Turystyka lecznicza (uzdrowiskowa, zdrowotna) jest niewątpliwie specyficzną forma ze względu na jej cele: leczenie różnego typu schorzeń i podnoszenie ogólnego stanu zdrowia przez prewencję, czyli zapobieganie schorzeniom.
Docelowymi punktami tej turystyki są uzdrowiska.
Uzdrowisko – to obszar, na którym prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe i który został wydzielony w celu wykorzystania i ochrony naturalnych surowców leczniczych.
Warunkiem jest uzyskanie przez ten obszar statusu uzdrowiska.
Lecznictwo uzdrowiskowe to zorganizowana działalność polegająca na udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej, prowadzona w uzdrowisku przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego, przy wykorzystaniu warunków naturalnych takich jak:
Właściwości naturalnych surowców leczniczych
Właściwości lecznicze klimatu
Właściwości lecznicze mikroklimatu
W uzdrowiskach działają zakłady lecznictwa uzdrowiskowego w ramach kierunków leczniczych ustalonych dla danego uzdrowiska, są nimi :
Szpitale uzdrowiskowe
Sanatoria
Prewentoria uzdrowiskowe dla dzieci
Przychodnie uzdrowiskowe
Naturalnymi surowcami leczniczymi występującymi w uzdrowiskach są:
Gazy lecznicze
Kopaliny lecznicze w tym wody lecznicze i wody termalne
Których właściwości lecznicze zostały potwierdzone.
Wody mineralne są to wody podziemne zawierające sole mineralne i gazy w ilości nie mniejszej niż 1 g/l.
Rozróżnia się:
solanki zwykłe, zawierające głównie sól kamienną
solanki gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca);
siarczany: magnezu i sodu
szczawy — wodorowęglany wapnia i sodu, oraz dwutlenek węgla
szczawy żelaziste — zawierające ponadto związki żelaza;
wody siarkowe — siarkowodór siarczki: sodu wapnia oraz siarczany: wapnia i magnezu
wody radoczynne — małe ilości pierwiastków promieniotwórczych.
Wykorzystywanie wód, zwłaszcza termalnych dla celów leczniczych znane było już w starożytności. Wiadomo dziś, że Rzymianie korzystali m.in. z kąpielisk i uzdrowisk w Baje, Vichy, Baden. Szczególny rozwój uzdrowisk nastąpił jednak w XIX w. i był związany z rozwojem nauk medycznych.
Drugim elementem środowiska naturalnego, obok wód mineralnych i ciepliczych, wykorzystywanych przy lokalizacji uzdrowisk są warunki klimatyczne. Choć w większości Polskich uzdrowisk klimat jest tylko elementem wzbogacającym walory lecznicze.
Najbardziej znanym uzdrowiskiem klimatycznym w Europie jest miejscowość Davos położona w Alpach Retyckich we wsch. Szwajcarii.
Oprócz zakładów leczniczych oferujących pobyty w uzdrowiskach znajdują się różnego typu urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego.
Do urządzeń takich należą:
-Pijalnie uzdrowiskowr i tężnie
-Parki i ścieżki ruchowe
-Lecznicze i rehabilitacyjne baseny
-Urządzone podziemne wyrobiska górnicze
W celu ochrony czynników leczniczych i naturalnych surowców leczniczych oraz walorów środowiska i urządzeń środowiskowych bywają wyznaczone strefy ochronne uzdrowiska. W obrębie wydzielonych stref obowiązują zróżnicowane zasady ich użytkowania i zagospodarowania, w tym także turystycznego. Np. strefa,, A” tylko pensjonaty, kawiarnie, restauracje.
Współczesne zmiany ekonomiczne i kulturowe powodują przekształcanie się tradycyjnych uzdrowisk w ośrodki wielofunkcyjne. Pojawiają się w nich – oprócz funkcji leczniczych i towarzyszących im mieszkaniowych, kulturowych i rozrywkowych – usługi hotelowo – gastronomiczne, kulturowo –poznawcze, sportowo – rekreacyjne, naukowe, biznesowe.
Ze względu na swoje walory oraz znajdujące się w nich urządzenia, uzdrowiska są więc celem turystyki poznawczej, wypoczynkowej, nawet kwalifikowanej.
W uzdrowiskach zasadniczym rodzajem ruchu turystycznego jest jednak ruch docelowy w celach leczniczych.
Większość polskich uzdrowisk ma zasięg ogólnokrajowy, mamy tu więc do czynienia z turystyką krajową.
Obecnie w uzdrowiskach obserwuje się rozwój przyjazdowej turystyki zagranicznej, powodowanej przede wszystkim konkurencyjną różnicą cen za usługi lecznicze.
Głównymi klientami uzdrowisk są osoby dorosłe, ale istnieją także uzdrowiska wyspecjalizowane w leczeniu dzieci i młodzieży, np. Rabka-Zdrój i Rymanów-Zdrój. Możemy więc wyróżnić turystykę uzdrowiskową dorosłych i dzieci.
Natomiast w ostatnich latach coraz popularniejsze są powstające centra odnowy biologicznej (spa), świadczące usługi na rzecz przywrócenia harmonii ciała i ducha. Ponadto obserwuje się zwłaszcza w uzdrowiskach krajów Europy zachodniej tworzenie usług uzdrowiskowo – turystycznych o wysokim standardzie (wellness), przeznaczonych dla bogatej klienteli.
Do krajów, gdzie centrów wellness jest najwięcej należą: Stany Zjednoczone, Niemcy, Szwajcaria, Węgry, Wielka Brytania. Bardzo szybko rozwijają się ośrodki Spa i wellness w krajach azjatyckich: Tajlandii, Malezji, Chinach oraz państwach regionu Karaibów.
Rozwój turystyki spa i wellness jest współczesnym zjawiskiem cywilizacyjnym, wynikającym z wyjątkowej uwagi jaką społeczeństwa krajów wysoko rozwiniętych przywiązują do kwestii zdrowego stylu życia oraz poszukiwaniu coraz to bardziej wyrafinowanych form spędzania czasu wolnego. Mimo, że skuteczność medyczna nowych terapii Spa i wellness jest w środowisku medycznym kwestionowana to, jednak należy oczekiwać znacznego wzrostu zainteresowania tego rodzaju formami turystyki w przyszłości.