17.11.2009

Ekonomika środowiska

• Dyscyplina naukowa traktująca o ekonomicznych aspektach ochrony środowiska.

Ekologia

-Samodzielna nauka przyrodnicza badająca wzajemne stosunki i zależności jakie zachodzą pomiędzy organizmami, a otaczającym je środowiskiem.

Ochrona środowiska

-Świadoma i celowa działalność człowieka ukierunkowana na zaspakajanie jego potrzeb w sposób racjonalny. Nienaruszająca naturalnej równowagi biologicznej, nie stwarzająca trwałych zmian w środowisku wytwarzająca warunki do odbudowy środowiska.

Sozologia

-Nauka o przyczynach i skutkach przemian zachodzących w układach przyrodniczych w wyniku działalności gospodarczej człowieka oraz o metodach zapobiegania ujemnym następstwom tej działalności.

Sozotechnika

-Nauka o ochronie środowiska za pomocą techniki

Ekosystem

-System przyrodniczy składający się z dwóch podstawowych elementów:

• Biotop – naturalne środowisko życia biocenozy

• Biocenoza – organizmy żywe

Początki rozwoju działalności na rzecz ochrony środowiska koniec lat 60 początek 70.

Po II w.ś. dało się zaobserwować globalne skutki degradacji środowiska.

Socjalizm wzrost (nie jakość, ale ilość dziedziny kapitałochłonne, energochłonne) ≠ rozwój

Nie zwracano uwagi na ochronę środowiska bo wcześniej nie obserwowano nigdy na taką skalę degradacji środowiska.

Powiązania gospodarcze ze środowiskiem:

• Wykorzystanie przestrzeni geograficznej jako pola działalności gospodarczej

• Przemieszczanie elementów środowiska

• Pozyskiwanie surowców i energii

• Emitowanie odpadów do otoczenia i ich asymilacja.

Środowisko naturalne

• Nie przetworzone przez człowieka, nie ma takiego stricte naturalnego

Środowisko naturalne (definicja)

• Zespół elementów przyrodniczych, które tworzą:

  • Przestrzeń geograficzna łącznie z glebą

  • Zasoby mineralne

  • Zasoby wodne

  • Zasoby biotyczne (flora + fauna)

  • Wartości krajobrazowe, estetyczne.

24.11.2009

U’Thant

• Sekretarz generalny ONZ – użył po raz pierwszy terminu ochrona środowiska environnental protection

• 26.05.1969 r. – wygłosił raport „Człowiek i środowisko”

  • po raz I w dziejach ludzkości pojawił się kryzys nazwany przez niego Globalnym Kryzysem Ekologicznym (dotknął wszystkie kraje świata) - naruszenie globalnej równowagi ekologicznej

  • U’Thant zwrócił uwagę na zagrożenie globalną katastrofą ekologiczną

Symptomy zagrożenia:

• Nadmierna eksploatacja demograficzna

• Niedostateczna integracja rozwoju techniki z wymogami środowiska

• Bezplanowy rozwój stref miejskich

• Masowe wyniszczanie ziem uprawnych

• Zwiększające się niebezpieczeństwo wyginięcia wielu form życia roślinnego i zwierzęcego

Raport U’Thante (4 części) O problemach:

1. osiedli ludzkich i rozwoju przemysłowego

2. racjonalnego wykorzystywania i rozwoju zasobów naturalnych globu ziemskiego

3. zatruwania i zanieczyszczaniu środowiska człowieka

4. ochrony wartości środowiska człowieka

Niektóre problemy mają charakter lokalny.

Czerwiec 1972 r. Sztokholm (konferencja ONZ) „Konferencja Sztokholmska”

• Nie wzięły w niej udziału państwa bloku wschodniego

• Zapis uznający, że wszyscy ludzie mają prawo do wolności, równości oraz do godnego życia w czystym i niezdegradowanym środowisku.

1972 r. – opublikowano tzw. I Raport Klubu Rzymskiego pt. „Granicie Wzrostu”

• Klub Rzymski

  • Dobrowolne stowarzyszenie naukowców z całego świata zajmujących się określeniem teoretycznych podstaw przyszłego rozwoju naszej cywilizacji

• Mieli opracować długoterminową prognozę rozwoju cywilizacji

• „Świat jest systemem złożonym z wielocykliczną strukturą, natomiast w świecie tym człowiek oraz technika, którą on się posługuje należą do elementów najbardziej złożonych, aktywnych a przy tym najszybciej zmieniających się”.

• Założenia:

  • I założenie: Model 5 zmiennych zagregowanych

1. Zaludnienie

2. Zasoby naturalne

3. Zasoby żywnościowe/na jednego mieszkańca Ziemi

4. Produkcja przemysłowa/per capita

5. Coroczne rozmiary zanieczyszczeń środowiska

Metoda ekstrapolacji

• budowanie obrazu przyszłości na bazie przeszłości (trendy rozwojowe)

Globalna lista zanieczyszczeń/zagrożeń (lista opracowana przez UNESCO):

1. CO₂

• substancje gazowe, toksyczne, lekkie, emitowane do górnych warstw atmosfery, trudno je zatrzymać i ograniczyć, wydzielany przez spalanie w procesach przemysłowych efekt cieplarniany.

• Protokół z Kioto o ograniczeniu emisji CO₂ (nie podpisany przez USA)

1. CO – tlenek węgla

• powstaje głównie w wyniku niecałkowitego spalania paliw organicznych: ropa naftowa, węgiel, gaz ziemny, węgiel brunatny

• w dużych ilościach wydzielany jest przez rafinerie ropy naftowej, motory spalinowe, paleniska, przemysł metalurgiczny zaczadzenia

• SO₂ – dwutlenek siarki emitowany głównie przez elektrownie opalane węglem kamiennym silnie zasiarczonym, fabryki, urządzenia grzewcze

• Powoduje:

  • podatność na choroby dróg oddechowych

  • Kwaśne deszcze, zakwaszenie gleb, skażenie roślin

  • Niszczenie zabytków – żrące właściwości

  • Przyśpieszona korozja metali

1. NO, NO₂ (NO – tlenki azotu)

• powstają w wyniku spalania w wysokiej temperaturze – emitowane przez silniki spalinowe, energetyka, ciepłownictwo silnie toksyczne dla organizmu

1. Fosfor P

• detergenty, nadmierne nawożenie pól nawozami fosforowymi

• dostaje się do śródlądowych zbiorników wodnych eutrofizacja zbiorników – na skutek reakcji z N i C zarastanie zbiorników

1. Rtęć

• działalność przemysłu – produkcja: chlor, barwniki, papier, paliwa organiczne, kopalnie i rafinerie rtęci, spalanie organiczne, aparatura elektryczna

• metal ciężki – kumuluje się w organizmie zanieczyszczenie układu nerwowego

1. Ołów Pb

• benzyna ołowiowa, hutnictwo cynku i ołowiu, przemysł chemiczny, pestycydy

• zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby nowotwory (narusza metabolizm komórkowy)

• Ropa naftowa wycieki z tankowców zanieczyszczenia

1. Pestycydy

• zbyt duża ilość używana w uprawach rolnych

• trudno rozkładalne, kumulują się nowotwory

• Sztuczna promieniotwórczość efekt produkcji energii jądrowej w elektrowniach, próby z bronią jądrową nieodwracalne zmiany genetyczne, rak krwi

1.12.2009

1987 r. – Raport pt. „Nasza wspólna przyszłość” Światowej Komisji ds. Rozwoju i Odnowy Środowiska ONZ

• Sustainable development ≈ ekorozwój ≈ rozwój zrównoważony ≈ rozwój trwały i zrównoważony ≈ rozwój samopodtrzymujący się ≈ rozwój sustensywny?

Ekorozwój

1. Dziś

   • taki sposób prowadzenia działalności gospodarczej który nie narusza środowiska człowieka w sposób trwały i uniemożliwiający jego odtworzenie, godząc przy tym prawa przyrody z prawami ekonomii, gwarantując przy tym poprawę oraz zachowanie wysokiej jakości życia.

2. W praktyce

   • Całościowe, systemowe ujmowanie zjawisk gospodarczych, społecznych i przyrodniczych, postrzeganie ich współzależności a szczególnie zależności między różnymi formami użytkowania środowiska a stanem ekosystemów i jakością życia społeczeństwa

   • Wybór priorytetów rozwojowych – produkcyjnych i konsumpcyjnych przy stosowaniu zestawu kryteriów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych

   • Traktowanie środowiska przyrodniczego jako organicznej całości która podlega stałym procesom rozwojowym o charakterze ewolucyjnych i sporadycznym przekształceniom typu rewolucyjnego (pod wpływem działalności człowieka lub naturalnych katastrof)

   • Ocenianie zmian stanu środowiska poprzez nowy paradygmat jego wartości, jakim jest zachowanie zdolności ekosystemów do trwałego rozwoju.

   • Bilansowanie korzyści i strat w odniesieniu do 3 sfer: gospodarki, społeczeństwa i środowiska

Ekorozwój

• proces realizacji jednego/wielu określonych celów

• główny cel: lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska przyrodniczego.

• wiązkę tych celów przyjmowanych w oparciu o kryterium moralno-etyczne stanowią:

  • Dobrobyt (społeczny i materialny)

  • Sprawiedliwość (wewnątrz i międzygeneracyjna)

  • Bezpieczeństwo

Cele ekorozwoju w interpretacji F. Capry to rodzaje działań:

• Długotrwałe wykorzystywanie odnawialnych zasobów naturalnych

• Efektywna eksploatacja nieodnawialnych źródeł energii

• Utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów

• Ochrona różnorodności genetycznej oraz ogólna ochrona przyrody

• Zachowanie i polepszanie stanu zdrowia ludzi, bezpieczeństwa pracy i dobrobytu.

Proces realizacji pewnego zbioru społecznie pożądanych celów widzą w koncepcji ekorozwoju D. Pearce, E. Barbier, A. Markandy poprzez:

• Spełnienie celów społecznych i humanistycznych:

  • likwidacja głodu, chorób, nędzy, analfabetyzmu, edukacja, zaspokojenie potrzeb intelektualnych narodów, ochrona zdrowia i życia ludzkiego, położenie kresu wojnom, nienawiści, zniewoleniu i dominacji jednych narodów nad innymi.

• Osiągnięcie celów ekologicznych:

  • powstrzymanie degradacji środowiska ziemi, wyeliminowanie zagrożeń, zapewnienie przetrwania gatunków, zwiększenie bogactwa przyrodniczego Ziemi

• Realizacja celów ekonomicznych:

  • zaspokojenie potrzeb materialnych ludności świata, zróżnicowanie tempa wzrostu dochodu narodowego na osobę w różnych regionach świata i kraju, transfer kapitału i nagromadzonych bogactw, dostosowanie techniki i technologii produkcji do wymogów środowiska przyrodniczego, zaprzestanie produkcji do celów wojennych.

Szczególną choć nie wyłączną rolę w zapewnieniu realizacji „społecznych celów nadrzędnych” odgrywa utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodniczego czyli:

• stałości zasobu tzw. kapitału naturalnego.

• Implikuje ona również nie pogarszającą się jakość zasobów naturalnych.

Stałość kapitału naturalnego jest w szczególności warunkiem sprawiedliwości międzygeneracyjnej. Syntezę powyższych spostrzeżeń ilustruje tabela.

EKOROZWÓJ JAKO ZBIÓR CELÓW

Rodzaje celów	Sposoby i kierunki realizacji
Społeczne cele nadrzędne	Dobrobyt – sprawiedliwość – bezpieczeństwo
Cele o charakterze idealizacyjnym	Rozwój – utrzymanie funkcji ekologicznych
Cele „empiryczne”	Różne rodzaje działalności ekonomicznej i społecznej – stały zasób kapitału naturalnego

Cele ekorozwoju wg Kozłowskiego (kategorie):

• Bezpieczeństwo dla zdrowia ludzkiego i środowiska

• Równowaga ekologiczna w podstawowych ekosystemach

• Niezbędne warunki ochrony biologicznych sił człowieka

• Możliwość dalszego rozwoju gospodarczego.

Ekorozwój

• Proces, który kieruje się w swej praktycznej realizacji charakterystycznymi dla siebie zasadami, które tworzą swoistego rodzaju ideologię tego procesu, będąc jednocześnie wytycznymi do podejmowania określonych działań praktycznych.

8.12.2009

Zasady ekorozwoju:

-praworządność

-miedzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej

-respektowania ekorozwoju

-inegralności środowiska

-koperacji w ochronie środowiska

-ekonomizacji

-prewencji

-reagowania na istniejące zagrożenia

-parcypacji publicznej

-regionalizacji polityki ekologicznej

1. Respektowania ekorozwoju (z. ekologizacji gospodarki i jej rozwoju; z. integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i społecznego)

   • Obowiązek ochrony środowiska nie może pozostawać w konflikcie z systemem gospodarczym, lecz jest elementem i warunkiem prawidłowego gospodarowania

   • Realizacja tej zasady wymaga spełnienia postulatów:

     • Równorzędność polityki ekonomicznej, gospodarczej, społecznej i przestrzennej

     • Integralność wymienionych polityk

     • Harmonizacji procesów gospodarczych z przyrodniczymi

       • dostosowanie rodzaju i zakresu prowadzonej działalności do potencjału środowiska

     • Trwałego i zrównoważonego rozwoju

       • w długotrwałym procesie przekształceń strukturalnych kształtować się będzie rozwój trwały, stabilny, zrównoważony i samopodtrzymujący się czyli rozwój zaspokajający potrzeby pokolenia obecnego i nie ograniczający pokoleniom przyszłym możliwości zaspokojenia ich potrzeb

2. Integralności środowiska (ekosystemu)

   • Istotą jest „Myśleć globalnie, działać lokalnie”

3. Kooperacji w ochronie środowiska

   • Ma istotne znaczenie dla respektowania zasady integralności

   • Szczególna rola kooperacji ujawnia się w sytuacji problemów globalnych, kontynentalnych i transgranicznych

4. Ekonomizacji (efektywności ekologicznej i ekonomicznej ochrony środowiska)

   • postulat osiągania celów ekologicznych przy min. koszcie społecznym

   • Wymaga odpowiedniego wykorzystania mechanizmów ekonomicznych i mechanizmu rynkowego w polityce ekologicznej

   • Sprawca zanieczyszczeń płaci (zasada):

     • „Zanieczyszczający płaci” – sprawca zanieczyszczenia finansowo odpowiada za spowodowane skutki

     • „Użytkownik płaci” – jeżeli użytkownik dobra powoduje w procesie konsumpcji lub użytkowania niekorzystne efekty środowiskowe, to musi ponieść skutki finansowe

     • „Poszkodowany płaci” – udział poszkodowanych w realizacji przedsięwzięcia ekologicznego w podmiocie zanieczyszczającym, może to mieć miejsce zwłaszcza wówczas gdy koszty eliminacji są niższe od kosztów likwidacji skutków zanieczyszczenia

Podzasady:

1. „wspólnej odpowiedzialności”

   • Współfinansowanie ze środków publicznych likwidowania starych źródeł zagrażających środowisku albo realizacji wspólnych przedsięwzięć ochronnych o zasięgu regionalnym lub subregionalnym

2. Etapowania i wyboru priorytetów

   • Konieczne ze względu na ogromną dysproporcję między potrzebami a możliwościami finansowymi przedsięwzięć proekologicznych

3. Uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej

   • Ze względu na dużą rolę planowania przestrzennego w prawidłowym gospodarczym kapitale naturalnym

1. Prewencji (zapobiegania zanieczyszczeniom)

   • likwidacja zanieczyszczeń u źródła

   • przy wyborze środków zapobiegania i likwidacji skutków zanieczyszczeń działania powinny być oceniane wg następującej hierarchii:

     • unikanie wytwarzania zanieczyszczeń

     • recyrkulacja – zamykanie obiegów materiałów i surowców, odzyskiwanie energii, wody i surowców z odpadów, ścieków i gazów odlotowych

     • neutralizacja zanieczyszczeń – oczyszczanie ścieków, gazów odlotowych, neutralizacja i składowanie odpadów stałych

   • realizacja tej zasady sprowadza się do promocji technologii niskoemisyjnych, przyjaznych środowisku, ograniczania wykorzystania tradycyjnych surowców i energochłonnych dziedzin gospodarowania

2. Reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne

   • likwidowanie negatywnych skutków działalności prowadzonej w przeszłości lub bieżącym reagowaniu na pojawiające się zagrożenia

3. Partycypacji publicznej

   • mająca wyraz w udziale społeczności lokalnych w rozwiązywaniu problemów ekologicznych

   • tworzenie instytucjonalnych i prawnych warunków uczestniczenia obywateli i grup społecznych oraz organizacji pozarządowych w procesie ochrony środowiska, który powinien zapewnić:

     • czynny udział obywateli i organizacji społecznych w kontroli społecznej dotyczącej działań z zakresu ochrony środowiska

     • powszechne prawo do roszczeń o zaniechanie lub ograniczenie działań szkodliwych dla środowiska

     • powszechne prawo do informacji o stanie środowiska i sposobach jego ochrony

4. Regionalizacji polityki ekologicznej

   • dostosowanie działań ekologicznych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienie regionalnym i lokalnym władzom wyboru narzędzi realizacji polityki ekologicznej

   • w tym celu konieczne jest:

     • przeniesienie zasadniczej części uprawnień decyzyjnych w zakresie ochrony środowiska na organy terenowe i pozostawienie władzom centralnym uprawnień o charakterze ogólnym

     • rozszerzenie lub nadanie kompetencji samorządowi lokalnemu i terenowej administracji rządowej do nakładania regionalnych opłat, norm i wymogów ekologicznych wobec podmiotów gospodarczych

     • regionalizacja polityki ekologicznej państwa poprzez tworzenie polityk regionalnych zintegrowanych ze strategiami rozwoju regionalnego

     • regionalizacja mechanizmów polityki ekologicznej zwłaszcza w przypadku obszarów ekologicznego zagrożenia (uprzemysłowionych lub zurbanizowanych) o dużych wartościach przyrodniczych z przewagą funkcji ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz dużą rolą nadleśnictwa i rolnictwa ekologicznego

     • koordynowanie i powiązanie polityki regionalnej państwa i problemowych polityk regionalnych z europejskimi ekosystemami lokalnymi

15.12.2009

1. Praworządności

   • konieczność przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego stosowania tak, aby przepisy były ściśle i bezwzględnie przestrzegane

2. Międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej

   • praktycznie oznaczana ona:

     • powszechność ochrony, bez jakichkolwiek odstępstw od tego obowiązku i jednakowe prawo wszystkich podmiotów do korzystania ze środowiska oraz jednakowy obowiązek jego ochrony

     • presję moralną

     • nieprzekraczanie możliwości asymilacyjnych środowiska

     • koncesjonowanie użytkowania zasobów środowiska poprzez konieczność uzyskania pozwoleń na wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza, szczególnie na korzystanie z wód i urządzeń wodnych, na wycinanie drzew i lasów, składowanie odpadów, ustalenie norm hałasu i wibracji, koncesjonowanie poszukiwań i wydobycia kopalin

   • sprawiedliwość międzygeneracyjna wymaga:

     • zachowania odpowiedniej jakości środowiska

     • zabezpieczenia zasobów podstawowych surowców, w tym zwłaszcza energetycznych na potrzeby przyszłego wzrostu gospodarczego

Klasyfikacja instrumentów z zakresu zarządzania procesami kształtowania ochrony środowiska zgodnie z założeniami koncepcji ekorozwoju:

1. instrumenty ekonomiczno-rynkowe

2. finansowe

3. zakresu organizacji, zarządzania, marketingu

4. o charakterze oddziaływania społecznego

Instrumenty ekonomiczno-rynkowe

• zaliczane do narzędzi pośredniego oddziaływania

• ich stosowanie uważane jest za zgodne z filozofię wolnego rynku i łącznie z instrumentami oddziaływania bezpośredniego wykazuje wysoką efektywność.

• Zadanie: inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania z zasobów i walorów środowiska, eliminowanie z rynku produktów, których wytwarzanie lub użytkowanie jest uciążliwe dla środowiska, zinternalizowanie kosztów zewnętrznych oddziaływania procesów produkcyjnych na środowisko oraz gromadzenie środków finansowych na przedsięwzięcia ochronne.

• Zalicza się do nich:

  • Opłaty

  • Subwencje

  • Bodźce finansowe wspierające egzekucję prawną

  • Systemy depozytowe

  • Zastawy ekologiczne

  • Rynek uprawnień do handlu emisjami

  • Ubezpieczenia ekologiczne

Opłaty wg Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej:

• największa i najbardziej rozbudowana w polskim systemie instrumentów ekonomiczno-rynkowych grupa

• ponoszą podmioty gospodarcze za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian.

• opłaty typowo ekologiczne (wg sprawozdawczości statystycznej)

  • wszystkie te opłaty (i należności), które kierowane są przynajmniej w części na konta funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (funduszy ekologicznych) różnych szczebli (narodowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych).

Opłaty ekologiczne:

-za korzystanie za środowiska

*z zasobów środowiska

*za wprowadzenie zmian w środowisku

-za usuwanie drzew i krzewów

1. Opłaty za korzystanie ze środowiska

   1. opłaty za korzystanie z zasobów środowiska tj. za pobór wód

      • opłaty te są w grupie typowych opłat ekologicznych

      • dzielą się na opłaty za pobór wody:

        • powierzchniowej śródlądowej

        • podziemnej

      • w zależności od jakości pobranej wody (przy czym jakość określona jest przez sposób uzdatniania wody na potrzeby zakładu) i od obszaru kraju odpowiednie rozporządzenie wprowadza „współczynniki różnicujące” stawki opłat (mnożniki do stawek) wynoszące:

        • od 0,2 d0 2 dla wód podziemnych

        • od 0,5 do 2,8 dla wód powierzchniowych

        • od 1 do 1,2 w zależności od poboru wody

   2. opłaty za wprowadzanie zmian w środowisku tj. za:

      • emisję gazów i pyłów

        • 62 substancje lotne

        • stawki określone w złotych za kg substancji wprowadzonej do powietrza

        • pobierane w sytuacjach, gdy nie ma możliwości ustalenia ich rodzaju i ilości

        • uiszcza się je w wypadkach:

          • Spalania różnego rodzaju paliw w kotłach o mocy cieplnej do 5 MW – w złotych na tonę spalanego paliwa

          • Spalania różnego rodzaju paliw w silnikach spalinowych – w zł za tonę spalonego paliwa

          • Przeładunku benzyn silnikowych - w zł na tonę benzyny

          • Chowu i hodowli drobiu – w zł na stanowisko i rok

      • odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi

        • Jest najbardziej rozbudowaną grupą opłat

        • Do ścieków objętych opłatami zalicza się:

          • Wody zużyte na cele gospodarcze lub bytowe

          • Ciekłe odchody zwierzęce

          • Wody opadowe lub roztopowe

          • Wody odciekowe ze składowisk odpadów

          • Wykorzystane solanki

          • Wody lecznicze i termalne

          • Wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych

          • Wody odprowadzane z obiektów chowu i hodowli ryb lub innych organizmów wodnych

      • Składowanie odpadów

        • Wyrażone w zł za tonę

        • Jednostkowa stawka opłaty zależy od typu składowanego odpadu

        • ponosi się za umieszczenie odpadów na składowisku (Ustawa Prawo o ochronie środowiska)

        • ponosi ją posiadacz odpadów czyli zgodnie z art.3 ust. o odpadach władający powierzchnią ziemi, na której znajduję się składowisko, a więc zarządzający składowiskiem. Jeżeli podmiot ma uregulowany stan prawny w zakresie gospodarowania odpadami i przekazuje odpady do składowania na składowiskach odbiorcom również posiadającym wymagane zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami, i na terenie, którym włada, nie ma własnych składowisk odpadów, to nie wnosi opłat za składowanie odpadów.

2. Opłaty za usuwanie drzew i krzewów (wynikające z ustawy o ochronie przyrody)

• Płacą wszyscy posiadacze nieruchomości

• Na ogół nalicza wójt, burmistrz albo prezydent miasta jako organ właściwy do wydawania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, a nie sam posiadacz nieruchomości (Nie dotyczy to tylko sytuacji, gdy usuwane drzewo lub krzew znajdują się na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków organem wydającym odpowiednie zezwolenie oraz naliczającym i pobierającym opłatę jest wojewódzki konserwator zabytków)

• nie pobiera się:

  • od osób fizycznych, które wycinają drzewa lub krzewy w celach niezwiązanych z działalnością gospodarczą,

  • za usuwanie drzew owocowych, drzew zagrażających bezpieczeństwu ludzi lub mienia w obiektach budowlanych, usunięcie drzewa w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych.

12.01.2010

„Podatek i opłaty ekologiczne” – Piotr Małecki

Subwencje

• pomoc finansowa przyznawana podmiotom prawnym podejmującym działania pracochłonne, szczególnie w tych przypadkach, gdy koszty końcowe redukcji zanieczyszczeń są znacznie wyższe od sumy opłat i podatków uiszczanych z tytułu emisji tych zanieczyszczeń, lub gdy jest realizowane przedsięwzięcie ochronne służące wielu podmiotom.

Do subwencji należą:

• Dotacje i pożyczki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz z wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środków i gospodarki wodnej na dofinansowanie przedsięwzięć o charakterze proekologicznym

• Preferencyjne zasady kredytowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska (obecnie tylko w zasadzie przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Bank Ochrony Środowiska)

• Ulgi w podatku dochodowym z tytułu inwestycji w ochronie środowiska, w podatku od towarów i usług z tytułu wykorzystania odpadów i regeneracji wyrobów oraz w podatku rolnym (ulgi te są bardzo ograniczone)

NFOŚ – udziałowiec w BOŚ

• Mogą umorzyć do 90% pożyczki istotnego dla regionu lub kraju

Bodźce finansowe wspierające egzekucję prawną

1. Kary pieniężne za przekraczanie norm emisji i nie przestrzeganie przepisów ekologicznych

   • wymierzane przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska m.in. za takie działania jak:

     • Przekraczanie ilości lub rodzajów emitowanych substancji lotnych określonych w pozwoleniu na emisję do powietrza atmosferycznego

     • Przekraczanie ilości, stanu lub składu odprowadzanych ścieków

     • Przekraczanie ilości pobranej wody czy naruszanie warunków w zakresie rodzaju i sposobów składowania lub magazynowania odpadów

2. Zastawy ekologiczne

Stawki kar są powiązane ze składkami, opłat ekologicznych i są też zróżnicowane w zależności od rodzaju form korzystania ze środowiska (wpłaty do NFOŚiGW)

Emas, norma ISO 14000

Czy system emas jest kontybilny z normą ISO14001? (w obecnej wersji tak – 2007)

Rynek uprawnień do handlu emisjami

• Przedmiot obrotu: zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń (tzw. pozwolenia, certyfikaty emisyjne, uprawnienia, kredyty redukcji emisji)

• Posiadacz może nie skorzystać z prawa wyemitowania określonej ilości zanieczyszczenia, ale odsprzedać to prawo innemu podmiotowi. Pozwolenia takie mogą być przedmiotem dalszej sprzedaży oraz kupna na rynku praw emisji.

• Rynek praw emisji może jeśli zostanie właściwie zaprojektowany doprowadzić do zasadniczego spadku kosztów ochrony środowiska w skali ogólnospołecznej. Radykalnemu obciążeniu ulegają bowiem koszty informatyczne i transakcyjne, tak wysokie przy systemie obowiązkowych i ujednoliconych standardów technologicznych.

• Zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń są stosowane w dziedzinie ochrony powietrza w celu redukcji emisji zanieczyszczeń rozprzestrzeniających się na duże odległości np., gazów cieplarnianych, SO₂, tlenku azotu itp.

• Dotychczas stosowano je najczęściej w stosunku do stacjonarnych źródeł emisji.

W Polsce do emisji CO₂ (SO, SO₂ – chcą wprowadzić)

Ubezpieczenia ekologiczne

• Zaliczane do kategorii ekonomiczno-rynkowych instrumentów ochrony środowiska

• Cel, istota, funkcje ściśle związane z odpowiedzialnością ekologiczną jednostek gospodarczych

• Dotyczą odpowiedzialności cywilnej za gospodarkę zasobami środowiska i wprowadzenie w nim zmian:

  • Odpowiedzialność za udowodnioną winę związana ze spowodowaniem szkód i strat ekologicznych

  • Odpowiedzialność obejmującą odpowiedzialność pierwszego typu i jeszcze dodatkową jej formę za zagrożenia czy ryzyko ekologiczne.

Podatki ekologiczne

• różne nazewnictwo np. podatki proekologiczne, ekopodatki, zielone podatki itp.

• Niektórzy uważają je za kategorie zbliżoną lub jednoznaczną z opłatami ekologicznymi

  • Założenie: podatek to pieniężne, przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne ogólne świadczenia nakładane i pobierane na rzecz państwa lub innych związków publiczno-prawnych (np. samorządów)

    • to właśnie cecha nieodpłatności odróżnia podatki od opłat ekologicznych

    • wpłacający podatek nie otrzymuje od państwa żadnego bezpośredniego świadczenia, które miałoby charakter ekwiwalentny

    • środki z opłat ekologicznych, mających charakter świadczeń zwrotnych za określoną usługę

      • związane są ściśle z przedmiotami opodatkowania

      • wpłacone na konta fundacji proekologicznych celowych zasilają w sposób zwrotny działalność proekologiczną jednostek gospodarczych.

    • środki z podatków ekologicznych opłacane do budżetu centralnego lub innych instytucji, bez związku na ogół ze środowiskiem naturalnym

• Podstawowy cel: nakłanianie podmiotu zanieczyszczającego do redukcji emisji do poziomu, przy którym jednostkowa stawka podatku i krańcowy koszt redukcji będą sobie równe (Im wyższy podatek tym wyższy powinien być poziom redukcji).

Instrumenty finansowe

• Druga zasadnicza grupa instrumentów wyróżnionych w oparciu o kryterium wspomagania realizacji procesów kształcenia i ochrony środowiska określa cały system ich finansowania, który w Polsce tworzą instrumenty, instytucje ekonomiczne, oraz normy i przepisy prawne określające zasady gromadzenia oraz tryb wykorzystania środków finansowych w celu poprawy jakości środowiska naturalnego.

• System finansowania ochrony środowiska jest integralną częścią systemu finansowania państwa.

• Zasadnicze źródła środków na finansowanie przedsięwzięć proekologicznych:

  • Prywatne (w Polsce środki przedsiębiorców)

    • Głównie środki własne przedsiębiorców i kredyty, pożyczki banków oraz pozabankowe instrumenty finansowe funduszy inwestycyjnych.

  • Publiczne

    • tworzone przez budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego i ekologiczne fundacje celowe oraz inne pozabudżetowe instytucje.

  • Zagraniczne

    • środki pochodzące z konwersji polskiego długu na inwestycje ochrony środowiska.

    • zarządzanie tymi środkami w ramach umów zawartych z USA, Francją, Norwegią, Szwajcarią, Szwecją i Włochami powierzono utworzonej w 1992 r. fundacji Eko Fundusz.

    • środkami wynikającymi ze zobowiązań wobec rządu niemieckiego zarządza Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej.

    • przez wiele lat realizacji procesów akcesyjnych z UE Polska korzystała z dotacji pochodzących m.in. z programów ISPA, PHARC, SAPARD, a także grantów przyznawanych przez Globalny Fundusz Ochrony Środowiska (GEF).

„Systemy finansowania ochrony środowiska w …”

Formy finansowania przedsięwzięć ochrony środowiska w Polsce

Zbiorcze zestawienie form finansowania przedsięwzięć proekologicznych realizowanych w Polsce.

Forma finansowania przedsięwzięć proekologicznych zależy od źródła pochodzenia środków ją finansujących. W Polsce najczęściej wykorzystywanymi środkami są kapitały własne przedmiotów gospodarki, pożyczki preferencyjne oraz kredyty bankowe.

19.01.2010

Obecnie w warunkach członkowstwa w UE istnieje możliwość korzystania ze środków Funduszu Spójności oraz funduszy strukturalnych tj.:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR

• Europejski Fundusz Społeczny (EFS)

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR)

• Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem (FISR)

Strona polska w finansowaniu działalności proekologicznych często korzysta każde ze środków oferowanych przez międzynarodowe instytucje finansowe np.:

• Światowy/Europejski Bank Inwestycyjny

Również zagraniczne fundusze inwestycyjne coraz częściej współfinansują kapitałem akcyjnym polskie przedsięwzięcia proekologiczne.

Źródła pochodzenia środków finansowych ze względu na udział w finansowaniu omawianej grupy inwestycji w Polsce:

1. Podmiotów gospodarczych

2. Ekologicznych funduszy celowych

3. Banki Ochrony Środowiska S.A. i innych banków komercyjnych

4. Budżetów województw, powiatów i gmin

5. Budżetu państwa

6. Fundacji Eko Fundusz oraz zagranicznych instytucji finansowych (w tym funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności)

7. Pozostałych inwestycji finansowych tj.: fundacje ekologiczne, fundusze inwestycyjne i towarzystwa leasingowe oraz osoby prawne

Instrumenty z zakresu organizowania zarządzania i marketingu.

• Duże znaczenie dla efektywnej realizacji założeń koncepcji ekorozwoju i programów proekologicznego rozwoju opartych na jej zasadach

• najważniejsze z nich:

1. Nowe, ściśle powiązane z programem metody budowania i realizacji budżetu, z zwłaszcza budowy budżetu zadaniowego

   • nowa filozofia tworzenia budżetu gminy, powiatu czy regionu odchodząca od administrowania finansami na rzecz efektywnego i ściśle powiązanego z dokumentami strategicznymi zarządzania finansami. Dzięki temu budżet może spełniać trzy podstawowe funkcje:

     • zarządzania,

     • realizacji programu ekorozwoju i polityki finansowej,

     • komunikacji ze społecznością lokalną i regionalną.

2. System zarządzania jakością

   • jako element systemu zarządzania regionem ogólniej jako element zarządzania sferą usług publicznych.

   • ważnym wyzwaniem dla władzy publicznej wszystkich szczebli. Istnieją bardzo zachęcające doświadczenia krajów zachodnich we wprowadzaniu zwłaszcza procedur przewidzianych w normach ISO grupy 9000.

3. Systemowe podejście do budowy marketingu regionalnego

   • rola tych instrumentów jest istotna lecz niestety nadal niedoceniona w gminach, powiatach, regionach.

   • dotyczy to głównie promocji, bez której wiele działań lub zadań związanych z realizacją programu zrównoważonego rozwoju może przynieść efekty o znacznie mniejszej skali oddziaływań.

Kategorie instrumentów o charakterze oddziaływania społecznego:

1. Proces edukacji ekologicznej jednostek i grup społecznych mający fundamentalne znaczenie dla praktycznej realizacji założeń i zasad rozwoju zrównoważonego i trwałego.

2. Instrumenty umożliwiające pełne korzystanie z prawa do informacji o środowisku ( są niejako przejawem właściwego poziomu tej świadomości)

Cel w/w instrumentów: uspołecznienie realizacji programów i założeń ekorozwoju.

Do podstawowych rodzajów instrumentów zalicza się w tym zakresie:

1. Edukację ekologiczną

2. Negocjowane umowy i porozumienia

3. Formy nacisku bezpośredniego i bezpośredniej inicjatywy społecznej

4. Instrumenty lobbystyczne

5. Narzędzia usługowe

6. Instrumenty działań komplementarnych (na ogół działania organizacji pozarządowych o charakterze uzupełniającym do innych procedur)

Początek lat 90. Podstawy zarządzania ochroną środowiska

Cel

• Osiągniecie naturalnego, pożądanego stanu poziomu środowiska

• Aby go osiągnąć mamy oddziaływać na działalność gospodarczą człowieka i samo środowisko.