Logopedia – nauka o kształtowaniu właściwej mowy w okresie jej rozwoju i jej doskonaleniu w późniejszym okresie (logopedia ogólna), a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy (logopedia specjalna).
Obecnie obowiązujące definicje logopedii mówią, że jest ona „nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty”. Obejmuje też oddziaływanie na psychikę w celu wytworzenia właściwego stosunku do wady mowy i zapobiegania ujemnemu jej wpływowi na kontakty interpersonalne oraz kształtowanie osobowości. Według Demelowej logopedia zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznawaniem, zapobieganiem oraz usuwaniem. Interesuje sie wychowaniem pod względem mowy, czuwaniem nad jej rozwojem i doskonaleniem oraz ewentualną poprawą, gdy odchyla się ona od normy. Do zadań logopedii, wg Ireny Styczek należą:
„kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i w szkole, czyli dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym,
doskonalenie mowy już ukształtowanej,
usuwanie wad mowy,
nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w wypadku jej braku lub utraty,
usuwanie zaburzeń głosu,
usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu.”
Aktualnie istnieją trzy koncepcje określające zakres i przedmiot badań logopedii:
1. Koncepcja medyczna (S. Grabias) - organizująca zakres przedmiotu badań logopedii do zaburzeń, profilaktyki i korekcji mowy.
2. Koncepcja pedagogiczna - dotycząca problemu kształtowania mowy u dzieci z upośledzonym słuchem i porozumiewania się głuchoniewidomych.
3. Koncepcja holistyczna - traktuje logopedię jako samodzielną naukę zajmującą się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym (zwolennicy - L. Kaczmarek, I. Styczek).
W logopedii wyróżnia się następujące specjalności:
I Logopedia teoretyczna
II Logopedia stosowana (praktyczna)
1.ogólna - wychowawcza i artystyczna
2.specjalna - korekcyjna i surdologopedia
Zadaniem logopedii teoretycznej jest integrowanie i wskazywanie możliwości wykorzystania w praktyce wyników badań, a także wprowadzanie metod i narzędzi służących diagnozowaniu wszelkich zaburzeń mowy oraz opracowywanie programów oddziaływań profilaktycznych i terapeutycznych.
Zadaniem logopedii stosowanej jest rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej oraz zapobieganie nieprawidłowościom przebiegu tego procesu.
Zadania logopedii ogólnej to kształtowanie prawidłowej mowy i doskonalenie wymowy już ukształtowanej.
Zadania logopedii specjalnej to usuwanie wad wymowy, nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w przypadku jej braku lub utraty, usuwanie zaburzeń głosu, usuwanie trudności w nauce czytania i pisania.
Pojęcie rewalidacja używane było przez twórczynię polskie pedagogiki
M. Grzegorzewską. Na stale do pedagogiki specjalnej wprowadzone przez W. Doroszewskiego w 1960 r. Źródłosłów tego pojęcia pochodzi z łaciny – re- znów, na nowo, validus – mocny, w pełni sprawny.
Wobec tego pojęcia:
Rewalidacja oznacza dążenie do przywrócenia dziecku upośledzonemu pełnej sprawności, w tym przypadku intelektualnej, społecznej i itd. Nie jest to możliwe , dziecko będzie nadal upośledzone, natomiast właściwie prowadzona rewalidacja pomoże podnieść jego stopień funkcjonowania intelektualnego i społecznego. Zatem zadaniem rewalidacji będzie przywrócenie osobie upośledzonej możliwości uczestniczenia w życiu społ., kult., przygotowanie do pracy dającej podstawę do zarobienia i utrzymania się w dorosłym życiu.
Rewalidacja indywidualna jest podstawową formą specjalistycznej pomocy dziecku upośledzonemu, które mają trudności w opanowaniu materiału nauczania oraz w nawiązywaniu kontaktów społ., z powodu różnych zaburzeń i wad. Są to zajęcia wspierające proces nauczania specjalnego, których zadaniem jest wyrównywanie braków w zakresie intelektualnym, psychoruchowym, spowodowanych zaburzeniami somatycznymi, psychicznymi, bądź nie sprzyjającymi warunkami rodzinnymi i środowiskowymi. W zakres ich wchodzą następujące formy pracy dydaktycznej:
1. Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze.
2. Zajęcia korekcyjne :
a) usprawnianie technik szkolnych
b) usuwanie wad wymowy
c) korekcja wad postawy
Zadania rewalidacji indywidualnej w szkole .
1. przeciwdziałanie zaburzeniom nerwowym i emocjonalnym powstałym na tle wad i trudności;
2. przeciwdziałanie wadom i trudnościom wywołującym zaburzenia nerwowe i emocjonalne;
3. Wzmacnianie u uczniów przekonania o tym, że mogą przezwyciężać napotkane trudności i dorównać do poziomu zespołu dzieci danej klasy.
Zajęcia te mają zatem wyrównać zaniedbania pedagogiczne oraz wynikające z nich braki w nauce, a także poprzez odpowiednie ćwiczenia usunąć i osłabić wady i zaburzenia mowy, rozwijać procesy poznawcze, tj. spostrzeganie, uwagę, myślenie itp., Usprawnić koordynację ruchową oraz usuwać trudności w czytaniu, pisaniu i rachowaniu. Zajęcia te dodatkowo powinny eliminować wady postawy ( gimnastyka korekcyjna), a poprzez psychoterapię łagodzić i usuwać zaburzenia emocjonalno – uczuciowe.
Oligofrenopedagogika (grec.: "oligos" - pomniejszenie, "phren" - umysł; pomniejszona, obniżona sprawność umysłowa) dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem osób upośledzonych umysłowo. Przedmiotem jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczństwie ludzi pełnosprawnych.
Dla osób upośledzonych ustala się taki metodyczny tok działalności wychowującej, aby osiągały one wszechstronny rozwój, do szczytu swoich indywidualnych możliwości, i aby równocześnie zdobywały umiejętności w zakresie adaptacji społecznej (Wyczesany, 1998). W myśl poglądów współczesnych uczonych i wychowawców celem procesu rehabilitacji upośledzonych umysłowo powinno być przyswojenie m. in. następujących umiejętności społecznych:
współżycia z innymi ludźmi
przystosowania się do wymogów pracy zawodowej
gospodarowania środkami finansowymi
obchodzenie się z urządzeniami użyteczności publicznej i racjonalnego korzystania z nich
właściwego wykorzystania czasu wolnego
Dyslalia (gr. dys - zaburzenie, lalia - mowa) - zaburzenia mowy polegające na nieprawidłowej realizacji fonemów (najmniejszych elementów składowych wyrazów) wg zazwyczaj ustalonych norm społecznych spowodowane wadami w ukształtowaniu lub uszkodzeniu peryferyjnych organów artykulacyjnych (takich jak wargi, zęby, język czy podniebienie) dotyczące tylko aspektu artykulacyjnego języka.
Wg Ireny Styczek dyslalia to opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych.
Inną definicje przedstawia Genowefa Demelowa twierdząc, że jest to nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich od razu, tzw. bełkot. Zachowane są rytm, melodia, akcent, ale mowa jest zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała.Halina Spionek uważa, że dyslalia nie jest jednostką chorobową, lecz zespołem objawów wywołanych różnymi czynnikami.
Przyczyny
zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego
nieprawidłowa budowa języka
nieprawidłowa budowa podniebienia
zniekształcenie zgryzu
anomalie zębowe
przerost trzeciego migdałka
polipy
skrzywienie przegrody nosowej
przerost śluzówki nosa
nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy
niska sprawność języka, warg
trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady
zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe
nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego
brak pionizacji języka, tzw. infantylne połykanie
nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu
zaburzenie analizy i syntezy słuchowej
wybiórcze upośledzenie słuchu, obniżenie słyszalności
zaburzenie słuchu fonematycznego
warunki niesprzyjające uczeniu się mowy
nieprawidłowe wzorce wymowy, nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców
brak stymulacji rozwoju mowy
nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego
psychiczne podłoże dyslalii (brak zainteresowania mową innych, odczuwanie własnych wypowiedzi jako czegoś trudnego, męczącego i w związku z tym ograniczanie ich, co nie sprzyja normalnemu rozwojowi mowy)
opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka
Podział
Ze względu na kreteria objawowe
Ze względu na objawy
inne odchylenia od normalnej artykulacji
Ze względu na ilość zniekształconych głosek
Ze względu na przyczyny
Leczenie
Terapia zaburzeń związanych z dyslalią polega na zastąpieniu błędnie wymawianych dźwięków prawidłowymi. W tym celu należy doprowadzić do wykształcenia się umiejętności artykułowania prawidłowych dźwięków (nauczenia mowy, której pacjent nie nabył wcześniej oraz nadrobienia opóźnienia w rozwoju mowy) co wymaga pomocy ze strony logopedy (chodzi tutaj o usunięcie przyczyn jak i objawów zaburzeń artykulacyjnych).
W przypadku źle rozwiniętego lub uszkodzonego narządu artykulacyjnego w celu przywrócenia odpowiedniego kształtu stosuje się zabiegi chirurgiczne.
Elementy metodyczne w pracy z pacjentem:
trening sprawności motorycznej narządów mowy
trening słuchowy w odróżnianiu dźwięków zaburzonych i prawidłowych
trening poprawnych pozycji artykulacyjnych narządów mowy
trening artykulacji monitorowany wzrokowo, słuchowo i dotykowo
trening doskonalenia wymowy poszczególnych głosek w warunkach izolacji oraz łączenia głosek w strumieniu mowy
współpraca specjalisty ze środowiskiem rodzinnym i szkolnym
Bibliografia:
Demelowa Genowefa „Elementy logopedii”
Jastrzebowska Grazyna „Podstawy logopedii”
Jastrzebowska Grazyna „Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej”
Galkowski Tadeusz i Jarzebowska Grazyna „Logopedia - Pytania i odpowedzi ”