Ocena opisowa – pewnik czy dylemat,
radość czy zmartwienie?

    Reforma szkolna wprowadzona do szkół we wrześniu 1999 roku wniosła w proces dydaktyczny bardzo ważny element dotyczący zmiany zasad oceniania wiadomości i umiejętności uczniów. Otóż reforma ta nakłada na nauczycieli klas początkowych obowiązek rozpoznawania poziomu i postępów w nauce uczniów oraz formułowania oceny opisowej. Wypada przypomnieć, że do tej pory ocena opisowa stosowana była tylko po pierwszym semestrze klasy pierwszej, później uczniowie klas młodszych byli oceniani zgodnie z obowiązującym w szkole regulaminem oceniania i otrzymywali oceny wyrażone stopniem.

Ocena szkolna zawsze wzbudzała wiele kontrowersji. Różne zdania mieli na ten temat nauczyciele i rodzice. Jednak zarówno jedni, jak i drudzy zgodni byli w tym, że dotychczasowa, tradycyjna ocena stosowana w klasach młodszych, powinna ulec modyfikacji. Czy zmiany wprowadzone wraz z reformą były „strzałem w dziesiątkę” czy też okazały się całkowicie chybionym posunięciem? Zdania, jak zwykle, są podzielone. Wśród nauczycieli są przeciwnicy i zwolennicy, podobnie jest wśród rodziców. Przyjrzyjmy się racjom jednych i drugich.

Trzeba pamiętać, że ocenianie powinno wskazywać, co jest najważniejsze dla uczniów w uczeniu się i być na to nakierowane; powinno wspierać i wzmacniać proces nauczania; stwarzać sytuacje, w której każdy uczeń będzie miał możliwość do zademonstrowania swojej wiedzy i umiejętności. Ocenianie powinno być dostępne, zrozumiałe i czytelne dla wszystkich zainteresowanych i oparte na konkrecie. Ocena ma nagradzać nie tylko osiągnięcia, ale i wysiłek włożony w pracę. Powinna zachęcać.

 Bardzo ważne jest to, aby uczeń porównywał swoje osiągnięcie nie do innego ucznia, ale do własnych dokonań. Nie można zapominać o tym, że dzieci przychodzące do szkoły są pozytywnie nastawione do nauki i pełne zapału. Z radością i ochotą przystępują do zdobywania wiedzy. Są ciekawe wszystkiego, co nowe, interesuje je otaczający świat. Dlatego ważne jest, aby w szkole zostały stworzone warunki, w których pielęgnuje się naturalną, wewnętrzną motywację do nauki, w których dziecko może się wszechstronnie i harmonijnie rozwijać.

Dobra ocena wiąże się z kryteriami, które są znane uczniowi i przez niego akceptowane. Jako zalety oceny opisowej w klasach I-III należy podkreślić:

-  indywidualizację postrzegania osiągnięć uczniów

-  możliwość wskazywania braków i sposobów ich przezwyciężenia

-  szansę dostrzegania nawet drobnych postępów ucznia.

Ocena opisowa jest formułowana przez nauczycieli po przeprowadzeniu systematycznej i długotrwałej obserwacji dziecka. Daje możliwość wyrażenia pełniejszej opinii o uczniu, obiektywizuje obraz osiągnięć i braków każdego dziecka. Niezaprzeczalnym walorem oceniania za pomocą opisu jest informacja, jaką otrzymuje uczeń i rodzice na temat jego osiągnięć. W ocenie opisowej wskazuje się na konkretne postępy lub opóźnienia w opanowanym materiale. Uwzględnia cechy osobowości, jakie uczeń powinien pielęgnować, a jakich powinien się wyzbyć. Uwzględnia możliwości dziecka, tempo jego pracy. Bierze pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w wykonanie danego zadania. Pozwala rodzicom na uzyskanie rzetelnej informacji, a także sugestii dotyczących pracy z dzieckiem, zmierzających do przezwyciężania pojawiających się kłopotów. Ocena opisowa motywuje dzieci do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca. Bogata w informacje o uczniu, często o dodatnim zabarwieniu emocjonalnym, powoduje wzrost wiary dziecka we własne możliwości, pomaga w lepszym przyswajaniu wiedzy i jej umiejętnym wykorzystaniu.

Obok niewątpliwych walorów oceniania opisowego, istnieją również jego wady i słabe strony. Wielu nauczycieli klas początkowych narzeka na dużą pracochłonność związaną z przygotowaniem rzetelnej oceny opisowej. Zwracają uwagę na fakt, że jest ona niezwykle czasochłonna i stosunkowo trudna do zobiektywizowania. W dodatku nie spełnia swego zadania, ponieważ jest mało czytelna dla rodziców, którzy po zapoznaniu się z nią oczekują przełożenia na tradycyjną notę szkolną. Nie wszyscy rodzice dobrze pojmują i akceptuję ten rodzaj oceniania. Zwracają głównie uwagę na osiągnięcia swoich dzieci, a już mniejszą wagę przywiązują do zaleceń i wskazań do dalszej pracy. Nasuwa się wniosek, że tak naprawdę ocena opisowa jest dla specjalisty, który doskonale zna założenia programowe i na bieżąco potrafi stwierdzić, co uczeń już opanował, a z czym ma problemy. Pozostałych rodziców niejednokrotnie usypia i wprawia w dobry nastrój. Pomijanie w ocenie kwestii błędów i niedomagań dziecka daje rodzicom zafałszowany obraz poziomu jego rozwoju.

Ocena opisowa nie zawsze w sposób właściwy dociera również do uczniów. Pozbawieni tradycyjnej noty wyrażonej cyfrą – takiej, jak ich koledzy z klas starszych – wykazują spadek motywacji do podejmowania trudu nauki. Słowna pochwała nie stanowi takiej nagrody za osiągane sukcesy, jak ocena tradycyjna. Usatysfakcjonowani czują się tylko uczniowie, którzy uczą się dobrze i zawsze otrzymują pochwały. Ale w klasie szkolnej zdarzają się dzieci nie zawsze przygotowane do zajęć, przychodzące bez przyborów czy potrzebnych materiałów. Dla nich uwaga słowna „Przykro mi, że się nie przygotowałeś”, „Musisz jeszcze popracować” nie stanowią mobilizacji do dalszej pracy. W tym wypadku często bardziej motywująco działa zwykła jedynka, bo tę rozumieją również rodzice i jest ona dla nich sygnałem, że z dzieckiem dzieje się coś niepokojącego.

Podsumowując powyższe rozważania, nasuwa się wniosek, że być może dobrym rozwiązaniem jest system oceniania przyjęty w drodze ewaluacji w Szkole Podstawowej nr 1, gdzie nauczyciele kształcenia zintegrowanego połączyli stosowanie oceny cyfrowej w ciągu całego semestru ze słowną oceną opisową na półrocze i koniec roku. Praktyka szkolna pokazuje, że takie ocenianie motywuje uczniów i zachęca do podejmowania wysiłku. Jednocześnie w porę ostrzega przed błędami i zaniedbaniami.

Na etapie nauczania zintegrowanego, gdy w dziecku jest ogromna potrzeba zgłębiania wiedzy i niczym niezmącona ciekawość świata, należy podtrzymywać i rozwijać chęć uczenia się. To etap bardzo ważny, bo to głównie od tego okresu zależy, czy dziecko nie zatraci naturalnej chęci do zdobywania wiedzy. Dlatego tak istotne jest odnalezienie „złotego środka” – oceny, która będzie motywować i zachęcać, wskazywać braki i niedomagania, ale jednocześnie dawać radość z odnoszonych sukcesów.