SYSTEMY POLITYCZNE W EUROPIE 14.06.2010

Podstawowe funkcje głowy państwa:

1. W zakresie kreowania rządu

2. Grupa uprawnień związanych z rozwiązywaniem konfliktu między parlamentem a rządem, np. rozwiązanie parlamentu w przypadku tego konfliktu

   • Arbitraż polityczny – głowa posiada uprawnienia w zakresie rozwiązania konfliktu między rządem a społeczeństwem; wtedy kiedy rząd traci poparcie w społeczeństwie

3. Funkcje reprezentacyjne w relacjach zagranicznych – funkcja ceremonialna – ustalana w ramach Rady Ministrów

4. Funkcja ochrony konstytucyjnego systemu prawnego państwa. Głowa państwa będzie strażnikiem konstytucji, np. kontrola konstytucyjności prawa, możliwość zgłoszenia veta ustawodawczego

5. Niekiedy głowa państwa będzie miała odrębną od parlamentu funkcję powołania referendum w celu rozwiązania konfliktu między parlamentem a rządem

6. Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych – raczej ideowe dowództwo

7. Możliwość stosowania prawa łaski – indywidualne akta dotyczące przeważnie pojedynczej osoby; amnestia – uprawnienie przypisywane parlamentom, np. w Czechach prezydent dysponuje indywidualnym prawem łaski jak i amnestią

Modele władzy wykonawczej:

• Model monokratyczny

  • Zakłada skupienie władzy wykonawczej w ręku jednoosobowego, jednego organu

  • Nie występuje samodzielny kolegialny organ posiadający kompetencje wykonawcze, czyli rząd

  • Osoby kierujące poszczególnymi organami administracji rządowej są organami pomocniczymi w stosunku do organu monokratycznego głowy państwa

• Model dualistyczny

  • Są dwa organy władzy wykonawczej: jeden monokratyczny, czyli głowa państwa i drugi organ kolegialny, czyli rząd

  • Często występuje zjawisko koagitacji – występuje tam gdzie głowa państwa pochodzi z wyborów i oznacza, że głowa państwa pochodzi z obozu politycznego mającego mniejszość w parlamencie i będącego w opozycji do rządu

  • W ramach egzekutywy współistnieją dwie opcje polityczne reprezentujące dwie różne orientacje wśród wyborców

• *W Szwajcarii występuje trzeci model władzy wykonawczej – departamentalny

W systemie gabinetowym głowa państwa ma małe kompetencje przede wszystkim o kolegialnym charakterze. Postacie rządu w systemie gabinetowym:

• Rząd większościowy – partia lub koalicja tworząca rząd dysponuje poparciem większości w parlamencie. W przypadku rządu koalicyjnego stabilność tego rządu zależy od liczby koalicjantów

• Rząd mniejszościowy – partia lub koalicja nie dysponuje poparciem większości parlamentarnej, nie istnieje możliwość dobrania koalicjanta w celu stworzenia rządu większościowego. Rząd ten istnieje dlatego, że opozycja nie jest w stanie doprowadzić do utworzenia własnego rządu

• Rząd jedności narodowej – w skład tego rządu wchodzą członkowie wszystkich partii politycznych w parlamencie. Ten typ rządu powstaje w sytuacjach szczególnych w państwie i kończy swoje funkcjonowanie gdy sytuacja szczególna mija

• Rząd technokratyczny – rząd specjalistów, fachowców. Założeniem jest, że nie opiera się na większości parlamentarnej i powoływany jest do wykonywania określonych zadań.

*W Polsce nie ma systemu koncerskiego mimo, że występuje konstruktywne votum nieufności – parlament może odwołać kanclerze tylko pod warunkiem wskazania nowego, większość obalająca rząd staje się większością tworzącą rząd.

System prezydencjalny we Francji:

• Znaczna pozycja prezent enta

• Są instytucje rządu i rady ministrów – rada ministrów obraduje pod przewodnictwem prezydenta

• Występuje funkcja premiera – który kieruje rządem i zajmuje się ważniejszą administracją

• Ważniejsze w funkcje w ramach egzekutywy powierzone są Radzie Ministrów z prezydentem na czele

• Zjawisko koagitacji będzie tu miało duże znaczenie

SAMORZĄDY

Samorząd terytorialny

• samoistność samorządu – zakłada się, że samorządu ma swoje własne prawa, które są związane z jedno istotą; nie są przyznawane przez państwo, tylko uznawane.

• charakter państwowy samorządu – samorząd jako taki nie dysponuje swoimi z natury rzeczy przyznanymi prawami. Samorząd posiada te prawa, które zostały mu prawnie przydzielone przez państwo.

Samorządy

• Mówienie o samorządzie jako decentralizacji władzy wykonawczej głównie w ramach państwa jednolitego.

• Autonomia samorządu na szczeblu regionu czy kraju związkowego – związana z funkcją prawodawczą. Funkcja prawodawcza jest samoistną funkcją samorządu.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Mamy dwa pojęcia:

• Władza sądownicza

• Wymiar sprawiedliwości

Przeważnie te określenia są ze sobą utożsamiane. Natomiast polska konstytucja wprowadziła bardzo istotną różnicę między nimi: w Polsce Trybunały nie wykonują wymiaru sprawiedliwości, została im powierzona władza sądownicza

Wymiar sprawiedliwości:

• W znaczeniu podmiotowym – utożsamiane z działalnością sądów

• W znaczeniu przedmiotowym – wymiar sprawiedliwości polega na rozstrzyganiu sporów prawnych. Ta działalność może być powierzana innym organom niż sądy. W ramach działalności sądów wyróżniamy inne działania niż polegające na wymierzaniu sprawiedliwości, np. rozstrzyganie o ważności wyborów

Zasady funkcjonowania i organizacji władzy sądowniczej

• Zasada niezależności sądów

  • Związana jest z podziałem władzy

  • Oznacza całkowitą separację władzy sądowniczej od pozostałych władz

• Zasada niezawisłości sędziowskiej

  • Jest związana z osoba sędziego, z jego przymiotem

  • Polega na niedopuszczalności jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz, a także na niedopuszczalności wywierania nacisku na sędziego w zakresie załatwienia sprawy

  • Zakłada się neutralność sędziego, co gwarantować ma obiektywne postępowanie sądowe

  • Występuje duży zakres gwarancji niezawisłości sędziowskiej:

    • Niepołączalność stanowiska sędziego z innymi stanowiskami

    • Apolityczność sędziego

    • Nieusuwalność sędziego

    • Immunitet sędziowski

    • Materialna niezależność sędziów, czyli wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu i zakresowi obowiązków

• Zasada jednolitości sądów – składa się z 3 elementów:

1. Sądy wydają wyroki w imieniu suwerena bądź państwa ( W Polsce sądy wydają wyroki w imieniu RP)

2. Jednolita struktura sądów – jest konstytucyjnie określona, może być podział merytoryczny sądów

3. Jednolita podstawa orzekania sądów – prawo

• Zasada instancyjności postępowania – występowanie jest co najmniej dwuinstancyjne

• Zasada nadzoru judykacyjnego sądu najwyższego – zapewnia jednolitość orzecznictwa wszystkich sądów w danym kraju. Przeważnie jednolitość jest osiągana przez rozpatrywanie środków odwoławczych

• Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości – ławnicy lub sędziowie przysięgi:

  • Ławnicy – mają te same uprawnienia co sędziowie

  • Sędziowie przysięgi – posiadają decydujący wpływ na orzeczenie

Zasada udziału obywateli będzie zapewniana też przez jawność postępowania – obywatele mają możliwość udziału w rozprawie sędziowskiej

• Zasada powszechności dostępu do sądów – prawo każdego do ochrony sądowej w przypadku naruszenia praw

• Zasada wyłączności ustawy w określaniu ustroju sądu – konieczność ustawowej regulacji władzy sądowniczej bez przekazywania pewnych rozwiązań do regulacji rozporządzeniem. Źródłem prawa powinna być przede wszystkim ustawa, a nie inne akty

Sądy konstytucyjne

• W ujęciu instytucjalnym – powołane są do życia odrębne sądy konstytucyjne

• W ujęciu funkcjonalnym – rodzaj powstępowania sądowego, którego celem jest zagwarantowanie przestrzegania konstytucji, nie musi się taka sprawa toczyć przed szczególnym sądem powołanym do ochrony konstytucji.

Występuje trudność w definiowaniu sądów konstytucyjnych: prof. Banaszak twierdzi, że jest jeden wyróżnik sądów konstytucyjnych – orzeczenia dotyczące nieważności normy prawnej w związku z jej niezgodnością z konstytucją.

Czym innym jest urata mocy obowiązującej takiej normy. Może następować w 3 momentach:

1. Ex tunc – od chwili wydania normy. Przyjmujemy, że akt taki był nieważny od chwili kiedy stał się częścią systemu prawnego, w związku z tym nie mógł wywołać skutków prawnych. Dotyczy wszystkich działań, które zostały podjęte i są efektem normy prawnej

2. Ex nunc – orzeczenie sądu konstytucyjnego wywiera skutki prawne na przyszłość od momentu jego ogłoszenia. Orzeczenie nie ma mocy wstecznej. Akt prawny był elementem systemu prawnego i mimo swej niekonstytucyjności wywołał skutki prawne. Skutki te pozostają w mocy. Akt prawny nie jest nieważny, tylko wadliwy. Odwrócić skutki tego aktu niezgodnego z konstytucją można tylko dzięki własnemu działaniu.

3. Pro futuro – po orzeczeniu niekonstytucyjności akt prawny wywiera skutki prawne takie jak przed orzeczeniem. Sąd konstytucyjny określa czas, po upływie którego orzeczenie wchodzi w życie, czyli następuje utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego. Po tym terminie przeważnie otwiera się możliwość wzruszenia wyroków i decyzji wydanych na podstawie tego aktu normatywnego.

*W Polsce mamy do czynienia z 2. i 3. sytuacją.

Rodzaje kontroli konstytucyjności prawa:

1. Kontrola abstrakcyjna – skierowanie wniosku do sądu konstytucyjnego przez uprawniony podmiot. Podmiot ten nie musi wiązać swego wniosku z konkretną, polegającą rozstrzygnięciu sprawą. Ta kontrola polega na porównywaniu i badaniu norm prawnych

2. Kontrola konkretna – oznacza, że badanie norm prawnych musi zostać powiązane z konkretną sprawą sądową. Instrumenty tej kontroli będzie:

• pytanie prawne – może być stosowane przez sąd rozstrzygający sprawę. Ta sprawa toczy się aktualnie w sądzie

• skarga konstytucyjna – można z nią wystąpić po zakończeniu sprawy sądowej

1. Kontrola prewencyjna – uprzednia. Obywa się przed wejściem w życie aktu normatywnego. *W Polsce może jej zażądać prezydent przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacji umowy międzynarodowej

2. Kontrola represyjna – następcza. Odbywa się w po wejściu w życie aktu. Elementem charakterystycznym jest konieczność zbadania skutków prawnych, które wywołała regulacja, czyli badamy jak ona funkcjonuje w ramach stosowania.

Modele kontroli konstytucyjności prawa:

1. Zdecentralizowana kontrola sądowa konstytucyjności prawa – polega przede wszystkim na kontroli konkretnej dokonywanej przez wszystkie sądy. Strony muszą udowodnić interes prawny, czyli indywidualną stratę wynikającą z zastosowania niekonstytucyjnego prawa. orzeczenie sądu ma cha kater deklaratoryjny i wiąże tylko miedzy stronami, czyli Inter partes. Niekonstytucyjny akt zostaje pozbawiony mocy wiążącej od chwili jego wydania, czyli ex tunc. Przyjmuje się bowiem, że akt niekonstytucyjny nie może mieć charakteru wiążącego. Sam akt normatywny i zawarte w nim normy prawne nie są uchylane w danej sprawie i w danej sprawie akt zostaje pozbawiony mocy prawnej od chwili jego uchwalenia.

2. Scentralizowany model konstytucyjności prawa – wywodzi się z Austrii. Polega na kontroli abstrakcyjnej. Kontrola ta skoncentrowana jest w jednym organie – w trybunale konstytucyjnym lub sądzie najwyższym. Kontrolę zainicjować może ograniczona liczba podmiotów poprzez zgłoszenie abstrakcyjnego żądania kontroli konstytucyjności. Dopuszczalność kontroli musi wynikać wprost z normy konstytucyjnej. Niezgodność z konstytucją stwierdzana jest ex nunc, a więc od momentu wydania orzeczenia, które ma charakter prospektywny i konstytutywny, (czyli tworzy określoną sytuację prawną.)

3. Model niemieckiej kontroli konstytucyjności prawa – zawiera w sobie cechy scentralizowanej i zdecentralizowanej kontroli, także konkretnej i abstrakcyjnej. Wzorcem dla tego modelu jest Niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny, który posiada szerokie uprawnienia. Rozstrzyga spory kompetencyjne między organami federalnymi i krajowymi, konstytucyjność prawa federalnego i krajowego oraz legalność prawa krajowego i federalnego w trybie kontroli abstrakcyjnej, posiada również uprawnienia co do trybu kontroli konkretnej (pytanie prawne i skarga konstytucyjna)

4. Francuski model kontroli prewencyjnej – funkcje kontrolne pełni rada konstytucyjna, która określana jest mianem ciała politycznego. Składa się ona z członków mianowanych przez prezydenta republiki oraz przewodniczącego zgromadzenia i senatu. Ciało o charakterze rotacyjnym, gdzie co 3 lata ulega zmianie 1/3 rady. W radzie zasiadają byli prezydenci, którzy nie mają funkcji w zakresie rozstrzygania. Rada bada z urzędu prawa organiczne i projekty ustaw przed ich promulgacją. Niekiedy dlatego radę określa się mianem organu wewnętrznego parlamentu, którzy jest traktowany jako element procedury ustawodawczej.