Wypracowanie maturalne – kompozycja, styl, język, zapis

Lwia część punktów przyznawana jest nie za wartość merytoryczną pracy, lecz za jej kompozycję, styl, język, zapis... Zadbajmy o te elementy maturalnego wypracowania!

Kompozycji wypracowań uczymy się od podstawówki. List, rozprawka, charakterystyka czy interpretacja porównawcza wierszy powinny mieć budowę trójdzielną. Wstęp, rozwinięcie i zakończenie (podsumowanie) powinno się wyróżnić za pomocą akapitów. Warto umieścić więcej akapitów, gdy rozpoczynamy nową myśl, np. rozważamy kolejny problem w rozwinięciu pracy. Pamiętajmy o proporcjach: wstęp i wnioski mają być znacznie krótsze niż zasadnicza część wypracowania.

Największy problem w komponowaniu pracy stanowią elementy łączące części. Stosujmy więc zdania łączące; „Rozważmy jeszcze....”, „W nawiązaniu do....”, „Warto zastanowić się nad....”, „Podkreślmy także...”, „Podobnie jak...”, „W odróżnieniu od...”

Grzechy stylu

Nawet w sytuacjach oficjalnych często posługujemy się stylem potocznym. To nie jest właściwe w pracy maturalnej.

Wypracowanie na egzaminie to sytuacja jak najbar­dziej oficjalna, dlatego nie jest wskazane używanie sformułowań potocznych czy wulgaryzmów. Stwierdzenie w charakterystyce bohaterki „Chłopów”: „Jagna puszczała się na prawo i lewo” jest błędem stylistycznym. Nie możemy także umieścić w pracy zdania: ktoś „świetnie ogarniał szkołę”, „zrobił dla Polski tyle, co kot napłakał” (zbyt potoczne!) albo „cholernie się nudził” (wulgaryzm!)

Nie powinniśmy pisać, że „Maciej Boryna był tatą Antka”. Słowa „tata”, „mama” są odpowiednie w sytuacjach nieoficjalnych, nie mówimy jednak o mamie czy tacie, lecz o ojcu i matce bohatera literackiego!

Denerwującą manierą jest pisanie o autorze utworu „Pan Mickiewicz” czy o krytyku „Pan Boy Żeleński”, jak również nadużywanie zdrobnień (zdanie „Łęccy nie mieli już pieniążków”, pozornie poprawne, nie powinno pojawić się w maturalnym wypracowaniu).

Z frazeologią za pan brat

Kontaminacja, czyli niewłaściwe połączenie dwu związ­ków frazeologicznych w jeden niepoprawny jest częstym błędem. Przywiązujemy do czegoś wagę, ale zwracamy na coś uwagę (nie piszemy więc, że „przywiązujemy do czegoś uwagę”). Jeden z uczniów w wypracowaniu napisał z kolei zamiast o owczym pędzie napisał o baranim pędzie. To, naturalnie, błąd!

Wielu uczniów nadużywa słowa „osobiście” w po­łączeniach „osobiście myślę”, „sądzę”, „uważam”. Osobiście można coś odebrać, załatwić, w odróżnieniu od sytuacji, w której odbieramy przez kuriera czy załatwiamy przez pośrednika... Myśleć nie możemy nieosobiście, więc sformułowanie „osobiście uważam” jest absurdalne!

Napisz dobrze TĘ pracę!

Wydaje się, że wszyscy mamy opanowaną odmianę wyrazów (fleksję). A jednak wiele błędów zdarza się przy odmianie zaimków wskazujących. Rażące i niedopuszczalne w mowie, jak i piśmie jest używanie zaimka „te” w odniesieniu do rzeczowników rodzaju nijakiego w liczbie pojedynczej (jedyna poprawna forma: to wypracowanie!, zaimek „te” łączy się tylko z liczbą mnogą - te wypracowania!). W odmianie mówionej języka dopuszczalne jest używanie zaimka „tą” w odniesieniu do rzeczowników rodzaju żeńskiego postawionych w bierniku, jednak w odmianie pisanej języka w takich sytuacjach w bierniku stosujemy wyłącznie zaimek „tę” (poprawnie: „chcę zdać tę maturę”, „chcę dobrze napisać tę pracę” (kogo?, co?), ale „jestem zachwycona tą pracą” (kim?, czym?).

Niepokoi też niewłaściwe stosowanie liczebników zbiorowych – słowa „dwoje” czy „troje” mogą się odnosić jedynie do osób różnej płci, istot niedorosłych, rzeczowników mających tylko formę liczby mnogiej, niedopuszczalne jest powiedzenie „dwoje” czy „czworo” o grupach złożonych z samych mężczyzn! Napiszemy więc: „Tych dwoje ludzi - Stanisław Wokulski i panna Łęcka”, ale „tych dwóch mężczyzn, Wokulski i Rzecki”.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden błąd fleksyjny. Wiele osób tworzy formy liczby mnogiej wyrazów, któ­re takich form nie mają. Poprawne jest napisanie o „pro­blematyce” czy „tematyce” utworów (nie o problematykach i tematykach!).

Uwaga, powtórzenia, uwaga, synonimy!

Unikajmy takich samych słów w sąsiedztwie. Kiedy zastosujemy synonimy, problem zniknie. Pamiętajmy jednak, że nie wszystkie wyrazy bliskoznaczne można zastępować innymi, choćby ze względu na ich zabarwienie emocjonalne. O wielkim psie nie powiemy „psinka”. Jeśli ktoś bezmyślnie zastępuje tytuł „Rota” Marii Konopnickiej słowem „książka”, także popełnia błąd. Utwór jest krótki, można nazwać go wierszem czy tekstem, ale książką na pewno nie! Ostatnio przeczytałem zdanie o „książce Żona modna” - to też, oczywiście, błąd, w dodatku zdradzający, że ktoś nie czytał satyry Krasickiego i nie ma wyobrażenia o jej długości...

Uwaga, składnia!

Bardzo częstym błędem składniowym jest niewłaściwe budowanie zdań znajdujących się w bliskim sąsiedztwie. Ktoś napisał: „Bohaterem książki Kamienie na szaniec jest młodzież. Walczą oni...” Słowo „oni” i czasownik w liczbie mnogiej nie zostały tu zastosowane właściwie, skoro bohaterem jest młodzież... (wyraz w liczbie pojedynczej), to walczy ona...

W zdaniach z imiesłowowym równoważnikiem zdania błędy wynikają na ogół z niezgodności podmiotów zdań składowych (przykład rażący: „Idąc do domu, padał deszcz”). Sprawdzajmy nasze wypracowania także pod tym kątem!

Ortografia i interpunkcja!

Zasady ortograficzne zna niemal każdy z nas, jednak przez nieuwagę często ich nie stosujemy. Zwróćmy uwagę na pisownię tytułów, zastosowanie małych i wielkich liter. Nie zapominajmy, że tylko pierwsze słowo w tytule książki czy wiersza pisane jest wielką literą (chyba że tytuł zawiera nazwy własne). Pamiętajmy też, że tytuły tekstów ujmujemy w cudzysłów!

Pozornie interpunkcja nie stwarza problemów, faktycznie łamiemy wiele reguł. W wypracowaniu pamiętajmy przede wszystkim o wydzielaniu przecinkami z dwu stron wtrąceń typu: według mnie, moim zdaniem... Na przykład: „Ten wiersz, według mnie, jest manifestem...”

Jak urozmaicić wypracowanie?

Oryginalność niespecjalnie jest w cenie na maturze. Co jednak zrobić, by zyskać punkty za „szczególne walory pracy”? Można dodać do wypracowania cytaty, których wcześniej nauczyliśmy się na pamięć. Pamiętajmy jednak, że gdy coś cytujemy, wyimek z cudzego tekstu poprzedzamy dwukropkiem i cudzysłowem, a po przytoczeniu przewidzianych słów zamykamy cudzysłów.

Nie zapominajmy też o konieczności wprowadzenia i skomentowania cytatu. Nie możemy go wrzucić do tekstu i zostawić. Przykład zdania wprowadzającego cytat: „Oddajmy głos Mickiewiczowi”. Przykład słów komentujących cytat: „Słowa te świadczą o...”, „Słowa te symbolizują...”

Sposobem uatrakcyjnienia pracy jest skojarzenie utworów przywołanych w temacie z innymi tekstami kultury - wierszami, obrazami, filmami czy klimatem epoki. Oczywiście, skojarzenia muszą być uzasadnione. Można np. napisać „Podobny motyw występuje w filmie...”, „Taki zabieg zastosowano również w wierszu”, „Dostrzegam analogię pomiędzy...” albo „Wiersz jest typowy dla swojej epoki. Właśnie wtedy...” Kiedy piszemy o destrukcyjnej miłości Wokulskiego do Łęckiej, możemy przywołać przykład toksycznej miłości Anny Kareniny i Wrońskiego z powieści Lwa Tołstoja. Skojarzenia z zakresu filozofii, socjologii, psychologii czy muzyki są w cenie!

Uwagę egzaminatorów zwróci też bogaty zasób słownictwa, znajomość terminów literackich. Operowanie takimi pojęciami, jak retrospekcja, inwersja, mowa pozornie zależna, monolog wewnętrzny czy recepcja dzieła literackie­go uczyni pracę wartościową i atrakcyjną dla sprawdzających. Pamiętajmy jednak, by nie używać słów, których znaczenia nie rozumiemy. Częste mylimy przymiotniki: efektywny efektowny, czasowniki: adaptować i adoptować.

Jak zdobyć punkty za styl, kompozycję i język?

1. Twoja praca ma mieć budowę trójdzielną, począ­tek każdej kolejnej części zaznaczaj za pomocą aka­pitów.

2. Zadbaj o styl - ma być oficjalny, typowy dla tekstów pisanych, który wyklucza wulgaryzmy, kolokwializmy, naruszanie normy językowej.

3. Związki frazeologiczne stosuj z rozwagą, nie nadu­żywaj ich.

4. Unikaj kontaminacji związków frazeologicznych.

5. Stosuj synonimy, mając świadomość, że nie każdy można każdym zastąpić.

6. Niewyraźny zapis dwuznaków czy pisowni łącznej i rozdzielnej uznaje się za błąd ucznia. Dlatego pisz wyraźnie.

7. Unikaj zapisów typu „A. Mickiewicz”, rozwijaj imiona lub pomijaj je.

8. Precyzyjnie używaj terminów literackich.

9. Pomijaj stówa, których znaczenia nie znasz, a także nazwiska, których pisowni nie jesteś pewien.

10. Urozmaicaj pracę cytatami. Ujmuj w cudzysłów i wprowadzaj w tekst tak, by zachować spójność pracy (zdanie wprowadzające, komentarz).