Psychologia rozwoju człowieka – zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka .Zachowanie – jest działaniem, sposobem przystosowania się organizmów do środowiska Procesy psychiczne – procesy intelektualne (poznawcze), emocjonalne i motywacyjne.Struktury psychiczne – np. osobowość
Przedmiot badań psychologii rozwojowej – zmiany dokonujące się w psychice i zachowaniu się człowieka w różnych fazach jego życia, uwzględnia w swoich badaniach zmienna czasu. Psychologów rozwojowych interesują zmiany o szczególnej roli w kształtowaniu się psychiki i zachowań człowieka – tzw. Zmiany rozwojowe.
Tradycyjna psychologia rozwojowa|
Zmiany rozwojowe psychiki są powiązane przyczynowo z procesami biologicznego dojrzewania organizmu, a zatem występują tylko w okresie dzieciństwa i dorastania Procesy rozwoju kończą się z osiągnieciem dojrzałości
Współczesna psychologia rozwojowa
Rozwój psychiczny człowieka trwa przez cale życie(od poczęcia do śmierci) Zmiany rozwojowe zachodzące w okresie dorosłości nie są ani mniej liczne ani mniej głębokie niż te które dokonują się w okresie dzieciństwa.
Główne działy psychologii rozwojowej
I Kryterium – okres rozwojowy stanowiący przedmiot zainteresowań badawczych
Psychologia prenatalna, rozwojowa niemowlęca i współczesnego dzieciństwa, rozwoju dziecka, młodzieży, rozwoju człowieka dorosłego, starzenia się i starości
II Kryterium – sfera funkcjonowania psychicznego
Psychologia rozwoju: Poznawczego Emocjonalnego Społecznego Moralnego Religijnego
Trzy rodzaje zmian interesujących psychologie rozwoju wg Helen Bee
Zmiany uniwersalne Zmiany wspólne Zmiany indywidualne
Psychologiczne ujęcie wychowania
„Wychowanie jest to wspieranie osoby w rozwoju” Maria Braun-Gałkowska
Główne zadania psychologii wychowania
Analiza struktury i funkcji wychowania w odniesieniu do całokształtu aktywności człowieka i kolejnych faz jego rozwoju psychicznego w ciągu całego życia
Analiza procesów wychowania, jego celów, warunków i przebiegu, efektów i wyników, mechanizmów i prawidłowości.
Zadania praktyczne psychologii rozwoju i psychologii wychowania
Poszerzanie oferty kursów narzeczeńskich i szkół rodzenia o problemy psychologiczne
System wczesnej interwencji – wspomaganie rozwoju dzieci z grup ryzyka
Poszerzenie oferty wczesnej edukacji
Modyfikacja programów edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej
Pomoc rodzicom i nauczycielom a także nastolatkom w okresie dorastania
Doradztwo życiowe i zawodowe w okresie młodzieńczym
Popularyzowanie konstruktywnych stylów i technik wychowawczych
Wspieranie rozwoju dziecka osieroconego i skrzywdzonego
Podnoszenie jakości pracy placówek opiekuńczo – wychowawczych
Wychowanie – rzecz współcześnie niemodna?
Brak rozdziałów o wychowaniu w najlepszych książkach psychologicznych
Bagaż historii. Konsekwencje tzw. „czarnej pedagogiki”. Wychowanie w systemach totalitarnych
Obecność i popularność antypedagogiki
Wychowanie jako proces trudny
Problemy i wyzwania stojące przed psychologia wychowania XXI wieku
Agresja i autoagresja wśród dzieci i młodzieży
Niezadowolenie z systemu oświaty
Negatywne oddziaływanie mediów elektronicznych
Obecność stereotypów i uprzedzeń, konflikty międzykulturowe
Zarzadzanie czasem, budżet czasu dzieci i młodzieży
Rozwój – ciąg zmian (przemian, przekształceń) o określony, ukierunkowaniu niezależnie od tego, czy ich kierunek oceniany jest pozytywnie czy nie.
Postęp - oznacza zmiany prowadzące od stanów prostszych mniej doskonałych do stanów wyższych bardziej złożonych, doskonałych. Zmiany o charakterze progresywnym z reguły są wartościowane pozytywnie.
Obserwacji i badaniu są dostępne tylko wyniki procesu rozwojowego, a nie sam ten proces.
Tylko poprzez zmniejszanie odstępów miedzy kolejnymi obserwacjami (czy pomiarami) można się zbliżyć do uchwycenia samego procesu zmian
Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się:Zmiany jednokierunkowe
Zmiany względnie długotrwale
Zmiany względnie nieodwracalne
Zmiany autonomiczne
Trzy grupy czynników rozwoju psychicznego
Regulacje endogenne
Środowisko fizyczne i społeczno- kulturowe (czynniki zewnętrzne) zaliczamy tu wychowanie i nauczanie
Równoważenie i aktywność własna (czynniki koordynacyjne)
Wychowanie, jako wspieranie osoby w rozwoju. Dojrzała osobowość, jako cel wychowania.
Cel wychowania w trzech głównych koncepcjach wychowania.
*„czarna pedagogika” – cel wychowania jest tu jasno określony, ale tez narzucony wychowankowi, niezależnie od tego czy się z nim wewnętrznie zgadza. Dla takiego wychowawcy wychowanek nie jest osoba, ale przedmiotem oddziaływań wychowawczych, wobec którego stosuje się rozmaite techniki i zabiegi, a miara ich wartości jest skuteczność.
Konsekwencje:
-Odrzucenie norm i wartości, do których „wychowywano”
-Agresja i agresywność, jako cecha osobowości
-Osobowość autorytarna
-Zaburzenia nerwicowe
*„antypedagogika” – antypedagodzy wychodząc z założenia prawa do wolności i swobodnego rozwoju, odrzucają stawianie jakichkolwiek celów wychowawczych.
Konsekwencje:
-Egocentryzm
-Dziecko robiąc to, na co ma ochotę nie uczy się powściągania pojawiających się impulsów
-Niepokój u dziecka, które w takiej sytuacji nie spotyka się z wyraźnymi zasadami postepowania i czytelnymi wymaganiami ze strony środowiska.
*Pedagogika „złotego środka” – postepowanie takie charakteryzuje się szacunkiem wobec wychowanka, ale jednocześnie przyjmuje istnienie obiektywnych wartości i norm obowiązujących wszystkich.
Zasadnicze funkcje wychowania:
-Socjalizacyjne, – która wiąże się z przygotowaniem młodych ludzi do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie na jego rzecz w sposób nienaruszający porządku społecznego
-Emancypacyjna, – która wiąże się z organizowaniem takich warunków działania w środowisku rozwijającej się osoby, aby jej potencjał mógł się wyzwalać i realizować.
M. Braun – Gałkowska: wychowanie jest wspieraniem osoby w rozwoju a jego celem jest pomoc w tym, aby wychowanek stal się osoba dojrzałą.
Osobowość – zespól cech, pod względem, których jednostki różnią się miedzy sobą.
Dojrzała osobowość wg Gordona Allporta cechuje:
Pewien zasięg „ja”
Serdeczny stosunek do innych
Bezpieczeństwo emocjonalne i akceptowanie siebie
Nastawienie realistyczne
Wgląd
Poczucie humoru
Jednocząca filozofia życiowa
Mechanizmy i techniki wychowawcze. Style wychowania.
Mechanizmy wychowawcze za A. Gurycką:
Trening
Podawanie wzorów – modeli
Nadawanie znaczenia
Presja sytuacyjna (prowokacja sytuacyjna)
Koncepcja technik wychowawczych:
Techniki dyscyplinarne nie ograniczają się do wąsko rozumianej kary lub nagrody, lecz obejmują wszystko, co robią rodzice, aby doprowadzić dziecko do takich standardów zachowania, które sami uznają za właściwe (są to, zatem wszelkiego rodzaju interwencje, napomnienia, wymówki, perwersje, kary nagrody zachęty stosowane najczęściej w przypadku popełnienia przez dziecko jakiegoś wykroczenia).
Wg Hoffmana zachowanie rodziców dyscyplinujących swoje dzieci można sprowadzić do trzech technik:
Podkreślanie mocy, – polega na wykorzystaniu swojej przewagi nad dzieckiem (np. fizycznej, materialnej) w celu uzyskania jego uległości.
Wycofywanie miłości, – jako technika wychowawcza polega na czasowym pozbawieniu przez rodzica dowodów swego uczucia do dziecka.
Wprowadzanie w zasady(indukcja), – polega na wyjaśnianiu dziecku, dlaczego jego zachowanie jest niewłaściwe, głownie poprzez uświadomienie mu konsekwencji jego zachowania dla innych, oraz ukazania mu wzorów poprawnego zgodnego z moralnymi zasadami postepowania.
Styl wychowania – pojęcia tego najczęściej używa się na określenie oddziaływań wychowawczych w rodzinie.
Styl wychowania jest niejako odbiciem sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny.
Style wychowania:
Wychowanie niekonsekwentne
Styl autokratyczny
Styl liberalny (permisywny)
Styl demokratyczny
Współczesna periodyzacja okresu rozwojowego:
I era rozwoju:
Okres prenatalny (od poczęcia do narodzin)
Okres noworodkowy (pierwszy miesiąc życia)
Okres niemowlęcy (pierwszy rok życia)
II era rozwoju:
Wczesne dzieciństwo – wiek po niemowlęcy ( 2 i 3 rok życia)
Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny (4 – 6 rok życia)
Późne dzieciństwo – wiek szkolny (od 6 – 7 do 10 – 12 rok życia)
III era rozwoju – adolescencja:
Wczesna adolescencja – wiek dorastania (od 11 – 12 do ok 16 roku życia)
Późna adolescencja – wiek młodzieńczy (od 16 – 17 do 20 – 24 roku życia)
IV era rozwoju – dorosłość:
Wczesna dorosłość ( od 25 – 30 roku życia)
Średnia dorosłość ( od 35 – 40 do 60 – 65 roku życia)
Późna dorosłość (od 60-65 do śmierci)
Rozwój poznawczy w ciągu życia. Stadia rozwoju poznawczego wg J. Piageta. Post formalne sposoby myślenia. Zdaniem Piageta istotą rozwoju poznawczego jest rekonstrukcja i reintegracja wcześniejszych sposobów myślenia i kształtowania się nowych bardziej adekwatnych i bardziej zrównoważonych struktur poznawczych. Struktury umysłowe, umożliwiające ludziom interpretowanie świata nazywa Piaget schematami.
Zdaniem Piageta rozwój poznawczy można podzielić na cztery kolejne jakościowo odmienne stadia:
Stadium sensoryczno motoryczne ( inteligencja sensoryczna) – do 2 roku życia, uczenie się poprzez bezpośrednie doświadczenie, ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznanie, egocentryczne zachowanie; główne osiągniecia: stałość przedmiotu, dostrzeżenie związku miedzy działaniem i jego następstwami.
Stadium przedoperacyjne (inteligencja przedoperacyjna) – od 2 do 6 rok życia, celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów, stopniowe uwewnętrznienie działań zewnętrznych, czyli przejście do myślenia; główne osiągniecia: stałość cech przedmiotu, tj. zdolność do zachowania tożsamości jakościowej, czynności symboliczne wraz z mowa, rozumowanie prelogiczne.
Stadium operacji konkretnych (operacje konkretne) – 6 do 12 rok życia, coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów i zdarzeń, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach w tym samym czasie wielu własności przedmiotu, a także wielu perspektyw społecznych, główne osiągniecia: odwracalność w myśleniu, ograniczenie do rzeczywistych przedmiotów, zdarzeń zdolności do zachowania tożsamości ilościowej, wyrażającej się w rozumieniu pojęć, stałość np. masa i objętość
Stadium operacji formalnych (operacje formalne) – 12 do 15 rok życia, w pełni odwracalne operacje umysłowe na przedmiotach i zdarzeniach, które nie musza istnieć mogą być wyobrażone lub wymyślone działania na wytworach myślenia. Główne osiągniecia: myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno – dedukcyjne, które można przerwać, uzupełnić, podjąć od nowa i odwrócić, logika zdań
Post formalne sposoby myślenia:
Myślenie dywergencyjne
Myślenie dialektyczne
Myślenie relatywistyczne i kontekstualne
Myślenie systemowe
Rozwój poznawczy w ciągu życia.
Spostrzeganie, uwaga i pamięć:
Spostrzeganie – obejmuje analizowanie, organizowanie oraz integrowanie informacji, których źródłem są zarazem zdarzenia zewnętrzne jak i wewnętrzne.
W wieku przedszkolnym dziecko zyskuje zdolności sensoryczne typowe dla osoby dorosłej.
Uwaga odpowiada za:
-Ukierunkowany przegląd (scanning) eksponowanych bodźców
-Eliminacji bodzcow zbędnych lub nieadekwatnych do oczekiwań
-Zahamowanie dzialan impulsywnych
-Selekcje i kontrole bodzcow właściwych
Do około 5/6 roku zycia uwaga ma charakter mimowolny. dziecko koncentruje sie na nowych bądź szczególnie .. aspektach otoczenia. Zdolność kontroli procesow uwagi pojawia się pomiędzy 5 a 7 rokiem zycia, umiejetnosc te ookreslamy mianem uwagi dowolnej.
Pamiec – zdolność do przechowywania i wydobywania informacji
Trzy rodzaje pamięci:
Pamięć sensoryczna – polega na wstępnym sensorycznym zartejestrowaniu odebranej informacji niezależnie ode procesu uwagi i przechowywaniu jej w analizatorach max 3s zanim zostanie przekazana do pamięci krotkotrwalej; jej pojemność jest ograniczona glownie stanem analizatorow oraz zakresem uwagi; ostrość widzenia lub ytez wrazliwosc sluchowa bardzo slaba u niemowląt wyraźnie poprawia się w 2 poczatkowych latach zycia; w srednim dzecinstwie efekty adaptacyjne systemow widzenia i słyszenia wykazują właściwości porównywalne z wrazliwoscia sensoryczna ludzi dorosłych; wrazliwosc ta jest coraz mniejsza w w doroslosci i szczególnie w okresie starzenia sie czlowieka
Pamięć krótkotrwałą najczęściej bada się stosując zadania polegające na zapamiętywaniu coraz dłuższych szeregów liczb, liter lub słów. Z badań tego rodzaju wynika, że:
2 liczby powtarzają zwykle dzieci przed ukończeniem 3 r. ż.
3 liczby dzieci 3-letnie
4 liczby dzieci 4-letnie
5 liczb dzieci 7-letnie
6 liczb dzieci 9-letnie
Po okresie dorastania zakres pamięci krótkotrwałej w zadaniach wymagających odtworzenia szeregu wprost, nie ulega większym zmianom, aż do późnej starości.
Gorzej jest gdy badani mają odtworzyć podany szereg w odwrotnej kolejność, lub gdy prosimy, aby z podanego do zapamiętania szeregu odtworzyli tylko liczby nieparzyste albo tylko pewne słowa. Negatywne efekty wpływu wieku kompensować mogą strategie zapamiętywania, np. strategia grupowania informacji w mniejsze całości:
141019391945
1410 1939 1945
Pamięć długotrwała – stanowi calkowita wiedze danej osoby na temat swiata i jej samej; czas przechowywania informacji jest nieograniczony, a jej pojemność wielka; informacje najczęściej sa kodowane semantycznie, tworząc zlozone struktury i stad musza być odpowiednio zorganizowane, aby możliwe było ich odzyskanie; efektywność trwałego zapamiętywania informacji koreluje z rozwojem zdolności dzieci i młodzieży do organizowania treści w przejawianej przez nich aktywności poznawczej; wraz z rozwojem myslenia u zdolności jednostki do organizowania treści efekty pamięciowe sa bardziej trwale az do okresu dorastania (adolescencji); po wczesnej doroslosci trwalosc efektow zapamiętywania pogarsza się ; osoby w wieku powyżej 60 lat uzyskują w wielu testach pamięciowych wyniki gorsze niż młode osoby dorosle w wieku od 20 do 30 lat; wraz ze starzeniem się ludzie doświadczają deficytów pamięci nawet jeśli maja wyższe wyksztalcenie i skądinąd wysokie zdolności intelektualne; nie ma jednak powodu aby watpic ze jeśli już jakiś material został umieszczony w pamięci dlugotrwalej to jest on tak samo efektywnie przechowywany przez 80 latkow jak i przez 20 latkow nawet wówczas gdy maja ooni kłopoty z przypomnieniem sobie przetwarzanej informacji.
Starzenie się wpływa jednak na procesy umozliwiajace skuteczne organizowanie, przechowywanie i wydobywanie z pamięci nowych informacji.
Szybkosc przetwarzania informacji:
Starzeniu się człowieka towarzyszy wzrastające spowolnienie reakcji: spostrzeganie, kodowanie informacji oraz ich wydobywanie z pamięci zajmują ludziom starym o wiele więcej czasu niż młodym. Wolniejsze tempo procesu przetwarzania informacji obserwuje się glownie w zadaniach szybkościowych, wymagających np. prostego reagowania przyciskiem na określone bodźce sortowania przedmiotow lub kopiowania wzorow. Miedzy 20 a 70 rokiem zycia szybkość reagowania spada o ponad 40%. Osoby w wieku senioralnym rzeczywiście wolniej przetwarzają informacje niż młodzi lecz prawdopodobnie nie traca zdolności do korzystania z doswiadcenia. Udowodniono ze osoby starsze wykazują wzrost szybkości reagowania pod wpływem cwiczen.
Przyswajanie jezyka:
Dziecieca wokalizacja – produkowanie dzwiekow zblozonych do dzwiekow mowy.
Rozwoj wokalizacji wg Starka:
Słownik dziecka:
-W wieku 18 miesiecy dziecko posiada słownik liczący ok 50 slow które umie powiedzieć i ok 100 slow które rozumie
-Istnieja tu jednak roznice indywidualne niektóre dzieci maja słownik na który skladaja się setki wyrazow podczas gdy inne dzieci znaja słowa dające się policzyć na palcach jednej reki
-W 2 roku zycia dziecko używa slow w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczen)
-Zna wiele nazw dzwiekonasladowczych
-Wymawiając słowa popelnia wiele znieksztalcen semantycznych choć wykazuje ze zna ich poprawna forme produkcji nie mowi się lyba tylko lyba poprawia dorosłego nasladujac mowe dziecka
-Słownik dziecka liczy już 1000-1500 slow
-Znaczenie slow sa wyraźnie określone
-Dziecko wymawia większość slow bez znieksztalcen fonetycznych
-I buduje zdania zgodnie z regulami gramatycznymi (przeciętnie zlozone sa one z 3-4 slow)
-Dziecko wymawia słowa bez znieksztalcen fonetycznych jakkolwiek do 6 roku zycia dziecku może sprawiać trudność wymawianie wyrazow zawierających 2 i więcej spolglosek występujących jedna po drugiej (trawa, skrypt, zgrzyt) co prowadzi często do opuszczania jednej z nich np. trawa – tawa
-Miedzy 3 a 5 rokiem zycia dziecko wykazuje tendencje do tworzenia neologizmów np. niebna ziemia spontaniczne tworzenie neologizmów pełni funkcje wypelniania luk gdy dziecko nie znajduje w swoim zasobie slow nazwy na określenie jakiegoś obiektu.
Uproszczony schemat posługiwania się jezykiem przez dziecko:
Helofrazy (wypowiedzi jednowyrazowe)-----Zlepki dwuwyrazowe bez regul gramatycznych----Hiperregulacja-------Zdania budowane zgodnie z regulami gramatycznymi
Rozwój emocjonalny w cyklu życia:
-Do 3 miesiaca zycia dziecko jest zdolne do przezywania zadowolenia i niezadowolenia
-Pod koniec okresu niemowlęcego (1 rok zycia) przezywa wiele roznych pozytywnych i negatywnych stanow emocjonalnych
-Radość, zlosc, strach, smutek, wstyd i zazdrość. Stany te sa nietrwale – latwo zmieniają się od pozytywnych do negatywnych
Źrodlem przezyc dziecka sa przede wszystkim jego relacje z osobanmi dorosłymi:
-W 1 miesiacu – dzieci reagują na podniecenie czy niepokoj osoby która je karmi i odmawiają przyjęcia pokarmu
-W 2 miesiau – dziecko ozywia się w kontancie z dorosłym, uspokaja pod wpływem pieszczotliwego przemawiania
-W 3-4 miesiacu – niemowlę odwzajemnia uśmiech dorosłego
-Czteromiesieczne dzieci wyrazaja niezadowolenie gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi
-W 5 miesiacu raaguja strachem ba nieznane osoby
-W 7-8 miesiacu – probuje zwrocic na siebie uwagę placzac i gaworząc
-W 10 miesiacu nasladuje ruchy dorosłego probujac wlaczyc się do wspólnej zabawy.
Ekspresja emocji:
W 1 miesiacu – dziecko mimicznie wyraza takie stany emocjonalne jak radość czy zadowolenie (usmiech)
W 3 -4 miesiacu – mimicznie wyraza zlosc i smutek
W 7 miesiacu strach a pod koniec 1 roku zycia niesmialosc i wstyd
Miedzy 2 a 3 rokiem zycia pojawiają się takie zlozone uczucia jak duma i poczucie winy. Wiaze się to z rozwojem poczucia własnego „ja ” oraz rozumienie sytuacji społecznych.
Dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku niemowlęcym i poniemowlecym niezbędne jest przywiązanie – swoista wiez miedzy dzieckiem a jego najważniejszym opiekunem, dlugotrwaly, emocjonalny związek z konkretna osobą.
Przywiazanie a zachowania przywiazaniaowe:
Przywiązanie jako stana wewnętrzny, jako wiez uczuciowa na zewnątrz przejawia się pod postacia zachowan przywiazaniowych umożliwiających zdobycie i utrzymanie w bliskości osoby do jest się przywiązanym
Do zachowan zaliczamy: uśmiech, podtrzymywanie kontaktu wzrokowego, placz, wolanie, dotykanie, przywieranie, przytulanie się
Przywiaznie jest trwałym stanem wewnętrznym w a zachowanie przywiazaniowe ujawnia się glownie wtedy gdy dziecko potrzebuje wsparcia i opieki
Im młodsze dziecko tym częściej doswiadcza takich sytuacji i dlatego tez częściej przejawia zachowanie przywiazaniowe. W wypadku starszych dzieci bądź osob dorosłych obserwujemy je w znacznie rzadziej.
Znaczenie przywiązania:
Przywiazanie w najwcześniejszym okresie rozwoju pełni funkcje biologiczna jaka jest zwiększenie szans na przezycie oraz funkcje psychologiczna czyli zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Ma istotne znaczenie nie tylko dla funkcjonowania dziecka w pierwszej erze zycia ale tez dla prawidłowego rozwoju psychicznego w -kolejnych okresach zycia
Fazy rozwoju relacji przywiązania:
Faza I niesprecyzowane ustosunkowanie i sygnalizacja (0-3 miesiac zycia)
Faza II skupienie na jednej lub kilku wybranych osobach (3-6)
Faza III jedna osoba czyli tzw. figura przywiązania, pełni funkcje bezpiecznej bazy (6 m- 2,5 r)
TYPY PRZYWIĄZANIA:
Ufne (bezpieczne)
Zachowania głównego opiekuna (matki) prowadzące do wyksztalcenia się tego wzorca przywiązania:
Dostępność fizyczna i psychiczna dla dziecka
Wrażliwe reagowanie ze strony matki na sygnały, jakie wysyła niemowlę
Przyjmowanie perspektywy dziecka, interpretowanie sygnałów wysyłanych przez dziecko zgodnie z jego potrzebami
Stałość, spójność i przewidywalność reakcji na sygnały dziecka
Konsekwencje dla dalszego funkcjonowania dziecka:
Umiejętność rozwiązania i podtrzymywania bliskich relacji z ludźmi
Przekonanie ze inni ludzie są życzliwi, mają pozytywne emocje
Chętne angażowanie się w eksploracje otoczenia
W sytuacjach konfliktów i trudności aktywne poszukiwanie rozwiązań
Umiejętność zwracania się o pomoc do innych ludzi i korzystanie z pomocy
Zdolność do samodzielnego regulowania swoich stanów emocjonalnych
Prawidłowe rozróżnianie stanów emocjonalnych innych ludzi
Przekonanie ze pobudzenie emocjonalne nie musi prowadzić do dezorganizacji zachowania
Przekonanie ze w wypadku nadmiernego pobudzania można podjąć skuteczne kroki, aby przywrócić stabilizacje
Lękowo ambiwalentne
Zachowanie głównego opiekuna (matki) prowadzące do wyksztalcenia się tego wzorca przywiązania:
Brak ciągłego dostępu do matki lub dostęp pozorny
Brak konsekwentnej opieki, brak spójności, przewidywalności reakcji na sygnały dziecka
Matka czasami jest opiekuńcza, skupiona na dziecku i zaspokajająca jego potrzeby, a czasami daleka skoncentrowana na swoich sprawach lub zła na dziecko
Konsekwencje dla dalszego funkcjonowania dziecka:
Niepewność w kontakcie z figura przywiązania
Brak swobodnej eksploracji
Silny lęk przed separacją
Zmienność nastrojów (złość, grymaszenie) i ambiwalentne zachowania, często nieadekwatne do sytuacji
Niepewność, co do własnej wartości
Przekonanie o nieprzewidywalności świata
Sprzeczna atrybucja wydarzeń i intencji
Manipulacyjne wykorzystanie ekspresji emocjonalne, aby zwrócić na siebie uwagę społeczeństwa
Dostosowanie własnej emocjonalności do otoczenia
Lękowo – unikające
Zachowania głównego opiekuna (matki) prowadzące do wyksztalcenia się tego wzorca przywiązania:
Odrzucenie dziecka
Braku fizycznej i psychicznej dostępności matki
Blednę interpretowanie i reagowanie na sygnały dziecka
W sytuacjach, gdy dziecko poszukuje bliskości fizycznej, matka unika z nim kontaktu, stara się odwracać uwagę w stronę innych osób lub przedmiotów
Niewielka zdolność przyjmowania perspektywy dziecka, w opiece nad dzieckiem kierowanie się własnymi celami
Nadmierna kontrola reakcji dziecka
Konsekwencje dla dalszego funkcjonowania dziecka:
Spodziewanie się raczej odtrącenia i raczej braku pomocy, prezentowanie zachowań obronnych i unikanie kontaktu z figura przywiązania
Brak umiejętności skutecznego poszukiwania wsparcia w sytuacjach trudnych
Przekonanie o swojej niskiej wartości
Spostrzeganie świata i innych ludzi, jako nieprzyjaznych i negatywnie nastawionych na jednostki
Trudność w rozpoznaniu własnych emocji
Nadmierna kontrola emocjonalna, uniemożliwiająca wyrażanie i zaspokajanie swoich rzeczywistych potrzeb
Prezentowanie fałszywego alertu
Zdezorganizowane
Zachowania głównego opiekuna (matki) prowadzące do wyksztalcenia się tego wzorca przywiązania
Przemoc, zadawanie fizycznego bólu dziecka
Otwarte wyrażanie wrogości wobec dziecka
Celowe wywoływanie strachu u dziecka
Dziwaczne, budzące lęk zachowania matki – niespójne, gwałtowne, odbiegające od norm społecznych
Konsekwencje dla dalszego funkcjonowania dziecka:
Lęk przed figurą przywiązania
Dezorganizacja w kontakcie z opiekunem
Poważne zakłócenie w funkcjonowaniu poznawczym i emocjonalnym dziecka
Dezorientacja, co do obrazu siebie i innych
Zmienne, lekowe atrybucje innych ludzi
Atrybucja świata zewnętrznego, jako niebezpiecznego
Zawężenie świadomości własnych stanów emocjonalnych
Niezdolność do normatywnej samoregulacji emocji
ROZWÓJ EMOCJONALNY W WIEKU PRZEDSZKOLNYM:
W tym wieku dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób, zdobywa zdolność regulowania ekspresji własnych emocji
Duże znaczenie dla tego osiągniecia rozwojowego mają rozmowy o stanach emocjonalnych
Po 9 roku życia rozpoczyna się okres nawiązywania bliskich i opartych na stawianiu wymagań, więzi, emocjonalnych z przyjaciółmi tej samej płci. Brak przyjaciela tej samej płci w wieku szkolnym jest przyczyna poczucia osamotnienia i niskiej samooceny
Do około 10 roku życia najczęściej zawiera się bliższe przyjaźnie z dziećmi tej samej płci, zaś zachowania płci przeciwnej są powodem negatywnej reakcji emocjonalnych.
Nawiązane przyjaźnie stanowią dla dziecka podstawę dalszego różnicowania i doskonalenia uczuciowości. Mają one szansę trenowania empatii, altruizmu, wyrażania gniewu w nieagresywny sposób. Uczą się takich pojęć jak zobowiązanie, lojalność, solidarność, odpowiedzialność za przyjaciela oraz grupę.
ROZWÓJ EMOCJI W WIEKU DORASTANIA:
Chwiejność emocji, uczuć
Bezprzedmiotowość uczuć
Wzrost okazywania agresji i depresji
Główne przyczyny: procesy neurohormonalne przekształcające organizm; zmieniający się obraz własnej osoby.
ROZWÓJ EMOCJI W WIEKU MŁODZIEŃCZYM:
Przejście od zależności uczuciowej do niezależności
Od niekontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania ich kontroli
Od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania
Od egocentryzmu do socjocentryzmu
Uczucia się stabilizują, nabierają indywidualnego wyrazu. W tym wieku następuje rozwój tzw. uczuć wyższych, do których zalicza się uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne itd.
ROZWÓJ EMOCJI W DOROSŁOŚCI:
Silniejsza samoregulacja emocji. Częściej niż młodzież ukrywają złość, smutek, szczęście, zainteresowanie, wstręt i wstyd. Ich nastrój jest bardziej stabilny.
Mniejsza chęć poszukiwania wrażeń i niższy poziom reakcji psychofizjologicznych np. rumienienie się
ETAPY UMIERANIA WG KUBLER – ROSS:
Zaprzeczenie
Gniew
Targowanie się (negocjacje)
Depresja
Akceptacja
Nie wszystkie etapy muszą wystąpić
PSYCHOLOGIA MEDIÓW
Ze względu na sprzęt gry dzieli się na 4 kategorie:
Gry na konsole
Gry na komputery osobiste
Gry na konsole przenośne
Gry na duże automaty
Klasyfikacja gier komputerowych autorstwa I. Ulfik – Jaworskiej:
Logiczne Przygodowe Fabularne
Sportowe Zręcznościowe
Strategiczne Symulacyjne
Edukacyjne Erotyczne
Uwarunkowania atrakcyjności gier komputerowych:
W sensie psychologicznym gracz nie doświadcza odrzucenia i odroczenia zaspokojenia swoich potrzeb
Gra daje możliwość aktywnego i bezpośredniego udziału gracza w przygodach komputerowego bohatera
Gra dostarcza wielu silnych wrażeń i przeżyć emocjonalnych
Umożliwia izolacje lub ucieczkę od świata realnego
Zabawa grami wpływa na:
Polepszanie koordynacji wzrokowo – ruchowej
Polepszenie spostrzegawczości
Skrócenie czasu reakcji na bodźce
Rozwój zdolności przestrzennych
Usprawnienie procesów myślowych i decyzyjnych
Pogłębianie rozwiazywania problemów
Ćwiczenie koncentracji uwagi
Umocnienie samooceny, poczucia sprawności i kontroli, dzięki doświadczeniom sukcesu
Negatywne aspekty:
Emocjonalne i behawioralne uzależnienie od gier komputerowych: Charakterystyczne cechy: Powtarzanie pewnych zachowań, Brak zainteresowania innymi formami aktywności
Umacnianie się siedzącego trybu życia, rezygnując z uprawiania sportu
Video – game – epilepsy
Wyizolowanie społeczne
Oddziaływanie agresywnych gier na użytkowników:
Dzieci, które grały w gry o średniej i dużej zawartości przemocy prezentowały więcej przemocy niż dzieci, które nie grały w nie
Chłopcy 7-8 lat, którzy wcześniej grali w grę zawierająca przemoc prezentowali więcej aktów przemocy niż ci, którzy grali w grę neutralna
Dzieci wcześniej grające w grę zawierająca przemoc następnie w zabawie naśladowały zachowania bohaterów z gry komputerowej
Istotny spadek zachowań prospołecznych dzieci od 4 do 6 lat, które wcześniej zajmowały się gra zawierająca przemoc
Osoby preferujące gry z przemocą uzyskują niższe wyniki wskazujące na umiejętność empatii
Osoby grające wcześniej miały większa tendencje do przypisywania innym wrogich intencji niż osoby grające zajmujące się gra neutralna
Młodzież często korzystająca z agresywnych gier komputerowych wykazywała większa tolerancje wobec przemocy, niż ich rówieśnicy rzadziej grający w takie gry
Psychologiczne mechanizmy oddziaływania agresywnych gier komputerowych:
Wyjaśnianie poprzez wskazanie mechanizmów wychowawczych:Treningu, Nadawanie znaczenia , Podawanie wzorów modeli, Presji sytuacyjnej
Odwrażliwienie (desentyzacja) na odwrażliwienie składa się:
Przekonanie i normalności i powszechności zachowan agresywnych
Spadek poziomu sympatii dla ofiary agresji
Zjawisko habituacji pod wpływem powtarzających się bodzcow pierwotnie silna reakcja emocjonalna ulega wytłumieniu, gdyż organizm przyzwyczaja się do tego samego powtarzającego się bodźca
Ksztaltowanie skryptow poznawczych (schematow poznawczych)
Mechanizm polega na kształtowaniu przekonan dotyczących swiata, innych ludzi i relacji z nimi na podstawie swoich doswiadczen. Zgodnie z koncepcja G. Gerbnera i wspolpracownikow pod wpływem mediów nastepuje ksztaltowanie obrazu swiata zgodnego z obrazem prezentowanym w mediach.
Uwalnianie (aktywizacja) stłumionej potrzeby agresji
U osob z uksztaltowana potrzeba agresji (agresywność jako cecha osobowosci) może nastapic jej uruchomienie pod wpływem przemocy medialnej (Aronson, Wilson i Akert)
Pobudzenie i przeniesienie pobudzenia
PSYCHOLOGIA MEDIÓW – PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY INTERNETU:
Uzależnienie (?) od Internetu
Kimberly Young – jako jedna z pierwszych zajela się badaniem tzw. uzależnienia od internetu, podchodząc do niego rak jak do pewnego rodzaju uzależnienia od hazardu.
Erotyka i pornografia:
Filmy pornograficzne ze scenami przemocy wplywaja na agresję mężczyzn wobec kobiet
Negatywne oddziaływanie „nieagresywnej” i „niedewiacyjnej” pornografii:
Mezczyzni którzy korezystali z pornografii oceniali swoje partnerki jako mniej atrakcyjne – efekt kontrastu
Wirtualne kontakty seksualne:
Tzw. cyberseks i jego konsekwencje – informacje z gabinetow terapeutycznych
Regularnie korzystanie z pornografii z czym tak naprawdę mamy do czynienia:
Z uzależnieniem od pornografii
Z uzależnieniem od seksu
Ze wzmożonym popędem seksualnym
Wykorzystanie wynikow badan nad egocentryzmem wieku dojrzewania:
Młodzi ludzie wydaja się zapatrzeni w siebie i mylnie sadza ze inni podzielają to zainteresowanie
Jedna z cech tego nastawienia jest zaabsorbowanie wyimaginowanej publiczności – w tym okresie zycia ludzie przywiazuja zdyt duza wage do tego jak często przygladaja się im inni a w konsekwencji przeceniają wrazenie jakie robia na otoczeniu
ROZWOJ SPOLECZNY W CIAGU ZYCIA. STADIA ROZWOJU PSYCHOLOGICZNEGO WG E. ERICSONA
Podstawowe założenia:
w każdym stadium zycia kryje się kryzys powiązany w określony sposób z jakims elementem w społeczeństwie
dla Erika Eriksona kryzys jest punktem zwrotnym, okresem rozstrzygającym w którym człowiek charakteryzuje się zarówno wzmożonym potencjalem rozwojowym jak i wzrostem wrazliwosci na uszkodzenia
Zaufanie lub nieufność:
wiek (0 – 1) – osoby zaangażowane w relacje rodzice/ opiekunowie pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): nadzieja. Podczas tego stadium czynnikiem krytycznym jest charakter rodzicielskich interakcji z niemowlęciem. Jeśli niemowlęta sa obdarzone nalezyta troska, miloscia i przywiązaniem, rozwijają poczucie zaufania. Gdy te podstawowe potrzeby nie sa zaspokajane, dzieci staja się podejrzliwe, pelne leku i nie maja zaufania do otoczenia.
Autonomia lub wstyd i zwątpienie
wiek (1 - 3) – osoby zaangażowane w relacje: rodzice/ opiekunowie pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): wola. W tym czasie rozwijają się zdolności motoryczne i umysłowe daja dziecku możliwość doświadczanie niezaleznosci. Jeśli ten wzrastający ped do badania swiata jest wzmacniany, dzieci na ogol wyrastają na bardziej ufające sobie i autonomiczne. Jednak jeśli ich rozwojowa niezaleznosc spotyka się z rodzicielska dezaprobata lub niechecia, u dzieci może wytworzyć się niewiara w zdolności i zwątpienie we własne kompretencje.
Inicjatywa lub poczucie winy
wiek (3 - 5) – osoby zaangażowane w relacje: rodzina pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): cel. Udoskalane z wiekiem zdolności rozwojowe sklaniaja dziecko do przejawiania inicjatywy – spontanicznego badania środowiska i dokonywania odkryc. Rodzicielskie wzmacnianie będzie zachecac dziecko do inicjowania określonych dzialan i sklaniac je do podejmowania aktywności skierowanej na osiagniecie danego celu. Rodzicielskie ograniczenia mogą natomiast wzbudzać poczucie winy za każdym razem gdy dzieci będą probowaly odkrywac swiat na wlasna reke.
Przedsiebiorczosc lub poczucie nizszosci
wiek (6 - 11) – osoby zaangażowane w relacje: sasiedzi/ szkola pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): poczucie kompetencji. Przyswojenie podstawowych kulturowych umiejetnosci i norm wraz z umiejętnościami szkolnymi i sposobem uzycia narzedzi albo poczucie bycia gorszym.
Tozsamosc lub rozproszenie (pomieszanie) rol
wiek (dorastanie) – osoby zaangażowane w relacje: grupy rowiesnicze pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): zaufanie. W okresie adolescencji jednostka probuje odpowiedzieć na nastepujace pytania: kim jestem?/ jaki jestem? Oraz wypracowywuje wlasny system wartości. Osiagniecie w adolescencji tozsamosci nadaje zyciu kierunek, owocuje wglądem w indywidualne możliwości, zdolności i ograniczenia, stabilizuje koncepcje siebie. Niepowodzenie w uformowaniu adekwatnego poczucia własnej tozsamosci może doprowadzić do dylematu pomieszania rol. To zas często rodzi poczucie nieadekwatności, izolacji, niezdecydowania.
Etapy osiągania dojrzałości:
Tożsamość rozproszona
Tożsamość lustrzana (przejęta)
Tożsamość moratoryjna
Tożsamość dojrzała (osiągnięta)
Tożsamość negatywna*
1.Intymność lub samotność
Wiek (wczesna doroslosc) – osoby zaangażowane w relacje: przyjaciele/malzonek pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): miłośc. Zadaniem tego okresu jest rozwój bliskich i głębokich relacji z innymi bez zatracenia własnej tożsamości. Osiągnąwszy w stadium poprzednim poczucie własnej tożsamości, jednostki starają się teraz zdolne do dzielenia się z innymi w sferze moralnej, emocjonalnej i seksualnej. Dla jednych intymność oznacza małżeństwo, dla innych zaś – nawiązanie i podtrzymywanie ciepłej przyjaźni ( co nie oznacza, ze pierwsze nie może zawierać drugiego). Ci którzy nie potrafią lub nie chcą dzielić się z innymi, cierpią wskutek poczucia samotności lub izolacji
2.Kreatywność lub stagnacja (zaabsorbowanie sobą)
wiek (srodkowa dorosłośc) – osoby zaangażowane w relacje: rodzina/wspolpracownicy pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): troska. Pozytywny biegun tego wymiaru oznacza – najogólniej mowiac ze dorośli maja ochote patrzeć poza siebie i wyrazac zainteresowanie przyszloscia swiata. Rozwojowy przełom oznacza zmiane kierunku inwestowania od potwierdzania własnej tozsamosci ku takim dziqalaniom by być potrzebnym i czynic cos potrzebnego dla innych. Cnota opiekunczosci konkretyzuje się w wychowaniu i uczeniu innych w altruistycznych działaniach, w twórczej pracy ktoera zostawia swój slad w dazeniu do ulepszania systemu społecznego, w przekazywaniu innym wartości fizycznych i duchowych. Jednostka zaabsorbowana sobą jest z kolei nadmiernie skłonna zajmować się własnym samopoczuciem i zyskiem materialnym.
3.Integracja lub rozpacz
wiek (pozna dorosłośc - starosc) – osoby zaangażowane w relacje: wszyscy ludzie pomyślne rozwiązanie kryzysu (cnota): madrosc. Integracja może być efektem całościowego bilansu u schyłku zycia. Wynika ona z oceny zycia jako wartościowego z akceptacja własnych porażek. Pozwala przezwyciezyc lek przed smiercia i godnie się do niej przygotować. Cnota madrosci oznacza umiejetnosc określania celu i sensu własnego zycia oraz wartości zycia w ogole. Niepomyślne rozwiązanie poprzednich kryzysow może wzbudzić poczucie rozpaczy. Ludzie ci postrzegają minione lata jako serie rozczarowan, bledow i porażek.
Społeczne przełomy zyciowe takie zdarzenia które zapoczatkowywuja nowa jakość w kontaktach socjalizowanej jednostki z jej społecznym otoczeniem.
pierwszy społeczny przełom zyciowy: w czasie zycia płodowego dziecka, po 6 miesiacu ciąży – dziecko ma możliwość rejestrowania swoim zmysłem równowagi zmiany pozycji i innych ruchow wykonywanych przez matke, jest zdolny do synchronizacji zswoich ruchow z ruchami matki
drugi społeczny przełom zyciowy: trening czystości często uznawany za początek socjalizacji
trzeci społeczny poziom zyciowy: zabawa dzieci, zabawa tematyczna i nasladowcza, granie roli społecznej uczy się rozumieć siebie i swiat
czwarty społeczny poziom zyciowy: udział dziecka w grach, roznica miedzy gra a zabawa jest taka ze w grze zawsze obowiazuja zasady, przystepuyjac do gry dziecko musi przestrzegać regul
piąty społeczny poziom zyciowy: laczy się z nauka w szkole, w około 3-4 klasie szkoły podstawowej wtedy to proponuje się dzieciom w miare uporządkowany obraz rzeczywistości
szosty społeczny poziom zyciowy: pierwsze bliskie związki heteroseksualne(uzyskanie bezwarunkowej akceptacji siebie od osoby plci przeciwnej)
siódmy społeczny poziom zyciowy: rodzicielstwo, calkowita odpowiedzialność za dziecko
osmy społeczny poziom zyciowy:utrata zdrowia w okresie emerytalnym, ugruntowanie własnej godności w cierpieniu
ROZWÓJ MORALNY W CYKLU ŻYCIA:
Psychologiczne koncepcje rozwoju moralnego
psychoanalityczna koncepcja rozwoju moralnego:
zachowanie człowieka jest funkcja niuswiadomionych procesow
osobowość ma swoja wewnetrzna organizacje która rozwija się wraz z wiekiem jednostki
w ramach tej organizacji możemy wyodrębnić trzy podstawowe warstwy: id, ego, superego
*id inaczej ono:
jest najglebsza warstwa osobowości
stanowi pierwotny i najbardziej prymitywny komponent psychiki
id jest zdeterminowane biologicznie i reprezentuje wszelkie instynktowne popędy
jest podporzadkowane zasadzie maksymalizacji przyjemności co oznacza ze jednostka dazy do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb nie bacząc na wymogi społeczne
id jest struktura dominujaca w niemowlęctwie
*ego inaczej ja:
rozwija się gdy dziecko wchodzi w relacje z otaczającym je swiatem i gromadzi doświadczenia na swój temat oraz na temat swiata (od około 2 r.ż)
ego w porównaniu z id jest układem bardziej doświadczonych procesow które utrzymują kontakt z rzeczywistoscia zgodnie z zasada realizmu
ego z jednej strony czerpie energie z id z drugiej zas umozliwia planowanie i realizacje pragnień w sposób dostosowany do właściwości i wymagan swiata zewnętrznego
jego funkcja jest ciagle godzenie wymagan plynacych ze strony id oraz swiata zewnętrznego
*superego inaczej nad ja
rozwija się od około 4-6 r. ż. Kiedyu dziecko napotyka w kontaktach z otoczeniem społecznym nakazy i zakazy, ograniczające swobodna realizacje pragnień
można powiedzieć ze superego jest zbiorem przyswojonych przez jednostke regul moralnych obowiązujących w jej najbliższym otoczeniu(przede wszystkim rodzinie)
superego jest w znacznej mierze nie swiadome
jego glowne funkcje to krytyka i cenzura jego działaniu towarzysza silne emocje. W przypadku przekraczania regul jednostka odczuwa poczucie winy i nizszosci a w przypadku ich przestrzegania – uczcucie dumy i spełnionego obowiązku.
Podstawowe mechanizmy rozwoju moralnego:
Identyfikacja Na skutek identyfikacji z ojcem a w przypadku dziewcząt z matka dziecko przyjmuje od rodzicow ich postawy i standardy moralne a tym samym normy obowiazujace w danej kulturze. Uwewnętrznione w superego reguly tworza wewnetrzna kontrole nad zachowaniem moralnym a dziecko staje się zdolne do samodyscypliny. W późniejszym okresie do superego wlaczone mogą być reguly pochodzące od innych autorytetow np. w procesie identyfikacji dziecka z wychowawca, nauczycielem lub podziwiana postacia.
Funkcja ego Zdaniem innych badaczy m.in. Eriksona dopiero funkcje ego powodują ze jednostka staje się zdolna przestrzegać akceptowanych zasad, zdolna do planowania i realizacji zamierzen w obliczu wymagan społecznych (superego) i w kontekście impulsow id.
Rozwój moralny jako wynik uczenia się ( koncepcja behawioralna)
Zgodnie z ta koncepcja rozwój moralny to wynik uczenia się przez jednostke norm i wartości obowiązujących w danej kulturze a nabywanie zachowan moralnych jest wyjaśniane w terminach:
Warunkowania klasycznego (Pawlow - pies)
Warunkowania instrumentalnego (Skinner - szczury)
Uczenia się obserwacyjnego (Badura – bicie manekina, dzieci powtarzaja)
Poznawczo - rozwojowa koncepcja rozwoju moralnego
Mechanizm rozwoju moralnego polega na aktywnym organizowaniu oraz reorganizowaniu wiedzy moralnej jaka osoba gromadzi w interakcjach z innymi
Etapy rozwoju poznawczego stanowią niejako podstawy rozwoju moralnego
Stąd też aby wyjaśnić postępowanie morane osoby, należy najpierw poznać jej zdolności rozmumowania oraz wiedzę o problemach moralnych
Rozwój moralny jest przedstawiany jako przechodzenie przez szereg odrębnych stadiów
Do najbardziej wływowych przedstawicieli tego ujęcia zaliczani są J. Piaget i L. Kohlberg
Rozwoj moralny w ujęciu J. Piageta
W fazie heteronomii moralnej:
Osoba dziecko traktuje normy jako zewnętrzne względem jednostki oraz absolutnie i przestrzega ich z uwagi na autorytet znaczących innych oraz sankcje jaki grozza za ich naruszenie
Początkowo dziecko nie tylko widzi określone reguly jako obowiazujace ale uważa ze sa nienaruszalne i należy przestrzegać ich literalnie
Osoba na tym poziomie rozwoju ocenia niewlasciwe działanie na podstawie jego konsekwencji a nie intencji
W fazie autonimii moralnej:
Jednostka kieruje się wartościami i normami moralnymi
Slabna mechanizmy kontroli zewnętrznej a także opinii publicznej na rzecz wewnętrznego samozadowolenia lub nagany
Reguly widziane sa jako wzajemnie uzgodnione a działania oceniane sa ma podstawie towarzyszących im intencji nie zas skutkow.
Teoria skryptu S. Tomkinsa
Według niego od najwcześniejszych chwil zycia człowiek tworzy rodzaj scenariusza sztuki w której gra glowna role
Podstawowym elementem tej sztuki jest scena obejmujaca pamięć określonego zdarzenia w tym uczuc i postaci w niej uczestniczących.
Zycie jawi się jako seria scen, niektóre powtarzają się wielokrotnie lub daja się polaczyc w pewne grupy stad wrazenie rozgrywania powtarzających się scenariuszy
Skrypt to zespol zasad interpretowania, tworzenia umacniania i obrony grupy powiązanych ze sobą scen
Skrypt tworzy się na podstawie określonych scen z dzieciństwa
Najogólniej rzecz ujmując istnieja dwa rodzaje skryptow:
Skrypt typu zaangażowania:
Powstaje na podstawie pozytywnych scen z dzieciństwa czyli takich w których dominowaly uczucia radości optymizmu i ekscytacji
Istota tego skryptu jest zaangażowanie w poprawianie swiata, realizacja celu lub programu zycia który zdaje się zawierac obietnice sukcesu i szczęścia
Sceny porządkowane sa wokół wczesmie określonej i niekwestionowanej wizji idealnego zycia lub społeczeństwa ktora siegajac korzeniami scen z dzieciństwa rzutowana jest w przyszlosc i której osiagniecie staje się celem życia
Skrypt typu zaangażowanie zawiera dynamizm rozwojowy jednostka obejmując nim coraz to nowe pola swej aktywności realizuje kolejne warianty zaangażowania w świecie
Skrypt jądrowy:
Tworzy się wokół sceny z dzieciństwa, w której początkowo dominowały pozytywne uczucia jednak dalszy bieg zdarzeń doprowadził do przekształcenia się sceny w negatywna: uczucia radości i ekscytacji zmieniły się w strach, onieśmielenie, zawód lub wstyd.
Scena ta stanowi jadro od którego wywodzi się pewien specyficzny sposób interpretacji doswiadczen i wydarzen życiowych gdzie scena wyjsciowa sluzy jako forma lub wzorzec
Znaczenie sceny jadrowej wzrasta na skutek wielokrotnego powtarzania się podobnego scenariusza
Jednostka interpretuje po tej linii rozne wydarzenia znajdując na zasadzie analogii kolejne przykłady niepowodzeń konfliktow i rozczarowan
Dodatkowo treści te powracają w pamieci, fantazjach i postawach wobec innych ludzi.