spodu, kciuk układa na piersi (litera C lub U), palce nie dotykają otoczki i nie uciskają piersi
dziecko brzuszkiem przylega do ciała matki, twarzą jest skierowane do piersi
głowa dziecka znajduje się w osi kręgosłupa, nie zgina się (linia przechodząca przez ucho, ramię, biodro dziecka jest prosta)
główka, plecy i pośladki dziecka są stabilnie podtrzymywane
głowa dziecka znajduje się na wysokości piersi, nos naprzeciw brodawki
CECHY PRAWIDŁOWEGO SSANIA
| serie zassań | długie (10 – 30 zassań w serii |
|---|---|
| rytm ssania | miarowy ok. 1/s, z krótkimi przerwami między seriami zassań |
| połykanie | obecne, regularne |
| długość | min. 10 minut z jednej piersi |
PIERWSZE KARMIENIE
Kiedy zacząć?
Najlepiej w pierwszych 2h po porodzie. Wtedy noworodek jest aktywny i odruch szukania (footing reflex) jest bardzo silny.
W czasie 2 – 20h od urodzenia następuje okres obniżonej aktywności noworodka.
PRAWIDŁOWE KARMIENIE
karmienia (8 – 12h na dobę) w tym 1 – 2 razy w nocy
karmienie według potrzeb matki i dziecka
wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka, później kontynuacja karmienia piersią i żywienie uzupełniające
POZYCJE DO KARMIENIA
klasyczna
krzyżowa
spod pachy (futbolowa)
leżąca
leżąca po cięciu cesarskim
WSKAŹNIKI SKUTECZNEGO KARMIENIA
prawidłowa technika karmienia, min. 10 min.
słyszalny odgłos połykania 1:1, 2:1, 3:1
matka odczuwa rozluźnienie piersi
dziecko spokojne, zadowolone po karmieniu
nie stwierdza się cech odwodnienia
prawidłowy przyrost wagi
prawidłowa ilość mikcji i stolców na dobę
W pierwszych dobach występuje fizjologiczna utrata masy ciała do 10% masy urodzeniowej (optymalnie 7%).
Wyrównanie masy ciała najpóźniej w 14 dniu życia.
Prawidłowy przyrost masy ciała
| 1 – 3 miesiąc życia | 26 – 31 g/dobę |
|---|---|
| 4 – 6 miesiąc życia | 17 – 18 g/dobę |
| 6 – 9 miesiąc życia | 12 – 13 g/dobę |
| 10 – 12 miesiąc życia | 9 g/dobę |
2 x masa ciała 5 – 6 miesiąc życia
3 x masa ciała 12 miesiąc życia
| 1 – 2 doba | smółka |
|---|---|
| 3 – 4 doba | 3 – 4 stolce |
| od 5 doby | 3 – 4 papkowate stolce |
| 1 – 2 doba | 1 – 2 mikcje/lub brak |
|---|---|
| 3 – 5 doba | 3 – 5 mikcji |
| 5 – 7 doba | 4 – 6 mikcji |
| od 8 doby | 6 – 8 mikcji |
| od 6 tygodnia | 5 – 6 mikcji |
MIEJSCE I CZAS PRZECHOWYWANIA POKARMU
| MIEJSCE PRZECHOWYWANIA | CZAS, DZIECI ZDROWE | CZAS, DZIECI CHORE/WCZEŚNIAKI |
|---|---|---|
| w temp. 25 – 37oC | 4 h | do 1 h |
| 15 – 25oC | 8 h | do 1 h |
| w torbie chłodniczej | do 24 h | do 24 h |
| w lodówce (tylna ściana) | 2 – 5 dni | 48 h |
| w zamrażalniku w lodówce | 2 tyg. | 1 tydzień |
| w zamrażarce -18 do -20oC | 6 miesięcy | 3 – 6 miesięcy |
ODCIĄGANIE POKARMU
Jeżeli laktacja przebiega prawidłowo, odciąganie pokarmu jest zbędne.
Kiedy odciągać pokarm?
W celu stymulowania lub podtrzymywania laktacji.
Po porodzie, jeśli dziecko i matka są oddzielone, dziecko nie podejmuje ssania lub ssanie jest nieefektywne (choroba, wcześniactwo).
W dowolnym okresie karmienia piersią – jeżeli dziecko nie chce ssać piersi lub ssie nieefektywnie.
W niedoborze pokarmu, by pobudzić laktację.
Jak odciągać pokarm?
Pokarm można odciągać ręcznie lub korzystając z różnego typu odciągaczy.
Technika ręcznego odciągania pokarmu:
Ułożyć kciuk powyżej otoczki, palce poniżej (2 – 3 cm od podstawy brodawki).
Przycisnąć delikatnie całą pierś do klatki piersiowej nie przemieszczając palców.
Następnie zbliżyć palce do siebie lekko je obracając, nie należy przesuwać palców po skórze.
Uciskać otoczkę rytmicznie, ruchem wygarniającym, nie przesuwając palców po skórze.
Zmieniać ułożenie palców wokół brodawki sutkowej.
Aby pobudzić odruch wypływu i wspomóc odciąganie pokarmu można zalecić matce:
ciepły okład na pierś lub prysznic kilka min. Przed odciąganiem
delikatny masaż w kierunku brodawki
zapewnić intymne miejsce, dobry nastrój, relaks, muzykę
odruch może pobudzić obecność dziecka lub myślenie o nim
Stres, hałas, ból, niewygoda hamują odruch i czynią odciąganie nieskutecznym.
Warto uprzedzić matkę, że mleko zaczyna wypływać po pewnym czasie, a nie natychmiast
po rozpoczęciu.
Niedopuszczalne jest forsowne wyciskanie pokarmu.
| ODCIĄGANIE PEŁNE | ODCIĄGANIE CZĘŚCIOWE |
|---|---|
| Odciąganie maksymalnej ilości pokarmu jaką uda się uzyskać z piersi. Wykonuje się naprzemiennie z obu piersi, według schematu: 5 – 7 min z jednej piersi 5 – 7 min z drugiej piersi 3 – 5 min z pierwszej piersi 3 – 5 min z drugiej piersi 2 – 3 min z pierwszej piersi 2 – 3 min z drugiej piersi Jednorazowo trwa 20 – 30 min. Jeśli ma zastąpić dziecko lub stymulować laktację to należy powtarzać 6 – 8 razy/dobę. |
Odciąganie niewielkich ilości pokarmu przed lub pomiędzy karmieniami. Trwa kilka minut, do osiągnięcia zamierzonego celu, np. odczucia ulgi w nawale. |
ZASADY HIGIENY SPRZĘTU DO ODCIĄGANIA POKARMU
sprzęt do odciągania pokarmu po każdym stosowaniu musi być rozłączony na części, dokładnie umyty (ciepłą wodą z płynem do mycia naczyń, dokładnie wypłukany, następnie poddany dezynfekcji)
dezynfekcja to wyparzenie wrzątkiem lub w torebce do wyparzania w kuchence mikrofalowej
następnie należy go wysuszyć i przechowywać w czystych wyparzonych pojemnikach
w przypadku dziecka urodzonego o czasie czynność tę należy wykonać przed każdym użyciem w 1 miesiącu życia dziecka, raz dziennie w 2 miesiącu życia dziecka i 2 – 3 razy
w tygodniu do 3 miesiąc życia dziecka
BRODAWKI PŁASKIE I WKLĘSŁE
brodawki mogą mieć różne kształty i wielkości, niekiedy są krótki, płaskie lub wręcz wklęsłe
warto zapewnić matkę, że w przypadku „trudnych” brodawek karmienie także jest możliwe
każde karmienie lub odciąganie mleka dodatkowo je koryguje
Co robić?
jak najszybciej przystawić dziecko do piersi, nie opóźniać pierwszego karmienia
odciąganie niewielkiej ilości pokarmu, by otoczka była miękka i dziecko mogło prawidłowo uchwycić pierś
stymulowanie brodawki dotykiem
rolowanie palcami u podstawy, wyciąganie laktatorem lub strzykawką z obciętą końcówką
i włożonym odwrotnie tłokiem
Większość matek z płaskimi czy wklęsłymi brodawkami zaczyna karmić piersią bez problemów już po kilku dniach od porodu.
BRODAWKI BOLESNE I PORANIONE
uszkodzenia brodawek są najczęściej spowodowane przez nieumiejętne przystawienie dziecka do piersi
dziecko łapie pierś zbyt płytko i ssie samą brodawkę
Co robić?
zbadać piersi, zwrócić uwagę na chwytliwość otoczki
ocenić technikę karmienia i mechanizm ssania, skorygować nieprawidłowości i nauczyć matkę właściwego przystawiania (dziecko musi szeroko otwierać budzię), rozpocząć rehabilitację mechanizmu ssania w jego zaburzeniach, podciąć wędzidełko, jeśli
są wskazania
częste karmienia
ściągnięcie niewielkiej ilości pokarmu przed przystawieniem dziecka do piersi
rozpoczynanie karmienia od mniej bolesnej piersi
zmiany pozycji w czasie każdego karmienia
ostrożne odłączanie dziecka od piersi (włożenie palca w kącik ust pomiędzy dziąsła)
piersi przemywać raz dziennie delikatnym mydłem
smarowanie piersi pokarmem
NAWAŁ (PRZEPEŁNIENIE)
Jak rozpoznać?
typowe występowanie 2 – 4 (6) doba po porodzie
dotyczy obu piersi jednocześnie
pokarm płynie z piersi
dziecko ssie i słychać przełykanie
piersi miękkie, nie zaczerwienione, nie bolesne
bez gorączki
stan ogólny i samopoczucie matki dobre, czasem niepewność, rzadko lęk
Co robić?
Uspokoić matkę, że taki stan jest stanem fizjologicznym i świadczy jedynie o prawidłowej laktacji. Po zebraniu wywiadu dotyczącego postępowania w laktacji oraz zbadaniu piersi, ocenie aktu karmienia należy:
skorygować technikę karmienia
skorygować sposób postępowania w laktacji
jeśli nawał jest znacznie nasilony można zalecić kilka sposobów łagodzenia objawów, są nimi:
zimne okłady na piersi po karmieniach (na ok. 20 min.)
picie naparu z szałwii (1 – 2 saszetki dziennie) przez 1 – 2 doby
jeśli dziecko nie jest w tym czasie karmione piersią – odciąganie pokarmu
(min. 8 razy na dobę)
OBRZĘK PIERSI
Dotyczy od 20 do 85% kobiet.
Może pojawiać się już w 2 dobie (rzadko), szczyt 3 – 4 doba (najczęściej), najpóźniej w 10 – 14 dobie.
Bolesny obrzęk piersi jest zawsze spowodowany błędem, nigdy nie występuje bez przyczyny.
Jak rozpoznać?
typowe występowanie 2 – 10 doba po porodzie
dotyczy obu piersi jednocześnie
osłabienie lub brak odruchu wypływu pokarmu
dziecko ssie i nie słychać przełykania lub jest bardzo krótkie
skóra na piersiach błyszcząca, zaczerwieniona, napięta
piersi obrzmiałe, mocno ucieplone, bolesne
temperatura ciała w normie, czasem podwyższona nawet powyżej 38,5oC
stan ogólny dobry
ból piersi i nieudane karmienie powodują lęk i napięcie
Co robić?
skorygować technikę karmienia
skorygować postępowanie w laktacji
zwrócić uwagę matce na chowanie się brodawki w obrzmiałą otoczkę, zalecić odciąganie niewielkiej ilości pokarmu przed karmieniem w celu zmiękczenia otoczki i poprawienia jej chwytności
zalecić kilka metod łagodzenia objawów
zimne okłady po karmieniach na 20 min
ewentualne okłady ze schłodzonej kapusty
zalecić leki
niesterydowe leki przeciwzapalne: ibuprofen
jeśli wypływ mleka jest wyraźnie osłabiony lub zahamowany
spokojna i miła rozmowa zredukuje napięcie matki
ciepłe okłady na piersi przed karmieniami pomogą wyzwolić odruch wypływu
delikatne masowanie piersi w kierunku brodawki w trakcie karmienia
jeśli efektywne karmienie jest niemożliwe odpowiednio częste odciąganie
ZATKANIE PRZEWODU MLECZNEGO
Przyczyny:
nieprawidłowa technika karmienia
nagła zmiana w sposobie postępowania (zbyt rzadkie, zbyt krótkie karmienie) – często
z powodu zmian lub zamieszania w organizacji życia domowego
nadmiernie rozbudzona laktacja (np. przez odciąganie pokarmu po każdym karmieniu)
ucisk ubrania, biustonosza, torby lub uraz zewnętrzny (np. forsowny masaż)
stres, przemęczenie
Jak rozpoznać?
dotyczy na ogół jednej piersi
pokarm wypływa ze zdrowej części gruczołu
dziecko ssie i słychać przełykanie, ale może ono trwać krócej
fragment piersi powyżej miejsca zatkania jest twardszy od pozostałej części gruczołu, samoistnie bolesny, zaczerwieniony
jeśli zatkanie zlokalizowane jest w przewodzie biegnącym tuż pod skórą wyczuwalny jest guzek (rozdęty przewód)
jeśli zatkanie jest zlokalizowane blisko ujścia przewodu, na brodawce widoczna jest biała plamka („korek” z zalegającego pokarmu)
temperatura ciała w normie
stan ogólny dobry, rzadko lęk, ale zdarza się niepokój z powodu „guzka”
Co robić?
skorygować technikę karmienia
skorygować postępowanie w laktacji
wyeliminować wszelkie możliwe przyczyny: zmiana biustonosza, sposobu podtrzymywania piersi, ułożenia nosidełka
ZAPALENIE PERSI
Choroba występuje najczęściej między 2. a 6. tygodniem po porodzie, ale może zdarzyć się
na każdym etapie laktacji.
Dotyczy od 2,5 do 9,5% karmiących matek.
Trwa 2 – 6 dni.
Jak rozpoznać?
dotyczy na ogół jednej piersi
pokarm wypływa ze zdrowej części gruczołu
dziecko ssie i słychać przełykanie
fragment piersi lub cała pierś jest zaczerwieniona, mocno ucieplona, obrzmiała, samoistnie bolesna
temperatura ciała podwyższona powyżej 38,5oC
stan ogólny średni, objawy grypowe (dreszcze, bóle mięśniowe, ból głowy, rozbicie)
złe samopoczucie
stan psychiczny, napięcie, wątpliwości, czy można karmić, lęk przed ropniem piersi
Co robić?
zapewnić matkę o możliwości karmienia dziecka piersią pomimo gorączki i brania leków
skorygować technikę karmienia
zalecić postępowanie terapeutyczne
rozpoczynanie karmienia chorą piersią
częstsze karmienie nawet co 2h
przystawianie dziecka w różnych pozycjach (tak, aby nos lub bródka dziecka były
od strony zapalenia)
dla ułatwienia wypływu – ciepły okład przed karmieniem chorą piersią
po karmieniach stosować zimne okłady na chore miejsca
zalecić leki
NLPZ, np. ibuprofen
KAWA, HERBATA, ALKOHOL, PAPIEROSY A KARMIENIE PIERSIĄ
kawa, herbata czekolada, kakao – kobieta karmiąca piersią może więc w ciągu jednego dnia wypić 1 – 2 filiżanki kawy, 3 – 4 szklanki herbaty, zjeść trochę czekolady
alkohol – osłabia odruch wypływu pokarmu. Dopuszczalne jest sporadyczne spożycie niewielkiej ilości alkoholu np. pół kieliszka wina po karmieniu dziecka, tak, aby
do następnego karmienia alkohol został wydalony z pokarmu co trwa ok. 2 – 3h. Matki spożywające regularnie alkohol (alkoholiczki) nie powinny karmić piersią.
papierosy – jeżeli matka nie jest w stanie zrezygnować całkowicie z palenia, powinna starać się ograniczyć je do 5 papierosów dziennie.
PRZECIWWSKAZANIA
| ZE STRONY DZIECKA | ZE STRONY MATKI |
|---|---|
|
|