Terminy i definicje związane z problemem narkomanii:

1. TOKSYKOMANIA - jest to stan okresowego bądź przewlekłego zatrucia organizmu spowodowany regularnym zażywaniem narkotyków i substancji o szkodliwym dla organizmu działaniu. Pojęcie to wprowadziła Komisję Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia w 1950 roku. Pochodzi ono od greckiego słowa "toksikon", które oznacza truciznę, którą umieszcza się w grocie strzał. Uznaje się, że stan toksykomanii działa destrukcyjnie zarówno na jednostkę, która pozostaje pod jego wpływem, jak i na całe społeczeństwo, którego członkowie są w stanie toksykomanii.

Toksykomania charakteryzuje się nadużywaniem lub uzależnieniem od środków, które powodują zmiany w ludzkiej psychice. Jej stanami są:

Narkomania - obejmuje ona:

- uzależnienie od środków odurzających (marihuana, heroina, kokaina itp.),

- uzależnienie od syntetycznych leków przeciwbólowych;

- uzależnienie od substancji chemicznych (kleje)

Lekomania, która obejmuje uzależniania od:

- pochodnych kwasu barbituranowego;

- leków uspokajających i nasennych;

- amin;

- leków przeciwbólowych - jest to zjawisko fenocetynomii

- leków przeciwgorączkowych;

- pozostałych używek (szkodliwych dla organizmu ludzkiego - np. alkoholu i tytoniu)

2. NARKOMANIA - najbardziej znaną definicją tego zjawiska jest opracowana w 1957 roku przez Komitet Światowej Organizacji Zdrowia ONZ, która stwierdza, że narkomania to stan zatrucia okresowego lub chronicznego spowodowany powtarzającym się przyjmowaniem narkotyków w postaci naturalnej lub syntetycznej. Termin narkomania również pochodzi od greckiego i został utworzony z dwóch słów: "narko" oznaczającego odurzenie oraz "mania" określającego szaleństwo.

3. LEKOMANIA - to termin określający skłonność do niepohamowanego, niekontrolowanego nadużywania leków, która prowadzi do wytworzenia zależności psychicznej lub fizycznej, bądź obu razem do środków terapeutycznych w wyniku systematycznego lub okresowego ich przyjmowania.

Komitet Ekspertów do spraw zależności lekowej, który działa prze Światowej Organizacji Zdrowia, wyróżnia trzy oddzielne terminy, które są równocześnie krokami prowadzącymi do lekomanii. Są to:

używanie leków bez wyraźnych zaleceń lekarza bądź przyjmowanie ich niezgodnie z przeznaczeniem

nadużywanie leków prowadzące do pojawienia się zależności psychicznej od używanego środka;

lekozależność, w której obok uzależnienia psychicznego stwierdzono także uzależnienie psychiczne.

4. ŚRODEK ODURZAJĄCY - to bardzo popularne pojęcie często występujące w opracowaniach dotyczących narkomanii. Określa ono substancje naturalne bądź syntetyczne, które wywierają wpływ na centralny układ nerwowy i powodują okresowe bądź trwałe zmiany w jego obrębie. Natomiast w książce A. Latki i W. Gąsiorowskiego pt. "Narkotyki" mianem środka odurzającego obdarzona została substancja, która obniża lub podwyższa czynności ośrodkowego układu nerwowego i powoduje, że organizm uzależnia się fizycznie i psychicznie od tej substancji, a osoba ją zażywająca odczuwa przymus zażycia. Konsekwencją takiego uzależnienia są choroby, nie tylko fizyczne, wpływające na stan ciała, ale także choroby psychiczne.

5. NARKOTYK - to kolejne i najbardziej charakterystyczne określenie związane ze zjawiskiem narkomanii. Narkotykiem określa się substancje odurzające o pochodzeniu roślinnym bądź syntetycznym, generujące różnorakie stany emocjonalne i psychiczne. Stany te są zależne od ilości zażytego środka i powodują między innymi: uspokojenie, złagodzenie bólu, odurzenie, stan euforii i radości, senność.

Jest też inna definicja narkotyku, która oprócz wyżej wymienionych cech włącza jeszcze do tego właściwości destrukcyjne dla funkcji (jednej bądź wielu) organizmu.

Zakres definicyjny słowa narkotyk w pewnym stopniu pokrywa się z nazwą "środek odurzający". Jednak bardziej powszechną w użyciu jest druga z tych nazw, gdyż uważa się, że podkreśla ona istotę problemu narkomanii a także wszelkich innych uzależnień mających destrukcyjny wpływ na organizm. Nazwa "narkotyk" ma węższe znaczenie niż nazwa "środek odurzający", którym prócz narkotyków jest też np. alkohol.

6. ŚRODKI PSYCHOTROPOWE - jest to grupa leków pochodzenia naturalnego, bądź syntetycznego, która oddziałuje na funkcje psychiczne. Część tej grupy może mieć działanie lecznicze w chorobach psychicznych takich jak stany lękowe, depresja itd., albo w chorobie Parkinsona. Stosowanie tych leków poza psychiatrią może prowadzić także do uzależnienia i niepożądanego wpływu na ludzki mózg.

Spis tych substancji znajduje się w wykazie środków psychotropowych przygotowanym przez Ministerstwo Zdrowia.

7. UZALEŻNIENIE, NAŁÓG - jest to stan, w którym człowiek jest:

po pierwsze - zmuszony przyjmować określoną substancję;

po drugie - jest od tej substancji uzależniony psychicznie i fizycznie;

po trzecie - uzależnienie to ma szkodliwy wpływ na podlegającą mu jednostkę oraz jej najbliższe środowisko.

Definicja ta została ustalona przez Komisję Ekspertów przy Światowej Organizacji Zdrowia.

8. NAWYK - w szerokim znaczeniu o nawyku mówimy w przypadku zautomatyzowanego sposobu zachowania, reagowania, działania ludzkiego, nabytego przez częste jego wykonywanie, powtarzanie. Jednak w rozumieniu toksykologów nawyk, to stan, w którym:

po pierwsze - nie istnieje jeszcze przymus przyjmowania danego środka, ale tylko silna potrzeba psychiczna;

po drugiej - można zaobserwować tendencję do zwiększania ilości zażywanej substancji uzależniającej;

po trzecie - nie występuje uzależnienie fizyczne i związane z nim objawy abstynencji, ale można zaobserwować elementy uzależnienia psychicznego od danego środka;

po czwarte - wpływ środka uzależniającego jest negatywny w stosunku do danej osoby, ale neutralny jeśli chodzi o otoczenie tej osoby.

III. TRZY PODSTAWOWE RODZAJE NARKOTYKÓW:

1. Substancje działające opóźniająco na układ nerwowy

2. Substancje działające pobudzająco ośrodkowy układ nerwowy

3. Substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym

Podział narkotyków ze względu na ich pochodzenie:

substancje naturalne

substancje półsyntetyczne

substancje syntetyczne

1. Substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy:

Do grupy tej zaliczamy substancje pochodzenia naturalnego bądź półsyntetycznego, powstałego podczas przerabiania maku, oraz syntetyczne, pochodzące z morfiny - barbiturany, środki hipnotyczne, leki uspokajające. Najbardziej znane narkotyki z tej grupy to opium, morfina i heroina.

OPIUM - powstaje z wysuszonego soku niedojrzałych owoców maku lekarskiego; zawarte w nim substancje takiej jak morfina, narkotyna i kodeina, powodują efekt przeciwbólowy i uśmierzający. Stosowany regularnie prowadzi do trwałego uzależnienia.

MORFINA - alkaloid powstały z makówek i łodyg maku, jest podstawowym składnikiem opium; w medycynie używa się jej jako środka przeciwbólowego przy bardzo silnych bólach. Konsekwencją jej regularnego stosowania jest:

Morfinizm - czyli zmiany charakterologiczne, a także spadek kondycji i odporności całego organizmu. Morfinizm jest rodzajem narkomanii, a osoba uzależniona od morfiny to MORFINISTA.

NARKOTYNA - jest alkaloidem, który występuje w opium, ale nie posiada właściwości uzależniających, jej działanie polega na hamowaniu skurczy mięśni gładkich.

KODEINA - jest alkaloidem pochodzącym z mlecznego soku makowego; metylowa pochodna morfiny; w medycynie jest stosowana jako lek na kaszel, posiada także właściwości uspakajające i znieczulające.

HEROINA - jest pochodną morfiny, również o działaniu przeciwbólowym, ale znacznie silniejszym. Jest narkotykiem farmakologicznym, a jej regularne używanie prowadzi do:

Heroinomanii - która również jest rodzajem narkomanii

BARBITURANY - pochodne kwasu barbiturowego; w medycynie stosuje się je jako środki o działaniu nasennym. Do leków tych należą np. Weronal, Dial, Fanodorm, Luminal. W wyniku zmieszania barbituranów z lekami przeciwbólowymi (np. z Piramidonem) powstają substancje o bardzo silnym działaniu przeciwbólowym. Z powodu ich wad - czyli silnych właściwości uzależniających i toksyczności przy przedawkowaniu - zostały one usunięte w dużej części z listy dopuszczonych w Polsce leków

Konsekwencje stosowania leków hipnotycznych i uspokajających:

Główne zastosowanie tych środków w medycynie związane jest z ich działaniem przeciwbólowym. Ponadto powodują one uspokojenie i ukojenie psychiczne w przypadkach chorób psychicznych. Ich działanie nie ma tak destrukcyjnego i toksycznego wpływu na organizm ludzki jak pochodne kwasu barbituranowego; nie ma też ono tak silnych skutków. Mimo to, substancje te również są stosowane poza ich właściwym przeznaczeniem i ich udział w grupie narkotyków jest znaczny. Najbardziej znane to Valium i Relanium, a także Nitrozepam i Oksozepam.

2. Substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy

W skład tej grupy substancji wchodzą:

LIŚCIE KRZEWU KOKAINOWEO I KOKAINA - jest to alkaloid występujący w liściach koki, stanowiący od 0,5 do 1% ich wagi. Głównym obszarem występowania tej krzewiastej rośliny są kraje Ameryki Południowej: Brazylia, Kolumbia, Chile, Peru. Substancje narkotyczne uzyskiwane z koki to: jej liście, pasta, kokaina oraz crack. Ich działanie uzależniające wynika z silnego wpływu na centralny układ nerwowy. Narkotyki otrzymywane z koki swoją popularność zawdzięczają działaniu pobudzającemu. Jednak ich zażywanie prowadzi do silnego uzależnienia.

Kokaina - narkotyk ten, zawarty w liściach koki, jest uzyskiwany w procesie ich przetwarzania. Produkt ostateczny tego procesu to biały, krystaliczny proszek o puszystej konsystencji

Najpopularniejszą metodą przyjmowania kokainy jest tzw. "sniffing", czyli wciąganie przez nos. Sposób ten powoduje stan natychmiastowej euforii, utrzymujący się przez kolejne 20 minut. Czasem kokainę miesza się z heroiną i mieszankę tę podaje się dożylnie poprzez strzykawkę. Wprowadzenie tego narkotyku do organizmu ma na niego wpływ pobudzający. Powoduje on stan zadowolenia i pojawiania się pozytywnych emocji. Przy krótkotrwałym stosowaniu, jej działanie jest odczuwane pozytywnie, gdyż poprawia koncentrację, usuwa uczucie zmęczenia, jednak jej regularne zażywanie prowadzi do zakłóceń w obrębie systemu nerwowego, wzbudza niepokój, jest powodem podwyższonej temperatury ciała oraz nadciśnienia. Długotrwałe uzależnienie jest przyczyną zahamowania pracy serca i płuc.

W czasie działania narkotyku, osoba będąca pod jego wpływem, rzeczywiście podlega działaniu pozytywnych emocji i odczuwa znaczny przyrost energii witalnej. Jednak wraz z ustaniem działania kokainy pozytywne stany ustępują miejsca stanom negatywnym takim jak obniżenie sprawności tak fizycznej jak i psychicznej, zły nastrój. Sytuacja ta stwarza więc silną potrzebę przyjęcia kolejnej dawki narkotyku, w celu przywrócenia pozytywnego stanu emocjonalnego. Odstawienie kokainy prowadzi do powstania stanów depresyjnych, które mogą zostać uśmierzone jedynie przez następną działkę tego środka.

Crack - jest odmianą kokainy o wyglądzie białych, brązowych bądź beżowych kamyków. Nie rozpuszcza się w wodzie, tak więc jedynym sposobem jego przyjmowania jest palenie w odpowiedniej do tego fajce. Nazwa pochodzi od charakterystycznego dźwięku trzaskania, łamania wydobywającego się podczas palenia. Podobnie jak w przypadku kokainy, jego działanie jest odczuwane już po kilku sekundach od wprowadzenia go do organizmu. Przejawy jego działania to natychmiastowe pobudzenie i euforia, które po kilku minutach zamieniają się w podniecenie seksualne i wywołują halucynacje.

Regularne przyjmowanie tego środka prowadzi do zaburzeń oddechowych, spadku wagi ciała oraz do ataków paranoidalnych. Ponadto jego działanie ma charakter silnie uzależniający psychicznie i fizycznie a uzależnienie prowadzi do wyniszczenia organizmu i śmierci.

Niska cena cracka oraz stosunkowo łatwy sposób jego przemycania sprawiają, że jest to narkotyk bardzo popularny i często stosowany.

Pasta z koki - powstaje w procesie przeróbki liści krzewu koki na kokainę. Zawartość kokainy w paście może sięgać nawet 90 procent.

KHAT - jest to roślina o nazwie Catha Edulis (polska nazwa to Czuwaliczka jadalna). Jej właściwości stymulujące i powodujące przyrost energii były znane już przez starożytnych Egipcjan, którzy stosowali ją w trakcie wielu rytuałów i ceremonii. Aby wywołać pożądany efekt żuje się liście tej rośliny, bądź dodaje się je do herbaty. Zawarty w nich alkaloid z grupy metyloamfetamin powoduje silne uzależnienie psychiczne i działanie podobne do amfetaminy. Nadużycia w jej stosowaniu prowadzą do podobnych konsekwencji jak przy zatruciu alkoholem (zaburzenia w pracy przewodu pokarmowego). Prowadzi także do zaburzeń psychicznych.

AMFETAMINY - amfetamina jest środkiem psychotropowym, który w latach 20 - tych i 30 - tych XX wieku był stosowany w leczeniu narkolepsji i depresji. Skutkiem ubocznym była bezsenność, więc została wycofana z terapii. Obecnie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych środków na rynku nielegalnych substancji. Przyjmuje ona wiele postaci - najpopularniejsza to tabletki i kapsułki różnej wielkości, ale zażywana jest też w postaci płynnej, a także jako biały lub beżowy proszek. Sposoby jej wprowadzania do organizmu są trzy: inhalacje (czyli wdychanie przez nos), połykanie lub poprzez dożylny zastrzyk. Amfetamina jest stosunkowo drogim środkiem, dlatego rzadko zdarza się, że jest sprzedawana w czystej postaci. Częściej zdarza się jej mieszanie z takimi substancjami jak glukozą lub laktozą. W celach złagodzenia doznań psychicznych, wywołanych amfetaminą, łączy się ją także z innymi środkami o działaniu narkotycznym, takimi jak heroina i barbiturany, dzięki którym następuje zwolnienie i uspokojenie pobudzonego organizmu.

LEKI PSYCHOTROPOWE ORAZ POZOSTAŁE SUBSTANCJE - jak już zostało wspomniane, amfetamina jest lekiem, który służy do produkcji różnego rodzaju środków psychotropowych. Grupa tych leków podlega ścisłej kontroli, z powodu wykorzystywania ich nie tylko w celach medycznych, ale też na rynku narkotyków. Utrudniony legalny dostęp do substancji psychotropowych spowodował ich intensywną produkcję nielegalną.

Ecstasy - to jeden z w ten sposób produkowanych środków psychotropowych. Jest to substancja syntetyczna, analogiczna do amfetaminy i meskaliny. Łączy w sobie więc działanie obu tych substancji: pobudzający wpływ amfetaminy i psychodeliczne właściwości meskaliny. Ecstasy ma postać różnokolorowych i różnokształtnych pastylek; zażywane jest doustnie. Jego działanie ujawnia się po ok. 40 minutach od zażycia, nasilenie następuje w kolejnych 30 minutach, a efekty utrzymują się przez cztery do sześciu godzin od zażycia substancji.

3. Substancje powodujące wywołanie zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego

Poprzez działanie zaburzające działanie centralnego układu nerwowego wpływają na niego w sposób halucynogenny. Polega on na wywołaniu zakłóceń w percepcji czasowo - przestrzennej oraz zmysłowej. Substancje halucynogenne to:

KONOPIE INDYJSKIE - to jednoroczna, odporna na mróz, roślina uprawna, występująca w górach Tien - Szan oraz Ałtaj, a także na Zakaukaziu i Afganistanie. Ze względu na swoje niewielkie wymaganie klimatyczne, jest hodowana w wielu innych regionach świata, a zawartość występującego w niej środka narkotycznego, zależna jest właśnie od warunków klimatycznych i geograficznych.

Konopie są najstarszą znaną substancją narkotyczną na świecie. Z ich suszonych i poszatkowanych liści oraz części kwiatowej otrzymuje się tytoń, z którego następnie powstaje marihuana. "Trawę" (lub też "marychę" albo "gandzię") miesza się z tytoniem, a potem skręca się w papierosa - "jointa". Substancja odurzająca dostaje się do organizmu w trakcie palenia.

Z konopi indyjskich uzyskuje się także inny narkotyk - haszysz. Powstaje on z żywicy z liści rośliny. Haszysz ma również postać "jointów" lub palony jest w przeznaczonych do tego fajkach.

Na działanie konopi nie trzeba długo czekać - po kilku minutach palenia występuje stan euforii i rozluźnienia. Utrzymuje się on do kilku godzin.

LSD-25 - popularny narkotyk powodujący zaburzenia percepcji, jest najsilniejszym środkiem halucynogennym, po raz pierwszy zsyntetyzowanym w 1938 roku w Szwajcarii. W latach 40 - tych i 50 - tych był wykorzystywany w celach medycznych, ale stał się również popularny w kręgach młodzieżowych, związanych z ruchem hippisowskim. Stosuje się go doustnie bądź poprzez zastrzyki dożylne albo palenie z mieszanką tytoniu.

MESKALINA - jest to alkaloid występujący w suszonych łodygach niektórych kaktusów, głównie w meksykańskim kaktusie peyotlu. Substancja ma silne działanie psychoaktywne, ale znacznie słabsze od działania LSD. Meskalinę przyjmuje się doustnie lub dożylnie bądź też poprzez palenie. W zależności od przyjętej dawki, wywołuje ona stany od lekkiej euforii, poprzez halucynacje po intensywne omamy i przywidzenia oraz zaniki poczucia czasu. Długotrwałe regularne zażywanie meskaliny prowadzi do zaburzeń pracy układu pokarmowego oraz do zmian psychicznych podobnych do schizofrenii. Sprzedaż meskaliny w Polsce jest nielegalna.

MDA (3,4-metylendioksyamfetamina) - substancja syntetyczna, po raz pierwszy uzyskana w 1910 roku przez uczonych poszukujących leku na chorobę Parkinsona. Posiada właściwości toksyczne i halucynogenne. Jej nadużywanie może prowadzić do śmierci. MDA jest obecnie substancja nielegalną na całym świecie.

PSYLOCYBINA - to aktywny alkaloid występujący w halucynogenny grzybach Psylocibe. Jej działanie, podobnie jak LSD, jest halucynogenne. W mniejszych dawkach halucynacje mają charakter kolorowych, przyjemnych dla wzroku wzorów, w większych - przyjmują charakter postaci zwierząt i ludzi. Grzyby z gatunku psylocibe występują na całej ziemi, także w Polsce. Substancje narkotyczne występują w przypadku około 80 - ciu gatunków, ze 140 - tu znanych.

Efekty pojawiają się podczas żucia grzybów, po około 15 minutach i utrzymują się przez pięć do sześciu godzin.

Psilocybe semilanceata, - tzw. czapka wolności, to najpopularniejszy grzyb z rodziny Psylocibe, który zawiera substancje narkotyczne. Występuje na obszarze byłego Związku Radzieckiego oraz Australii.

Innymi, zyskującymi popularność, substancjami narkotycznymi są kleje i rozpuszczalniki. Są popularne przede wszystkim wśród młodych ludzi, ze względu na stosunkowo łatwy dostęp i niską cenę. Substancje psychoaktywne są wprowadzane do organizmu poprzez wąchanie - z tego powodu środki te nazywane są wziewnymi.

NARKOTYK: DZIAŁANIE: SKUTKI ZAŻYWANIA:

morfina, heroina, opium, przetwory maku	Euforia, senność, osłabienie reakcji zmysłowych, brak apetytu, zwężenie źrenic	Brak apetytu, zmniejszenie ciśnienia krwi, zaparcia, próchnica zębów, zmiany na skórze, wyniszczenie organizmu.
przetworzone liście krzewu koki, kokaina, crack	Euforia, pewność siebie, nadmierne pobudzenie organizmu, aktywność, rozszerzenie źrenic	Katar, ból gardła, manie prześladowcze, agresja, zaburzenia snu, wyniszczenie organizmu
amfetaminy	Euforia, wzrost energii, rozszerzenie źrenic	Brak apetytu, bezsenność, zmiany nastroju, drżenie kończyn, wymioty, halucynacje, wysypki
LSD	Euforia, wzrost energii	Bezsenność, zaburzenia koordynacji ruchów, stany lękowe, psychoza, apatia, agresja, depresja
Produkty z konopi indyjskich - marihuana, haszysz	Euforia, słowotok, nadwrażliwość zmysłów	Kaszel, zaburzenia koordynacji ruchów, bezsenność, zmiany nastrojów, trudności w koncentracji.
Ecstasy	Pobudzenie organizmu, wzrost energii, brak uczucia zmęczenia	Depresja, stany lękowe, obniżenie sprawności intelektualnej
Środki wziewne - kleje i rozpuszczalniki	Rozszerzenie źrenic, otępienie	Kaszel, katar, krwawienie z nosa, biegunka, zapalenie spojówek, bezsenność, problemy z pamięcią, wyniszczenie organizmu.

IV. UZALEŻNIENIE

1. UZALEŻNIENIE - jest stanem nabytym, w którym występuje silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności albo zażywania jakiejś substancji. Wyróżnia się następujące rodzaje uzależnień:

to stan, w którym człowiek nie potrafi obyć się bez danej substancji. Istnieje kilka rodzajów uzależnień:

a) UZALEŻNIENIE LEKOWE - ma charakter psychiczny i fizyczny, jest wywołane długotrwałym przyjmowaniem leku, który powoduje zmiany w sposobie zachowania, a także wpływa na reakcje organizmu powodując przymus przyjmowania danego leku. Osoba uzależniona zyskuje dzięki lekowi komfort psychiczny i lepsze samopoczucie.

b) UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE (PSYCHOLOGICZNE) - jest przymusem brania konkretnej substancji wynikającym z przeżyć emocjonalnych i psychicznych wywołanych zażyciem tej substancji. Pozostaje bez wpływu na fizjologię organizmu.

c) UZALEŻNIENIE FIZYCZNE - środki uzależniające ingerują w procesy fizjologiczne organizmu, a brak ich przyjęcia powoduje szereg dolegliwości fizycznych. Zaprzestanie przyjmowania substancji, od której osoba jest uzależniona prowadzi do wystąpienia zespołu objawów określanych mianem zespołu abstynencyjnego, zwanego potocznie "głodem narkotycznym". Sposobem na pozbycie się tych objawów jest przyjęcie dawki środka, od którego człowiek jest uzależniony. Substancje, które powodują uzależnienie fizyczne, to:

nikotyna, alkohol, heroina i morfina, barbiturany

d) UZALEŻNIENIE SPOŁECZNE - uzależnienie wywołane jest silną więzią ze środowiskiem, w którym obowiązuje norma wspólnego zażywania środków odurzających. Uczestnictwo w takiej grupie ułatwia osobie uzależnionej dostęp do pożądanej substancji narkotycznej. Wraz z pogłębianiem się tego uzależnienia, osoba uzależniona ogranicza pole swoich znajomości do związków z pozostałymi członkami środowiska uzależniającego, rezygnując z pełnienia pozostałych ról społecznych.

V. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POWSTAWANIE UZALEŻNIEN:

Zjawisko narkomanii ma wiele przyczyn, nakładających się na siebie, a tym samym, są one trudne do jednoznacznej identyfikacji. Wiadomo, że wiele czynników o charakterze społecznym, psychologicznym i fizycznym ma wpływ na powstawanie uzależnień.

Całkowita identyfikacja przyczyn narkomanii jest trudna. Narkomania nie jest zjawiskiem samym w sobie. Posiada szereg uwarunkowań o różnym charakterze od przyczyn zewnętrznych, środowiskowych do motywów psychologicznych włącznie.

Poniżej została przedstawiona charakterystyka najważniejszych determinantów uzależnień, które motywują jednostkę do brania środków narkotycznych:

Pierwsze zetknięcie z substancją uzależniającą jest wynikiem wielu czynników, do których należą: ciekawość, charakterystyczna dla osób w młodym wieku, wpływ środowiska rówieśniczego (identyfikacja z grupą rówieśniczą), pragnienie uwolnienia się od problemów, pragnienie lepszego samopoczucia i przyjemności lub zaznaczanie własnej indywidualności.

Kolejne sięgnięcia są już wynikiem powstającego uzależniania psychicznego lub fizycznego i są spowodowane silną potrzebą (np. opisywanym wyżej "głodem narkotycznym"), pragnieniem powrotu do doświadczanych podczas brania narkotyków stanów euforii, pobudzenia i zapomnienia o trudnościach.

Poza tymi przyczynami, wyodrębnia się inny zespół okoliczności sprzyjających powstaniu i pogłębianiu uzależnienia. Są to: konflikty na tle rodzinnym (patologie rodzinne, uzależnienia występujące w rodzinie), pojawienie się chorób w rodzinie i zmieniona przez to sytuacja rodziny, przebywanie w środowiskach narkomańskich lub przestępczych, brak pewności siebie, niepokoje, lęki.

Chęć do brania narkotyków jest spowodowana także efektami farmakologicznymi substancji narkotycznych, do których należy stan bardzo dobrego samopoczucia, nastroju zwany euforią. Osoba podlegająca działaniu takiego środka uzyskuje komfort psychiczny i odprężenie, które pozwala jej zapomnieć o doznawanych lękach i niepokojach, o stresie i problemach, daje poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Jest więc dodatkowym wzmacniaczem dla efektu uzależnienia.

Czynniki środowiskowe, które są powodem uzależnienia możemy podzielić na:

środowisko rodzinne - trzeba podkreślić, że wpływ na uzależnienie młodego człowieka od narkotyków i substancji odurzających ma rodzina jako całość - tzn. sytuacja i atmosfera w niej panująca - ale także relacje pomiędzy poszczególnymi jej członkami. Zauważono, że osoby uzależnione częściej niż ich rówieśnicy, nie będący zależnymi od środków odurzających, pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych. Do rodzin, w których rośnie prawdopodobieństwo uzależnienia dziecka od narkotyków należą:

- rodziny, w których jeden z rodziców nadużywa środków odurzających - alkoholu, narkotyków, ale również uzależnienie od hazardu lub od telewizji. Dotyczy to zwłaszcza ojców dzieci uzależnionych.

- rodziny, w których często dochodzi do konfliktów i kłótni z użyciem przemocy i innych prymitywnych form, takich jak wyzwiska, przekleństwa. Są one powodem ucieczek z domu i wiązaniem się z grupami rówieśniczymi, niejednokrotnie mającymi destrukcyjny wpływ na młodego człowieka.

- rodziny, w których jedno z rodziców zmarło nieoczekiwanie i przedwcześnie. Ten powód sprzyja głównie uzależnieniom u dziewcząt.

- rodziny, w których jedno z rodziców (częściej matka niż ojciec) wykazuje objawy psychopatologiczne

- rodziny, gdzie dzieci nie rozwinęły cech osobowości o charakterze dominującym i czynnym. Osoby, które zostały wychowane w atmosferze podporządkowania i podlegania, nie potrafią brać odpowiedzialności za własne działania, a także bardziej podlegają cudzym wpływom.

Patologiczne funkcjonowanie rodziny powoduje, że na dziecko narzucane są role, niezgodne z jego wiekiem i pozycjom. Wśród ról tych możemy wyodrębnić następujące:

- kopia rodzica - do dziecka adresowane są sformułowania identyfikujące je z jednym z rodziców. Na dziecko przenoszone są zachowania i nastawienia związane z tym rodzicem.

- idealny rodzic - w mniemaniu rodziców, dziecko powinno realizować ich marzenia i oczekiwania, ich niespełnienie powoduje skupienie na dziecku wzajemnych żalów i pretensji obojga rodziców do siebie. Narzucanie dziecku tej roli jest najczęściej nieuświadomione.

- zastępczy partner - występuje zazwyczaj w rodzinach rozbitych, gdzie brak jest jednego rodzica (brak fizyczny), bądź jeden z rodziców nie poczuwa się do obowiązku wypełniania swoich rodzicielskich zobowiązań i nie bierze udziału w życiu rodzinnym (brak psychiczny). W rodzinach takich zdarza się, że na dziecko spadają obowiązki i wymagania należące do nieobecnego rodzica.

- towarzysz walki - w rodzinach, w których istnieje konflikt między rodzicami, na dziecko zostaje zrzucony obowiązek opowiedzenia się po jednej ze stron. Aby przekonać dziecko, po której stronie ma się opowiedzieć, rodzice nastawiają je przeciwko sobie, prowadzą działania mające ukazać jednego z rodziców w niekorzystnym świetle.

Wśród czynników prowadzących do uzależnień i innych patologii wśród młodych ludzi, specjaliści wymieniają również pewne cechy rodziców, sprzyjające temu zjawisku:

- pragnienie do kontrolowania, zasadniczość, bezwzględność i wysokie wymagania stawiane dzieciom w wykształceniu z jednej strony i słaby charakter i brak dyscypliny w z drugiej strony - są to zachowania matek, które wzmagają prawdopodobieństwo uzależnienia ich dzieci.

- brak zaangażowania w życie rodziny, nieobecność, surowa i moralizatorska postawa, nastawienie agresywne wobec innych członków rodziny - tego typu zachowania ojcowskie są przyczyną powstawania patologicznych relacji małżeńskich i rodzinnych prowadzących do uzależnień. O patologicznych stosunkach małżeńskich mówimy w przypadkach, gdy:

- ojciec jest osobą dominującą w rodzinie, a ponadto przejawia agresywne bądź konfliktowe zachowanie w stosunku do matki. W takim wypadku matka stara się przeciągnąć dziecko na swoją stronę w konflikcie.

- ojciec nie angażuje się w życie rodziny i nie wywiera żadnego wpływu na dzieci - wynika to ze słabości jego charakteru i związanego z tym braku poważania ze strony rodziny.

Analiza stosunków rodzinnych osób uzależnionych wskazuje na to, że zażywanie narkotyków może być wynikiem patologicznych postaw występujących w takiej rodzinie. Zazwyczaj są one wynikiem nierównego udziału rodziców w życiu rodzinnym. Jedno z nich przyjmuje postawę wycofania i braku odpowiedzialności za bliskich, bądź w ogóle jest nieobecne, natomiast drugie z rodziców stara się ten brak zrekompensować poprzez przesadzoną emocjonalność i uczuciowość, a także opiekuńczość i pobłażliwość.

Zdarza się tak, że dziecko, odczuwając negatywną atmosferę w domu rodzinnym, stara się wywrzeć wpływ na stosunki w niej panujące, pragnie coś zmienić. Decydując się na zażywanie narkotyków czasem świadomie kreuje patologiczną sytuację rodzinną, aby skupić na sobie uwagę bliskich i "wymusić" na nich zjednoczenie sił w walce o osobę zniewoloną uzależnieniem. Stworzenie sytuacji zagrożenia ma na celu zintegrowanie rodziny do udzielania sobie pomocy i wsparcia.

Innym powodem pojawienia się zagrożenia narkomanii są zmiany jakie zaszły w ostatnich kilkudziesięciu latach. Po II wojnie światowej zauważamy wzrost procesów industrializacyjnych, a także szerzenia się kapitalizmu na całym świecie. Jednostka została postawiona w sytuacji, w której jest tylko małym trybikiem w ogromnej machinie postępu i rozwoju przemysłu, nauki i wiedzy. Potęgą, decydującą o roli jednostki w społeczeństwie jest jej status zawodowy. Aby osiągnąć wysokie stanowiska i zapewnić byt materialny swoim najbliższym, ludzie coraz więcej czasu muszą poświęcać swojej pracy. Tym samym zmniejsza się ilość czasu, którą są w stanie poświęcić własnym dzieciom. Dlatego też wychowanie od najmłodszych lat zostaje złożone na barki instytucji społecznych, takich jak żłobki, przedszkola, szkoły, które nie mogą zapewnić dzieciom zaspokojenia wszystkich potrzeb związanych z miłością, akceptacją, poświęcaniem uwagi. Rodzice mają coraz mniejszą kontrolę nad tym, co robi ich potomstwo.

Rozwój cywilizacyjny doprowadził także do rozluźnienia panujących wcześniej zasad życia społecznego. Rozwody, zdrady są obecnie traktowane jako zjawisko codzienne, nie wzbudzają już dezaprobaty. W sytuacji upadku instytucji rodziny, dzieci są poddane silniejszym wpływom środowiska swoich rówieśników, które bywa pierwszym inicjatorem zachowań prowadzących do narkomanii.

Środowisko rówieśnicze - poza wymienionym wyżej przyczynami wzmożonego wpływu środowiska rówieśniczego na jednostkę, można wymienić inne, mniej dramatyczne, związane z naturalną potrzebą każdego człowieka. Młodzi ludzie, w okresie dojrzewania odczuwają naturalną, silną potrzebę identyfikacji ze swoją grupą rówieśniczą. Związane jest to z postępującym procesem socjalizacji, a także przygotowywaniem się do pełnienia "dorosłych" ról społecznych. Ponadto grupa taka daje poczucie oparcia w rodzących się w okresie dojrzewania konfliktach pokoleniowych. W tym czasie młody człowiek czuje się lepiej rozumiany przez swoich kolegów, mających podobne problemy, niż przez swoich rodziców. Dlatego w takich grupach poszukuje akceptacji. Jednak niekontrolowany bunt dorastającego nastolatka i brak zainteresowania ze strony rodziców może doprowadzić do tego, że nastolatek zwiąże się z grupą o charakterze destrukcyjnym. Takimi grupami są społeczności narkomańskie, które zaspokoją ciekawość związaną z narkotykami i innymi środkami odurzającymi i wprowadzą młodego człowieka w świat uzależnienia.

Środowisko szkolne - gdy dziecko staje się uczniem, szkoła staje się dla niego miejscem, w którym spędza ono znaczną część swojego życia. Przez kilkanaście lat całe jego życie koncentruje się wokół tej instytucji. Tutaj właśnie człowiek po raz pierwszy staje do prawdziwej rywalizacji z innymi o stopnie, akceptację, pozycję w grupie itp. Tutaj też uczy się, że liczy się nie to, kim jest i co czuje, ale to, jakie ma wyniki w uczeniu się. Oceniany jest ze względu na swoje osiągnięcia. Niepowodzenia z tego okresu wpływają bardzo na samoocenę człowieka i poczucie jego wartości także w dorosłym życiu. Jednak tradycyjny model szkoły zakłada całkowite zrównanie ze sobą wszystkich uczniów. Brakuje programów nauczania, które brałyby pod uwagę, że klasa składa się nie z pewnej abstrakcyjnej całości, która posiada taką, a nie inną zdolność pojmowania, ale z grupy jednostek, z których niektóre mają większe zdolności do uczenia się, a niektóre takich zdolności w ogóle nie posiadają. Taki system budzi frustracje i negatywne uczucia zarówno wśród uczniów wybitnych jak i wśród najsłabszych. Do ciężaru tych doświadczeń można jeszcze włączyć oczekiwania rodziców wobec dziecka, którzy liczą na to, że ich pociecha będzie wykazywała się inteligencją i wyjątkowymi zdolnościami, że jej oceny nie będą odstawały od najlepszych. Gdy oczekiwania te zostaną zawiedzione, dziecko jest karane i niejednokrotnie piętnowane przez nauczycieli.

Ucieczką od problemów szkolnych mogą być właśnie używki takie jak narkotyki, które na krótką chwilę pozwalają zapomnieć o kłopotach i zapewnić dobry nastrój.

W systemie oświaty promuje się więc to, co uśrednione, standardowe, co nie wykracza poza ustalone normy. Można to zauważyć już na poziomie najniższej komórki szkolnej czyli klasy, która nigdy nie jest oceniana przez pryzmat jednostek, ale poprzez uśrednione dokonania - świadczą o tym rzędy statystyk, zestawień, podliczeń które są codziennością w każdej szkole.

Wszystko, co jest przejawem indywidualizmu, to, co wymyka się statystykom jest niemile widziane w szkole. Bywa tak, że jednostka, która w jakiś sposób wyróżnia się, np. strojem, zachowaniem jest piętnowana lub bezpośrednio posądzana o przynależność do grupy przestępczej, albo o branie narkotyków. Proces ten nosi nazwę "etykietowania"

Etykietowanie - jest wynikiem braku pozytywnych więzi między nauczycielem a uczniem, podszytego brakiem szacunku dla odmienności i indywidualności oraz brakiem zaufania. Polega na tym, że człowiek, wyróżniający się wyglądem, mający problemy z nauką bądź zachowaniem otrzymuje etykietę narkomana. Nadanie etykiety zastępuje poszukiwanie prawdziwych przyczyn takiego zachowania. Łatwiej znaleźć taką przypuszczalną przyczynę i za jej pomocą wyjaśnić powody pewnych zachowań, niż dotrzeć ich sedna. Nadana w ten sposób etykieta podąża za uczniem, przejmują ją kolejne osoby - nauczyciele, rodzice, inni uczniowie. Zaczyna się poszukiwanie faktów potwierdzających etykietę. Takie zachowanie ze strony dorosłych powoduje bunt w młodym człowieku, prowadzi do tego, że pragnie on zrobić to, czego zabrania świat dorosłych. Chcąc pokazać swą niezależność wobec odgórnych norm i zaleceń robi to, co w mniemaniu dorosłych jest niewłaściwe. Może być to pierwszym krokiem w środowisko narkomanów.

Środowisko ogólnospołeczne - na upadek człowieka ma także wpływ ogólny klimat czasu przemian i urbanizacji. Rozwój społeczno - gospodarczy doprowadził do upadku modelu socjalnego państwa. Świat jest nastawiony na produkcję i zysk, a jednostka ma wartość jedynie wtedy gdy jest konsumentem i napędza machinę wolnego rynku. Jest to powodem uprzedmiotowienia człowieka i jego potrzeb. Każda dziedzina życia została zamieniona na towar, który można z zyskiem sprzedać. Liczy się nie "być" ale "mieć". Człowiek, uświadamiając sobie swoją małą i przedmiotową rolę w świecie techniki i nauki, przeżywa załamanie i frustrację, pragnie uciec od otaczającego go świata i problemów.

Podobne działanie mają liczne kryzysy polityczne, moralne, społeczne. Instytucje, które miały być wzorem praworządności okazują się być niegodne zaufania. Upadają autorytety i tradycje, które były oparciem na trudne czasy. Dziś ich rola jest marginalizowana.

Postęp medycyny doprowadził do pojawienia się takich środków, które pozwalają nam ingerować naszą psychikę, odsuwać od siebie niepożądane emocje i nastroje. Ludzie wierzą, że leki są w stanie przywrócić im stabilizację psychiczną, dlatego zażywając je, popadają w uzależnienia.

Również ogromna rola mediów i środków przekazu informacji ma wpływ na zainteresowanie środkami uzależniającymi. Bywa tak, że poprzez nieprzemyślane akcje i działania, zamiast informować i zniechęcać młodzież do narkotyków, propagują i rozpowszechniają model życia prowadzący do brania i uzależniania od środków odurzających.

Psychologiczne motywy zażywania narkotyków:

Największą liczbę osób sięgających po narkotyki stanowią osoby nastoletnie. Wiąże się to ze zmianami okresu dojrzewania, kiedy to jednostka bardziej niż kiedykolwiek jest narażona na powielanie pewnych, czasem destrukcyjnych zachowań. Ponadto pewną rolę pełni także ciekawość i pragnienie poznawania nowych rzeczy. Jednak naukowcy i uczeni dostrzegli zależność pomiędzy cechami osobowości tego okresu rozwoju, a skłonnością do uzależnień. Należą do nich:

- brak równowagi i dojrzałości emocjonalnej i psychoseksualnej i wynikające z tego wahania nastroju, skłonność do poddawania się i do załamań, a także trudności wynikające z podejmowania ról społecznych i związane z identyfikacją płciową.

- nieumiejętność obiektywnej oceny w stosunku do samego siebie, skupianie się na własnej osobie i własnych emocjach

- skłonność do brawurowych i nieprzemyślanych zachowań związany z brakiem wewnętrznej kontroli działań, a także niechęć i negacja przejawów kontroli zewnętrznej

- niecierpliwość, potrzeba natychmiastowego zaspokojenia własnych pragnień

- brak zainteresowań i pasji

- agresja, słabość, uleganie cudzym wpływom

- brak odporności na stres i problemy związane z tym niepokoje, lęki.

- realizowanie potrzeb poznawczych poprzez nowe dokonania i działania, częste zmiany zainteresowań

- pragnienie uczestnictwa w działaniach grupy, społeczności, pragnienie akceptacji i zainteresowania ze strony środowiska realizowane przez grupę rówieśniczą

Oczywiście cechy te nie mają charakteru decydującego na występowanie uzależnień wśród młodych ludzi. Dotyczą one większości młodych ludzi w okresie dojrzewania. Jednak fakt zaistnienia tych cech u konkretnej osoby może być wykorzystany pozytywnie bądź negatywnie. Nastolatki pozostawione samym sobie, w obliczu problemów są bardziej skłonne do sięgania po narkotyki, ze względu na niewykształcone jeszcze u nich mechanizmy przeciwdziałania trudnościom i radzenia sobie z nimi w sposób racjonalny. Młody człowiek reaguje raczej emocjonalnie, włączając w to wszystkie swoje emocje. W takim momencie może się zdarzyć, że trafi na środowisko, w którym sposobem na rozwiązanie problemów okażą się narkotyki. Świadomość tego zagrożenia powinna spowodować wzrost zainteresowania ze strony dorosłych, a także zadecydować o niebagatelizowaniu emocji i uczuć młodych ludzi.

VI. PODSUMOWANIE

Jest wiele rodzajów narkotyków, jedne z nich mogą uzależniać fizycznie, inne tylko psychicznie, jedne są uważane z nieszkodliwe (marihuana), inne za nielegalne. Jednak trzeba sobie uświadomić, że wszystkie one uszkadzają komórki centralnego układu nerwowego - neurony. Neurony biorą udział we wszystkich procesach mózgu, odpowiadają za najważniejsze funkcje życiowe człowieka. I też jako jedyne komórki ludzkiego ciała nie mają zdolności odradzania się.

W trakcie zażywania narkotyków nie mamy wpływu na to, jakie neurony zostaną uszkodzone. Może to być grupa, której funkcje nie są przez nas bezpośrednio odczuwalne, ale może się okazać, że narkotyki pozbawią nas takich funkcji, jak mowa, oddychanie, praca narządów wewnętrznych itp. Branie narkotyków przypomina więc grę w "rosyjską ruletkę".

Bez wpływu na organizm nie pozostaje również sposób przyjmowania środków odurzających. Wdychanie, palenie, połykanie, wstrzykiwanie - wszystkie te metody destabilizują pracę płuc, żył, nerek - powodują zmiany w nosie, w gardle.

Trzeba też wspomnieć o innych problemach, które wiążą się z zażywanie narkotyków. Największym z nich jest ryzyko zarażenia się wirusem HIV. Wśród narkomanów wiele jest przypadków zachorowań na AIDS. Ponadto narkomania związana jest z ogromnym kosztami, gdyż narkotyki są substancjami drogimi jak na kieszeń młodych ludzi. Obliczono, że utrzymanie osoby uzależnionej od narkotyków to koszt od 2 tys. do 4 tys. złotych. Nastolatki rzadko dysponują takimi kwotami, toteż uzależnienie zmusza ich najpierw do sprzedaży wartościowych rzeczy z domu, a kiedy to nie wystarcza, prowadzi do kradzieży i rozbojów lub do alternatywnych źródeł zarabiania pieniędzy - prostytucji lub udziału w sprzedaży narkotyków.

Narkoman sprzedający narkotyki innym udaje się do swoich znajomych i rówieśników. Często pierwsza działka jest darmowa, a kiedy potencjalny "klient" wciągnie się w nałóg, można w końcu zdobyć pieniądze na działkę dla siebie.

Narkotyki zawsze związane są z powolnym upadkiem moralnym człowieka, powodują utratę wszelkich wartości i godności ludzkiej, prowadzą do nielegalnego trybu życia związanego z przestępczością, prostytucją, sprzedażą narkotyków. Zdarzają się także zabójstwa.

Osoby uzależnione są także wyniszczone psychicznie - agresywne, nie uznają żadnych ograniczeń w działaniu, niestabilne emocjonalnie. Znajdują się zazwyczaj na marginesie społecznym.

Ponadto zdolności intelektualne - logiczne myślenie, pamięć, umiejętność uczenia się, praca - zostają wycofane, ulegają obniżeniu bądź całkowitej utracie.

Sposoby rozpoznania uzależnienia od narkotyków:

- amfetamina - nieśmiałe i zdominowane dotąd dziecko staje się pewne siebie, zaczyna mieć własne zdanie na każdy temat, dużo mówi, staje się nieposłuszne i opryskliwe, ma przyspieszony tok myślenia, porusza się szybko i gwałtownie

- zwężenie źrenic - opiaty

- rozszerzenie źrenic - marihuana, amfetamina

- halucynogenne - dziecko wycofuje się z uczestnictwa w życiu rodzinnym i społecznym, wydaje się nieobecne

A ponadto:

- radykalne zmiany znajomości lub ich poszerzenie

- ukrywanie różnych rzeczy, tajemniczość, zakaz wstępu rodziców do pokoju

- niewywiązanie się z obowiązków

- kłopoty w szkole, nieuczęszczanie na zajęcia

- agresja, wybuch złości, brak posłuszeństwa

- używanie odświeżaczy powietrza, wietrzenie pokoju

- ślady kleju na rzeczach osobistych

- tytoń oraz inne podejrzane substancje w kieszeniach

- bezsenność lub inne zaburzenia snu

- spadek masy

- zwiększone potrzeby finansowe

- rzeczy ginące z domu

- ślady po ukłuciach igłą - powoduje niechęć do noszenia ubrań z krótkimi rękawami

- nienaturalny zapach potu

Nie zawsze pojawienie się któregoś z tych sygnałów może świadczyć, że dziecko ma kontakt z narkotykami, może się wiązać z innymi czynnikami, ale zawsze warto wiedzieć, co się z dzieckiem dzieje i zwrócić uwagę na te niepokojące stany, nawet jeśli nie są one związane z uzależnieniem od narkotyków. Jeśli jednak stany te mają charakter ciągły lub występuje wiele z podanych wyżej symptomów, niezwłocznie należy się skontaktować z poradnia antynarkotykową. Dostępne są również testy na obecność narkotyków w organizmie.

Jak ustrzec dziecko przed narkomanią?

Przede wszystkim ważna jest rozmowa i dobry kontakt z dzieckiem. Rodzice powinni wykazywać zainteresowanie tak sukcesami jak i porażkami dziecka. Powinno ono czuć i wiedzieć, że zawsze może liczyć na wsparcie i pomoc dorosłych. Powinno też być wychowane w atmosferze niechęci dla używek - rodzice powinni być tutaj przykładem i sami zrezygnować z picia i palenia. A przynajmniej nie robić tego przy dziecku.

Młody człowiek musi mieć też zaufanie do rodziców, muszą mu dać odczuć, że nadają się do rozmowy nawet na trudne dla niego tematy, muszą być gotowi do wyjaśnienia i odpowiedzi na pytania. Nie mogą się bać dyskusji z własnym dzieckiem w atmosferze miłości i bezwzględnej akceptacji, bez stosowania porównań do innych osób.

Ponadto rodzice powinni kontrolować działania dziecka, nie pozwalać mu na zbyt wiele. Telewizja i gry komputerowe nie zastąpią czasu spędzonego na wspólnym, aktywnym wypoczynku. Ważne jest też, aby rodzice znali kolegów i koleżanki dziecka, wiedzieli z kim się spotyka i z kim spędza czas, co i gdzie w tym czasie robi. Od początku jednak trzeba uczyć dziecko odpowiedzialności za to co robi.

Według statystyk coraz więcej młodych ludzi sięga po narkotyki, a badaniach aż 66% przyznaje się, że alkohol i narkotyki to jedne z największych problemów, z jakimi stykają się na co dzień.

Polska jest krajem, przez które przechodzą główne szlaki przemytu narkotyków, dlatego wszelkie środki odurzające są u nas stosunkowo łatwo dostępne. Należy także pamiętać, że narkotyki trafiają do nastolatków nie przez dorosłych handlarzy, ale przez kolegów i najbliższych znajomych w szkole, w klubach.

Przerażające są także statystki, które wskazują, że osoby uzależnione od narkotyków przed skończeniem osiemnastu lat mają jedynie 50 % szans dożycia 30- tu lat.

Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze fakt, że narkotyki są coraz łatwiej dostępne, coraz modniejsze w różnych kręgach i też coraz tańsze.

Lek uzależniający jest to substancja, która zażywana przez wystarczająco długi czas może wywołać stan zależności lekowej.

Nazwa „lekoman” lub „narkoman”, niezależnie od toczącej się dyskusji co do właściwości używania takiego terminu, niewątpliwie dotyczy osób zależnych od leków, względnie narkotyków. Spotykane w niektórych krajach ma większą lub mniejszą skalę samostosowania dużej ilości leków przeciwbólowych nie powodujących uzależnienie (np. preparaty zawierające fanacetynę) jest przedmiotem zainteresowania toksykologów.

Lekomania, farmakomania, zależność lekowa to nawykowe nadużywanie leków, przeważnie nasennych, przeciwbólowych, ale także pobudzających oraz ataraktycznych („uspokajacze”), związane z zależnością psychiczną i fizyczną. Termin rozciąga się też niekiedy na nadużywanie środków, które nie są lekami, wówczas należy raczej mówić o toksykomanii. Farmakomanię można uważać za powikłanie w kuracji lekami psychotropowymi (w szerszym sensie), należącymi do wymienionych poprzednio grup. Szczególnie często pojawia się u hipochondryków, którzy zazwyczaj wierzą w magiczne znaczenie procesu używania leków, bez względu na ich działanie, a raczej ze względu na ich rodzaj, np. zastrzyki według nich działają rzeczywiście, a tabletki, płyny – nie. Duże znaczenie dla powstawania i rozwoju choroby może mieć moda, reklama, fama. Początkowo (1950 – 1957) ustalono, że zjawisko nadużywania leków można podzielić na dwie grupy pojęć: toksykomania oraz przyzwyczajenie do leku.

Przez toksykomanię rozumiano stan przewlekłej lub okresowej intoksykacji, spowodowanej powtarzającym się zażywaniem leku naturalnego lub syntetycznego. Cechami charakterystycznymi tej formy nadużyć są:

• niezwalczone pragnienie, potrzeba lub wewnętrzny przymus zażywania leku i zdobywanie go wszelkimi środkami;

• dążenie do zwiększenia dawek;

• obok zależności psychicznej fizyczna zależność prowadząca w razie zatrzymania dowozu do zespołu abstynencji;

• skutki nadużywania szkodliwe dla jednostki i dla społeczeństwa.

Przez przyzwyczajenie rozumiano stan, wynikający z powtarzanego zażywania leku charakteryzujący się następująco:

• pragnieniem, albo niekoniecznie potrzebą kontynuowania zażywania leku, ze względu na lepsze samopoczucie po jego zażyciu;

• niewielką tendencję lub nawet jej brakiem do podwyższania dawek;

• pewną zależność psychiczną w odniesieniu do skutków działania leku, przy braku zależności fizycznej, a więc i braku zespołu objawów abstynencji;

• brakiem społecznych skutków nadużywania.