Rozdział III

1. Jednostka - jej wolności, prawa i obowiązki

Jednostka- człowiek i obywatel

Jednostka może występować w państwie jako:

-człowiek (osoba znajdująca się na terytorium państwa)

-obywatel (łączy go z tym państwem stosunki prawne specjalne, inne jeszcze niż wynikające z jedynie z fakty przebywania na jego terytorium).

O obywatelach i obywatelskości można mówić od momentu, gdy mieszkańcy kraju uzyskają pełne prawa polityczne.

Definicja obywatelstwa: stosunek prawny łączący jednostkę z państwem, z którego to stosunku wynikają skutki prawne określone w prawie wewnętrznym danego państwa oraz w prawie międzynarodowym, a także prawa i obowiązki wspólne wszystkim osobom mającym to obywatelstwo, chyba, że pewnym im grupom zapewniono specjalny status.

Obywatelstwo można nabyć dwoma sposobami:

1. sposób pierwotny (prawo krwi, prawo ziemi)

2. sposób wtórny (nadanie obywatelstwa, przez małżeństwo z obywatelem innego państwa oraz gdy dana osoba może ubiegać się o obywatelstwo więcej niż jednego państwa, np. w przypadku zmiany granic między państwami)

Utrata obywatelstwa może przybrać jedną z następujących form:

-zezwolenie właściwego organu państwa na przyjęcia obywatelstwa innego państwa;

-zrzeczenie się obywatelstwa w przypadku małżeństwa z obywatelem innego państwa;

-pozbawienie obywatelstwa na skutek decyzji właściwego organu państwa;

Pojęcie wolności, praw i obowiązków jednostki

Jednostce przysługują: wolności i prawa oraz obowiązki.

Wolności: podstawowe( przysługują każdemu bez wyjątku człowiekowi), osobiste (np. wolność osobista, myśli), polityczne (np. wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń).

Prawa: podstawowe (głównie prawa osobiste tj. prawo do życia), polityczne, ekonomiczne, socjalne, kulturalne

2. Rys historyczny rozwoju wolności i praw człowieka

Znaczący wpływ na zmianę spojrzenia na status jednostki w państwie mieli filozofowie stoiccy w starożytnej Grecji, a zwłaszcza ich etyka. Wpływ tej etyki jest również widoczny w etyce chrześcijańskiej, w której chciano zastosować wskazówki etyczne stoików (Augustyn, Tomasz z Akwinu).

Bezpośredni wpływ na zapoczątkowanie nowego etapu w historii praw człowieka miały narodziny Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i tworzenie pierwszych konstytucji pisanych. Było to rezultatem postulatów i wskazań przedstawicieli prawa natury, najwięcej i najmocniej na ten temat się wypowiadał J. Locke.

Ważniejsze akta:

-Karta Praw Człowieka 1776r.

-Deklaracja Niepodległości 13 Stanów Zjednoczonych Ameryki 1776r.

W europie podstawowe znaczenie miała Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. - prawa określone w tej deklaracji przysługują każdemu człowiekowi bez wyjątków i są prawami wrodzonymi i niezbywalnymi.

Na podstawowym gruncie postanowień „Deklaracji” można wyróżnić: prawa osobiste (prawa człowieka) oraz prawa polityczne (prawa obywatela), które zaliczają się do praw pierwszej generacji.

3. Wiek XX przełomem w rozwoju wolności i praw człowieka

Rewolucja socjalistyczna w Rosji (1917) i rewolucja ludowa w Meksyku (1916-1918) stały się główna przyczyną narodzin praw człowieka drugiej generacji (prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne). Najważniejszym zjawiskiem w zakresie wolności i praw jednostki, jakie zaistniało po II Wojnie Światowej, było ukształtowanie systemu międzynarodowego ochrony wolności i praw.

Wkraczanie prawa międzynarodowego w strefę wolności i praw jednostki dokonywało się dwiema drogami:

-przez formułowanie zestawu wolności i praw jednostki

-przez tworzenie ponadnarodowych gwarancji przestrzegania wolności i praw jednostki

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r,był to akt o charakterze ogólnym, nie miał formy umowy międzynarodowej lecz uchwały organizacji międzynarodowej i jako taki mógł stosowany w sposób dość dowolnie określany przez poszczególne państwa.

Pakty Praw Człowieka:

-Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych

-Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

Oba Pakty tworzą uniwersalny zestaw uznawanych powszechnie wolności i praw jednostki.

Na europejski system wolności i praw jednostki składają się następujące akty powstałe w 1949 r przez Rade Europy:

-Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950r.

-Europejska Karta Socjalna z 1961r.

3. Status prawny jednostki we współczesnym państwie demokratycznym

Status prawny jednostki w świetle regulacji normatywnych

W konstytucjach państw demokratycznych regulacje problematyki wolności, praw i obowiązków jednostki zajmują coraz więcej miejsca i z reguły zamieszczane są w początkowych częściach tych konstytucji. Jednostka została wysunięta przed państwo, która ma spełniać wobec niej role służebną.

We współczesnych konstytucjach państw demokratycznych unormowania dotyczące statusu jednostki usystematyzowane są najczęściej w charakterystycznej kolejności. Najpierw wymienia się wolności jednostki, następnie prawa jednostki, a w ostateczności regulowane są obowiązki jednostki. Każda wolność, prawo czy obowiązek człowieka dotyczy też obywatel, ale nie odwrotnie.

Problemem, który jest do dzisiaj budzi kontrowersje, jest związek między prawami a obowiązkami jednostki. Niektórzy uważają, iż tylko ten może korzystać z wolności w praw przewidzianych z aktach normatywnych kto świadczy na rzecz wspólnoty, wypełnia nałożone obowiązki.

Gwarancje wolności i praw jednostki.

Gwarancje wolności i praw jednostki, rozumiane jako zjawiska i mechanizmy, które służą realizacji wolności i praw. Wyróżnia się gwarancje materialne i formalne.

Gwarancje materialne to ogół środków rzeczywistości społecznej, które służą państwu do zapewnienia urzeczywistniania zapisanych prawnie wolności i praw jednostki.

Gwarancje formalne to całokształt środków prawnych o charakterze instytucjonalnym, które stworzyło współczesne demokratyczne państwo prawne.

Wśród formalnych można wyróżnić:

-gwarancje pośrednie to te środki o charakterze instytucjonalnym, które nie zostały stworzone w celu starzenia wolności i praw, ale w swoim funkcjonowaniu służą także realizacjo tego właśnie celu.

-gwarancje bezpośrednie to te środki instytucjonalne, które zostały stworzone właśnie w tym celu, aby służyć ochronie wolności i praw jednostki.

Ograniczenia wolności i praw jednostki muszą spełniać w państwie prawnym dwa wymogi:

-mogą być wprowadzone wyłącznie przez ustawę,

-muszą być zgodne z tzw. zasadą proporcjonalności- oznaczającą w swej obecnej interpretacji zakaz nadmiernej ingerencji państwa w sferę wolności i praw człowieka, a jednocześnie zezwalającą na ograniczenia wolności i praw tylko w niezbędnym zakresie( minimalnie koniecznym).

1

---