Zajęcia pozalekcyjne są to zajęcia dzieci i młodzieży szkolnej, organizowane przy czynnym udziale uczestników, przez szkołę, instytucje wewnątrzszkolne, wybrane przez nich dla spędzenia czasu wolnego, przynoszącego wypoczynek i rozrywkę, kształcące i doskonalące wewnętrznie, dające okazję do społecznego działania, a równocześnie uczące samodzielnego gospodarowania czasem pozostającym po wypełnieniu obowiązków związanych z lekcjami i innych.¹

Zygmunt Dąbrowski w swej książce pt.: „Czas wolny" wskazuje na 4 funkcje wolnego czasu:

1. regenerację sił fizycznych i psychicznych,

2. rozrywkę,

1. rozwój zainteresowań i uzdolnień indywidualnych,

2. szukanie swego miejsca w społeczeństwie, co wiąże się z kształtowaniem postaw moralno - społecznych.

Zajęcia pozalekcyjne i praca organizacji młodzieżowych odbywają się właśnie w czasie wolnym, powinny więc wychodzić naprzeciw tym czterem funkcjom.

 

Zasady organizacji form zajęć pozalekcyjnych

Franciszek Kowalewski w artykule pt.: „Założenia organizacyjne pracy ośrodków zajęć pozalekcyjnych w szkole² podaje kilka zasad organizacji form zajęć pozalekcyjnych, z których najważniejsze (kluczowe) są dwie:

1. zasada dobrowolności uczestnictwa w formach zajęć pozalekcyjnych. Ucznia nie można zmusić do uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych, bo brak chęci z jego strony nie przyniesie w pracy żądanych rezultatów. W pozyskiwaniu uczestników nie wystarczy odwołać się do zdolności czy rozbudzonych już zainteresowań, lecz warto sięgnąć do innych motywów, zwłaszcza motywu sukcesu.

2. zasada atrakcyjności - tylko zajęcia atrakcyjne w treści i sposobie prowadzenia mogą liczyć na względnie stałych uczestników.

Im bardziej młodzież jest włączona do organizowania różnorodnych zadań i im bardziej te zadania uwzględniają jej potrzeby, tym wyższy jest udział uczniów w kołach zainteresowań i większe ich uczestnictwo w realizowaniu wychowawczych zadań szkoły.

 

Korzyści edukacyjne z działalności pozalekcyjnej

Zajęcia pozalekcyjne pełnią istotną rolę w procesie kształcenia i wychowania młodzieży, przyczyniają się do rozwoju i pogłębiania zainteresowań, co wiąże się ściśle z przygotowaniem młodzieży do zawodu i dorosłego życia. Pełnią one również funkcje wychowawcze i wspomagające wobec realizowanego programu nauczania oraz takie, które wykraczają znacznie poza doraźnie realizowane zadania szkoły i mają wpływ na proces rozwoju psychicznego i intelektualnego młodzieży.

Szkoła, w której prowadzi się dużo ciekawych zajęć pozalekcyjnych, jest lubiana przez uczniów. Placówkę taką wysoko ocenia środowisko lokalne, a przede wszystkim środowisko rodziców. Dzieci wyjeżdżają na konkursy, na interesujące imprezy, odbywają niekiedy bardzo dalekie podróże po Polsce bądź goszczą winnych krajach. Lepiej dają sobie radę w dalszej nauce. Pozalekcyjna (nieetatowa) praca nauczyciela przynosi bardzo wiele korzyści edukacyjnych:³

1. Utrwala się materiał programowy przekazywany młodzieży podczas lekcji. Dzieje się to wprost, jeśli zajęcia mają formę kółka przedmiotowego albo pośrednio w trakcie wędrówki krajoznawczej czy na zajęciach zespołu artystycznego.

2. Określone treści przyswajane są przez dzieci łatwiej, ponieważ towarzyszy im duże zaangażowanie emocjonalne i atmosfera swobody, poczucie bezpieczeństwa, atmosfera akceptacji wysiłku i doza wyraźnej satysfakcji.

3. Poszczególne fakty z pozalekcyjnych „przygód" kojarzą się później ze znaczącymi wydarzeniami w życiu młodego człowieka.

4. Wiele znaczą przyjemne kontakty codzienne z uwielbianym wychowawcą, z kolegami o tych samych zainteresowaniach.

5. Uczeń uczestniczy w zajęciach z własnej woli, bez presji rutynowej, szkolnej oceny.

6. Wiadomości i nawyki wniesione przez ucznia z autentycznego zainteresowania trwają bardzo długo.

7. Materiał dydaktyczny programowy nie tylko jest utrwalany, ale także poszerzany przez samego ucznia z wewnętrznego przekonania, że coś się pragnie robić lepiej, efektywniej.

8. Następuje „smakowanie" sukcesów w postaci nauczycielskiej aprobaty, w formie konkursowych wyróżnień.

9. Młodzież nabiera zwyczaju samodzielnego zdobywania wiedzy,

10. Zmieniają się stosunki między wychowawcami a wychowankami na bardziej partnerskie.

11. Uczeń występuje w roli współpracownika, przyjaciela swojego pedagoga.

12. Ta sama szkoła po lekcjach przeobraża się w inną szkołę funkcjonującą na wyższym poziomie.

13. Nauczycielska aktywność sprzyja wykrywaniu talentów i ich rozwijaniu.

14. Przydają się wszelkie indywidualne, szczególne predyspozycje.

15. Tutaj jest także miejsce dla uczniów słabszych w nauce.

16. Wiąże wiadomości zdobyte w toku nauczania poszczególnych przedmiotów z życiem i wykorzystuje je w praktyce.

17. Sprzyja ujawnieniu się różnorodnych problemów nurtujących młodzież, których nie potrafi sama rozwiązać.

Zajęcia pozalekcyjne nie tylko sprzyjają integracji młodzieży, ale również przeciwdziałają wyobcowaniu, zgubieniu, anonimowości, braku akceptacji przez rówieśników i najbliższe otoczenie. Te dość często występujące zjawiska utrudniają młodzieży prawidłowe funkcjonowanie w grupie rówieśniczej i w klasie szkolnej.

Podczas zajęć pozalekcyjnych nauczyciel niekiedy dowiaduje się o istniejących konfliktach między uczniami, których nie dostrzega podczas lekcji. Zajęcia te są dogodnym terenem do kształtowania odpowiedniego stosunku do pracy „wartości społecznych", poszanowania mienia społecznego itp.

Mając na względzie powyższe korzyści edukacyjne, jakie wynikają z udziału młodzieży w zajęciach pozalekcyjnych, nauczyciele i dyrektorzy szkół, a przede wszystkim wychowawcy, powinni być zainteresowani jak najszerszym ich upowszechnieniem wśród młodzieży. Powinni znać funkcjonujące w środowisku lokalnym instytucje i placówki wychowania pozaszkolnego: poziom ich pracy, stopień przygotowania kadry, dostępność dla uczniów (w sensie czasowym i przestrzennym). Może to być pomocne i użyteczne w ukierunkowaniu aktywności pozalekcyjnej młodzieży.