TEMAT: Miejsce i rola państwa w gospodarce rynkowej. Stabilizacja koniunktury gospodarczej.
Współczesne państwo oddziałuje w sposób istotny na kształtowanie się cyklu koniunkturalnego. Działalność państwa nakłada się na przebieg żywiołowych procesów gospodarczych, nadając cyklom koniunkturalnym specyficzny kształt. Państwo coraz bardziej angażuje się w sprawy gospodarcze kraju, czego jednym z objawów jest to, że coraz większa część dochodu narodowego przechodzi przez budżet państwa. Wahania cykliczne gospodarki narodowej nie leżą w interesie państwa, dlatego też jednym z głównych celów polityki gospodarczej państwa jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarki narodowej. Ponieważ polityka antycykliczna państwa ściśle wiąże się z polityką wzrostu gospodarczego, głównym celem polityki gospodarczej państwa jest zapewnienie ekspansji gospodarczej w warunkach stabilizacji. Do bezpośrednich celów polityki antycyklicznej państwa należą:
zapewnienie równowagi między popytem efektywnym a podażą;
zapobieganie skutkom kumulacyjnych procesów gospodarczych (niedopuszczenie do gwałtownych wahań gospodarki narodowej);
oddziaływanie na zrównoważenie tempa wzrostu i wewnętrznych proporcji podaży czynników produkcji.
We współczesnym państwie jest wiele możliwości oddziaływania na koniunkturę gospodarczą. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury gospodarczej zaliczamy:
wzrost zatrudnienia w sektorze usług (powoduje, że w okresie załamań gospodarczych zatrudnienie w gospodarce narodowej oraz dochody nie spadają tak gwałtownie);
wzrost usług nieprodukcyjnych (dochody ludności nie spadają równolegle do spadku produkcji);
system ubezpieczeń społecznych (częściowo rekompensuje spadek dochodów z pracy);
system podatkowy (stabilizujące działanie na dochody działa stabilizująco na popyt efektywny podmiotów gospodarczych);
gospodarcze zachowanie oligopoli:
duża zdolność do samofinansowania uniezależnia w pewnym stopniu ich działalność inwestycyjną i eksploatacyjną od wahań gospodarki,
aktywna polityka wobec popytu na rynku (nowe produkty, nowe modele istniejących produktów, akcje reklamowe) uniezależnia w jakimś stopniu popyt efektywny od wahań produkcji społecznej,
polityka promocji nowych produktów jest bodźcem do rozwoju badań naukowych, na które wydatki ponoszone są niezależnie od koniunktury gospodarczej i wpływają stabilizująco na aktywność gospodarczą kraju,
w okresach załamania gospodarczego ufność monopoli w pomoc państwa zapewnia większą stabilność w podejmowaniu decyzji gospodarczych przez wielkie przedsiębiorstwa.
Na sytuację koniunkturalną kraju duży wpływ ma polityka budżetowa państwa. Ma ona bezpośredni wpływ na konsumpcję zbiorową, a pośredni na konsumpcję indywidualną. W okresie ożywienia gospodarczego podnosi się podatki w celu zmniejszenia ilości środków obrotowych będących w posiadaniu gospodarstw domowych. Obniża się podatki gdy zachodzi potrzeba wyjścia z depresji gospodarczej. Podobne efekty w kształtowaniu konsumpcji można uzyskać przez manipulowanie podatkami pośrednimi. Dokonuje się na ogół redukcji podatków pośrednich w celu obniżenia cen w okresie silnej presji inflacyjnej. Oddziaływanie za pomocą budżetu państwowego na inwestycje prywatne odbywa się trzema sposobami:
przez stosowanie ulg podatkowych, których celem jest stymulowanie działalności inwestycyjnej,
przez potrącanie od kwot do opodatkowania sum wydatkowanych na inwestycje,
przez stosowanie przyspieszonej amortyzacji środków trwałych, która zmniejsza zysk bilansowy do opodatkowania.
Ważnym elementem o charakterze strukturalnym, który pogłębia możliwości oddziaływania państwa na stabilizację koniunktury gospodarczej jest kształtowanie działalności sektora państwowego. Głównym kierunkiem oddziaływania państwa na rozwój gospodarczy kraju za pośrednictwem sektora państwowego, z punktu widzenia stabilizacji koniunktury gospodarczej, jest oddziaływanie na inwestycje, produkcje, zatrudnienie i organizację rynku.
Ponieważ inwestycje są czynnikiem generującym wahania koniunkturalne, stabilizacja inwestycji państwowych odgrywa ogromną rolę w przeciwdziałaniu wahaniom. W wysoko rozwiniętych państwach kapitalistycznych udział inwestycji sektora państwowego w globalnych inwestycjach waha się w granicach 20-30%. Inwestycje państwowe są bardziej stabilne niż inwestycje sektora prywatnego, który w swych decyzjach kieruje się najczęściej motywem bezpośredniego zysku.
Oddziaływanie państwa na sytuację koniunkturalną kraju odbywa się także za pomocą wywierania wpływu na podaż dóbr i usług wytwarzanych i świadczonych przez przedsiębiorstwa sektora państwowego, szczególnie w dziedzinach gdzie państwo ma pozycję monopolisty. Sektor państwowy wywiera też wpływ na koniunkturę gospodarczą kraju kształtując odpowiednio zatrudnienie, które z kolei działa na popyt globalny, będąc ważnym agregatem w procesie stabilizacji koniunkturalnej.
Silne wahania występujące na rynku, a zwłaszcza na rynku produktów rolnych, zmuszają państwo do przedsięwzięcia środków w celu ich złagodzenia. Powoływane do tych potrzeb instytucje państwowe lub mieszane zajmują się szeroko pojętą organizacją rynku rolnego:
manipulowanie dostawami produktów rolnych w zależności od potrzeb rynku,
regulowanie cen na produkty rolne,
reglamentacja produkcji,
magazynowanie zapasów i rezerw,
wytyczanie kierunków produkcji rolnej,
współudział w decyzjach eksportowo-importowych.
Innym narzędziem stabilizującym koniunkturę gospodarczą jest polityka cen. W polityce cen państwo zmierza przede wszystkim do ograniczenia zwyżek cen, a nie do ich obniżki. Obecnie w rozwiniętych krajach kapitalistycznych istnieją dwa zasadnicze typy polityki cen:
polityka cen zawężająca interwencję władz państwowych do ograniczonej liczby cen: produktów pierwszej potrzeby, usług publicznych, dóbr kapitałowych, usług związanych ze zdrowiem,
polityka cen oparta na współistnieniu poważnego sektora gospodarczego w którym ceny są reglamentowane z sektorem o cenach niekontrolowanych lub tylko nadzorowanych.
Podporządkowanie polityki cen polityce stabilizacji koniunktury gospodarczej w praktyce jest bardzo trudne. Polityka cen zmierzająca do przeciwdziałania presji inflacyjnej może zahamować zwyżkę cen przez okres od trzech do sześciu miesięcy, a niekiedy do roku, ale bardzo rzadko na okres dłuższy niż rok. Globalna kontrola cen jest w gospodarce kapitalistycznej niemożliwa, gdyż napotyka trudności administracyjne nie do pokonania, a ponadto stwarza niebezpieczeństwo obniżenia efektywności ogólnogospodarczej.
Z polityką cen ściśle związana jest polityka dochodów. Polityka dochodów jest związana z polityką fiskalną i polityką socjalną państwa. Polityka podatkowa może działać w kierunku osłabienia zwyżki cen przez zmniejszenie podatków pośrednich zawartych w cenach poszczególnych produktów. Polityka fiskalna może osłabić żądania podwyższenia dochodów, jeśli taka zwyżka wywoła wzrost stopy podatkowej. Polityka dochodów jest podporządkowana polityce stabilizacji koniunktury gospodarczej również dlatego, że za jej pomocą można oddziaływać na konsumpcję ludności, która jest jednym z głównych agregatów dochodu narodowego. Konsumpcja ludności decyduje w dużej mierze o równowadze lub o braku równowagi gospodarczej kraju. W okresie osłabienia koniunktury można prowadzić bardziej liberalną politykę dochodów, pozwalającą na szybkie zwiększenie dochodów i tym samym konsumpcji ludności. W okresie nadmiernego popytu można za pomocą polityki dochodów działać komprymująco na konsumpcję ludności która jest częścią składową popytu efektywnego.
Oddziaływanie państwa na rynku finansowym zmierza na ogół do zapewnienia stabilizacji wzrostu gospodarczego w długim okresie. Zadaniem rynku pieniężno-kredytowego jest zapewnienie optymalnego użytkowania wartości finansowych płynnych i dostosowanie podaży do popytu tych wartości. Władze monetarne dysponują narzędziami zapewniania sobie kontroli i możliwości interweniowania na rynku pieniężno-kredytowym takimi jak:
polityka bezpośredniego refinansowania,
reglamentacja rezerwy obowiązkowej,
polityka otwartego rynku,
kontrola stosunków finansowych z zagranicą.
Poważnym środkiem oddziaływania na koniunkturę gospodarczą jest także regulacja kredytu konsumpcyjnego (sprzedaż ratalna). Wpływa to na konsumpcję dóbr użytku trwałego, która jest ważnym elementem równowagi gospodarczej.
Na rezultaty gospodarcze kraju składa się wiele czynników o niejednorodnym charakterze. Niemożliwe jest wyodrębnienie wpływu poszczególnych czynników na efekty gospodarcze. Nie ma możliwości bezpośredniego zbadania efektywności polityki finansowej państwa, lub oddzielenia jej od polityki cen i polityki dochodów i zbadanie ich wpływu na efekty uzyskane w stabilizacji koniunktury gospodarczej.
LITERATURA:
„Koniunktura gospodarcza” - praca zbiorowa pod redakcją Zygmunta Kowalczyka
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
4
1