Naturalne i antropogeniczne zmiany środowiska przyrodniczego

1. W środowisku geograficznym obserwujemy przemiany mające swoje źródło w zamierzonej i niezamierzonej działalności człowieka, w działalności gospodarczej człowieka.

2. Regiony Polski gdzie obserwujemy:

   1. dodatni bilans wodny, glebowo-denudacyjny i biomasy: Tatry, Karpaty Fliszowe, lessy(przewaga procesów fizycznych), procesy chemiczne tj. ługowanie oraz biogeniczne: pradoliny

   2. ujemny bilans wodny, glebowo-denudacyjny i biomasy: Pasma Karpat i Sudetów, obszary górnicze(wydobycie materii, pozbycie się wody- odwodnienie- woda apotamiczna)

3. Charakterystyczne cykle zmian:

Cykl dobowy, roczny, kilkuletnie cykle, które związane są ze zmianami słonecznymi, które to powodują drastyczne zmiany środowiska

1. Ukształtowanie współczesnej szaty roślinnej jest efektem:

   1. Zmian kształtów(nachyleń) stoków

   2. Działalności gospodarczej człowieka(neolit-karczowanie lasów i uprawa roli)

   3. Rewolucja agrarna- różne tempo i przebieg w różnych regionach Polski+ rewolucja przemysłowa- doprowadziła w XVII i XVIII w. do bardzo istotnych zmian w środowisku przyrodniczym

   4. Uprawa ziemniaka- poprzez eliminację złóż przyczyniła się do zwiększenia spływów powierzchniowych, zamulania rzek, dziczenia rzek, dostawy rumowiska, czego konsekwencją był wzrost częstotliwości powodzi od XVIII w.

   5. Rewolucja przemysłowa- XIX w. – gwałtowna presja człowieka na środowisko

2. Najbardziej „współczesne” elementy środowiska geograficznego to klimat i wody

Klimat- masy powietrza regulowane układem mórz i lądów i rozkładem ośrodków barycznych. Masy powietrza przesuwają się stale i ciągle. Przewaga cyrkulacji zachodniej.

Woda- bardzo krótki czas przemieszczania i odnowy zasobów. Regulowany klimatycznie roczny cykl opadów.

1. Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu geosystemu wprowadziła działalność gospodarcza człowieka. Jej intensyfikacja datowana jest od czasów:

   1. Neolitu ok. 6-5 tys. lat temu- karczowanie lasów i uprawa roli

   2. Rewolucja agrarna- różne tempo i przebieg w różnych regionach Polski- rewolucja przemysłowa

   3. Uprawa ziemniaka

   4. Rewolucja przemysłowa

2. Środowisko „geotechniczne” lub antropogeniczne jest to środowisko geograficzne (w którego skład wchodzą wszystkie komponenty przyrodnicze +człowiek, włączając w to środowisko uprawowe-kulturalne) do tego środowiska włączane są również miasta(wszystko co jest związane z działalnością człowieka w miastach)

3. Zakres zmian klimatu na terenach Polski w czasach historycznych:

Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu geosystemów wprowadziła gospodarka człowieka.

Pierwszym etapie zmianie uległ klimat:

- podwyższenie temperatur na terenach wylesionych(wypalanie)

- zmniejszenie się wysokości opadów atmosferycznych

- wyraźne zmiany w bilansie promieniowania(pyły)

- zwiększenie efektu szklarniowego

- przemysł i wielkie skupiska przemysłowe

2. Analizując czynniki gospodarczej działalności człowieka wpływające na przemiany środowiska geograficznego możemy wyróżnić następujące rodzaje oddziaływania:

1. fizyczno-geograficzne lub socjologiczno-ekonomiczne

2. bezpośrednie lub pośrednie

3. krótkotrwałe lub długotrwałe

4. lokalne, regionalne lub globalne

5. silne lub stałe

6. odwracalne lub nieodwracalne

7. jakościowe i ilościowe

8. punktowe lub obszarowe

9. zachodzące w przeszłości, obecnie lub w przyszłości

Efekt synergizmu- po nałożeniu oddziaływań efekt nie jest sumą a nawet potęgą.

1. Przykłady i skutki zmian w środowisku w efekcie zmiany sieci rzecznej:

Czynniki: mogą wywierać wpływa na cykl hydrologiczny np. jako rezultat celowej i bezpośredniej modyfikacji sieci rzecznej.

1. Przykłady i skutki zmian w środowisku w efekcie poboru i transferu wody:

   1. Mogą zmieniać strukturę i reżim odpływu

   2. Mogą modyfikować formowanie się odpływu rzecznego i inne składowe bilansu, jak ewaporacja, transpiracja- mają wpływ na duże powierzchnie- zmiana użytkowania ziemi.

   3. Mogą łącznie lub indywidualnie modyfikować cechy klimatu nie tylko w lokalnej, ale i globalnej skali-zaburzenia cyklu obiegu wody

   4. Intensyfikacja rolnictwa- występuje zmniejszony odpływ, rośliny uprawne pobierają więcej wody niż łąki i pastwiska. W ciągu ostatnich 100 lat odpływ zmienił się o 6-8mm.

   5. Procesy melioracyjne prowadzą do zmniejszania się powierzchni bagien i torfowisk

   6. Pobór wody w celach przemysłowych może całkowicie zaburzyć reżim odpływu np. rzeka Brynica- zapora na zbiorniku w Kozłowej Górze

   7. Drenaż- wpływa na reżim wód podziemnych np. Góra Supraśla- na skutek melioracji terenów podmokłych, torfowisk nastąpiło obniżenie zwierciadła wód podziemnych o 33cm. A w kotlinie Sandomierskiej obniżenie zwierciadła wód podziemnych wynosiło 1-2m. Woda ta została odprowadzona z terenów Polski bezpowrotnie

   8. aglomeracja Łódzka- wykorzystuje wody Pilicy, ścieki komunalne odprowadzane do Bzury

   9. GOP[ pobór wody ze zlewni Wisły i przerzut jej do GOPu, sieć hydrograficzna jest wzbogacona o 30-40%

   10. Skutkiem rozbudowy miast jest zwiększenie sieci powierzchniowej, likwiduje się meandry, rzeki się kanalizuje

2. Skutki zmian w środowisku geograficznym wywołane zmianą zalesienia i intensyfikacją rolnictwa:

   1. Intensyfikacja rolnictwa- występuje zmniejszony odpływ, rośliny uprawne pobierają więcej wody niż łąki i pastwiska. W ciągu ostatnich 100 lat zmienił się o 6-8mm.

   2. Procesy melioracyjne gruntów oraz ich regulacją prowadzą do odwodnienia(zmniejszania się powierzchni bagien i torfowisk)

   3. Usunięcie lasów i roślinności(łąki, roślinność krzewiasta)- efekty hydrologiczne(wzrost przepływu rzek i sedymentacji w korytach-zmniejszenie ewapotranspiraji i intercepcji)

   4. Niszczenie stoków na przełomie XVII i XVIII wprowadzeniem uprawy ziemniaka

3. Skutki zmian środowiska przyrodniczego spowodowane urbanizacją:

   1. Usunięcie lasów i roślinności

   2. Budowa pojedyńczych domów i ulic- zmniejszenie infiltracji i obniżenie się pierwszego poziomu wód gruntowych, zwiększenie przepływów burzowych oraz pogłębienie niżówek w czasie okresów suchych

   3. Całkowita zabudowa miejsca z terenów śródmieścia i obszarów podmiejskich- uszczelnianie powierzchni produkuje czas odpływu i koncentracji fali wezbrań, znacznie zwiększone objętości odpływu oraz powoduje występowanie „powodzi miejskich”

   4. Owoczesna zabudowa ze skanalizowaniem całego obszaru- kształtowanie fali wezbrania na obszarze zurbanizowanym, które mogą intensyfikować powodzie poza miastem

   5. Wpływ miasta na przyrodę jest największy w stosunku na wpływ na wodę i atmosferę- dokładniej ma wpływ na formowanie się wielkich wezbrań i duży wpływ w okresie suszy- niżówki są w znacznie mniejszych miastach

4. Skutki zmian środowiska geograficznego spowodowane działalnością górniczą i przemysłową:

   1. Odwadnianie terenu: złoże musi być osuszone

   2. Pogorszenie jakości wód głębinowych

   3. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych

   4. Osiadanie i zapadanie terenu

   5. Niszczenie gleby

   6. Tworzenie się lejów depresyjnych- zmiana warunków wilgotnościowych, zmiany układów sieci hydrograficznej

   7. Tworzenie zbiorników antropogenicznych- woda nie infiltruje, ale się wylewa

   8. Znaczne zmiany stosunków wodnych spowodowane wytapianiem siarki

   9. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych

   10. Wydobywanie skały płonnej, składowanie na hałdach jest źródłem toksycznych metali ciężkich siarczanów

   11. Emisja ścieków i składowanie śmieci i odpadów

   12. Wyrobiska kopalnianie, piaskowe i odkrywkowe

5. Wymień rodzaje zabudowy hydrotechnicznej i ich skutki w środowisko dolin rzecznych:

   1. Zapory

   2. Kanalizacja

   3. Obwałowanie rzeki

   4. Pobór i transport wody

   5. Melioracja-poprawa obiegu wód

   6. Uprawa roślinności

   7. Urbanizacja i uprzemysłowienie

6. Zmiany zasobów i jakości wód powierzchniowych w Polsce na skutek procesów naturalnych i antropogenicznych:

   1. Procesy naturalne(neogeniczne)

-na skutek długookresowych zmian klimatycznych w XX w. temperatura wzrosła o 0,7*C co dało wzrost parowania o 10%

- zmianom ulega powierzchnia jezior, wiele jezior płytkich uległo zasypaniu. 7-10 tys. lat temu powierzchnia jezior była ok. 3 razy większa niż obecnie. Stopień jeziorności wynosił 13% teraz 4%

b) procesy antropogeniczne:

- zmiany na skutek zasolenia wód słodkich w bliskości morza lub w głębi kraju. Stwarza to problem dostępu do wody w strefie nadmorskiej. Prowadzi to do powstawania leja depresyjnego, w momencie przerwania leja do studni nalewa się słona woda.

- degradacja jakości

- zubożenie lasów

18. Zmiany zasobów i jakości wód podziemnych w Polsce na skutek procesów naturalnych i antropogenicznych

a) zmiany zalegania poziomu wód gruntowych, głównym powodem jest zwiększenie zapotrzebowania na wodę. Może być to spowodowane też wydźwignięciem terenu.

b) procesy antropogeniczne:

- obniżanie poziomu wód gruntowych rzek karpackich na skutek eksploatacji rumoszu z doliny rzecznej

- degradacja jakości- zanieczyszczenia mechaniczne, chemiczne, biologiczno-organiczne, skażenia, zatrucia, podgrzanie wód

- zubożenie lasów- powoduje zmniejszenie ilości wód dyspozycyjnych na danym obszarze w głównej mierze zachodzi przez uszczuplenie odpływu stałego regulowanego retencją gruntową

19. Wpływ budowy zbiornika zaporowego na warunki klimatyczne jego otoczenia:

1. oddziaływanie zbiornika na klimat jest zmienne w ciągu roku, głównie z powodu zmian termiczno-ewapotranspiracyjnych zbiornika

2. zbiornik nie wpływa na wilgotność powietrza, ale obniżenie wilgotności i mniejsze zachmurzenie

3. zbiorniki nizinne- zakres zmian w Polsce od 2 do od brzegu

4. zbiorniki górskie- zmiany odnoszą się tylko do zwierciadła wody, doliny rzecznej

5. zbiornik wpływa na złagodzenie amplitudy temperatury- obniżenie temperatury maksymalnej, podwyższenie temperatury minimalnej

6. wzrost temperatury powietrza

7. zmiany stosunków wiatrowych, wiatr odgrywa istotną rolę, transport ciepła i pary wodnej

8. cyrkulacje bryzowe decydują o oddziaływaniu zbiornika na otoczenie. W zależności od pory doby cyrkulacja może być wspomagana lub tłumiona przez cyrkulację dolinno-górską

9. zmniejszenie zachmurzenia nieba

10. opady atmosferyczne- 1. zbiorniki retencyjne powodują wzrost opadów, 2. przeciwnie

20. Wpływ budowy zbiornika zaporowego na zmiany reżimu odpływu i termiki wody rzecznej poniżej zapory:

1. Zmiany termiki wód zależą od:

- przeznaczenia zbiornika retencyjnego

- miejsca odpływu wody

- czasu wymiany wody w zbiorniku

1. Zmiany temperatury wody wpływającej ze zbiornika- 2 odmienne okresy w ciągu roku

- okres ocieplania wód rzecznych-jesień, zima

- okres ochładzania wód rzecznych przez wody ze zbiornika- wiosna, lato

Długość i wielkość tych okresów zależy od zbiornika i intensywności wymiany wody w zbiorniku

- zmiany w obrębie koryta maleją wraz z biegiem rzeki

- zmiany zlodzenia rzeki- charakter, rozmiary zmian po wybudowaniu zbiornika zależą od transformacji temperatury wody w zbiorniku. Istotne jest zwiększenie odpływu w okresie jesienno-zimowym

- zmiany kierunku zlodzenia w rzece, poniżej zbiorników tworzy się lód

21. Wpływ budowy zbiornika zaporowego na stosunki hydrogeologiczne w strefie czaszy zbiornika i poniżej zapory:

[3. strefy:

- strefa główna- przylegająca do zbiornika wodnego po jego obu stronach, zajmuje największą powierzchnię, odgrywa zasadniczą rolę; strefa może rozciągać się od kliku-do kilkudziesięciu km po obu stronach

- strefa przy zaborze- obejmuje tereny w sąsiedztwie czoła zapory, jej zasięg zależy od wysokości piętrzenia się wody w zbiorniku oraz od warunków geologicznych

- strefa cofki- zajmuje tereny w miejscu ujścia rzeki do niecki zbiornika, występuje tu akumulacja, tworzą się delty utrudniające spływ wody gruntowej do rzeki]

1. podniesienie wód gruntowych i zatopienie niższych partii terenu

2. skutki dodatnie- nagromaczenie dodatniej ilości wody

3. skutki ujemne- podtopienie terenu