Realizm-termin odnoszący się do relacji film-rzeczywistość funkcjonujący pod postacią zmiennych historycznie artystycznych konwencji przedstawiania obrazu rzeczywistości na ekranie.

Neorealizm włoski – ruch artystyczny w literaturze, plastyce, filmie, powstały jako sprzeciw wobec faszyzmu. Jego podstawowe dzieła zrealizowano w latach 1942-1952. W filmach neorealistycznych ukazywano konflikty i dramaty zwykłych ludzi, urastające – dzięki bogactwu obserwacji i prawdzie psychologicznej – do wielu uogólnień. Zależy im na efekcie artystycznym i niedopowiedzeniach. Oddziaływanie na widza postawienie kropki we właściwym momencie, widz musi się zastanowić nad zakończeniem. Ruch pełen naturalności i rysu włoskiego. Zdjęcia realizowane w świetle dziennym, bez podrasowani. Sceny kręcono na ulicy, więc czasem zdarzają się całkiem nieprzewidziane rzeczy, jak np. przechodzący człowiek lub kot. Kierunek niejednorodny, skupia różne filmy: od baśni, poprzez głębsze analizy socjologiczne społeczeństwa włoskiego, po próby bardzo realistycznego podejścia do prezentowania rzeczywistości.

Podstawowe warunki neorealizmu określono dopiero w latach 50.:

• Dzieło otwarte

• Zwrócenie uwagi na ludzi z nizin społecznych

• Wykorzystanie aktorów niezawodowych

• Wykorzystanie autentycznych scenerii

Neorealizm jest bardzo ważnym zjawiskiem w światowej kinematografii. Powstał w wyniku zainteresowania twórców rzeczywistością wojenno-okupacyjną (sprzeciw wobec faszyzmu) oraz w wyniku zainteresowania twórców rozliczeniami wojennymi, problemami społecznymi pierwszych powojennych lat.

Pierwszy po drugiej wojnie światowej kierunek artystyczny w sztuce filmowej. Kierunek miał być dokumentalno-artystyczną próbą opisu złych skutków wojny i powojennej rzeczywistości Włoch. Podstawowe dzieła realizowano w latach 1942-1957. W tych filmach ukazywano konflikty i dramaty zwykłych ludzi urastające do wielkich uogólnień. Do końca formuły neorealistycznej należała dokumentalna prawda o tragediach okupacji faszystowskiej i włoskim ruchu oporu. Te tematy w najważniejszych dziełach neorealizmu stanowiły oś przewodnią wokół których konstruowano inne epizody fabularne.

Wśród najbardziej znanych twórców znajdują się min: Roberto Rossellini, Vittorio de Sica, Giuseppe de Santis, Aldo Vergano czy Luigi Zampa.

Kino było realizowane zgodnie z pewnymi założeniami ideologicznymi. Miało cel społeczny, musiało oddziaływać i rekonstruować okrutną rzeczywistość wojny. Reżyserzy chcieli przedstawić sytuację powojennych Włoch w sposób kronikarski, realistyczny i autentyczny. Precyzja zapisu miała w sposób wiarygodny i ekspresyjny przedstawić tragiczne losy ludzi w trakcie wojny i po jej zakończeniu.

Neorealizm włoski wprowadził w okresie wojny włoski krytyk filmowy Antonio Pietrongeli w związku z filmem ,,Opętanie” (1943r). Za pierwszy film tego nurtu uważa się ,,Rzym, miasto otwarte” (1945r) (nagroda w Cannes) Roberto Rosselliniego, zrealizowany zaraz po wejściu amerykańskich wojsk do stolicy Włoch.

Czołowym ideologiem neorealizmu i autorem lub współautorem większości scenariuszy był Cesare Zarattini (1902-1989).

Rozliczenia wojen ukazane zostały w takich filmach jak „Paisa” (1946) , „Słońce wschodzi” (1946).

Problematyką społeczną rozpatrywaną w kontekście konsekwencji wojennych zajęły się takie filmy jak „Dzieci ulicy” (1946), „Złodzieje rowerów” (1948), „Gorzki ryż” (1949), “ Pod niebem Sycylii” (1949), “Cud w Mediolanie” (1950).

Neorealizm zakończył się w pierwszej połowie lat 50,jednakże bardzo silnie oddziaływał na twórców z innych krajów min: Akiro Kurosawy („Pijany anioł”- przykład neorealizmu japońskiego),Luisa Bunuela czy polskiej szkoły filmowej.

W latach późniejszych we Włoszech pojawiały się dzieła nawiązujące do tematu i poetyki neorealizmu: „Matka i córka” (1960), „Złoto Rzymu” (1961), „Ręce nad miastem” (1963).

Najważniejsza aktorka: Anna Magnami – stereotypowa włoszka, grywała proletariuszki, ikona kina włoskiego, miała duży zmysł komediowy.

Ważniejsze filmy neorealizmu włoskiego:

• L. Visconti: „Opętanie” (1942) [Młoda kobieta zakochuje się w mężczyźnie, który szukając pracy, podróżuje po kraju. Uczucie te, popycha zakochanych do zbrodni.], „Ziemia drży” (1948), „Najpiękniejsza” (1951) [opowieść o biednej matce, która chce, by jej córka została dziecięcą gwiazdą filmową, bo jest najpiękniejsza (tak naprawdę jest perfidnie brzydka). Na castingu chcą ją, bo jest b. brzydka i się z niej śmieją. Matka zabiera ją i odchodzi ratując godność]

• R. Rossellini: ,,Rzym, miasto otwarte”(1945) [Przedstawia historię inżyniera Manfreddiego działacza komunistycznego. Przełomowy dla neorealizmu.], „Paisá” (1946), „Niemcy rok zerowy: (1948),

• L. Zampa: „Vivere In pace” (1946)

• V. de Sica: „Dzieci ulicy” (1946) [o bazie alianckiej we Włoszech; pokazuje, że bieda nie uszlachetnia], „Złodzieje rowerów” (1948) [historia Antonia Ricciego, bezrobotnego Włocha z czasów depresji gospodarczej. Chodzi po mieście z synem w poszukiwaniu pracy, udaje mu się znaleźć pracę jako rozklejacz plakatów. Podczas pierwszego dnia nowej pracy mężczyźnie zostaje skradziony rower. Wraz z synem wyrusza na poszukiwanie pojazdu. Kradnie rower, ale zostaje złapany], „Cud w Mediolanie” (1950), „Umberto D” (1952) [bohaterem jest nędzarz, który był kiedyś urzędnikiem państwowym, po dawnym życiu zostaje mu tylko mały piesek; nie jest w stanie żebrać o pieniądze, próbuje popełnić samobójstwo, ale w końcu mu się nie udaje]

• G. de Santis: ,,Gorzki ryż”(1949) [Film przedstawia historię wiejskich proletariuszek wyzyskiwanych na plantacjach ryżu w Lombardii], „Nie ma pokoju pod oliwkami” (1950), „Rzym, godzina 11” (1951)