3.1. Włochy

3.1.1. przepisy prawne regulujące działanie sektora MŚP

We Włoszech zgodnie z Zaleceniem Komisji Europejskiej nr 2003/261/WE, obowiązują identyczne przepisy dotyczące definiowania sektora MŚP, jak w pozostałych krajach Unii Europejskiej¹. Od 2008 roku, kiedy to ustanowiono nową regułę definiowania małych i średnich przedsiębiorstw, we Włoszech wyróżnia się firmy: mikro, małe i średnie².

Działalność przedsiębiorstw w tym kraju regulowana jest poprzez Kodeks Prawa Cywilnego z 1942 roku, z późniejszymi zmianami oraz reforma dotycząca spółek kapitałowych i spółdzielczych, istniejąca od stycznia 2004 roku. Zgodnie z przepisami zawartymi w Kodeksie Prawa Cywilnego, każda działalność gospodarcza podlega we Włoszech wpisowi do Rejestru Przedsiębiorstw. Rejestry te prowadzą Izby Handlowe właściwe terytorialnie³. Do rodzajów działalności obejmujących obowiązek wpisu do rejestru należą: działalność transportowa, działalność bankowa i ubezpieczeniowa oraz działalność rolnicza, produkcja, a także pośrednictwo w przepływie towarów i usług⁴.

Od 2009 roku istnieje we Włoszech procedura „Communicazione Unica”, która umożliwia założenie przedsiębiorstwa dzięki jednemu tylko wzorowi formularza, który zastąpił wszystkie inne wcześniej wymagane dokumenty⁵. Od kwietnia 2010 roku, złożenie wszystkich dokumentów potrzebnych do rejestracji przedsiębiorstwa we Włoszech możliwe jest tylko i wyłącznie drogą elektroniczną lub przy pomocy nośnika elektronicznego, po potwierdzeniu podpisem elektronicznym. Obowiązek rejestracji firmy w ten sposób nie dotyczy jednak podmiotów takich jak: stowarzyszenia czy przedstawicielstwa firm zagranicznych, które podlegają rejestracji tylko w Wykazie Gospodarczo – Administracyjnym, a nie w Rejestrze Przedsiębiorstw. Obowiązek rejestracji elektronicznej nie dotyczy również przedsiębiorców indywidualnych⁶.

Dzięki procedurze „Communicazione Unica” przyszły przedsiębiorca wypełnia jedynie wniosek o przyznanie numeru identyfikacji podatkowej Partita IVA oraz wniosek o wpis do rejestru w izbie handlowej, zatwierdza dokumenty podpisem elektronicznym i wysyła je do izby handlowej. Izba natomiast przesyła te dokumenty kolejnym instytucjom, czyli m.in.: urzędowi skarbowemu, zakładowi ubezpieczeń z tytułu wypadków oraz ubezpieczeń społecznych. Znacznie skraca to proces rejestracji działalności gospodarczej, bowiem w ciągu 5 dni izba handlowa wysyła wiadomość zwrotną, informującą o wpisie do rejestru spółek, a zakład ubezpieczeń umieszcza przedsiębiorstwo w rejestrze INPS w terminie do 7 dni, od daty wysłania formularza⁷.

We Włoszech działalność gospodarczą można prowadzić w różnych formach organizacyjno – prawnych. Zalicza się do nich firma jednoosobowa oraz spółki: zwykła, we wspólnym imieniu, komandytowa, komandytowo – akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna. Firmy z sektora MŚP najczęściej zakładają we Włoszech firmy jednoosobowe, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki spółdzielcze z o.o.⁸.

We Włoszech istnieje ochrona własności przemysłowej. Występują dwa rodzaje patentów oraz znak firmowy. Wśród patentów wyróżnia się ochronę dotyczącą wynalazków o zastosowaniu przemysłowym. Patent ten przyznawany jest na okres 20 lat, bez możliwości przedłużania tego okresu, natomiast modele użyteczne dotyczą konkretnych urządzeń, o określonej strukturze, kształcie i cechach indywidualnie nadanych tym urządzeniom. W tym przypadku ochrona wynosi 10 lat, również bez możliwości jej przedłużania. W kraju członkowskim UE istnieje możliwość zarejestrowania znaku firmowego, ta ochrona udzielana jest bezterminowo. Warunkiem uzyskania ochrony znaku firmowego jest jego nowość na terytorium państwa włoskiego, może to być znak zarejestrowany już w innym kraju, warunkiem jest brak popularności tego znaku⁹.

Do podatków dotyczących działalności małych i średnich firm działających na terenie Włoch należy podatek dochodowy od osób prawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek VAT. Podatek dochodowy od osób prawnych na Półwyspie Apenińskim pobierany jest na poziomie krajowym i lokalnym, w wysokości odpowiednio 33 oraz 3,9%. Podatek regionalny od prowadzenia działalności gospodarczej może być zwiększany lub zmniejszany maksymalnie o 1% w zależności od ustaleń władz lokalnych. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym, stawka podatku zależna jest od wysokości osiągniętego dochodu. Obecnie wyróżnia się pięć stawek podatku: 43%, 41%, 38%, 27% oraz 23%. Na mocy dekretu „Salva Italia” w 2012 roku wprowadzony został podatek od nieruchomości, właściciele jednej nieruchomości płacą podatek w wysokości 0,4% natomiast od drugiej nieruchomości stawka podatku wynosi 0,76%. Gmina ma prawo zwiększyć lub zmniejszyć obowiązującą stawkę podatku o 0,3%¹⁰.

3.1.2. Pomoc sektorowi MŚP oferowana przez państwo

Istotnym problemem włoskiej gospodarki jest nierównomierny poziom rozwoju poszczególnych regionów. Włochy wyraźnie dzielą się na wysoko rozwiniętą Północ i słabo rozwinięte Południe, dlatego działania władz skupiają się na szerszej pomocy dla regionów południowej części Włoch.

Pomoc dla sektora MŚP udzielana jest we Włoszech przez szereg licznych podmiotów, m.in.: administrację publiczną, banki oraz instytucje finansowe wspierające finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw oraz organizacje zawodowe, których celem jest reprezentowanie wspólnych interesów małych i średnich firm¹¹.

Pomoc publiczna skierowana do sektora MŚP to środki finansowe przeznaczone na nowe inwestycje, działania badawczo – rozwojowe, a także na tworzenie nowych miejsc pracy¹².

Do najważniejszych aktów prawnych określających zasady pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw należą: ustawa nr 1329 z 1965 roku, której celem jest zachęcenie przedsiębiorców do zwiększania swoich środków trwałych poprzez zakup lub też wzięcie w leasing nowych maszyn i urządzeń. Zgodnie z ta ustawą Mediocredito Centrale dofinansowuje zakup nabytych przez małe lub średnie przedsiębiorstwo maszyn. Kolejnym istotnym aktem prawnym jest Fundusz Gwarancyjny, który powstał na mocy ustawy nr 341 z 1995 roku, wspiera on przedsiębiorstwa, które mają istotne znaczenie w procesie rozwoju państwa. Ustawa nr 317 z 1991 roku, wspiera rozwój konkurencyjności i innowacyjności sektora MŚP we Włoszech. Dzięki tej ustawie możliwe jest wsparcie finansowe inwestycji w badania czy innowacje prowadzone przez małe i średnie przedsiębiorstwa oraz finansowanie tych firm w momencie wejścia na rynek. Akt prawny nr 317 wprowadził nowe narzędzia pomocy finansowej dla sektora MŚP, są to: pożyczka udziałowa, czyli kredyt który przedsiębiorstwo oddaje po upływie jego terminu, ale zalicza go do funduszy własnych oraz pożyczka podatkowa, czyli możliwość późniejszej spłaty podatku należnego. Równie ważna jest Ustawa nr 488 z 1992 roku, która istotna jest głównie dla przedsiębiorstw z południowej części Włoch, dotyczy ona również obszarów północnych, dotkniętych problemami restrukturyzacji przemysłowej. Przedsiębiorstwa mogące skorzystać z pomocy oferowanej dzięki Ustawie nr 488 to firmy wydobywcze, przemysłowe oraz świadczące usługi w zakresie transferu technologii, informatyki i doradztwa ekonomicznego bądź technicznego. Zgodnie z przepisami zawartymi w tej ustawie małe i średnie przedsiębiorstwa mogą ubiegać się o pomoc finansową przeznaczoną na zakup maszyn, programów, licencji oraz nowych technologii, a także restrukturyzację czy przebranżowienie firmy. Istnienie także akt prawny, na podstawie którego udzielana jest pomoc kobietom zakładającym przedsiębiorstwa. Pomoc ta udzielana jest na podstawie ustawy nr 215 z 1992 roku. Obejmuje ona pomoc finansową przeznaczoną na rozwój działalności, zakup nowych maszyn, urządzeń, patentów oraz działania związane z projektami innowacyjnymi. Akt prawny nr 598 z 1994 roku dotyczy środków przeznaczonych na wspieranie sektora małych i średnich firm w dziedzinie innowacji technologicznych oraz działań związanych z ochroną środowiska naturalnego¹³.

Włoskiego przedsiębiorcę cechuje skłonność do podejmowania samodzielnych inicjatyw oraz duże zaufanie jakim darzą innych, co przyczyniło się do powstania dystryktów przemysłowych zrzeszających małe i średnie przedsiębiorstwa. Uważanych obecnie za istotny instrument polityki gospodarczej wspierającej rozwój sektora MŚP.

Dystrykt przemysłowy to obszar o dużej koncentracji małych i średnich firm, których powstanie uzależnione jest od powiązań społecznych i kulturowych panujących na danym terenie.

W latach 1999 -2003 większość regionów Włoch utworzyła ustawy regulujące tworzenie i działanie dystryktów przemysłowych, bowiem ustawa nr 317 z 1991 roku nie wzięła pod uwagę specyfiki poszczególnych regionów Włoch, a co za tym idzie przepisy w niej zawarte były zbyt sztywne i sektor MŚP nie miał możliwości indywidualnego podejścia do zrzeszania się¹⁴.

We Włoszech bardzo często pomoc ze strony państwa oferowana sektorowi małych i średnich firm możliwa jest dzięki zawieraniu tak zwanych paktów terytorialnych. Są to umowy na podstawie których państwo przekazuje środki pieniężne sektorowi MŚP¹⁵.

Przykładem zawarcia takich umów programowych są pakty terytorialne zawarte w Lamezia Terme, Caltanissetta oraz w prowincji Rovigo. Obszary te charakteryzuje słaby rozwój gospodarczy, upadek rolnictwa oraz wysoki poziom bezrobocia. Zawarte pakty prowadzić mają do wzrostu rozwoju lokalnego poprzez promowanie małych i średnich przedsiębiorstw działających na tych terenach, zmniejszanie bezrobocia oraz prowadzenie szkoleń. Dzięki zawartym paktom małe i średnie firmy mają ułatwiony dostęp do środków finansowych oferowanych przez państwo, mogą się rozwijać, wprowadzać innowacje i przyczyniać się do rozwoju regionu¹⁶.

W roku 2003 wartość pomocy publicznej udzielanej małym i średnim przedsiębiorstwom włoskim wyniosła 1 485,5 mln euro, co w porównaniu do wielkości pomocy udzielanej w innych krajach UE stanowi relatywnie dużo¹⁷.

W ramach wspierania państwa z funduszy strukturalnych UE, Włochy otrzymały w latach 2000-2006 29 mld euro. Programy operacyjne w okresie 2000-2006 utworzone dla południowej części Włoch w niewielkim stopniu wspierały innowacyjność i rozwój technologii wśród małych i średnich firm. Natomiast działania prowadzone w ramach programów operacyjnych w środkowej części Włoch w większym zakresie wspomagają MŚP w zakresie innowacji oraz wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych. W latach 2007-2013 pomocą z UE zostały objęte regiony południa Włoch: Sycylia, Pulia, Basilicata, Kalabria oraz Kampania¹⁸.

3.1.3. Wzrost sektora MŚP w latach 2003 – 2013

W roku 2003 na terenie Włoch zarejestrowanych było 4 486 000 przedsiębiorstw należących do sektora MŚP, co plasowało Włochy na pierwszym miejscu jeśli chodzi o ilość małych i średnich firm w porównaniu do innych krajów UE. Mikroprzedsiębiorstwa stanowiły 95,7% ogółu MŚP, przedsiębiorstwa małe 3,9% oraz firmy określane jako średnie 0,4% ogółu przedsiębiorstw sektora MŚP. Tak duża przewaga mikroprzedsiębiorstw uwarunkowana jest kulturą włoską, prawie 95% przedsiębiorstw to firmy rodzinne, gdzie większą część pracowników i udziałowców stanowią członkowie rodzin. Sektory w jakich działają włoskie przedsiębiorstwa to głównie produkcja, którą zajmowało się prawie 50% małych i średnich firm, około 29% przedsiębiorstw zajmowało się działalnością usługową, 13% handlem, a 10% firm prowadziło działalność związaną z sektorem budowlanym¹⁹. W 2005 roku poziom przedsiębiorczości, czyli liczba przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1000 osób wyniosła we Włoszech ok. 65, a zatrudnienie wyniosło wówczas 81,3% ogólnego zatrudnienia²⁰.

Z danych Komisji Europejskiej wynika, że w roku 2009 wielkość sektora MŚP we Włoszech kształtowała się na poziomie 3 920 000 przedsiębiorstw, w tym mikroprzedsiębiorstwa stanowiły prawie 95% ogółu²¹, czyli tak jak w latach poprzednich Włochy zajmowały pierwsze miejsce w UE po względem liczebności tego sektora. Jednak w porównaniu do lat ubiegłych liczba ta zmniejszyła się, co spowodowane było kryzysem gospodarczym w całej Europie. Wartość dodana utworzona we włoskim sektorze MŚP w roku 2009 wyniosła blisko 40% PKB, co plasuje Włochy na 19. miejscu w Unii Europejskiej²². Pod względem zatrudnienia, włoski sektor MŚP zajmuje trzecie miejsce, tuż po Niemczech i Wielkiej Brytanii, zatrudniając w przedsiębiorstwach 15,5 mln osób. Obrót najmniejszych spośród przedsiębiorstw włoskich w 2009 roku wyniósł 24,5%, a nakłady na inwestycje mikroprzedsiębiorstw kształtowały się wówczas na poziomie 30%²³.

W latach 2008 – 2011 we Włoszech odnotowano znaczny spadek produktywności i zatrudnienia wśród MŚP spowodowany globalną recesją. Spadła również realna wartość dodana o około12%, wytwarzana przez małe i średnie przedsiębiorstwa w porównaniu do lat ubiegłych²⁴. W dalszym ciągu Mikroprzedsiębiorstwa stanowią znaczną grupę wśród wszystkich firm ( 94% ), a jak pokazują dane UE przedsiębiorstwa te są mniej odporne na skutki kryzysu. Małe i średnie włoskie firmy z większą łatwością dopasowały się do zmian gospodarczych niż przedsiębiorstwa zatrudniające do 10 pracowników²⁵. W latach 2008 – 2013 liczba włoski MŚP zmniejszyła się o 5%, natomiast wartość dodana aż o 15%.

Pomimo kryzysu i ogólnej recesji, w roku 2011 włoskie MŚP stanowią największy odsetek firm UE w produkcji chemikaliów, maszyn i silników ( 19% ), metali, gumy, tworzyw sztucznych oraz plastiku ( 21% ), a także żywności, tytoniu i artykułów tekstylnych ( 21% )²⁶. W latach 2009 – 2011 Włochy znalazły się wśród dziewięciu krajów Unii Europejskiej, w której odnotowano większy, niż średnia UE, udział zatrudnienia w produkcji wysokiej oraz średnio wysokiej technologii²⁷.

W roku 2013 łączna wielkość sektora MŚP we Włoszech wyniosła 3 718 236 przedsiębiorstw, wśród których mikro stanowiły 94,9%. Liczba małych i średnich firm wyniosła odpowiednio: 171 658 i 19 126 przedsiębiorstw. W sektorze tym zatrudnienie znalazło 11 516 365 pracowników, a uzyskana wartość dodana wyniosła 459 mld euro²⁸.

3.2. Francja

3.2.1. Przepisy prawne regulujące działalność sektora MŚP

Przepisy prawne we Francji, tak jak w innych krajach UE umożliwiają swobodne zakładanie przedsiębiorstwa. Zmiany w systemie prawnym wprowadzone w 2010 roku spowodowały, że w ciągu ostatnich lat ponad 276 000 osób rozpoczęło własną działalność gospodarczą.

Tworząc małe lub średnie przedsiębiorstwo we Francji należy zdefiniować rodzaj działalności. Przepisy prawne wyróżniają cztery grupy działalności, należą do nich: działalność rzemieślnicza, czyli niezależna działalność produkcyjna, naprawcza, przetwórcza oraz świadczenie usług. Rzemieślnicy zgromadzeni są w izbach rzemieślniczych, a ich przedsiębiorstwa mogą zatrudniać maksymalnie 10 osób. Działalność przemysłowa podobnie jak rzemieślnicza dotyczy przedsiębiorstw zatrudniających do 10 pracowników, zajmujących się produkcją, przetwórstwem oraz świadczeniem usług, różnicą jest miejsce rejestracji, rzemieślnik bowiem rejestruje działalność w Rejestrze Zawodów natomiast przedsiębiorca przemysłowy firmę powinien zgłosić do Rejestru Handlowego. Francuskie prawo wyróżnia także grupę działalności handlowej, która obejmuje przedsiębiorstwa prowadzące operacje handlowe, firmy te rejestrowane są w Rejestrze Handlowym i Spółek. Ostatnią grupę tworzą wolne zawody reglamentowane oraz niereglamentowane, czyli przedsiębiorstwa związane z działalnością intelektualną²⁹.

Przedsiębiorstwo we Francji prowadzić można zgodnie z art. 1845 oraz art. L. 210-1 w formie spółki cywilnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki jawnej, spółki akcyjnej oraz akcyjnej uproszczonej. Sektor MŚP we Francji to najczęściej spółki z o.o.³⁰.

Aby zrealizować cele jakie przyjęła Komisja Europejska w „Small Business Act”³¹, Francja w 2008 roku przyjęła ustawę, w której zawarła przepisy dotyczące zmiany postępowania w procesie zakładania firm, przyczyniające się do ułatwienia rejestracji działalności. Zmiany te dotyczą spółek z o.o., w których występuje jeden wspólnik zarządzający przedsiębiorstwem, obecnie nie ma on obowiązku sporządzania specjalnych umów regulujących działanie spółki. Dzięki wprowadzeniu nowych przepisów prawnych zwiększono możliwości zakładania spółek akcyjnych prostych, bowiem zmniejszono obowiązkowy kapitał zakładowy do symbolicznej kwoty jednego euro, a także zniesiono obowiązek zatwierdzania sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta, co jest istotne nie tylko dzięki zmniejszeniu wymogów formalnych, ale również zmniejszeniu kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa. Od 2009 roku ułatwione jest prowadzenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę indywidualnego, wystarczy bowiem aby ta osoba wypełniła wniosek w formie elektronicznej i przekazała go do Centrum Formalności Przedsiębiorstw. Takie przedsiębiorstwa mają również możliwość korzystania z brak obowiązku płacenia podatku VAT i podatku obrotowego w ciągu pierwszych trzech lat prowadzenia działalności. Aby skorzystać z tej możliwości przedsiębiorstwo nie może osiągnąć rocznych obrotów wyższych niż 80 000 euro na działalności handlowej oraz 32 000 euro dla firm zajmujących się realizacją usług. Ustawa z 2008 roku umożliwia spółkom kapitałowym, których wynik bilansu jest niższy niż 10 mln euro, a liczba zatrudnionych pracowników nie przekracza 50 osób, udogodnienie związane z korzystaniem z przepisów podatkowych dotyczących spółek osobowych. Zgodnie z tym prawem, udziałowcy mogą odliczać poniesione straty od własnych przychodów przy jednoczesnym zachowaniu korzyści związanych z ograniczeniem ich odpowiedzialności do wartości wniesionych wkładów³².

Dokumenty potrzebne do rejestracji przedsiębiorstwa składa się do Centrum Formalności Przedsiębiorstw ( CFE ), obecnie jest możliwa rejestracja poprzez Internet. Zwolnieni z tego obowiązku są mali przedsiębiorcy indywidualni, jeśli spełnią określone wymogi, czyli ich obrót w ciągu jednego roku nie przekroczy 80 000 euro netto dla sprzedaży towarów lub 32 000 euro netto w związku ze świadczeniem usług. Przedsiębiorstwa te zobowiązane są tylko do złożenia deklaracji do CFE.

Dokumenty przedłożone Centrum Formalności Przedsiębiorstw przekazywane są dalej do odpowiednich organów podatkowych, ubezpieczeniowych oraz do Rejestru Handlowego i Spółek. Dzięki temu częściowo zmniejszono obowiązki formalno – administracyjne przedsiębiorcy związane z rejestracją firmy³³.

Podatki którymi obarczone są przedsiębiorstwa sektora MŚP to podatek dochodowy od osób prawnych oraz od osób fizycznych. Podatkiem CIT objęte są spółki: akcyjna oraz akcyjna uproszczona, komandytowo-akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością, a także spółki cywilne, które zajmują się handlem lub produkcją. Podstawową stawką podatku dochodowego od osób prawnych jest 33,33%, jednak spółki w których co najmniej ¾ kapitału należy do osób fizycznych, a obroty w skali roku nie przekraczają 7 630 000 euro płacą podatek w wysokości 15% do dochodów równych 38 120 euro. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym z pięciostopniową skalą podatku. Stawki procentowe wynoszą: 0%, 5.5%, 14%, 30% i 40%³⁴. W 2004 roku podwyższono kwotę wolną od podatku dla funduszy na badania i rozwój do 8,2 mln euro na jedno przedsiębiorstwo³⁵.

3.2.2. Pomoc sektorowi MŚP oferowana przez państwo

Pomoc oferowana sektorowi MŚP przez państwo francuskie możliwa jest dzięki instytucjom ustanowionym w celu współfinansowania i wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw. Podmiot, który zajmuje się pomocą małym firmom ukierunkowanym na innowacyjność to Le groupe OSEO Au service de l’entrepreneur. Instytucja ta podlega Ministerstwom³⁶, a zajmuje się pomocą małym przedsiębiorstwom poprzez finansowe wsparcie innowacji, inwestycji, udzielanie gwarancji. OSEO udziela kredytów i pożyczek oraz wspiera MŚP w ich współpracy z innymi instytucjami sektora finansowego. Podmiot ten ma również prawo nadawania przedsiębiorstwom tytułu „firmy innowacyjnej”, dzięki któremu firmy te mogą korzystać z dotacji³⁷.

Kolejną instytucją wspomagającą działanie MŚP jest jedna z większych w Europie organizacji pożyczkowych nie będących bankiem, czyli Association pour le dront al’initiative économique ( ADIE ). Organ ten oferuje pożyczki na rozpoczęcie i rozwój działalności mikroprzedsiębiorstw. Maksymalna wartość oferowanej pomocy wynosi 10 000 euro³⁸.

Od 2004 roku we Francji z inicjatywy rządu tworzone są bieguny konkurencyjności, czyli sieci współpracy do których przynależą małe i średnie przedsiębiorstwa, ośrodki badawcze i organizacje szkoleniowe, które wspólnie podejmują działania na rzecz rozwoju innowacji. Dzięki tym klastrom sektor MŚP ma możliwość dokonywania inwestycji i korzystania z rozwiązań technicznych, dostęp do surowców i materiałów oraz środków finansowych, do których działające pojedynczo firmy nie mają dostępu³⁹.

W 2009 roku Francja przeznaczyła 2 mld euro na pomoc dla sektora MŚP. Dzięki nowemu planu skierowanemu do małych i średnich przedsiębiorstw, w czasach kryzysu gospodarczego firmy te otrzymały różnego rodzaju ulgi i ułatwienia w dostępie do kredytowania. Przedsiębiorstwa należące do sektora MŚP zostały zwolnione z płacenia obowiązkowych składek socjalnych pracowników, którzy dopiero zostali przyjęci do pracy, skrócono czas oczekiwania na subwencje dotyczące badań naukowo – technicznych, zniesiono podatek od inwestycji produkcyjnych. Powołane zostały dwa organy umożliwiające kredytowanie sektora MŚP, czyli publiczny bank OSEO oraz Strategiczny Fundusz Inwestycyjny FSI. Fundusz ten nie tylko udziela kredytów, ale również pomaga przedsiębiorstwom dzięki długoterminowym obligacjom, na które państwo przekazało 300 mln euro. W 2008 roku państwo francuskie przekazało organom zapewniającym dostęp do kredytów małym i średnim firmom 20 mld euro. W 2012 roku przekazano kolejne pieniądze na pomoc dla sektora MŚP, w kwocie 800 mln euro⁴⁰. W ramach pomocy państwa w 2012 roku przedsiębiorstwa inwestujące w nowe technologie otrzymały wsparcie w kwocie 6 500 mld euro⁴¹. W 2013 roku OSEO i Strategiczny Fundusz Inwestycyjny FSI zostały połączone w Państwowy Bank Inwestycyjny.

Rząd francuski wprowadził ulgę podatkową dla małych i średnich przedsiębiorstw, która ma na celu wzrost konkurencyjności tego sektora. Z tego instrumentu pomocowego w największym stopniu korzystają firmy, w których wysokość wynagrodzenia większości pracowników nie przekracza 2,5- krotności stawki płacy minimalnej. Dzięki tym działaniom zmniejszają się koszty działalności przedsiębiorstw co wpływa na cenę wytwarzanych produktów i usług i prowadzi do wzrostu konkurencyjności⁴².

3.2.3. Dynamika sektora MŚP we Francji w okresie 2003 – 2013

Na terenie Francji, w 2003 roku istniało 2 495 000 przedsiębiorstw należących do sektora MŚP. Stanowiły wówczas 99% wszystkich firm działających w tym państwie, zajmując jednocześnie czwartą pozycję w UE pod względem liczebności tego sektora. W roku 2003 w małych i średnich przedsiębiorstwach prowadzonych we Francji, zatrudnienie znalazło 64% wszystkich pracujących⁴³. Dominowały firmy działające w sektorze przemysłu tekstylnego, handlu, przemysłu papierniczo – drukarskiego, usługach oraz w optyce. Mikroprzedsiębiorstwa natomiast zajmują się głownie budownictwem, usługami hotelowo – restauracyjnymi, handlem nieruchomościami oraz transportem lądowym⁴⁴.

W okresie 2008 – 2009 gospodarka francuska przeżywała kryzys, który negatywnie wpłynął na MŚP. W roku 2008 upadłość ogłosiło 70 000 firm francuskich, z czego znaczna większość to średnie przedsiębiorstwa. Jednak już w 2011 roku gospodarka francuska odnotowała wzrost rejestrowanych przedsiębiorstw⁴⁵.

Firmy innowacyjne, które inwestują w badania i rozwój oraz edukację w latach 2006 – 2008 stanowiły we Francji blisko 60% średnich przedsiębiorstw i prawie 30% wśród małych firm. Natomiast nakłady na te inwestycje wyniosły około 1 800 000 euro i tym samym, w 2008 roku Francja znalazła się na 5 miejscu wśród członków UE, jeżeli chodzi o nakłady na innowacje na jedną firmę⁴⁶. Wśród przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną, 60% małych i prawie 80% średnich firm prowadziło wewnętrzną działalność badawczo – rozwojową, na którą przeznaczono ponad 600 000 euro⁴⁷.

Z danych Eurostatu zgromadzonych w latach 2008 – 2011 wynika, że we Francji odnotowano spadek produktywności, zatrudnienia oraz zmniejszenie wartości dodanej wśród małych i średnich przedsiębiorstw.

Francuskie MŚP prowadzące działalność w sektorze high – tech stanowiły w roku 2011 8% wszystkich firm tego sektora w UE. W sektorze zajmującym się produkcją żywności, tytoniu oraz tekstyliów, Francja zajmuje drugie, po Włoszech, miejsce wśród ilości MŚP działających w tej dziedzinie, z odsetkiem 12% ogółu UE.

W 2011 roku wśród sektora MŚP oferującego usługi oparte na wiedzy, czyli związane z edukacją, opieką weterynaryjną, pomocą społeczną oraz kulturą, rozrywką i rekreacją, Francja zajmowała pierwsze miejsce w całej Unii Europejskiej, gdyż działania związane z tymi usługami prowadziło 14% małych i średnich francuskich przedsiębiorstw⁴⁸.

W roku 2013 we Francji aktywnie funkcjonuje 2 598 023 przedsiębiorstw należących do sektora MŚP, czyli 99,8% wszystkich firm. Zatrudniają one ponad 9,5 mln osób i wytwarzają 534 mld euro wartości dodanej. Co przekłada się odpowiednio na 63% całości zatrudnienia w gospodarce francuskiej oraz 59% wartości dodanej. Mikroprzedsiębiorstwa stanowią 94% ogółu firm, najwięcej działalności prowadzonych jest w sektorze usług oraz handlu⁴⁹.

W latach 2012 – 2013 Francja wraca do danych sprzed kryzysu gospodarczego roku 2008, wzrasta ilość zakładanych i utrzymujących się MŚP oraz wartość dodana. Nadal jednak utrzymuje się niższy niż przed 2008 rokiem poziom zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach⁵⁰.

3.3. Niemcy

3.3.1. Przepisy prawne regulujące działanie sektora MŚP

W Republice Niemieckiej, tak jak w innych krajach członkowskich UE obowiązuje jednolita definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Została ona przyjęta w 2008 roku, rozporządzeniem Komisji Europejskiej nr 800/2008. Oprócz interpretacji unijnej, w Niemczech występuje również definicja utworzona przez Instytut Badań MŚP w Bonn. Kryteria wyróżniające poszczególne rodzaje przedsiębiorstw są podobne zarówno w definicji UE jak i tej utworzonej przez Instytut z Bonn, jedyną różnicą jest liczba pracowników zatrudnianych w średnich przedsiębiorstwach. Do tego rodzaju firmy zgodnie z definicją wspólnotową, zalicza się zakład w którym pracuje maksymalnie 250 osób, natomiast Instytut Badań MŚP identyfikuje średnie przedsiębiorstwo jako firmę, w której może być zatrudnionych maksymalnie 500 osób⁵¹.

Swoboda działalności gospodarczej w Niemczech pozwala na założenie przedsiębiorstwa każdemu obywatelowi. Formy w jakiej można założyć własne przedsiębiorstwo na terenie Niemiec to: spółka jawna, spółka akcyjna, komandytowa oraz z ograniczoną odpowiedzialnością, która jest najczęstszą formą prowadzonej w Niemczech działalności. Aby zarejestrować przedsiębiorstwo w formie spółki z o.o. należy zgromadzić przynajmniej połowę kapitału zakładowego, czyli co najmniej 12 500 euro. W Niemczech można także założyć przedsiębiorstwo jednoosobowe, które nie wymaga rejestracji w rejestrze handlowym. Ta forma działalności podlega przepisom kodeksu cywilnego, a przedsiębiorca w tym wypadku nie jest zobowiązany do prowadzenia pełnej księgowości oraz sporządzania bilansu firmy.

Prowadząc przedsiębiorstwo w transporcie, gastronomii, ochronie, ubezpieczeniach czy związaną z handlem bronią i materiałami wybuchowymi, koniecznym jest posiadanie koncesji. Formalności związane z uzyskaniem pozwolenia na prowadzenie tego typu działalności należy dopełnić przed rejestracją przedsiębiorstwa.

W Niemczech stawki podatku dochodowego od osób fizycznych ustalane są progresywnie, występują cztery stawki: 0%, 14%, 42% oraz 45%. Podatek dochodowy od osób prawnych kształtuje się na poziomie 25%⁵².

3.2.2. Pomoc sektorowi MŚP oferowana przez państwo

Sektor MŚP w Niemczech finansowany jest zarówno ze środków pochodzących z UE jak i z budżetu państwa. Pomoc kierowana do małych i średnich przedsiębiorstw działających na terenie Niemiec oferowana jest m.in. przez Bundesministerium fur Wirtschaft. Do najistotniejszych programów oferowanych przez tą instytucję należą: ERP – Regionalprogramm, w ramach którego udzielane są pożyczki dla MŚP, tworzonych w określonych regionach, program ERP – Beteiligundsprogramm, jego celem jest ułatwienie organizacjom zewnętrznym wniesienia kapitału do małych przedsiębiorstw oraz program Bürgschaften von Kreditgemeinschaften, w ramach którego sektor MŚP może otrzymać środki finansowe udzielane przez rząd oraz władze lokalne. W Niemczech małe i średnie przedsiębiorstwa mogą otrzymać pomoc finansową również dzięki Deutsche Ausgleichbank, ERP Sondervermörgen oraz Kreditanstalt für Wiederaufbau ( KfW ). Są to instytucje państwowe, które pozyskują środki z budżetu państwa oraz rynku kapitałowego, udzielając kredytów i pożyczek z niższą stopą procentową⁵³. Pomoc kierowana do sektora MŚP to zarówno środki na rozpoczęcie działalności, jak i na działalność inwestycyjność.

KfW jest bankiem odbudowy, który oferuje wiele programów pomocowych dla małych i średnich przedsiębiorstw, które można łączyć w zależności od potrzeb firmy⁵⁴. Do programów tych należą:

Programy wspierające powstające firmy	Programy dla rozwoju innowacji	Programy związane z ochroną środowiska naturalnego
ERP Kredyt na założenie przedsiębiorstwa	ERP Fundusz na start	KfW Program ochrony środowiska
ERP Kredyt na start	ERP Program innowacje	KfW Program odnawialnej energii
KfW Kredyt dla przedsiębiorstw		KfW Program energii wiatrowej
ERP Program promocji regionów		KfW Program efektywności energetycznej
ERP Program współuczestnictwa		KfW Inicjatywa finansowa zmian w technologii
ERP Fundusz na założenie działalności gospodarczej		BMU Program innowacji środowiskowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie KfW Förderreport nr 09/2012

Na terenie Brandenburgii w 2009 roku utworzono Fundusz Risikokapitalfonds BFB II. Ma on na celu zwiększenie podaży venture capital w owym regionie. Inwestycje, na które przeznaczane są środki dotyczą projektów znajdujących się zarówno w początkowej fazie jak i w fazie ekspansji⁵⁵.

Sektor MŚP w Niemczech wspierany jest również w zakresie eksportu. Rząd udziela gwarancji małym i średnim przedsiębiorstwom, są to gwarancje eksportowe, inwestycyjne oraz gwarancje UFK. Pomocą tą zajmuje się firma Euler Hermes AG, jednak w najistotniejszych dziedzinach, zwłaszcza przy wysokich kredytach gwarancja musi zostać zaakceptowana przez Międzyresortowy Komitet ( IMC ), Ministerstwa: Finansów, Spraw Zagranicznych oraz Gospodarki i Technologii⁵⁶.

W dziedzinie badań i rozwoju, rząd niemiecki wspiera sektor MŚP poprzez program działające w ramach strategii high – tech 2020. Małe i średnie przedsiębiorstwa otrzymują dotacje bądź też kredyty o niskiej stopie procentowej, przeznaczone na takie dziedziny jak: energia i klimat, bezpieczeństwo, mobilność, komunikacja oraz zdrowie wraz z żywnością⁵⁷. Małe i średnie przedsiębiorstwa działające na terenie Niemiec mają również możliwość skorzystania z pomocy w zakresie usług doradczych i konsultingowych. Rząd niemiecki wspomaga MŚP w tej dziedzinie poprzez dwa instrumenty, do których należą: go – innowacje oraz go – efektywność. Pierwszy z nich dotyczy pomocy w celu zwiększenia innowacyjności, a wielkość dotacji to od 5 500, a 8 250 euro, drugi natomiast o znacznie wyższej wartości, bo do 80 000 euro, związany jest z polepszeniem wykorzystania zasobów i materiałów oraz efektywniejszym działaniem przedsiębiorstwa.

W 2008 roku Ministerstwo Gospodarki i Technologii stworzyło Centralny Program Innowacyjny skierowany do MŚP. Działania prowadzone w ramach tego instrumentu mają na celu niwelowanie skutków kryzysu z roku 2008 oraz stymulowania koniunktury gospodarczej poprzez finansowanie projektów innowacyjnych tworzonych przez małe i średnie przedsiębiorstwa⁵⁸.

3.3.3. Dynamika rozwoju sektora MŚP w Niemczech w latach 2003-2013

W 2003 roku na terenie Niemiec działało ponad 3 mln firm wchodzących w skład sektora MŚP. Mikroprzedsiębiorstwa stanowiły ponad 88% tego sektora, liczba małych firm kształtowała się na poziomie 307 000, natomiast przedsiębiorstwa średnie to jedynie 44 000. W 2003 roku Niemcy plasowały się na drugiej pozycji, jeśli chodzi o ilość aktywnie działających przedsiębiorstw w porównaniu wszystkich krajów członkowskich UE⁵⁹.

Najwyższy wskaźnik zakładania nowych przedsiębiorstw wśród państw Unii Europejskiej, przed jak i po roku 2003, rejestrowany jest w Niemczech.

W latach 2006 – 2009 liczba firm sektora MŚP nadal rosła, w roku 2009 sektor ten stanowił w Niemczech 99,5% ogółu przedsiębiorstw. Odnotowano wyższy wskaźnik wzrostu liczby zakładanych mikroprzedsiębiorstw, i w 2009 roku odsetek tych firm stanowił w Niemczech 90%, przedsiębiorstwa zatrudniające do 50 osób w latach 2006-2009 stanowiły 7,7% wszystkich firm sektora MŚP. Liczba przedsiębiorstw średnich, działających na terenie Niemiec w roku 2009 wyniosła 64 173, co stanowi 1,8% ogółu⁶⁰.

Do roku 2009 w Niemczech odnotowywano systematyczny wzrost obrotów gospodarczych przedsiębiorstw sektora MSP, które w roku 2009 wyniosły 37,7% wartości obrotów gospodarczych kraju.

Sektor MŚP w Niemczech ma również istotne znaczenie jeśli chodzi o liczbę zatrudnionych osób. Eurostat w roku 2008 oszacował, że w tym sektorze pracę znalazło 22,4 mln osób, co na tle innych państw członkowskich UE, plasuje Republikę Niemiecką na pierwszym miejscu⁶¹.

Działania innowacyjne w zakresie badań i rozwoju, edukacji oraz wiedzy, prowadzone przez sektor MŚP w Niemczech w latach 2006 – 2008 wyniósł dla małych przedsiębiorstw 68%, a dla średnich 79%. Niemcy odnotowały wówczas najwyższy poziom tego wskaźnika wśród krajów UE. Analizując wielkość nakładów na poniesione inwestycje, w latach 2006 – 2008 Niemcy plasują się na szóstej pozycji wszystkich państw członkowskich Unii, z kwotą nakładów równą 1 821 tys. euro⁶².

Wskaźniki w roku 2010 pokazują, że mimo kryzysu gospodarczego panującego w Europie, liczba MŚP w Niemczech wzrasta. W roku 2010 małe i średnie przedsiębiorstwa stanowiły 99,7% wszystkich firm zarejestrowanych na terenie Niemiec, czyli 3 670 000 przedsiębiorstw które zatrudniły ponad 15,2 mln pracowników⁶³.

W latach 2008 – 2011 Niemcy były jednym z niewielu krajów członkowski UE, w których odnotowano wzrost zatrudnienia w sektorze MŚP, w tym w Niemczech wskaźnik ten był najwyższy i kształtował się na poziomie ok. 16%. W tym okresie wzrosła również wartość dodana oraz wydajność małych i średnich niemieckich firm⁶⁴.

W 2011 roku w Niemczech działało najwięcej firm sektora MŚP w dziedzinie high – tech wśród krajów członkowskich UE, przedsiębiorstwa te stanowiły 17% wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw Unii Europejskiej, prowadzących działalność w tej dziedzinie.

W sektorze produkcyjnym, zajmującym się chemikaliami oraz maszynami silnikowymi małe i średnie przedsiębiorstwa niemieckie stanowiły w 2011 roku 14%. 11% firm wytwarzających tworzywa sztuczne, gumę oraz wyroby metalowe w UE to niemieckie małe i średnie przedsiębiorstwa. W produkcji napojów i żywności oraz tytoniu i tekstyliów niemieckie przedsiębiorstwa sektora MŚP mają 10% udział⁶⁵.

Jak wynika z obecnych badań UE, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,5% wszystkich firm aktywnych na terenie Niemiec. Sektor ten zatrudnia 62,7% osób i wytwarza dodatnią wartość ekonomiczną na poziomie prawie 54%. Sektorem gospodarki, w której MŚP działają najaktywniej jest high – tech, gdzie małe i średnie firmy znacznie przewyższają średnią wydajność krajów Unii Europejskiej.

W roku 2013 w Niemczech aktywnie działało 2 201 144 przedsiębiorstw MŚP, w tym 82% stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy 336 111, a liczba średnich działalności gospodarczych kształtowała się na poziomie 56 tysięcy. W porównaniu z poprzednimi latami, liczba działających firm zmniejszyła się, jednak pomimo spadku ilości przedsiębiorstw tego sektora, wzrosła liczba osób w nim zatrudnionych, do poziomu 16 720 674 pracowników. Wartość dodana w wyniosła w roku 2013 792 mld euro⁶⁶.

---

1. Komisja Europejska, Zalecenie Komisji z dnia 6 maja 2003r. dotyczące definicji przedsiębiorstw mikro, małych i średnich, 2003r., s. 1↩

2. Zgodnie z art. 1 załącznika I do Rozporządzenia Komisji ( WE ) nr 800/2008:

   Średnie przedsiębiorstwa – zatrudniają mniej niż 250 pracowników, obroty roczne nie przekraczają 50 mln euro, suma bilansowa jest niższa niż 43 mln euro;

   Małe przedsiębiorstwa – zatrudniają mniej niż 50 osób, obroty roczne są niższe niż 10 mln euro, suma bilansowa również nie przekracza 10 mln euro;

   Mikro przedsiębiorstwa – zatrudniają maksymalnie 10 osób, obroty roczne oraz suma bilansowa są niższe niż 2 mln euro.↩

3. K. Żyndul, G. Pyliński, Zakładanie działalności gospodarczej w krajach Unii Europejskiej, Red. Aleksander Żołnierski, Warszawa, 2004, s. 88↩

4. A, Brożkowska, K. Wrana, Małe i średnie firmy na rynkach międzynarodowych, CTC Polska Sp. Z o.o., Opole 2008, s. 69↩

5. Ambasada RP w Rzymie, Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej we Włoszech Vademecum dla przedsiębiorcy, Rzym 2012, s. 15↩

6. K. Żyndul, G. Pyliński, Zakładanie…, dz. cyt., s. 88↩

7. M. Sadłowska, Warunki życia i pracy w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Lublin 2013, s. 6-7↩

8. Ambasada RP w Rzymie, Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej we Włoszech Vademecum dla przedsiębiorcy, Rzym 2012, s. 5↩

9. Ministerstwo Gospodarki, Broszura informacyjna dla Eksportera po rynku Republiki Włoskiej, Warszawa 2012, s. 8↩

10. Ministerstwo Gospodarki, Broszura…, dz. cyt., s. 6↩

11. A. Brożkowska, K. Wrana, Małe…, dz. cyt., s. 51↩

12. F. Misiąg, Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw. Mity i rzeczywistość, red. F. Misiąg, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, s. 15↩

13. A. Brożkowska, K. Wrana, Małe…, dz. cyt., s. 51-52↩

14. A. Surdej, Polityka państwa wobec sektora małych i średnich przedsiębiorstw we Włoszech, Warszawa 2000, s. 16-17↩

15. A. Surdej, Polityka państwa…, dz. cyt., s. 31↩

16. http://fs.ngo.pl/x/22904, 05.01.2015↩

17. L. Kuczewska, Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw. Mity i rzeczywistość, red. F. Misiąg, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, s. 51, Tab. 2.15↩

18. http://ec.europa.eu/regional_policy/atlas2007/fiche/it_en.pdf, 01.01.2015↩

19. Europejski sondaż małych i średnich przedsiębiorstw, Grant Thornton Polska, Warszawa 2001, s. 84↩

20. Eurostat Statistics in focus 31/2008, Manfred Schmiemann, s. 4.↩

21. J. Łapiński, B. Wyżnikiewicz, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, PARP, Warszawa 2012, s. 67↩

22. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu↩

23. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, PARP, Warszawa 2012, s. 80↩

24. A. Barker, E. Canton, J. Konings, V. Spanikova, P. Wymenga, EU SMEs in 2012: at the crossroads

    Annual report on small and medium-sized enterprises in the EU, 2011/12, Ecorys, Rotterdam 2012, s. 28↩

25. Enterprise and Industry 2013 SBA FACT Sheet ITALY, European Commission, 2013, s. 2↩

26. A. Barker, E. Canton, J. Konings, V. Spanikova, P. Wymenga, EU SMEs…, dz. cyt., s. 31↩

27. A. Barker, E. Canton, J. Konings, V. Spanikova, P. Wymenga, EU SMEs…, dz. cyt., s. 33↩

28. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/index_en.htm, 12.01.2015↩

29. A. Bulska-Laine, K. Krajewska, A. Szteliga, Francja 2011 przewodnik gospodarczy, Paryż 2010, s. 28-29↩

30. A. Bulska-Laine, K. Krajewska, A. Szteliga, Francja 2011, dz. cyt., s. 34-35↩

31. Cele te to m.in.: zniesienie ograniczeń biurokratycznych, które hamują powstawanie i rozwój przedsiębiorstw sektora MŚP↩

32. http://www.gf24.pl/3836/jak-francuzi-usprawniaj-rozwoj-sektora-msp, 07.01.2015r.↩

33. Ministerstwo Gospodarki, Przewodnik prowadzenia i rejestracji działalności gospodarczej na rynku Republiki Francuskiej, Warszawa 2012, s. 11↩

34. A. Bulska-Laine, K. Krajewska, A. Szteliga, Francja 2011, dz. cyt, s. 77, 82↩

35. K. Wach, Działalność gospodarcza w Unii Europejskiej wybrane zagadnienia, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2005, s. 78↩

36. Ministerstwu Gospodarki, Finansów i Zatrudnienia oraz Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego i Badań↩

37. J. Żarnik-Żuławska, Wybrane Instrumenty Rządowe wspierające innowacyjność MŚP we Francji, Toruń 2012,

    s. 141-142↩

38. M. Gajewski, J. Szczucki, Ekspertyza nt. dobrych praktyk w zakresie rozwiązywania problemów w dostępie do finansowania zwrotnego w wybranych krajach Europy, w tym w państwach regionu Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2013, s. 10↩

39. J. Żarnik-Żuławska, Wybrane Instrumenty…, dz. cyt, s. 142↩

40. J. Żarnik-Żuławska, Wybrane Instrumenty…, dz. cyt., s. 148↩

41. http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/paryz;pompuje;miliardy;w;gospodarke,56,0,567352.html, 08.01.2015 r.↩

42. http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/europa/francja/francja, 08.01.2015 r.↩

43. SMEs in Europe. 2003 Observatory of the European SMEs. No. 7, European Commission, 2004, s.77↩

44. A. Kurczewska, B. Mikołajczyk, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw we Francji, Uniwersytet w Łodzi, Łódź 2004, s. 77↩

45. J. Żarnik – Żuławska, Wybrane instrumenty…, dz. cyt., s. 148↩

46. J. Łapiński, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce, [w:] Innowacyjność 2010, PARP, Warszawa 2010, s. 18↩

47. J. Łapiński, Działalność innowacyjna…, dz. cyt, s. 47, 51↩

48. A. Barker, E. Canton, J. Konings, V. Spanikova, P. Wymenga, EU SMEs…, dz. cyt, s. 31↩

49. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/index_en.htm, 12.01.2015↩

50. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-12-783_en.htm, 12.01.2015↩

51. A. Żołądkiewicz, Działalność innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech na tle innych krajów Unii Europejskiej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2012, s. 21-22↩

52. G. Pyliński, K. Żyndul, Zakładanie działalności gospodarczej w krajach Unii Europejskiej, pod. red. A. Żołnierski, Wyd. PARP, Warszawa 2004, s. 56-57↩

53. S. Johnson, B. Piasecki, A. Rogut, D. Smallbone, E. Stawasz, Warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez MŚP w Polsce i krajach Unii Europejskiej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2001, s. 144↩

54. J. Karpowicz, System preferencyjnego kredytowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech, [W] Gospodarka Narodowa nr 3/2014, Warszawa 2014, s. 138↩

55. M. Gajewski, J. Szczucki, Ekspertyza nt. dobrych praktyk w zakresie rozwiązywania problemów w dostępne do finansowania zwrotnego w wybranych krajach Europy, w tym w państwach regionu Europy Środkowo – Wschodniej, Polska Agencja Rozwoju przedsiębiorczości, Warszawa 2013, s. 67↩

56. J. Karpowicz, Wsparcie ze środków publicznych a rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2013, s. 142- 143↩

57. J. Karpowicz, Wsparcie ze środków…, dz. cyt., s. 119↩

58. J. Karpowicz, Wsparcie ze środków…, dz. cyt., s. 123↩

59. SMEs in Europe. 2003 Observatory of the European SMEs. No. 7, European Commission, 2004, s.77.↩

60. Schlüsselzahlen des Mittelstands in Deutschland gemäß der KMU-Definition der EU-Kommission,

    www.ifm-bonn.org, ( 01.01.2015 )↩

61. A. Żołądkiewicz, Działalność innowacyjna…, dz. cyt., s. 22-24↩

62. J. Łapiński, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce, [w:] Innowacyjność 2010, PARP, Warszawa 2010, s. 12, 18↩

63. J. Karpowicz, Wsparcie ze środków…, dz. cyt., s. 50↩

64. A. Barker, E. Canton, J. Konings, V. Spanikova, P. Wymenga, EU SMEs…, dz. cyt., s. 28↩

65. . A. Barker, E. Canton, J. Konings, V. Spanikova, P. Wymenga, EU SMEs…, dz. cyt., s. 31↩

66. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/index_en.htm, 13.01.2015↩