System kolektywno-paternalistyczny
*wariant pierwszy 1815-1878
Świadome dążenie do stabilizacji stosunków międzynarodowych, zapobiegania wojnom i oparcie wzajemnych relacji na czystych zasadach.
Dyplomatyczna instrukcja cara Aleksandra I do Nikołaja Nowosilcowa:
Potrzeba powstania stałego związku państw pod przewodnictwem Rosji i Wielkiej Brytanii i utworzenia organizacji LIGA EUROPEJSKA, która miała działać na podstawie prawa międzynarodowego, gwarantującego neutralność niektórych państw oraz zakazującego wzniecania wojny ( stałe armie miały ulec redukcji)
Druga koncepcja budowy systemu bezpieczeństwa to KONCEPCJA DWÓCH CESARZY – efekt porozumienia franc – ros z Tylży w 1807 r. państwa zobowiązały się działać wspólnie w każdej wojnie, Rosja zgodziła się włączyć do blokady Anglii
Trzecia koncepcja – idea zjednoczonej, kontynentalnej, napoleońskiej Europy – WIELKIE CESTARSTWO. Miałby tam funkcjonować reguły Napoleona I i stworzona przez niego hierarchia państw i władców. Obszarem miało obejmować teren właściwego cesarstwa francuskiego, państwa Związku reńskiego, Hiszpania, Królestwo Włoskie, Królestwo Neapolu, Księstwo Warszawskie.
KONGRES WIEDEŃSKI
Przyjęto na nim zasadę restauracji, stworzono system kolektywno-paternalistyczny, jego zasady to:
Zasada kolektywizmu, czyli utworzenie koncertu mocarstw działających wspólnie. Koncert mocarstw był odpowiedzialny za ład terytorialny i polityczny oraz globalne bezpieczeństwo. Jego obowiązkiem było inicjowanie działań służących do utrzymania porządku i blokowania wszelkich prób jego naruszenia, a także miał łagodzić konflikty wewnętrzne i międzynarodowe.
Zasada równowagi. Jej istotą było ułożenie stosunków tak by żadne mocarstwo nie osiągnęło znacznej przewagi nad innymi. Punktem wyjścia było zaspokojenie roszczeń terytorialnych, wyodrębnienie stref wpływów (np. solidarny sprzeciw Austrii, Anglii i Francji wobec rosyjskich planów utworzenia Królestwa Polskiego na podstawie całości ziem Królestwa Warszawskiego). Mocarstwa uznały się za równe w dziedzinie zbrojeń, roszczeń terytorialnych wobec innych kontynentów oraz realizacji swoich państwowych interesów wobec państw drobnych i średnich.
Zasada paternalizmu polegająca na zapewnieniu przez mocarstwa bezpieczeństwa tak całej Europie jak i państwom średnim, również wbrew ich woli. (chodzi tu o patriarchalne państwo)
Zasada tradycjonalizmu, konieczność oparcia się na tym, co dawne i wypróbowane.
Zasada antyegalitaryzmu , nie może występować równość między poddanymi, a państwo musi być stanowe.
Akceptowano rolę państwa , wola ludu nie mogła być źródłem prawa, autorytet władcy był centralną wartością, rewolucja – bunt przeciwko bogu i naturze , jej stłumienie – obowiązek. Koncert mocarstw przyznał sobie prawo do interwencji w sprawy wewnętrzne poszczególnych państw w celu obrony systemów.
System z cechą eurocentryzmu : ustalony przez mocarstwa europejskie z wyraźną regulacją stosunków międzynarodowych w wymiarze powszechnym (zniesienie niewolnictwa) , przyznanie sobie przez mocarstwa prawa do ekspansji na obszarach innych kontynentów.
Prawie cały XIX wiek – stabilizacja w stos miedzynar, której strażnikiem po kongresie wiedeńskim było
Święte Przymierze ( druga próba stworzenia federacji państw europejskich . w 1817 obejmowała już kilkanaście państw, ale główne decyzje podejmowały: Wielka Brytania, Rosja , Austria, Prusy, Francja.
3 udane interwencje Świętego Przymierza:
Powstrzymywanie hegemonistycznych dążeń , np. Rosji
Nadzorowanie przebudowy niektórych elementów porządku terytorialnego w Europie Płd-Wsch.
Francja miała obowiązek przywrócić w Hiszpanii poprzedni stan po uchwaleniu tam konstytucji w 1820 r. , a także interwencja austriacka w Piemoncie.
TRAKTAT BERLIŃSKI 13 VII 1878 – przykład autoregulacji systemu: zmieniał nazbyt korzystne dla Rosji postanowienia z San Stefano z 3 II 1878 po wojnie z Turcją i podtrzymywał równowagę na Bałkanach tworząc nowy układ terytorialny.
*wariant drugi 1919 – 1936
System ten tworzony był po I wojnie światowej, a intenijący w latach 1919-1936. Opartyy był na zasadzie kolektywizmu mocarstw i paternalizmu. Decyzje podejmował dalej koncert mocarstw ale w nieco zmienionym składzie : Francja , Japonia, USA, Włochy, Wielka Brytania + (lata 20 i 30) Niemcy i ZSRR.
Zamierzano utworzyć dodatkowy filar bezpieczeństwa w postaci organizacji międzynarodowej, posiadającej stałe struktury, agendy oraz organizacje i instytucje wspomagające (Międzynarodowa Organizacja Pracy, Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, Międzynarodowa Konferencja Rozbrojeniowa). LIGA NARODÓW – miała spełniać funkcje tylko pomocnicze w kreowaniu nowego ładu i zachowania pokoju. * Woodrow Wilson – liga narodów miała być nosicielem nowych metod dyplomatyczny oraz instrumentem do upowszechniania zasad moralnych:
Formalna suwerenność i równouprawnienie państw
Zasady liberalizmu politycznego i ekonomicznego
Globalizm i strukturalizm – przezwyciężenie europocentryzmu
Zbiorowa odpowiedzialność społeczności międzynar za bezpieczeństwo
Nowe zasady zapewnienia bezpiecz : rozbrojenie, pacyfizm, arbitraż
Paternalizm - utrzymanie specjalnych regionów wpływów:
Imperia kolonialne- franc i bryt
Obowiązywanie doktryny Monroe
Ustalenie stref wpływów na Pacyfiku dla Japonii USA i Wielkiej Brytanii
Nieudana próba likwidacji radzieckiego imperium kolonialnego poprzez stworzenie wielu niepodległych państw (Białorusi, Ukrainy, Gruzji, Armenii itd.)
System waszyngtoński 1922 – Miał być tym samym dla Dalekiego Wschodu czym system wersalski dla Europy. Doszło do kolizji interesów z Japonią.
W konferencji waszyngtońskiej udział wzięły: USA, Wielka Brytania, Japonia, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Portugalia, Chiny. ( zmiana stosunku sił na Pacyfiku na korzyść USA, anulowanie korzystnych dla Japonii decyzji paryskich:
Przewaga USA i Wielkiej Brytanii w budo piw okrętów (5)
Nowy podział kolonii niemieckich
Sankcjonowanie w stosunku do Chin polityki „otwartych dzrwi” i „równych możliwości” ekspansji gosp. Przy zapenieniu im nienaruszalności terytorium - porażka angielsko-japońska w koncepcji podziału Chin na strefy wpływów.
SKUTKI: usankcjonowanie nowego układu sił w rejonie Pacyfiku i na Dalekim Wschodzie, stworzyła podstawy do dominacji USA i Japonii która pozbawiona części swoich zdobyczy musiała przyjąć rolę mocarstwa drugoplanowego.
Lata 1919 – 1933 : próby realizacji koncepcji rozbrojeniowe:
Traktat pokojowy po II wojnie bałkańskiej między Bułgarią a jej byłymi sojusznikami 10 VIII 1913 roku – demobilizacja armii bułgarskiej.
Układy rozejmowe po I wojnie światowej : ograniczenie armii Niemieckiej do 100 tys, austriackiej do 30 tys, bułgarskiej do 20tys, węgierskiej do 35 tys, tureckiej do 50 tys
Trataty pokojowe z lat 1919 – 1920 (w Wersalu, Saint-Germain, Trianon, Neuilly) zmniejszyły siły zbrojne Niemiec i ich sojuszników(bez Turcji) z 1150 tys (1912-1914) do 185tys. Traktaty zakazywały posiadania broni ciężkiej i lotnictwa
Międzysojusznicza komisja kontroli – czuwała nad realizacją rozbrojenia i mogła nakładać sankcję za brak wypełniania zakazów i nakazów.
PAKT KELLOGGA – 27 VIII 1928 : Niemcy, USA, Belgia, Francja, Włochy, Japonia, Polska, Czechosłowacja. Wzmocnienie bezpieczeństwa w latach 20. XX wieku.
Zbliżenie USA do spraw europejskich
Potępiał i wyrzekał się wojny
Rozstrzyganie sporów powinno być osiągane za pomocą środków pokojowych\
Pakt ten miał głownie znaczenie moralne, nie stwarzał żadnych praktycznych gwarancji bezpiecz.
LATA 30.
POLSKA – projekt konwencji o rozbrojeniu moralnym z 14 III 1932 : wprowadznie antywojennego programu edukacyjnego w szkołach, sankcje za podżegnanie do wojny, szerzenie nienawiści do innych narodów - kontrola audycji radiowych, filmów i widowisk publicznych.
MIEDZYNARODWOWA KONFERENCJA ROZBROJENIOWA Genewa 2 II 1932 projekty:
FRANCJA, Plan Tardieu – natychmiastowa interwencja zbrojna przeciwko agresorowi, utworzenie pod auspicjom Ligi Narodów armii międzynarodowej składającej się z oddanych do dyspozycji Ligi różnych jednostek lądowych, morskich i powietrznych. Najpierw bezpieczeństwo – później rozbrojenie.
Zmodyfikowany Plan Tardieu – plan Heriota: wprowadzenie jednolitych zasad poboru do wojska
WIELKA BRYTANIA I USA : zmniejszenie liczebności sił lądowych, zniszczenie floty podwodnej, broni chemicznej, zniesienie powszechnego obowiązku służby wojskowej i akceptacje układów waszyngtońskich.
JAPONIA : rewizja postanowień układu waszyngtońskiego
ZSRR : program całkowitego i powszechnego rozbrojenia
WŁOCHY: zamrożenie zbrojeń na 1 rok
NIEMCY : równe prawa w dziedzinie zbrojeń w celu zagwarantowania bezpieczeństwa 11 XII 1932 Wielka Brytania, Francja, Włochy, USA, Niemcy podpisały w Genewie deklarację w sprawie równouprawnienia w dziedzinie zbrojeń oraz o niestosowaniu przemocy.
3 VII 1933 r , Londyn podpisanie konwencji określającej napastnika (wypowiedzenie wojny, najazd na terytorium innego państwa siłami zbrojnym nawet bez wypowiedzenia wojny innemu państwu, blokada morska wybrzeża lub portów , popracie dla band zbrojnych. Podpisały ja: polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, Związek Radziecki, Iran, Afganistan.
KONFERENCJA W LOCARNO, październik 1925 rok.
Zasady:
Rozdzielenie systemu bezp od ładu tertor
Podział europy na wsch i Zach
Przyjęcie zasady nieagresji i pokojowego załatwiania sporów
Konferencja była faktyczna autoregulacją systemu wersalskiego i zapowiedzią późniejszej polityki angl i franc appeasement wobec Niemiec.
SKUTKI:
Wejście Niemiec do koncertu mocarstw europejskich
Szansa dla rewizję statusu politycznego, militarnego i gosp państ pokonanych w I wojnie
Zmiana statusu Wielkiej Brytanii i Włoch z sojuszników i gwarantów granic Francji stawały się stabilizatorami ładu terytorialnego w europie Zach.
ZSRR zwalczało system wersalski w latach 1919-1934, ponieważ uniemożliwiał on realizację strategii bolszewickiej. Państwa narodowe dla komunistów były przeżytkiem epoki kapitalistycznej i zwyziężyc miała rewolucja proletariacka. To również negacja powstania niepodl Polski.
Pokój Brzeski, marzec 1918
Układ w Rapallo 16 IV 1922
Umowa gospodarcza 12 X 1925
Układ o neutralności 24 IV 1926
początek współpracy politycznej, gospodarczej i militarnej Rep. Weimarskiej i Związku Radzieckiego, wzmocnienie pozycji obu państw, wyjście z izolacji międzynarodowej, pozwalały Niemcom łamać postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie zbrojeń (korzystanie z radzieckiego poligonu)
LIGA NARODÓW zaczęła upadać. Rozpad trwałego koncertu mocarstw zamienił ją w organiz o funcji paternalistycznej, nie broniła już suwerenności i równouprawnienia państw, nie upowszechniała zasad liberalnych, nie przeprowadziła powszechnego rozbrojenia i nie przeciwstawiała się lokalnym wojnom. Była bezsilna wobec państ totalitarnych i autorytarnych, które ją odrzuciły.
Ostatnie działa Ligi narodów:
Pakt Czterech idea popracia porządku eurp na supremacji i współdziałaniu wybranej grupy wpływowych mocarstw , tj odtworzenie koncertu mocarstw w zmienionym kształcie (Wielka Brytania, Francja, Włochy, Niemcy) – koncepcja Mussoliniego 18 III 1933r. Podpisano go, lecz nie wszedł w życie wskutek nieratyfikowania go przez parlament francuski i groźbę Polski odstąpienia od Ligi Narodów.
Koncepcja wojny prewencyjnej J. Piłsudskiego przeciwko Niemcom, działania zaczepne i zapobiegawcze, mające je osłabić zanim będą zdolne do inwazji. Piłsudski zastosował fenomenalnie blef i szantaż w polityce wykorzystanie przez Polskę całego arsenały środków mających tworzyć psychozę zagrożenia, np. szerzenie info o możliwym ataku na Prusy Wsch i konsultacje w tej sprawie z ZSRR, krótkotrwałe zwiększenie garnizonu na Westerplatte w marcu 1933. Pozory wszczęcia tej wojny miały duże znaczenie:
Test wobec sojuszników, głownie Francji.
Diagnoza sytuacji: stwierdzenie że Francja i Anglia nie zgodzą się na próbę sił przeciwko Niemcom.
Zmuszenie Niemiec do normalizacji stosunków z polską. – zawarcie deklaracji o niestosowaniu przemocy 26 I 1934.
Koncepcja Paktu Wschodniego reakcja na wystąpienie Niemiec z ligi Narodów. Próba stworzenia regionalnego systemu bezpiecz z udziałem Francji, Związku Radzieckiego, Belgii, Czechosłowacji, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii, Polski, Niemiec
PODSUMOWANIE
Właściwą strukturą dla tego systemu jest kolektywnie działający koncert mocarstw, który: utrzymuje pokój, kontroluje zmiany polityczne, równoważnie zaspokaja interesy.
Koncert ten zbudowany jest na zasadzie horyzontalnej (względna równość mocarstw), może być wspierany przez organ międzynar
Trwałość systemu zależy od możliwości autoregulujących i adaptacyjnych