Wahania koniunkturalne jako przedmiot badań:
Niestabilność ogólnogospodarcza i jej źródła
Ogół wahań można podzielić ze względu na okres ich trwania na:
a) tendencję rozwojową nadaje trend (addytywny, multiplikatywny)
b) wahania koniunkturalne – zależne od trendu
c ) wahania periodyczne - krótkookresowe, sezonowe
d ) wahania przypadkowe
Koniunktura - ocena stanu gospodarki
Tendencja rozwojowa – długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub spadku.
Wahania koniunkturalne – są to zmiany w aktywności gospodarczej społeczeństwa wyrażające się w ekspansji lub kurczeniu się tej aktywności wokół linii trendu.
Wahania przypadkowe – zdarzenia które w danym komplecie warunków mogą zajść bądź również nie zajść i mają określone prawdopodobieństwo zajścia lub nie zajścia
Podejście deterministyczne a podejście stochastyczne
Pojęcie wahań koniunkturalnych
krótki – średni okres
samowzmacniający się mechanizm
punkty zwrotne
Klasyczna definicja :
Cykle koniunkturalne: są pewnego rodzaju fluktuacjami obserwowanymi w ogólnej działalności gospodarczej narodów, które organizują swoją pracę głównie w formie przedsiębiorstw obliczonych na zysk. Cykl składa się z ekspansji występującej mniej więcej w tym samym czasie w licznych dziedzinach działalności gospodarczej po której następuje podobne powszechna recesja, okres kurczenia się działalności potem ożywienia przechodzącego w fazę ekspansji kolejnego cyklu. Ta sekwencja zmian powtarza się ale nie periodycznie – pod względem długości cykle koniunkturalne wahają się od ponad 1 roku do 10-20 lat.
Faza od wzrostu przez spadek do wzrostu:
Cykle wzrostu – to wahania w zagregowanych działaniach gospodarczych. Składają się one z okresu relatywnie wysokiej stopy wzrostu występującego w tym samym czasie w większości działań gospodarczych oraz następującego po nim równie generalnego okresu relatywnie niskiej stopy wzrostu prowadzącego do fazy wysokiej stopy wzrostu cyklu.
Stylizowane fakty
- Stylizowane fakty to ogólna prawidłowość zidentyfikowanych cech statystycznych ekonomicznych szeregów czasowych
- fakty nie są same w sobie bezdyskusyjne
- W przypadku zjawiska cyklu koniunkturalnego bywa, że postrzeganie procesów generujących fluktuację jak i stylizowanych faktów jest różne. W zależności od szkoły, myśli ekonomicznej przypisuje się poszczególnym zdarzeniom gospodarczym różną moc wpływania na poszczególne stylizowane fakty.
Prezentacja ważniejszych ustylizowanych faktów:
Procykliczne:
- Produkcja przemysłowa
- konsumpcja
- wydatki rządowe
- wydatki na inwestycje sektora przemysłowego
- wydatki na inwestycje gospodarstw domowych
- zatrudnienie
- średnia produktywność
- płace realne
- inflacja
- normalna stopa procentowa
Antycykliczne:
- bezrobocie
Wahania koniunkturalne – ujęcie retrospektywne:
Teoria M. S. Jensona która opierała się na założeniu istnienia z związanych ze sobą cykli pierwotnego cyklu para gospodarczego pełniącego funkcję stymulizatora oraz wtórnego cyklu gospodarczego. Identyfikacja pierwotnego cyklu polegała na analizie statystycznej w wyniku której należało znaleźć para gospodarczy cykl o okresie zbliżonym do wahań koniunkturalnych. Stosując to kryterium. Janson stwierdził, że zmiany plam słonecznych mają podobny okres do cyklu koniunktury.
M. Kalecki jako pierwszy opublikował całościowy model gospodarki w ujęciu Keynesowskim
- P. Samuelsona przedstawił wzajemne relacje wskaźnika i akceleratora
- N. Kaldor, który skonstruował schematyczny choć nie liniowy model rynku
- Weltzer, który przy pomocy technik zbliżonych do Samuelsona badał znaczenie fluktuacji w wynalazczości w przebiegu cyklu koniunkturalnego
Powyższe modele opierały się na założeniu iż związki między agregatami ekonomicznymi mają charakter liniowy. Praca Michała Kaleckiego po polsku ukazała się w 1933r. Czyli wcześniej niż przełomowe dzieło Keynesa i zawierała główne elementy zbieżne z poglądami Keynesa dotyczącymi mechanizmu funkcjonowania gospodarki. Wersja opublikowana w j. angielskim ukazała się w 1935r.
Większość budowanych do lat 50 modeli cyklu miało typowo charakter teoretyczny
Aparat matematyczny wykorzystywano jedynie do formalizacji związków między założeniami a formą dynamiki gospodarczej.
Przyjmowane wartości liczbowe miały charakter jedynie subiektywnych przybliżeń twórców modeli.
Lata 60 były okresem wegetacji makroekonomistów w rozwoju optymizmu spowodowanego rozwojem powojennej gospodarki
Modele popytowe:
Oddziaływanie państwa na gospodarkę a stabilność wzrostu gospodarczego
- przyczyny cele i zakres aktywności państwa w sferze gospodarki
- wybrane instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę.
Wielki kryzys
- Czwartek 24 października 1929
- W Polsce ceny artykułów podstawowych na wsi spadły w 1935r w stosunku do stanu z roku 1928 o 65%
- Zadłużenie wsi w roku 1932 wynosiło ok. 3,2 mld zł (wartość samej produkcji 1,5 mld)
- Rozwarcie „nożyc cen”
- Kryzys w przemyśle. Monopolizacja, zwiększenie liczby karteli
- Bezrobocie ok. 40%
Konsekwencje teorii Keynesa dla polityki gospodarczej:
-Zanegowanie samoregulacji. Gospodarka pozostawiona sama sobie popadać będzie w ciągłe stany nierównowagi.
- Zmiana roli państwa w gospodarce
- Praktyka gospodarcza do połowy lat 70
Sterowanie globalnym popytem:
- Szkoła Keynesowska położyła nacisk na analizę agregatowo ujmowanego popytu globalnego
- Aby zapewnić stały rozwój gospodarczy należy poprzez odpowiednie prowadzenie polityki gospodarczej pobudzać wzrost wydatków globalnych (ekonomia popytu).
- Fine tuning (precyzyjne dostrajanie), Cause Tuning (przybliżone dostrajanie)
Niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych, zasada OKUNA, luka PKB
Polityka fiskalno -budżetowa jako narzędzie regulacji popytu:
- Sterowanie przez państwo globalnym popytem odbywa się głównie za pomocą środków polityki fiskalno- budżetowej i polityki pieniężniej.
- zwiększenie progresji opodatkowania
- Preferencje dla działalności inwestycyjnej
- Manipulowanie wielkością globalnych wydatków rządowych i ich specyfika
- mechanizmy mnożnikowe
- „Deficyt budżetowy nie stanowi zagrożenia dla gospodarki w okresie kryzysu”
Aktywna polityka pieniężna jako narzędzie regulacji popytu:
- w okresie dekoniunktury podjęcie przez państwo działań na rzecz zwiększenia zasobów pieniądza w społeczeństwie
- Stany zjednoczone 1381-1382 Ekspansywna polityka budżetowa bez dostosowania polityki pieniężnej pogłębia recesje
- Ostatecznie keynesiści przystali na politykę stałego wzrostu podaży pieniądza proponowaną przez monetarystów
Polityka dochodowa :
- Polityka cen i dochodów zmniejsza oczekiwania inflacyjne , oddziałuje na oczekiwaną stopę procentową , porozumienia płacowe i inne decyzje gospodarcze
- Jest jednym z głównych (skutecznych) metod przeciwdziałania inflacji
- dobrowolna – zachęcanie przez rząd do niepodnoszenia cen i płac poniżej pewnego poziomu.
- ustawowa – przybiera formę ustawy, która zakazuje podwyżek płac lub cen powyżej pewnego poziomu
- Dobrowolna polityka dochodowa jest stworzona m. In. Dlatego, że wzmacnia opór kierownictwa firm przeciw nadmiernemu wzrostowi płac. Polityka o charakterze ustawowym najczęściej przybiera najbardziej restrykcyjną postać tzn. Zamrożenie cen i płac. Jest ona również bardziej kosztowna ponieważ wymaga ścisłych i ciągłych kontroli za pomocą środków administracyjnych.
Cechy wyróżniające nurt Keynesowski:
- produkcja określana jest przez globalny popyt, czynniki pobieżne odgrywają niewielką rolę
- może wystąpić efekt mnożnikowy, będący łącznikiem między autonomicznymi zmianami w popycie a zmianami produkcji
- zmiany w ilości pieniędzy w obiegu oddziałują na kształtowanie się wielkości realnych (wolumenu produkcji i/lub zatrudnienia)
- bezrobocie ma charakter przymusowy wynikający z niedostatecznego popytu
- istnieje szerokie pole dla aktywnej polityki fiskalnej i monetarnej państwa
Cykl polityczny:
- partie rządzące – w celu uzyskania reelekcji pobudzają koniunkturę przed wyborami, sterując ekspansywną polityką fiskalną. Po wyborach każda partia, która wygra zmuszona jest zostawić restrykcyjną politykę fiskalną by zmniejszyć deficyt budżetowy, dług publiczny i inflację
- doświadczenia krajów
Polityczny cykl koniunkturalny:
- prekursorem politycznego cyklu koniunkturalnego był M. Kalecki. Dowodził on, że interwencjonizm państwowy nakierowany na eliminację CK i utrzymanie pełnego zatrudnienia w długim okresie nie przynosi zamierzonych skutków
- Ekspansywna polityka fiskalna stymulująca popyt globalny oraz tworzenie państwa opiekuńczego spowoduje rozluźnienie dyscypliny wśród pracowników i spadek wydajności pracy ora z groźbę inflacji. Jedynym rozwiązaniem będzie zastosowanie radykalnej polityki budżetowej.
- W drugiej połowie lat 70 XIX w sformułowano właściwą teorię politycznego cyklu koniunkturalnego
- zakłada ona, że przebieg cyklu koniunkturalnego jest modyfikowany przez polityków, którzy manipulują instrumentami polityki makroekonomicznej (narzędzia polityki monetarnej i fiskalnej) w celu pozyskania wyborców i zapewnienia sobie reelekcji
- Teoria ta wyjaśnia zatem dość regularne zmiany priorytetów polityki gospodarczej w państwach demokratycznych. Badania empiryczne dowodzą iż np. w krajach należących do UE obecne są działania mające na celu „podretuszowanie” stanu koniunktury przed wyborami w celu zjednania sobie elektoratu
- Zgodnie z omówioną koncepcją wyborcy mają krótką pamięć, są krótkowzroczni a więc bardzo podatni na manipulację i pozostają pod wpływem bieżącej sytuacji gospodarczej.
- konsekwencjami takiego oportunistycznego manipulowania gospodarką są wzrost inflacji, spadek oszczędności i inwestycji, zmniejszenie dochodów rozporządzalnych a nawet zaburzenie równowagi handlowej kraju
- wobec tego po wyborach rządzący podwyższają podatki, ograniczają wydatki państwa, pozwalają na ograniczenie podaży pieniądza i wzrost stóp procentowych.
Teoria innowacji (J. A. Schumpter):
-falowe pojawianie się innowacji organizacyjno – technicznych
- istnieje ciągły strumień możliwości innowacji – musi być przedsiębiorca – inwestor, który pierwszy zastosuje tą możliwość w produkcji, jego zysk nadzwyczajny skłania innych przedsiębiorców do naśladowania. Następuje dyfuzja techniki. Wzrostowi podaży nie towarzyszy wzrost popytu i następuje spadek cen i stopy rynku.
- eksportowe wynalazki
Wskaźniki koniunktury gospodarczej:
- Wskaźniki zbieżne –Służą do oceny ogólnego stanu gospodarki np. PKB, produkcja przemysłowa , zyski przedsiębiorstw po opodatkowaniu, bezrobocie, dochody osobiste, sprzedaż detaliczna, ogólny poziom cen
- wskaźniki opóźnione wobec koniunktury – ich zmiany idą w ślad ze zmianami wskaźników zbieżnych z koniunkturą m. In. Koszty robocizny na jednostkę produkcji, poziom zapasów, oprocentowanie pożyczek hipotecznych, dochody z tytułu pracy, nowe kredyty konsumpcyjne
- Wskaźniki wyprzedzające (wiodące, pilotujące) zapowiadają zmiany we wskaźnikach zbieżnych i ostrzegają przed zmianami koniunktury. Wskaźniki te są związane z zobowiązaniami gospodarczymi wybiegającymi w niedaleką przyszłość np. zamówienia na maszyny i sprzęt, pozwolenia budowlane, liczba i wartość akcji sprzedanych, liczba osób zatrudnionych, wielkość podaży pieniądza i inne.
Recesja – Definicje:
- Kiedy Twój sąsiad straci pracę jest to spowolnienie gospodarcze, Kiedy Ty tracisz pracę jest to recesja. Kiedy ekonomista traci pracę mamy depresję.
- Recesja – Spadek produkcji w gospodarce trwający 6 miesięcy lub dłużej
- Według NIBER (oficjalny arbiter ds. Recesji w USA) recesja to znaczący spadek w aktywności gospodarczej w skali całej gospodarki, trwający dłużej niż kilka miesięcy, widoczny w produkcji przemysłowej, zatrudnieniu, stałych dochodach i hurtowo – detalicznym handlu – czyli absolutny spadek aktywności gospodarczej
- Recesja – względny spadek aktywności gospodarczej, czyli znaczące zmniejszenie tempa wzrostu (ale ciągle powyżej 0%)
- Recesja gdy tempo zmian powyżej trendu
Przyczyny występowania recesji:
- Usługi – zmiany w produkcji i zatrudnieniu – przejście rolnictwa do przemysłu i potem do usług. Rolnictwo charakteryzuje się największymi wahaniami, usługi – najmniejszymi.
- Lepsze zarządzanie zapasami – ma niewielki udział w PKB ale zasadniczy dla zmian w cyklu, obecnie Just – In – time techniki informacyjne w USA Producenci dóbr trwałych trzymają 2-3 zapasów w stosunku do sprzedaży w stosunku do 1970r.
- Globalizacja – wzrost przepływu handlu międzynarodowego można eksportować nadwyżki lub importować gdy niezaspokojony popyt krajowy.
- Większe wydatki rządowe - na początku XIX w miały one ok. 10% PKB a obecnie 37% w krajach rozwiniętych. To działa stabilizująco (w okresie recesji nie zwalniają nie zmniejszają produkcji itp.).
- Automatyczne stabilizatory koniunktury
- Dyskrecjonalna polityka fiskalna
- Lepsza polityka monetarna – wielki kryzys to m. In. Ograniczenie podaży pieniądza i deflacja. Po II wojnie światowej zdarzyło się tak tylko w Japonii. Niezależny BC
- Reforma bankowa – system gwarancji i zabezpieczeń bankowych, funkcje banku centralnego („kontroler” pożyczkodawców ostatniej instancji etc.).
- liberalizacja rynków finansowych – nowe instrumenty finansowe, kredyty dla konsumentów
WSKAŹNIKI:
- Wskaźnik koniunktury w przemyśle- powstaje na podstawie ankiet przeprowadzanych przez GUS wśród 100 przedsiębiorstw. Odzwierciedla on nastroje panujące wśród przedsiębiorców oraz ich opinie o sytuacji gospodarczej w kraju i spodziewanej kondycji w przyszłości. Przyjmuje wartość od -100 do 100 pkt jako różnica między optymistami i pesymistami (głosów neutralnych się nie wlicza).
- koniunktura w handlu – tak jak powyżej
- koniunktura w budownictwie – tak jak w przemyśle
- PMI – (Purchasing Manager Index) – jest indeksem mierzącym koniunkturę w sektorze przedsiębiorstw wytwórczych. W jego skład wchodzą następujące subindeksy: nowych zamówień, zapasów, produkcji, dostaw oraz zatrudnienia. Tworzony jest poprzez system ankiet rozsyłanych do managerów. Na pytania dotyczące rozwoju swoich firm mogą oni udzielić następujących odpowiedzi: szybciej, wolniej, tak samo.
- ISM – w przybliżeniu PMI tak samo jak w PMI poniżej 50pkt jest recesja
- Michigan Sentyment – to wskaźnik nastrojów konsumenckich obliczany i publikowany przez Uniwersytet Michigan