KOMPETENCJE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W ZAKRESIE BEZPIECZE艃STWA I OBRONNO艢CI PA艃STWA
Uprawnienia Prezydenta RP w zakresie bezpiecze艅stwa i obronno艣ci pa艅stwa wynikaj膮 wprost z postanowie艅 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
Przepis art. 126 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, 偶e "Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na stra偶y suwerenno艣ci i bezpiecze艅stwa pa艅stwa oraz nienaruszalno艣ci i niepodzielno艣ci jego terytorium.".
Ponadto na podstawie przepisu art. 133 Konstytucji, Prezydent jest reprezentantem pa艅stwa "w stosunkach zewn臋trznych".
Rozwini臋cie og贸lnej normy konstytucyjnej odnosz膮cej si臋 do kwestii stania na stra偶y suwerenno艣ci i bezpiecze艅stwa pa艅stwa oraz nienaruszalno艣ci i niepodzielno艣ci jego terytorium, zosta艂o dokonane w ustawie z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowi膮zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004r. Nr 241, poz. 2416 z p贸藕n. zmianami).
Zgodnie z zapisem art. 4a, ust. 1 ustawy, Prezydent:
zatwierdza, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, strategi臋 bezpiecze艅stwa narodowego;
wydaje, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, w drodze postanowienia, Polityczno-Strategiczn膮 Dyrektyw臋 Obronn膮 Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpiecze艅stwa narodowego;
zatwierdza, na wniosek Rady Ministr贸w, plany krajowych 膰wicze艅 systemu obronnego i kieruje ich przebiegiem;
postanawia, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, o wprowadzeniu albo zmianie okre艣lonego stanu gotowo艣ci obronnej pa艅stwa;
mo偶e zwraca膰 si臋 do wszystkich organ贸w w艂adzy publicznej, administracji rz膮dowej i samorz膮dowej, przedsi臋biorc贸w, kierownik贸w innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji spo艂ecznych o informacje maj膮ce znaczenie dla bezpiecze艅stwa i obronno艣ci pa艅stwa;
inicjuje i patronuje przedsi臋wzi臋ciom ukierunkowanym na kszta艂towanie postaw patriotycznych i obronnych w spo艂ecze艅stwie.
聽
Zatwierdzane i wydawane przez Prezydenta dokumenty stanowi膮 podstaw臋 do realizacji przedsi臋wzi臋膰 oraz planowania zamierze艅 w sferze polityki bezpiecze艅stwa narodowego, jak r贸wnie偶 w sferze podejmowania czynno艣ci maj膮cych na celu doskonalenie systemu obronnego pa艅stwa.
Og贸lne kompetencje w obszarze stania na stra偶y suwerenno艣ci i bezpiecze艅stwa pa艅stwa oraz nienaruszalno艣ci i niepodzielno艣ci jego terytorium zobowi膮zuj膮 Prezydenta do analizowania i oceny ewentualnych zagro偶e艅 oraz uruchamiania prawnie dopuszczalnych dzia艂a艅 w celu przeciwdzia艂ania tym zagro偶eniom.
W zale偶no艣ci od charakteru i stopnia zagro偶enia zewn臋trznego pa艅stwa Prezydent mo偶e zarz膮dzi膰, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, powszechn膮 lub cz臋艣ciow膮 mobilizacj臋 i u偶ycie Si艂 Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 136).
Kolejn膮, istotn膮 prerogatyw臋 g艂owy pa艅stwa zawiera art. 234 Konstytucji stanowi膮cy, 偶e: 鈥濲e偶eli w czasie stanu wojennego Sejm nie mo偶e zebra膰 si臋 na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministr贸w wydaje rozporz膮dzenia z moc膮 ustawy w zakresie i w granicach okre艣lonych wart. 228 ust. 3-5. Rozporz膮dzenia te podlegaj膮 zatwierdzeniu przez Sejm na najbli偶szym posiedzeniu".
Ta norma konstytucyjna daje szczeg贸lne uprawnienia Prezydentowi do dysponowania, w okre艣lonej sytuacji zaistnia艂ej w pa艅stwie i w 艣ci艣le okre艣lonym czasie, uprawnieniami przynale偶nymi zar贸wno w艂adzy ustawodawczej, jak i w艂adzy wykonawczej. Podkre艣li膰 nale偶y, i偶 tylko Prezydent zosta艂 wyposa偶ony w takie kompetencje, co potwierdza jego kluczow膮 rol臋 w systemie bezpiecze艅stwa narodowego.
Ponadto na podstawie postanowie艅 Konstytucji Prezydent RP, w dziedzinie bezpiecze艅stwa pa艅stwa:
nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - okre艣lone w ustawach stopnie wojskowe (art. 134 ust. 5);
w razie zewn臋trznego zagro偶enia pa艅stwa, zbrojnej napa艣ci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z um贸w mi臋dzynarodowych wynika zobowi膮zanie do wsp贸lnej obrony przeciwko agresji - na wniosek Rady Ministr贸w - mo偶e wprowadzi膰 stan wojenny na cz臋艣ci, albo na ca艂ym terytorium pa艅stwa (art. 229);
w razie zagro偶enia konstytucyjnego ustroju pa艅stwa, bezpiecze艅stwa obywateli lub porz膮dku publicznego - na wniosek Rady Ministr贸w - mo偶e wprowadzi膰 na czas oznaczony, nie d艂u偶szy jednak ni偶 90 dni, stan wyj膮tkowy na cz臋艣ci, albo na ca艂ym terytorium pa艅stwa (art. 230 ust. 1).
聽
Podkre艣lenia wymaga fakt, 偶e na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyj膮tkowym w czasie jego trwania Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, mo偶e postanowi膰 o u偶yciu oddzia艂贸w i pododdzia艂贸w Si艂 Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywr贸cenia normalnego funkcjonowania pa艅stwa, je偶eli dotychczas zastosowane si艂y i 艣rodki zosta艂y wyczerpane.
Kompetencje Prezydenta RP w zakresie bezpiecze艅stwa i obronno艣ci pa艅stwa zosta艂y r贸wnie偶 okre艣lone w ustawie o powszechnym obowi膮zku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Dotycz膮 one g艂贸wnie sprawowania zwierzchnictwa nad Si艂ami Zbrojnymi:
Prezydent RP jako Zwierzchnik Si艂 Zbrojnych, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, okre艣la g艂贸wne kierunki rozwoju Si艂 Zbrojnych oraz ich przygotowa艅 do obrony pa艅stwa (art. 5 pkt 1), a tak偶e mo偶e uczestniczy膰 w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obrony Narodowej i Si艂 Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (art. 5 pkt.2).
Ponadto, Prezydent, na wniosek Rady Ministr贸w lub Prezesa Rady Ministr贸w, decyduje o wys艂aniu Si艂 Zbrojnych poza granice kraju. Odbywa si臋 to w przypadku u偶ycia Si艂 Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami pa艅stwa w celu udzia艂u w:
konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia si艂 pa艅stwa albo pa艅stw sojuszniczych;
misji pokojowej;
akcji zapobie偶enia aktom terroryzmu lub ich skutkom.
Okres wojny i wynikaj膮ca st膮d specyfika kierowania pa艅stwem i jego obron膮 wymaga przyj臋cia zasady jednoosobowego dowodzenia i ponoszenia jednoosobowej odpowiedzialno艣ci. Wymienione wcze艣niej zapisy konstytucyjne dotycz膮ce uprawnie艅 Prezydenta w tym zakresie tj. najwy偶szy zwierzchnik Si艂 Zbrojnych, zarz膮dzanie powszechnej mobilizacji i u偶ycie Si艂 Zbrojnych do obrony RP, mianowanie na czas wojny Naczelnego Dow贸dcy Si艂 Zbrojnych, wydawanie w okresie stanu wojennego rozporz膮dze艅 z moc膮 ustawy - predysponuj膮 Prezydenta do kierowania obron膮 pa艅stwa w okresie zagro偶enia bezpiecze艅stwa i w czasie wojny. Jednak偶e w tym przypadku zostaje zachowany element wsp贸艂dzia艂ania dw贸ch o艣rodk贸w w艂adzy wykonawczej. Reguluj膮 to zapisy art. 10 wymienionej wy偶ej ustawy o stanie wojennym tj.:
鈥濲e偶eli w czasie stanu wojennego wyst膮pi konieczno艣膰 obrony pa艅stwa, obron膮 t膮 kieruje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej we wsp贸艂dzia艂aniu z Rad膮 Ministr贸w. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w czasie stanu wojennego w szczeg贸lno艣ci:
postanawia, na wniosek Rady Ministr贸w, o przej艣ciu organ贸w w艂adzy publicznej na okre艣lone stanowiska kierowania;
postanawia, na wniosek Rady Ministr贸w, o stanach gotowo艣ci bojowej Si艂 Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej "Si艂ami Zbrojnymi鈥;
okre艣la, na wniosek Rady Ministr贸w, zadania Si艂 Zbrojnych w czasie stanu wojennego;
mo偶e mianowa膰, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, Naczelnego Dow贸dc臋 Si艂 Zbrojnych;
zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dow贸dcy Si艂 Zbrojnych, plany operacyjnego u偶ycia Si艂 Zbrojnych;
uznaje, na wniosek Naczelnego Dow贸dcy Si艂 Zbrojnych, okre艣lone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpo艣rednich dzia艂a艅 wojennych.鈥
Dokonuj膮c analizy instrument贸w prawnych b臋d膮cych w posiadaniu Prezydenta nie spos贸b pomin膮膰 uprawnie艅 zwi膮zanych z zapewnieniem bezpiecze艅stwa wewn臋trznego pa艅stwa. Je偶eli u偶ycie uzbrojonych oddzia艂贸w i pododdzia艂贸w Policji oka偶e si臋 niewystarczaj膮ce, to Prezydent mo偶e postanowi膰, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, o u偶yciu oddzia艂贸w i pododdzia艂贸w Si艂 Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do pomocy Policji.
Maj膮c na uwadze przyznane Prezydentowi tak szerokie kompetencje, zw艂aszcza odnosz膮ce si臋 do sprawowania funkcji stra偶nika suwerenno艣ci i bezpiecze艅stwa pa艅stwa oraz nienaruszalno艣ci i niepodzielno艣ci jego terytorium, Konstytucja ustanawia Rad臋 Bezpiecze艅stwa Narodowego jako organ doradzaj膮cy Prezydentowi w zakresie wewn臋trznego i zewn臋trznego bezpiecze艅stwa pa艅stwa.
Dla zapewnienia forum wsp贸艂pracy w obszarze w艂adzy wykonawczej, Konstytucja ustanawia jeszcze jeden organ w postaci Rady Gabinetowej, nie posiadaj膮cej jednak偶e 偶adnych kompetencji w艂adczych.
Zgodnie z ustaw膮 o powszechnym obowi膮zku obrony Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wykonuje zadania w zakresie bezpiecze艅stwa i obronno艣ci przy pomocy Biura Bezpiecze艅stwa Narodowego. Wobec braku odpowiedniego, strategicznego centrum na szczeblu pa艅stwa zajmuje si臋 ono tak偶e monitorowaniem przedsi臋wzi臋膰 maj膮cych wp艂yw na stan bezpiecze艅stwa i obronno艣ci pa艅stwa.
Prezydent wyposa偶ony w przedstawione wy偶ej kompetencje jest zasadniczym ogniwem systemu bezpiecze艅stwa naszego pa艅stwa tworz膮cego zintegrowan膮 struktur臋, w sk艂ad kt贸rej wchodzi ca艂o艣膰 si艂 i 艣rodk贸w pa艅stwa przewidzianych do realizacji zada艅 w dziedzinie bezpiecze艅stwa.