W 2006 roku miasta województwa opolskiego zamieszkiwało 547451 ludności, w tym 261438 mężczyzn i 286013 kobiet. Struktura płci jest nierównomierna, na co wskazuje współczynnik feminizacji, który wynosi 109 kobiet/100 mężczyzn. W porównaniu do miast kraju, gdzie współczynnik ten wynosi 111 kobiet/100 mężczyzn, analizowany obszar ma bardziej korzystną strukturę płci, jednakże różnica ta nie jest istotna i niestety i tak jest to mocno zwichnięta równowaga płci.

Wykonana piramida płci i wieku ludności miast województwa opolskiego wskazuje jednak, że proporcje płci w poszczególnych grupach wiekowych znacznie odbiegają od ogólnego współczynnika feminizacji. W młodszych grupach wieku zaznacza się przewaga płci męskiej. Wynika to z trendu rodności, gdyż w ogólnej liczbie urodzeń przeważają zawsze urodzenia chłopców nad dziewczętami, co wynika z naturalnego, biologicznego uwarunkowania. Istotnym czynnikiem kształtującym strukturę płci ludności jest także trend umieralności. Choć rodzi się więcej dzieci płci męskiej, to jednak ze względu na ich wyższą umieralność przewaga płci męskiej w strukturze płci stopniowo maleje, a proporcje płci wyrównują się w grupie wieku 25 – 29 miastach województwa opolskiego. Natomiast w starszych grupach wieku narasta przewaga kobiet wynikająca z dłuższego trwania życia i wcześniejszej umieralności mężczyzn, co jest uwarunkowane naturalnie. Przewaga kobiet w starszych grupach wieku jest także częściowo spowodowana skutkami wybuchu II wojny światowej i konsekwencjami, które za sobą pociągnęła. Podczas jej trwania ginęło znacznie więcej mężczyzn i chłopców niż kobiet. . W rezultacie działania tych czynników w najstarszej grupie wieku przewaga kobiet wynosi w oparciu o współczynnik feminizacji 315 kobiet/100 mężczyzn. Na uwagę zasługuje wczesne, w stosunku do ludności wiejskiej wyrównywanie proporcji płci. Na obszarach wiejskich w województwie opolskim następuje ono dopiero w grupie wieku 25 - 29 lat, podczas gdy w miastach proporcje płci są wyrównane już w grupie 55 - 59 lat. Wynika to z kolejnego czynnika kształtującego strukturę płci ludności, jakim są migracje, gdyż przede wszystkim duża liczba osób młodych migruje do miast, a w szczególności kobiety. Powoduje to w konsekwencji „odmładzanie miast”. Liczebna przewaga kobiet spowodowana jest zwiększoną częstością migracji kobiet przede wszystkim do miast, a więc do obszarów bardziej zurbanizowanych. Co spowodowane jest większymi możliwościami rozwoju, podjęciem nauki na wyższej uczelni, czy znalezieniem pracy z czym na terenach wiejskich jest trudniej.

Wykreślona piramida płci i wieku ludności miast województwa opolskiego reprezentuje typ stacjonarny, z licznymi deformacjami. Świadczy on, iż społeczeństwo analizowanego obszaru jest dojrzałe demograficznie. Strukturę wieku ludności miejskiej województwa opolskiego ilustruje także współczynnik starości demograficznej wynoszący 17,3 %, co wskazuje na zaawansowany stan starości demograficznej. Potwierdza to mediana wieku, która wynosi 38,5 lat, co oznacza, że połowa ludności ma więcej, a połowa mniej niż 38,5 lat. Obciążenie ekonomiczne wynosi 37 co oznacza, że na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 37 osób w wieku nieprodukcyjnym. Typ piramidy jest trudny do jednoznacznego określenia, gdyż struktura wieku ludności miejskiej województwa opolskiego charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem udziału poszczególnych grup wieku. Najliczniejszą grupę stanowi ludność w wieku 20 – 24, 25 – 29, 45 - 49, oraz 50 - 54. Najmniej liczna jest grupa wieku 85 lat i więcej. Mało liczne są także grupy wieku 60-64, 70-74, 75-79 oraz 80-85 lat. A także grupy 0-4, 5-9 lat. Przedstawione grupy wieku wskazują na naprzemienność występowania licznych i mało licznych grup wieku. Zjawisko to określane jest jako falowanie demograficzne, czyli występujące na przemian wyże i niże demograficzne.

W naprzemienności występowania wyżów i niżów demograficznych widoczne są pewne prawidłowości. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na czynniki losowe takie jak wojna, które wpłynęły na znaczną deformację tej piramidy. W analizie piramidy występują bardzo mało liczne roczniki urodzone w okresie I wojny światowej. Po I wojnie światowej nastąpiło zjawisko powojennej kompensaty urodzeń. Były to jednocześnie roczniki, które w okresie II wojny światowej ze względu na zdolność do walk, były w dużym stopniu narażone na negatywne konsekwencje wojny. W czasie około 20 lat po I wojnie światowej w wiek rozrodczy wchodziły grupy z powojennej kompensaty urodzeń, ale już wyżej wymienione skutki wojny, przyczyniły się do spadku urodzeń powodując głęboki niż demograficzny w czasie II wojny. Co spowodowało, że roczniki w wieku 60 – 64 lat i 65 – 69 lat charakteryzują się zmniejszoną liczbą urodzeń. Zakończenie wojny wiązało się z normalizacją życia, stabilizacją i wzrostem liczby zawierania małżeństw. Przyrost naturalny zaczął stopniowo wzrastać; był to tzw. przyrost kompensacyjny. W roku 1946 osiągnął on 16‰, a w połowie lat pięćdziesiątych odnotowano najwyższe jego wartości – 19,5‰, czyli był to okres znacznego wyżu demograficznego i tak w analizowanej piramidzie płci i wieku dla miast województwa opolskiego można zauważyć bardzo liczne roczniki wyżu lat 50. Są to następujące przedziały zaczynając od najbardziej licznego: 50-54, 55-59 oraz 45-49. Kulminacja wyżu powojennego miała miejsce w 1956 roku, kiedy zanotowano najwyższą wartość przyrostu naturalnego. Z kolei grupa wiekowa 35 – 39 lat jest już znacznie mniej liczna, co związane było z wchodzeniem w wiek zawierania małżeństw mało licznych roczników okresu wojny, stopa przyrostu naturalnego systematycznie obniżała się. W 1969 roku osiągnęła najniższy poziom w niżu demograficznym lat 60. - 8,2‰. Wystąpiło tu echo niżu demograficznego z II wojny światowej. W latach 70 w wiek rozrodczy wchodziły liczne roczniki powojenne. Związany z tym wzrost liczby urodzeń określa się mianem echa powojennego wyżu demograficznego. Wyż demograficzny lat 70. osiągnął szczyt w 1976r. - 10,7‰. Dobrze to obrazuje piramida wieku gdzie wyż ten reprezentują grupy wieku 20 – 25 i 25 – 30 lat. Poczynając od tego roku 1976 stopa przyrostu naturalnego obniżała się w wyniku wchodzenia w wiek dojrzały roczników niżowych lat 60. W drugiej połowie lat 80. jej spadkowa tendencja nasiliła się w warunkach narastającego kryzysu gospodarczego i regresu stopy życiowej przeważającej części społeczeństwa. Wystąpiło niebezpieczne nałożenie się spadku liczby urodzeń i wzrostu liczby zgonów, wskutek czego wskaźnik przyrostu naturalnego osiągnął w 1995 roku rekordowo niski poziom - 1,2‰. W analizowanej piramidzie ten niż demograficzny, reprezentowany jest przez grupy wieku 15-19, 10-14, 5-9 i 0-4 lat.

Na podstawie analizy piramidy można prognozować przyszłe tendencje, co do wzrostu bądź spadku dotyczącej liczebności struktur danej piramidy. W analizie piramidy wieku i płci dla miast województwa opolskiego można dostrzec pewne dysproporcje w strukturach, związane z naprzemiennym występowaniem wyżów oraz niżów. Widoczna jest nadwyżka liczebna kobiet nad mężczyznami w starszych grupach wieku i nadwyżka liczebna mężczyzn nad kobietami w młodszych grupach wieku. Zmiany struktury wieku i płci ludności analizowanej piramidy mogą wpłynąć na przyszłe niekorzystne prognozy demograficzne dla badanego obszaru. Stale obserwuje się zwiększanie się liczby i udziału osób starszych będącej w wieku poprodukcyjnym. Zjawisko to wpłynie z pewnością na sytuację na rynku pracy. Najważniejszymi konsekwencjami rozwoju demograficznego będzie zmniejszająca się liczba i udział grup w wieku produkcyjnym w ogólnej populacji, starzenia się zasobów siły roboczej, starzenia się całego społeczeństwa, zmniejszania się liczby kobiet w wieku prokreacyjnym, wzrost współczynników obciążenia demograficznego – zwłaszcza grupą wieku poprodukcyjnego. System emerytalny w Polsce to system repartycyjny, w których bieżące wydatki finansowane są z bieżących składek. Wzrost liczby emerytów będzie dla tych systemów stanowić znaczne obciążenie, gdyż malejąca populacja pracujących będzie musiała zapewnić wypłatę świadczeń rosnącej populacji emerytów. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa muszą także wzrosnąć wydatki na publiczną opiekę zdrowotną, jako że z wiekiem zwiększa się zwykle zapotrzebowanie na usługi medyczne. Proces starzenia się społeczeństwa i wzrostu liczby beneficjentów systemów emerytalnych w relacji do liczby płatników odbije się na finansach publicznych, w tym najsilniej na wydatkach związanych z publicznymi systemami emerytalnymi oraz opieką zdrowotną. W dziedzinie rynków pracy, zwiększenie wykorzystania zasobów pracy dzięki polityce ukierunkowanej na wzrost aktywności zawodowej i zatrudnienia oraz podniesienie dynamiki wydajności pracy dzięki inwestycjom w kapitał ludzki, a w dłuższej perspektywie może pociągnąć za sobą konieczność podniesienia wieku emerytalnego oraz średniorocznego czasu pracy.

STRUKTURA PŁCI I WIEKU LUDNOŚCI MIAST WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

w 2006r

Zbigniew Myszka

grupa 2 rok II