Pojęcie operacji gospodarczych

Nie wszystkie fakty gospodarcze, które zaistnieją w jednostce, są przedmiotem bezpośredniego zainteresowania rachunkowości.

• W rachunkowości są ewidencjonowane tylko te fakty gospodarcze, które powodują zmiany majątkowe danej jednostki, czyli zmiany w zasobach jednostki oraz źródłach ich pochodzenia (finansowania).

• złożenie zamówienia na towar – NIE

• zakup zamówionego towaru – TAK

• złożenie w banku wniosku kredytowego – NIE

• otrzymanie kredytu – TAK

• podpisanie umowy z pracownikiem – NIE

wypłata wynagrodzenia z listy płac

Operacja gospodarcza

• zdarzenie gospodarcze, które powoduje zmiany w składnikach bilansu;

Cechy charakterystyczne operacji gospodarczych:

• ścisły związek z przedmiotem działalności prowadzonej przez jednostkę,

• określenie terminu wystąpienia operacji - data,

• obowiązek udokumentowania,

• masowość i powtarzalność powtarzania,

• wywołanie zmian w składnikach bilansu,

• wyrażone są wartościowo.

Bezpośredni wpływ operacji gospodarczych na składniki bilansu = bilansowe operacje gospodarcze = bezwynikowe operacje gospodarcze

• operacje aktywne, powodujące zmiany wyłącznie w aktywach (suma bilansowa bez zmian),

• operacje pasywne, powodujące zmiany wyłącznie w pasywach (suma bilansowa bez zmian),

• operacje aktywno-pasywne zwiększające, wzrost aktywów i pasywów (suma bilansowa wzrasta),

• operacje aktywno-pasywne zmniejszające, spadek aktywów i pasywów (suma bilansowa maleje).

• każda operacja gospodarcza wpływająca bezpośrednio na składniki bilansowe może być zaliczona do jednego z czterech podanych powyżej typów operacji bilansowych;

• każda operacja, niezależnie od jakiego typu operacji jest zaliczona powoduje zawsze zmiany w dwóch składnikach bilansowych;

• te podwójne zmiany są zawsze równe co do kwoty i dlatego nie naruszają równowagi bilansowej, po każdej operacji A = P i jest to zgodne z metodą bilansową;

• zapis zmian majątkowych jest dokonywany z punktu widzenia jednostki, w której te operacje miały miejsce, zgodnie z metodą podmiotową;

• operacje gospodarcze są przypisane do danego okresu sprawozdawczego, dlatego mamy do czynienia z bilansem początkowym a następnie po dokonaniu zapisów operacji gospodarczych za danych okres sporządza się bilans zamknięcia;

Pośredni wpływ operacji gospodarczych na składniki bilansu = wynikowe operacje gospodarcze

Część operacji gospodarczych wpływa bezpośrednio na stan składników aktywów i pasywów. Część jednak operacji, które składają się na proces wytwórczy, handlowy czy usługowy, których zadaniem jest odzwierciedlenie przychodów i kosztów, wpływa pośrednio na składniki bilansowe.

• w bilansie nie występują kategorie Przychodów i Kosztów

• w bilansie w ramach kapitału własnego wykazywany jest wynik działalności

Przychody to zwiększenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie uzyskania lub ulepszenia aktywów, albo zmniejszenia zobowiązań, powodując wzrost kapitału własnego, z wyjątkiem wkładów wnoszonych przez udziałowców / akcjonariuszy.

Koszty to zmniejszenie korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie rozchodu lub zmniejszenia wartości aktywów, albo powstania zobowiązań, powodując zmniejszenie kapitału własnego, z wyjątkiem podziału kapitału na rzecz właściciela.

Istota konta

• Operacje gospodarcze charakteryzują się tym, iż powodują zmiany majątkowe. Rejestracja tych zmian jest przedmiotem rachunkowości, a ściślej ujmując księgowości (podstawowy element rachunkowości).

• Zapisy tych zmian w bilansie jest bardzo pracochłonne i nie odzwierciedla samej operacji, tylko aktualny stan bilansu.

• Bilans ponadto nie może być ujmowany tak szczegółowo.

• Stąd dla uzyskania pełnych informacji o charakterze i wysokości zmian majątkowych musi być dla każdego składnika prowadzony odrębny rachunek, czyli inaczej mówiąc konto.

• Zadaniem takiego rachunku (konta) jest ujmowanie pojedynczych zmian polegających na zwiększeniu lub zmniejszeniu danego składnika i ustalaniu jego stanu końcowego wynikającego z powyższych zmian.

Definicje konta w rachunkowości

• Podstawowe urządzenie księgowe służące do rejestracji operacji gospodarczych (postać fizyczna konta).

• W technice komputerowej konto traci swą fizyczną, tradycyjną postać, stając się w zasadzie określoną procedurą uzyskiwania informacji o zmianach w stanie majątkowym.

• Pojęciu konta należy przypisać cechy trwałe i niezależne od technologii przetwarzania danych w rachunkowości.

Konto

• jest to dowolny technicznie rachunek zmian stanu określonej kategorii majątkowej, wywołanych operacją gospodarczą, pozwalający na ujęcie zwiększeń i zmniejszeń danej kategorii oraz ustalenie w dowolnym momencie jej stanu końcowego;

• jest to specyficzne dla rachunkowości urządzenie ewidencyjne, które służy do bieżącego ujmowania operacji gospodarczych. Operacje te są wyrażone w kwotach pieniężnych. Konto ma dwie strony: jedna (lewa strona) zwana Winien (w skrócie Wn) albo Debet (Dt), druga (prawa) zwana Ma albo Credit (Ct). Zapis po stronie Wn określa się jako obciążenie konta albo zapis w ciężar konta, natomiast zapis po stronie Ma - uznanie konta lub zapis na dobro konta.

Ponieważ dla każdej odrębnej kategorii majątkowej, czyli dla każdego składnika aktywów i pasywów, a także dla każdej kategorii ekonomicznej, wynikające z rachunku zysków i strat, czyli dla kosztów i przychodów prowadzone są odrębne konta, powstaje pytanie: Jak one funkcjonują?

Konta bilansowe

• to konta odzwierciedlające zmiany w składnikach bilansowych, czyli w składnikach aktywów i pasywów;

• konta aktywów odzwierciedlają zmiany w zasobach (środkach gospodarczych) jednostki i ich stany na moment bilansowy;

• konta pasywów odzwierciedlają zmiany w źródłach pochodzenia (finansowania) zasobów jednostki i ich stany na moment bilansowy

Konta bilansowe dla aktywów i pasywów

DLA AKTYWÓW:

• zmiana debetowa (Dt) oznacza zwiększenie składnika aktywów,

• zmiana kredytowa (Ct) oznacza zmniejszenie składnika aktywów

DLA PASYWÓW:

• zmiana debetowa (Dt) oznacza zmniejszenie składnika pasywów,

• zmiana kredytowa (Ct) oznacza zwiększenie składnika pasywów

Zadania kont bilansowych

• przejęcie stanów początkowych z bilansu otwarcia (bilansu początkowego),

• ujęcie zmian tych stanów spowodowanych zaistniałymi operacjami gospodarczymi,

• wykazanie stanów końcowych poszczególnych składników aktywów i pasywów celem prezentacji ich w bilansie zamknięcia (bilansie końcowym).

Zadania funkcjonowania kont aktywów

1. Po stronie debetowej zapisywany jest stan początkowy danego składnika pochodzący z bilansu otwarcia oraz wszystkie jego zwiększenia w ciągu roku obrotowego.

2. Po stronie kredytowej zapisywane są wszystkie zmniejszenia danego składnika bilansu zaistniałe w ciągu roku obrotowego.

3. Obrót debetowy kont aktywów jest większy lub równy obrotowi kredytowemu.

4. Saldo końcowe kont aktywów jest debetowe (zapisywane dla równowagi po stronie kredytowej) lub nie występuje

Zadania funkcjonowania kont pasywów

1. Po stronie kredytowej zapisujemy stan początkowy (Sp) oraz wszelkie zwiększenia składnika bilansu w ciągu roku obrotowego.

2. Obrót kredytowy kont pasywów jest większy lub równy obrotowi debetowemu.

3. Saldo końcowe kont pasywów jest kredytowe (zapisywane dla równowagi po stronie debet) lub nie występuje.

4. Strona debetowa rejestruje zmniejszenie w ciągu roku danego składnika bilansu.

Obrót konta

• Ogólną kwotę wynikającą z podsumowania odrębnie zmian debetowych i kredytowych nazywa się obrotem konta.

• Obrót konta stanowi sumę zapisów po jednej stronie konta.

• Suma zmian debetowych nosi nazwę obrotu debetowego.

• Suma zmian kredytowych nosi nazwę obrotu kredytowego.

• Różnica obrotów debetowych i kredytowych nazywana jest saldem konta.

• Saldo kredytowe – ma miejsce, gdy obrót kredytowy jest większy niż obrót debetowy.

• Saldo debetowe – ma miejsce, gdy obrót debetowy jest większy niż kredytowy.

Funkcjonowanie kont procesowych (wynikowych)

• konta wynikowe służą do rejestracji ponoszonych kosztów, realizowanych przychodów oraz strat i zysków nadzwyczajnych,

• odzwierciedlają procesy gospodarcze (zakupu, produkcji, sprzedaży) – stąd nazwa procesowe,

• konto bilansowe rejestruje ruch dotyczący danego składnika bilansowego, natomiast nie charakteryzuje całości określonego procesu, bądź charakteryzują ten proces w postaci jego ostatecznego efektu,

• konta procesowe odzwierciedlają proces ponoszenia kosztów produkcyjnych, handlowych i administracyjnych oraz proces sprzedaży produktów i towarów wraz z realizacją przychodów;

• Na podstawie informacji pochodzących z kont procesowych sporządzany jest rachunek zysków i strat.

Konto „Wynik finansowy”

• Konto „współpracuje” z kontami: Przychody i Koszty.

• Saldo końcowe Przychodów i Kosztów jest odzwierciedlone na koncie Wynik finansowy.

• Saldo to występuje w rachunku zysków i strat.

Konto Zysków i strat nadzwyczajnych

• Koszty i przychody są związane z normalną działalnością jednostki gospodarczej. Do kosztów się zalicza celowe zużycie środków materialnych, usług obcych, wynagrodzenia pracowników oraz transfery środków na rzecz budżetu i innych jednostek (np. podatki, opłaty). Dlatego w praktyce Konto Przychody = Konto Sprzedaż

• Ale w wyniku działalności jednostki mogą powstać także wyniki o charakterze nadzwyczajnym, losowym i niepowtarzalnym (straty i zyski nadzwyczajne). Są to konta analogicznie skonstruowane jak konto Koszty (straty) i Przychody (zyski)

Podwójny efekt operacji gospodarczych

• Każda operacja gospodarcza wywiera podwójny efekt na równanie rachunkowości.

• Równanie musi się bilansować.

• Podwójny efekt (skutek) operacji gospodarczych jest podstawą podwójnego zapisu w rachunkowości.

Zasada podwójnego księgowania

• Zapis operacji gospodarczych z przyczyn chociażby czysto praktycznych oraz z ograniczonych przekrojów informacyjnych (aktywa, kapitał własny, zobowiązania) nie może być dokonywany wprost w równaniu rachunkowości.

• Dlatego dla stworzenia odpowiednich przekrojów informacyjnych tworzy się w każdej jednostce gospodarczej system odrębnych rachunków, czyli kont.

• Każda informacja gospodarcza jest księgowana na dwóch kontach, po dwóch przeciwstawnych stronach tych kont.

Zapisy muszą ze sobą korespondować

Wynika to z dwóch faktów:

• po pierwsze, każda operacja gospodarcza powoduje zmiany dwóch składników bilansowych

• po drugie, z przyjętych od Średniowiecza sposobów funkcjonowania kont aktywów i pasywów (funkcjonują na odwrót), tj. dla A – zmiana Dt ma (+) (zwiększenie składnika), a zmiana Ct ma (–), z kolei dla P jest odwrotnie – zmiana Dt ma charakter (–), zmiana Ct ma (+).

Klasyfikacja kont

• Konta bilansowe dzielimy na: konta aktywów i konta pasywów. Salda końcowe kont bilansowych są wykazywane w bilansie i stają się saldami początkowymi w następnym okresie sprawozdawczym.

• Konta procesowe dzielimy na: kosztów i przychodów.

• Innych podział wg stopnia szczegółowości: konta syntetyczne (wtórne, mniej szczegółowe) i konta analityczne (pierwotne, bardziej szczegółowe).

• Wg kryterium samodzielności funkcjonowania kont: konta podstawowe i konta pomocnicze (w tym korygujące). Np. Konto Środki trwałe i Konto Umorzenie środków trwałych

• Konta pozabilansowe – w danym momencie informacje w nich zawarte nie są przedmiotem rachunkowości (w sprawozdaniach dodatkowych): środki trwałe w likwidacji, środki trwałe dzierżawione, środki trwałe obce, niskocenne składniki rzeczowe długotrwałego użytkowania, należności warunkowe, zobowiązania warunkowe, zapasy obce, towary przyjęte w komis.