Instytucje i procesy decyzyjne UE

1. Tworzenie umowy UE z innym państwem lub organizacją międzynarodową

Procedura przyjęcia umów międzynarodowych zawartych między Unią Europejską (UE) a innym krajem lub organizacją jest opisana w art. 218 Traktatu o funkcjonowaniu UE. Procedura ta składa się z kilku etapów.

Inicjatywa

Inicjatywa należy do Komisji z racji jej ogólnej kompetencji do reprezentowania UE. Komisja przedstawia swoje zalecenia Radzie w celu rozpoczęcia negocjacji. Zgodnie z procedurami komitetowymi zalecenia opracowywane są przez właściwe służby Komisji po skonsultowaniu się z ekspertami krajowymi.

Ponadto jeśli umowa dotyczy wyłącznie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, zalecenia są opracowywane przez wysokiego przedstawiciela unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Negocjacje

Komisja prowadzi negocjacje, ale działa z upoważnienia Rady. Ta przyjmuje decyzję uprawniającą do podjęcia rozmów. Może także skierować do Komisji dyrektywy, aby wyznaczyć ramy, w jakich toczyć się mają negocjacje.

Następnie Komisja prowadzi negocjacje przy współpracy z państwami członkowskimi. Ich włączenie do procesu zależy od dziedziny, której dotyczy umowa:

• jeśli dotyczy dziedziny, w której UE ma wyłączną kompetencję, Komisja sama prowadzi negocjacje, ale krajowi eksperci są włączeni do prac Komisji w ramach komitetów specjalnych, zgodnie z zasadami ustanowionymi w procedurze komitetowej,

• jeśli umowa dotyczy dziedziny objętej kompetencją dzieloną, negocjacje prowadzone są przez Komisję i ekspertów krajowych.

Konsultacja lub zgoda Parlamentu Europejskiego

Traktat lizboński w istotny sposób wzmocnił rolę Parlamentu Europejskiego w procedurze przyjmowania umów międzynarodowych. Dzięki temu zgoda Parlamentu wymagana jest w następujących przypadkach:

• wszystkie umowy dotyczące dziedzin, do których stosuje się zwykłą procedurę ustawodawczą lub specjalną procedurę ustawodawczą, w której wymagana jest zgoda Parlamentu Europejskiego;

• układy o stowarzyszeniu między UE a państwami trzecimi,

• umowy, które tworzą specyficzne ramy instytucjonalne przez organizację procedur współpracy (np. w wyniku umowy powstaje komitet mieszany posiadający kompetencje do decydowania),

• umowy mające istotne skutki budżetowe dla Unii,

• umowa dotycząca przystąpienia UE do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,

• umowy dotyczące przyjęcia państwa do UE.

Dla innych rodzajów umów zgoda Parlamentu nie jest obowiązkowa, ale należy się z nim skonsultować w trakcie procedury.

Zawarcie umowy

Procedura podzielona jest na trzy etapy:

• Komisja składa podpis pod tekstem umowy z zastrzeżeniem podjęcia późniejszej decyzji przez Radę. Przedstawia Radzie dwie propozycje aktów – jedną z podpisem i drugą - stwierdzającą zawarcie umowy.

• Komisja podejmuje decyzję (czasem rozporządzenie) dotyczące podpisania umowy. Ponadto tymczasowe stosowanie mające na celu przyspieszenie zastosowania, może wynikać z: postanowień decyzji o podpisaniu; umowy tymczasowej podpisanej równocześnie.

• Komisja przyjmuje decyzję dotyczącą właściwego zawarcia umowy, oznaczającą ratyfikację umowy. Dla porozumień mieszanych procedura przyjęcia łączy się z procesem ratyfikacji przez każde państwo członkowskie, zgodnie z jego zasadami konstytucyjnymi.

Z reguły decyzja o zawarciu umowy jest przyjmowana przez Radę większością kwalifikowaną głosów. Jednak Rada stanowi jednogłośnie w przypadku:

• układów o stowarzyszeniu między UE a państwami trzecimi,

• umów dotyczących dziedzin, w których należy stanowić jednogłośnie.

Ponadto art. 207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dodaje dwa szczególne przypadki, w których Rada może stanowić jednomyślnie:

• porozumienia w dziedzinie handlu usługami w zakresie kultury i audiowizualnymi,

• porozumienia w dziedzinie handlu usługami społecznymi oraz w zakresie edukacji i zdrowia.

Konsultowanie Trybunału Sprawiedliwości

Rada, Komisja, Parlament Europejski lub państwo członkowskie mogą zwrócić się do Trybunału o sprawdzenie ważności umowy. Kontrola dotyczy zgodności formalnej (przestrzeganie procedury adopcyjnej) oraz materialnej (przestrzeganie zgodności treści umowy z pierwotnym prawem UE). W przypadku negatywnej opinii, aby umowa mogła wejść w życie, konieczna jest jej rewizja.

1. Specjalne (uproszczone) procedury zmiany traktatu

1. Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie Europejskiej propozycje dotyczące zmiany wszystkich lub części postanowień części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczących wewnętrznych polityk i działań Unii.
   
   Rada Europejska może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Rada Europejska stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją oraz z Europejskim Bankiem Centralnym w przypadkach zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej. Decyzja ta wchodzi w życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.
   
   Decyzja, o której mowa w akapicie drugim, nie może zwiększyć kompetencji przyznanych Unii w Traktatach.

2. Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub tytuł V niniejszego Traktatu przewiduje, że Rada stanowi jednomyślnie w danej dziedzinie lub w danym przypadku, Rada Europejska może przyjąć decyzję upoważniającą Radę do stanowienia większością kwalifikowaną w tej dziedzinie lub w tym przypadku. Niniejszego akapitu nie stosuje się do decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub obronne.
   
   Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że akty ustawodawcze przyjmowane są przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, Rada Europejska może przyjąć decyzję zezwalającą na przyjęcie takich aktów zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą.
   
   Wszelkie inicjatywy podejmowane przez Radę Europejską na podstawie akapitu pierwszego lub drugiego są przekazywane parlamentom narodowym. W przypadku gdy parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw w terminie sześciu miesięcy od takiego przekazania, decyzja, o której mowa w akapicie pierwszym lub drugim, nie zostaje przyjęta. W przypadku braku sprzeciwu Rada Europejska może przyjąć taką decyzję.
   
   W celu przyjęcia decyzji, o których mowa w akapicie pierwszym lub drugim, Rada Europejska stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, wyrażonej przez większość członków wchodzących w jego skład.

1. Przyjmowanie nowego państwa członkowskiego

Tylko „państwa europejskie, odpowiednio roz­winięte gospodarczo, uznające zasady wolności, demokracji i szacunku dla praw człowieka oraz podstawowych wolności i państw prawa, gotowe do przystąpienia i współtworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, pro­wadzenia wspólnej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa oraz w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, zgła­sza­jące gotowość kontynuowania rozpoczętej integracji, mogą zło­żyć wnio­sek o członkostwo w Unii”. Złożenie do Rady Unii Euro­pejskiej takiego wniosku rozpoczyna proces akcesyjny. Po otrzymaniu wniosku Rada prosi Komisję Europejską o przygotowanie opinii (avis) o stopniu przy­gotowania kraju do członkostwa w Unii Europejskiej. Do wydania takiej opinii konieczny jest screening, czyli sprawdzenie zgodności prawa pań­stwa kandydującego z prawem wspólnotowym (tzw. acquis com­mu­nautaire). Komisja musi również zbadać, czy kandydat spełnia ustalone w 1993 r. tzw. kryteria kopenhaskie. Należą do nich:

• zapewnienie demokracji oraz państwa prawa, ochrony praw człowieka i praw mniejszości narodowych,

• istnienie gospodarki rynkowej i zdolności do konkurencji w obrębie wewnętrznego rynku Unii,

• przyjęcie istniejącego acquis communautaire.

 

Po opracowaniu opinii Rada UE jednomyślnie decyduje o rozpoczęciu negocjacji między krajem kandydującym a Komisją Europejską. Przedmiotem dalszych rund negocjacyjnych jest zamykanie obszarów ne­­gocjacyjnych oraz negocjowanie tzw. okresów przejściowych. Poz­walają one na czasowe odstępstwo od ujednolicenia prawa ze względu na szczególne warunki lub wysokie koszty dostosowania. Po zam­knię­ciu wszystkich 31 rozdziałów acquis communautaire Komisja Eu­ro­pejska ponownie wydaje opinię (avis) na temat stopnia gotowości kraju kandydującego do członkostwa w UE. Następnie w Radzie UE odbywa się głosowanie oparte na zasadzie jednomyślności. Jeśli wszystkie obec­ne kraje Wspólnoty zgodzą się na przyjęcie nowego człon­ka, pod­pi­sany zostaje (przez nie i przez kandydata) traktat akce­syjny. Ostat­nim etapem jest jego ratyfikacja zarówno przez wszystkich członków, jak i przez kraje kandydujące. Ma ona formę głosowania w parlamencie lub powszechnego referendum. Po zaakceptowaniu trak­tatu akce­syjnego kandydat oficjalnie zostaje przyłączony do Unii Europejskiej.

1. Rodzaje spraw kierowanych do Trybunału Sprawiedliwości

• wnioski o orzeczenia w trybie prejudycjalnym – kiedy sądy państw członkowskich zwracają się do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie wykładni danego zagadnienia prawa UE

Sądy krajowe w każdym państwie UE są odpowiedzialne za zapewnienie właściwego stosowania prawa UE w danym kraju. Istnieje jednak ryzyko odmiennej interpretacji prawa UE przez sądy w różnych krajach. Aby temu zapobiec, wprowadzono procedurę „orzeczeń w trybie prejudycjalnym”. Jeżeli sąd krajowy ma wątpliwości co do wykładni lub ważności danego aktu prawa UE, może – a niekiedy musi – zwrócić się o poradę do Trybunału Sprawiedliwości. Poradę tę określa się jako „orzeczenie w trybie prejudycjalnym".

• skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom – wnoszone przeciwko rządom państw UE w związku z niestosowaniem prawa UE

Komisja może wszczynać takie postępowania, jeżeli sądzi, że państwo członkowskie nie wypełnia zobowiązań, które nakłada na nie prawo UE. Postępowanie takie może wszcząć również inne państwo UE.W obu przypadkach Trybunał rozpatruje domniemane uchybienie i wydaje wyrok. Jeżeli Trybunał uznaje dane państwo za winne uchybienia, zobowiązuje je do bezzwłocznego naprawienia sytuacji. Jeżeli następnie Trybunał stwierdza, że państwo nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć karę grzywny.

• skargi o stwierdzenie nieważności – przeciwko aktom prawnym UE, które są uznawane za niezgodne z traktatami UE lub prawami podstawowymi

Jeżeli którekolwiek z państw UE, Rada, Komisja lub (pod pewnymi warunkami) Parlament uważają, że dany akt prawa UE jest niezgodny z prawem, mogą zwrócić się do Trybunału o stwierdzenie jego nieważności. Skargę o stwierdzenie nieważności mogą również wnieść osoby prywatne, które domagają się od Trybunału unieważnienia konkretnego aktu prawnego, ponieważ ma on na nie – jako na osoby fizyczne – bezpośredni negatywny wpływ. Jeżeli Trybunał stwierdza, że dany akt prawny został przyjęty w niewłaściwy sposób lub nie posiada odpowiedniej podstawy w traktatach, może stwierdzić jego nieważność.

• skargi na brak działania – przeciwko instytucjom UE, jeśli nie podjęły wymaganej od nich decyzji

Traktat zobowiązuje Parlament, Radę i Komisję do podejmowania określonych decyzji w określonych okolicznościach. Jeżeli nie dopełniają one tych zobowiązań, państwa członkowskie, inne instytucje unijne i (pod pewnymi warunkami) osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa mogą wnieść do Trybunału skargę w celu oficjalnego odnotowania faktu tego zaniechania.

• skargi bezpośrednie – wnoszone przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa lub organizacje przeciwko decyzjom lub działaniom UE.

Każda osoba fizyczna lub przedsiębiorstwo, które doznały szkody w wyniku działania lub bezczynności UE lub jej urzędników, może wnieść do Sądu skargę bezpośrednią.

1. Zwykła procedura zmiany traktatu w UE

1. Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie propozycje zmiany Traktatów. Propozycje te mogą mieć na celu, między innymi, rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznanych Unii w Traktatach. Propozycje te są przekazywane przez Radę Radzie Europejskiej oraz notyfikowane parlamentom narodowym.

2. Jeżeli Rada Europejska, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją, podejmie zwykłą większością decyzję, w której opowie się za rozpatrzeniem proponowanych zmian, przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji. W przypadku zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej konsultowany jest również Europejski Bank Centralny. Konwent rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje, w drodze konsensusu, zalecenie dla Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich przewidzianej w ustępie 4.
   
   Rada Europejska może zwykłą większością, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, podjąć decyzję o nie zwoływaniu konwentu, jeżeli zakres proponowanych zmian nie uzasadnia jego zwołania. W takim przypadku Rada Europejska określa mandat Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich.

3. Konferencję przedstawicieli rządów Państw Członkowskich zwołuje przewodniczący Rady w celu uchwalenia za wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w Traktatach.
   
   Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

4. Jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego Traktaty, został on ratyfikowany przez cztery piąte Państw Członkowskich i gdy jedno lub więcej Państw Członkowskich napotkało trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do Rady Europejskiej.

6. Najkrótsza ścieżka uchwalenia aktu prawnego w zwykłej procedurze ustawodawczej

Procedura współdecyzji została wprowadzona przez Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht, 1992 r.), a następnie rozszerzona i usprawniona przez Traktat z Amsterdamu (1999 r.). Z wejściem w życie Traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. procedura ta pod nową nazwą „zwykła procedura ustawodawcza” stała się główną procedurą ustawodawczą w unijnym systemie podejmowania decyzji.

Zwykle wniosek ustawodawczy przedstawia Komisja. Wniosek ustawodawczy jest przedstawiany Parlamentowi Europejskiemu i Radzie oraz udostępniany parlamentom państw członkowskich.

1)Pierwsze czytanie

Parlament uchwala swoje stanowisko w odniesieniu do projektu i przesyła je Radzie. Stanowisko może zawierać poprawki do pierwotnego wniosku ustawodawczego.

Jeżeli stanowisko Parlamentu nie zawiera żadnych poprawek i jeżeli Rada także zaakceptuje pierwotny wniosek, akt zostaje przyjęty przez Radę kwalifikowaną większością głosów, a następnie podpisany przez przewodniczących Parlamentu Europejskiego i Rady oraz opublikowany w dzienniku urzędowym.

7.Uzasadnienie reguły nadrzędności prawa UE nad prawem krajowym

Prawo wspólnotowe jest nadrzędne w stosunku do prawa krajowego. W ten sposób jeśli norma krajowa jest sprzeczna z przepisem wspólnotowym, władze państw członkowskich muszą stosować przepis wspólnotowy.

Olbrzymie zasługi dla ukształtowania się w obecnej formie nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym w swoim orzecznictwie położył Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu.

Przejęcie postanowień prawa wspólnotowego przez prawa poszczególnych państw członkowskich oraz przyjęcie brzemienia i ducha traktatu spowodowało, iż niemożliwe stało się, by państwa te mogły po fakcie stosować jednostronne środki przeciwko przyjętemu przez nie, na podstawie wzajemności, porządkowi prawnemu. Oznaczałoby to bowiem zagrożenie dla urzeczywistnienia celów wymienionych w art. 5 II Traktatu i w rezultacie wywołałoby dyskryminację sprzeczną z art. 7, o ile prawo wspólnotowe mogłoby, w zależności od późniejszego wewnątrzpaństwowego ustawodawstwa, obowiązywać w różny sposób w różnych państwach. Z tego wynika, iż prawo ustanowione traktatem, a tym samym płynące z autonomicznego źródła prawnego (...), nie może być uzależnione od wewnątrzpaństwowych przepisów w jakiejkolwiek formie, jeśli nie miałoby ono zostać pozbawione własnego charakteru jako prawo wspólnotowe i o ile sama podstawa prawna Wspólnoty nie miałaby zostać podana w wątpliwość.

8. Decyzje w sprawie udzielenia pomocy finansowej Grecji i innym państwom

• udzielenia Rumunii średnioterminowej pomocy finansowej

• pomoc finansowa w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej dla Irlandii i Portugalii

• pomoc finansowa dla Grecji w ramach Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej

• program pożyczkowy dla Grecji i unijne środki finansowe

9.Zwykła procedura ustawodawcza – etapy i uczestnicy

Procedura współdecyzji została wprowadzona przez Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht, 1992 r.), a następnie rozszerzona i usprawniona przez Traktat z Amsterdamu (1999 r.). Z wejściem w życie Traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. procedura ta pod nową nazwą „zwykła procedura ustawodawcza” stała się główną procedurą ustawodawczą w unijnym systemie podejmowania decyzji.

Zwykle wniosek ustawodawczy przedstawia Komisja. Inicjatywę ustawodawczą może jednak podjąć również Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości lub Europejski Bank Inwestycyjny, a zalecenie w sprawie aktu ustawodawczego może zaproponować Europejski Bank Centralny.

Wniosek ustawodawczy jest przedstawiany Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej oraz udostępniany parlamentom państw członkowskich.

1. Pierwsze czytanie

Parlament przyjmuje swoje stanowisko w sprawie wniosku ustawodawczego w pierwszym czytaniu. W pierwszym czytaniu nie obowiązuje żaden określony termin. Na posiedzeniu plenarnym Parlament przyjmuje stanowisko zwykłą większością głosów. Stanowisko może zawierać poprawki do pierwotnego wniosku ustawodawczego.

• Parlament Europejski uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Radzie.

• Jeżeli Rada zatwierdzi stanowisko Parlamentu Europejskiego, projektowany akt zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Parlamentu Europejskiego.

• Jeżeli Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu Europejskiego, przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu.

• Rada informuje w pełni Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły ją do przyjęcia jej stanowiska w pierwszym czytaniu. Komisja informuje w pełni Parlament Europejski o swoim stanowisku.

1. Drugie czytanie

Jeżeli w terminie trzech miesięcy od tego przekazania Parlament Europejski:

• zatwierdzi stanowisko Rady w pierwszym czytaniu lub nie wypowie się, dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Rady;

• odrzuci, większością głosów wchodzących w jego skład członków, stanowisko Rady w pierwszym czytaniu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty;

• zaproponuje większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki do stanowiska Rady w pierwszym czytaniu, zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek.

Jeżeli w terminie trzech miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu Europejskiego Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną:

• przyjmie wszystkie te poprawki, dany akt uważa się za przyjęty;

• nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego zwołuje komitet pojednawczy w terminie sześciu tygodni.

Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek, które stały się przedmiotem negatywnej opinii Komisji.

1. Procedura pojednawcza

• Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie doprowadzić do porozumienia w sprawie wspólnego projektu większością kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących Parlament Europejski, w terminie sześciu tygodni od jego zwołania, na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady w drugim czytaniu.

• Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady.

• Jeżeli w terminie sześciu tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie zatwierdzi wspólnego projektu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.

1. Trzecie Czytanie

• Jeżeli w tym terminie komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt, Parlament Europejski i Rada dysponują terminem sześciu tygodni od tego zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem, przy czym Parlament Europejski stanowi większością oddanych głosów, a Rada – większością kwalifikowaną. Jeżeli nie uczynią tego, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.

• Terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni, o których mowa w niniejszym artykule, są przedłużane najwyżej, odpowiednio, o miesiąc i o dwa tygodnie, z inicjatywy Parlamentu Europejskiego lub Rady.

10. Obywatelska inicjatywa legislacyjna w UE

Europejska Inicjatywa Obywatelska, pozwalająca na składanie masowych petycji, weszła w życie 1 kwietnia 2012. Organizatorami akcji petycyjnej muszą być mieszkańcy co najmniej siedmiu krajów Unii. Potrzeba zebrać minimum milion podpisów z minimum siedmiu krajów Unii Europejskiej. Minimalna liczba podpisów jaką należy zebrać w poszczególnych krajach również jest określona, i zależy od liczby posłów do Parlamentu Europejskiego wybieranych w danym państwie członkowskim, pomnożonej przez 750, np. dla Polski wynosi 37 500 podpisów, dla Wielkiej Brytanii 54 000, a dla Portugalii 16 500.

Wystąpienie z inicjatywą obywatelską jest możliwe w każdej z dziedzin, w których Komisja posiada uprawnienia do przedkładania wniosków legislacyjnych (np. środowisko, rolnictwo, transport czy zdrowie publiczne).

Komisja dokładnie przeanalizuje inicjatywę. W terminie 3 miesięcy od chwili otrzymania inicjatywy:

• przedstawiciele Komisji spotkają się z organizatorami, dając im możliwość szczegółowego wyjaśnienia kwestii, jakie podejmuje inicjatywa

• organizatorzy będą mogli zaprezentować inicjatywę podczas wysłuchania publicznego zorganizowanego w Parlamencie Europejskim

• Komisja przedstawi oficjalną odpowiedź, w której wyjaśni, jakie działania zaproponuje w reakcji na inicjatywę obywatelską, jeśli zdecyduje się podjąć jakieś działania, jak również powody ich podjęcia lub niepodjęcia.

Odpowiedź ta, która będzie mieć postać komunikatu, zostanie formalnie przyjęta przez kolegium komisarzy i opublikowana we wszystkich językach urzędowych UE.

Komisja nie ma obowiązku wystąpienia z wnioskiem ustawodawczym w odpowiedzi na inicjatywę obywatelską. Jeżeli Komisja zdecyduje się przedstawić taki wniosek, rozpocznie się proces legislacyjny: wniosek zostanie przedłożony ustawodawcy (zasadniczo jest to Parlament Europejski i Rada, a w niektórych przypadkach tylko Rada), a jeśli ustawodawca go przyjmie, przepisy zaczną obowiązywać.

11. Prawo pierwotne UE

Prawo pierwotne nazywane też pierwotnym źródłem prawa stanowi najwyższe prawo Unii Europejskiej (UE). Znajduje się na szczycie porządku prawnego UE. Zawiera głównie traktaty ustanawiające UE.

Prawo pierwotne (pierwotne źródło) jest prawem zasadniczym Unii Europejskiej (UE) i dominuje nad wszystkimi innymi źródłami prawa. Obowiązkiem Trybunału Sprawiedliwości jest czuwanie nad poszanowaniem tego pierwszeństwa poprzez różnego rodzaju procedury np. o unieważnienie lub postępowanie prejudycjalne.

Na prawo pierwotne składają się przede wszystkim traktaty UE. Zawierają one zasady formalne i materialne regulujące prowadzenie polityki instytucji europejskich. Określają także zasady formalne ustalające podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi, na których opiera się władza instytucji. Opisują także zasady materialne, wyznaczające zakres poszczególnych polityk oraz organizujące działania instytucji.

Prawo pierwotne składa się z traktatów założycielskich UE zmienianych i uzupełnianych przez różne traktaty i akty. Chodzi o:

traktaty założycielskie ustanawiające UE

• wielkie traktaty zmieniające UE,

• protokoły załączane do traktatów,

• traktaty uzupełniające, wprowadzające zmiany sektorowe do traktatów założycielskich,

• traktaty akcesyjne państw do UE.

Traktaty założycielskie ustanawiające poszczególne Wspólnoty Europejskie:

• traktat paryski (18 kwietnia 1951 r.),

• traktaty rzymskie (Euratom i taktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą) (25 marca 1957 r.),

• Traktat o Unii Europejskiej zawarty w Maastricht (7 lutego 1992 r.).

Traktaty zmieniające:

• Jednolity akt europejski (17 i 28 lutego 1986 r.),

• traktat z Amsterdamu (2 października 1997 r.),

• traktat z Nicei (26 lutego 2001 r.),

• traktat lizboński (13 grudnia 2007 r.) wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.

Traktaty uzupełniające, wprowadzające zmiany sektorowe do traktatów założycielskich:

• traktat o fuzji (8 kwietnia 1965 r.),

• traktat zmieniający niektóre postanowienia budżetowe traktatów ustanawiających Wspólnoty (22 kwietnia 1970 r.),

• traktat brukselski zmieniający niektóre postanowienia finansowe traktatów ustanawiających Wspólnoty oraz ustanawiający Trybunał Obrachunkowy (22 lipca 1975 r.),

• art ustanawiający wybory przedstawicieli do Parlamentu w powszechnych wyborach bezpośrednich (20 września 1976 r.).

Traktaty akcesyjne:

• Wielka Brytania, Dania, Irlandia i Norwegia (22 stycznia 1972 r.),

• Grecja (28 maja 1979 r.),

• Hiszpania i Portugalia (12 czerwca 1985 r.),

• Austria, Finlandia, Norwegia i Szwecja (24 czerwca 1994 r.),

• Cypr, Estonia, Węgry, Malta, Polska, Łotwa, Litwa, Czechy, Słowacja i Słowenia (16 kwietnia 2003 r.),

• Rumunia i Bułgaria (25 kwietnia 2005 r.).

Terytorialny zakres stosowania prawa pierwotnego UE obejmuje terytoria państw członkowskich oraz niektóre wyspy i terytoria zamorskie (np. Madera, Wyspy Kanaryjskie i francuskie departamenty zamorskie). Stosuje się także do terytoriów, za których stosunki zewnętrzne odpowiedzialne jest państwo członkowskie (Gibraltar i Wyspy Alandzkie).

W kwestii czasowego zakresu stosowania prawa pierwotnego, stosuje się je od momentu wejścia w życie traktatu, poza okresem przejściowym.

12.Najdłuższa ścieżka uchwalenia aktu prawnego w zwykłej procedurze ustawodawczej

Komisja przedstawia projekt Parlamentowi Europejskiemu i Radzie.

1. Pierwsze czytanie

Parlament Europejski uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Radzie. Jeżeli Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu Europejskiego, przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu.

Rada informuje w pełni Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły ją do przyjęcia jej stanowiska w pierwszym czytaniu. Komisja informuje w pełni Parlament Europejski o swoim stanowisku.

1. Drugie czytanie

Jeżeli w terminie trzech miesięcy od tego przekazania Parlament Europejski zaproponuje większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki do stanowiska Rady w pierwszym czytaniu, zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek.

Jeżeli w terminie trzech miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu Europejskiego Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego zwołuje komitet pojednawczy w terminie sześciu tygodni.

1. Procedura pojednawcza

Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie doprowadzić do porozumienia w sprawie wspólnego projektu większością kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących Parlament Europejski, w terminie sześciu tygodni od jego zwołania, na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady w drugim czytaniu.

Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady.

1. Trzecie czytanie

Jeżeli w tym terminie komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt, Parlament Europejski i Rada dysponują terminem sześciu tygodni od tego zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem, przy czym Parlament Europejski stanowi większością oddanych głosów, a Rada – większością kwalifikowaną. Terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni, o których mowa w niniejszym artykule, są przedłużane najwyżej, odpowiednio, o miesiąc i o dwa tygodnie, z inicjatywy Parlamentu Europejskiego lub Rady.

13. Ustanawianie nowej perspektywy finansowej w UE

• Wniosek Komisji

• Powołanie przez Parlament tymczasowej komisji ds. perspektywy finansowej, która ustala i ogłasza jego stanowisko negocjacyjne

• Wspólne stanowisko Rady Europejskiej

• Negocjacje pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie nowego porozumienia międzyinstytucjonalnego

• Rada zatwierdza porozumienie, Parlament głosuje za jego przyjęciem

Propozycje perspektywy finansowej przedstawia Komisja Europejska. Następnie Rada Europejska w trybie jednomyślnej decyzji może wprowadzić zmiany do propozycji Komisji. Zmiany muszą zostać zaakceptowane przez Parlament Europejski. Głosowanie w PE odbywa się zwykłą większością głosów. Tak wynegocjowana perspektywa finansowa jest sankcjonowana Porozumieniem Międzyinstytucjonalnym zawartym między Komisją, Radą i Parlamentem. Porozumienie Międzyinstytucjonalne nie jest aktem prawa wtórnego określonym w Traktacie, co oznacza, że nie ma formalnego obowiązku tworzenia perspektyw finansowych, jednakże od 1988 roku powstają one jako wytyczne wieloletniej polityki UE. Po wprowadzeniu w życie Traktatu z Lizbony Porozumienie Międzyinstytucjonalne stanie się oficjalnie wtórnym prawem finansowym.

Perspektywy finansowe (wieloletnie ramy finansowe) ustalane są na co najmniej 5 lat. Najważniejsze decyzje dotyczące celów i priorytetów przyjmowane są przez Radę Europejską. Następnie Komisja Europejska przygotowuje projekt dokumentu, który za zgodą Parlamentu zatwierdza Rada. Perspektywy finansowe są wprowadzane w wyniku porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem, Radą i Komisją. Traktat lizboński wprowadził prawne usankcjonowanie perspektyw finansowych.

Ramy finansowe przyjmowane są przez Radę jednomyślnie i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który podejmuje decyzję większością głosów.

Traktat o funkcjonowaniu UE stanowi, że jeśli wspomniane wyżej rozporządzenie nie zostanie przyjęte przed końcem obowiązywania aktualnych ram finansowych, to do czasu ustalenia nowych pozostają ważne wszelkie limity dotyczące roku poprzedniego.

Tryb uchwalania perspektywy finansowej zajmuje prawie dwa lata. Jest to decyzja dotycząca kierunku rozwoju finansów publicznych UE na następne lata.

Propozycję perspektywy finansowej przedstawia Komisja Europejska. Rada Europejska w trybie jednomyślnej decyzji może wprowadzić zmiany do propozycji Komisji. Zmiany muszą zostać zaakceptowane przez Parlament Europejski.

Wynegocjowana Perspektywa jest sankcjonowana Porozumieniem Międzyinstytucjonalnym, zawartym między Komisją, Radą i Parlamentem, bowiem Perspektywa finansowa nie jest przewidziana żadnym obowiązującym traktatem. Obecna Perspektywa finansowa 2007-2013 została przyjęta Porozumieniem 17 maja 2006 r.

1. Wieloletnie ramy finansowe mają na celu zapewnienie dokonywania wydatków Unii w sposób usystematyzowany i w granicach jej zasobów własnych.
   
   Ramy ustala się na okres co najmniej pięciu lat.
   
   Roczny budżet Unii jest zgodny z wieloletnimi ramami finansowymi.
   
   2. Rada, stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, przyjmuje rozporządzenie określające wieloletnie ramy finansowe. Rada stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków.
   
   Rada Europejska może jednomyślnie przyjąć decyzję upoważniającą Radę do stanowienia większością kwalifikowaną przy przyjmowaniu rozporządzenia, o którym mowa w akapicie pierwszym.
   
   3. Ramy finansowe określają kwoty rocznych pułapów środków na zobowiązania z podziałem na kategorie wydatków oraz rocznego pułapu środków na płatności. Kategorie wydatków, w liczbie ograniczonej, odpowiadają głównym sektorom działalności Unii.
   
   Ramy finansowe zawierają wszelkie inne postanowienia wymagane dla prawidłowego prowadzenia rocznej procedury budżetowej.
   
   4. Jeżeli rozporządzenie Rady ustanawiające nowe ramy finansowe nie zostało przyjęte przed wygaśnięciem poprzednich ram finansowych, pułapy i inne przepisy dotyczące ostatniego roku obowiązywania tych ram przedłuża się do czasu przyjęcia tego aktu.
   
   5. W toku całej procedury prowadzącej do przyjęcia ram finansowych Parlament Europejski, Rada i Komisja podejmują wszelkie środki niezbędne do ułatwienia takiego przyjęcia.

14. Prawo wtórne UE

1) I filar

Akty prawa wtórnego tworzone są na podstawie traktatów założycielskich przez organy Wspólnot Europejskich.

Prawo wtórne obejmuje:

• Rozporządzenia – mają najszerszy zasięg pod względem geograficznym (terytorialnym) i podmiotowym. Adresatami tego typu aktów są nie tylko instytucje Wspólnot Europejskich oraz wszystkie państwa członkowskie, ale również osoby fizyczne i prawne z tych państw. Mają charakter ogólny (kierowane są do pewnej klasy adresatów mają zastosowanie do nieograniczonej liczby przypadków danego rodzaju spraw). Obowiązują bezpośrednio i są stosowane bezpośrednio (obowiązują we wszystkich swoich częściach i nie wymagają żadnych wewnętrznych przepisów wykonawczych). Nie można wprowadzać rozporządzeń do prawa krajowego. Obowiązują zawsze w takiej formie, w jakiej zostały opublikowane w Dzienniku urzędowym Unii Europejskiej. Jest to najważniejszy instrument unifikacji prawa obowiązującego w UE, stanowi narzędzie najdalej posuniętej ingerencji w porządki prawne państw członkowskich.

• Dyrektywy – ich adresatami są państwa członkowskie. Nie są adresowane do innych podmiotów poza państwami, nie stanowią bezpośredniego źródła praw i obowiązków jednostek. Wiążą państwa, do których są skierowane wyłącznie w zakresie celów, które mają być osiągnięte, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru środków i form ich realizacji. Dyrektywy wymagają doprecyzowania lub uzupełnienia przez akty prawa krajowego (jest to implementacja). Wydawane są we wszystkich dziedzinach prawa wspólnotowego. Nie ujednolicają a raczej harmonizują porządki prawne państw członkowskich.

• Decyzje – adresatami mogą być zarówno państwa członkowskie, jak również osoby fizyczne i prawne (przedsiębiorstwa, banki, gminy). Decyzja rozstrzyga daną sytuację określonego adresata, ma na celu załatwienie konkretnej sprawy.

• Zalecenia i opinie – nie mają charakteru wiążącego, adresaci nie mają obowiązku stosowania się do nich. Zalicza się do kategorii soft law (miękkiego prawa wspólnotowego, niewiążącego formalnie, ale posiadającego znaczenie praktyczne). Adresaci: państwa, osoby fizyczne i prawne, inne organy wspólnotowe. Celem ich wydania jest zalecenie (zaproponowanie) ich adresatom określonego zachowania, jednak bez nakładania takiego obowiązku, bądź wyrażenie poglądu, czy zajęcie stanowiska w danej sprawie (opinia). Opinie mają mniej kategoryczny (władczy) charakter niż zalecenia, występują najczęściej w toku postępowania pomiędzy różnymi organami Wspólnot.

Akty nienazwane – należą tutaj uchwały, rezolucje, wytyczne, wyjaśnienia, komunikaty, obwieszczenia, sprawozdania, projekty, itd. W większości są to akty o charakterze prawnie niewiążącym. Adresaci stosują się do nich najczęściej ze względu na propozycję i prestiż instytucji wspólnotowych. Przedmiotem regulacji tych aktów są przeważnie sprawy wewnętrzne i organizacyjne.

Organami uprawnionymi do stanowienia prawa pochodnego są:

• Rada Unii Europejskiej (wydaje rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)

• Rada Unii Europejskiej działająca wspólnie z Parlamentem Europejskim (wydaje rozporządzenia, dyrektywy, decyzje oraz rozporządzenia i dyrektywy wykonawcze)

• Komisja Europejska (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje oraz rozporządzenia i dyrektywy wykonawcze)

Brak hierarchii wśród aktów prawa wtórnego. Są to akty hierarchiczne niepodporządkowane. Brak relacji podporządkowania między tymi aktami.

2) II filar

Należą tutaj:

• Wspólne strategie – wprowadzane w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają wspólne i ważne interesy. Dokumenty te powinny zawierać określenie celów, czasu trwania realizacji oraz środków, jakie zostaną użyte. Wydawane są na czas określony, nie są prawnie wiążące.

• Zasady i ogólne wytyczne Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa – określane przez Radę Europejską, mogą regulować zarówno kwestie o charakterze politycznym, jak i szeroko rozumianą problematykę bezpieczeństwa, w tym sprawy natury militarnej.

• Wspólne działania – podejmowane są w przypadkach, kiedy niezbędne jest działanie o charakterze operacyjnym. O podjęciu tych aktów decyduje Rada UE, określa ich zakres, cele, czas trwania oraz sposoby i procedury realizacji. Wspólne działania wiążą państwa członkowskie UE w odniesieniu do zajmowanych przez te państwa stanowisk i prowadzonych prze nie działań – stwarzają pewne zobowiązania prawne. Najczęściej służą wspieraniu procesów pokojowych i demokratycznych w państwach trzecich lub harmonizowaniu polityki państw członkowskich lub bezpieczeństwa.

• Wspólne stanowiska – przyjmowanie przez Radę UE, określają stanowisko Unii względem konkretnego zagadnienia o charakterze geograficznym bądź tematycznym. Są to oświadczenia polityczne dotyczące wydarzeń na arenie międzynarodowej. Przeważnie stanowią wstępną reakcję na wydarzenia polityczne w poszczególnych krajach, naruszenia praw człowieka czy też rozwój konfliktów zbrojnych. Ich zadaniem jest skoordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich.

• Regularna współpraca państw członkowskich – przyjmuje charakter niewiążących oświadczeń politycznych, przyjmowanych w tradycyjnym duchu działań międzyrządowych. Oświadczenia stanowią elastyczny instrument, umożliwiający szybki odzew na wydarzenia międzynarodowe. Jest to najczęściej stosowania forma współpracy międzynarodowej. Akty te tylko sporadycznie dotyczą spraw najwyższej wagi.

Adresaci:

• Instytucje działające w ramach II filaru

• Państwa członkowskie

Organami uprawnionymi do stanowienia aktów prawnych w II filarze są:

• Rada Europejska (wydaje zasady i ogólne wytyczne Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, uchwala wspólne strategie)

• Rada Unii Europejskiej (wspólne działania, wspólne stanowiska, decyzje wykonawcze do ogólnych wytycznych określonych przez Radę Europejską)

Akty te nie stanowią prawa wspólnotowego.

3) III filar

• Wspólne stanowiska – ustalają sposób postępowania Unii w określonej sprawie. Najczęściej zalicza się je do aktów prawa „miękkiego”. Są przyjmowane niezwykle rzadko.

• Decyzje ramowe – akty zbliżone do dyrektyw uchwalanych w i filarze UE. Wydawane są w celu zbliżenia do siebie norm prawnych obowiązujących w państwach członkowskich i wymagają włączenia do prawa krajowego. Wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty (pozostawiają swobodę wyboru formy i środków). Od dyrektywy rożni je fakt, że nie wywołują skutku bezpośredniego. Są najważniejszym i najczęściej stosowanym instrumentem prawnym III filaru.

• Decyzje – mogą być przyjmowane we wszystkich sprawach będących przedmiotem działań w ramach III filaru. Służą do osiągania celów innych niż zbliżenie ustawodawstwa krajowych. Mają charakter wiążący, ale nie mogą wywołać skutku bezpośredniego (nie wiążą osób fizycznych i prawnych). Instytucje UE często sięgają po ten instrument.

• Konwencje – umowy międzynarodowe zawierane przez państwa członkowskie pod egidą (przewodnictwem) UE. Normy zawarte w konwencjach są prawnie wiążące, ale ich przyjęcie odbywa się w ramach współpracy międzyrządowej.

Nie są to akty prawa wspólnotowego. Inicjatywa legislacyjna w ramach III filaru należy do Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich.

15. Jak ustalono ramy finansowania 2007-2013

Ramy finansowania 2007-2013 ustalono w ramach porozumienia międzyinstytucjonalnego, tj. uzgodnienia między Radą UE, Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską. Porozumienie to nie jest prawnie wiążące, ale ma duże znaczenie polityczne. Projekt Perspektywy Finansowej na lata 2007-2013 został przyjęty 17 maja 2006 r. w ramach Międzyinstytucjonalnego Porozumienia w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawy procedury budżetowej. Porozumienie pozwala na wdrożenie dyscypliny budżetowej. Celem porozumienia jest także poprawa prawidłowego przebiegu corocznej procedury budżetowej i współpraca międzyinstytucjonalna w zakresie budżetu. Na mocy tego porozumienia instytucje europejskie podjęły współpracę w celu poprawy przebiegu procedury budżetowej i zapewnienia należytego zarządzania finansami europejskimi.

PMI składa się z trzech części:

• część I tworzy ramy finansowe na lata 2007–2013, tj. wartość wydatków przewidzianych dla każdej polityki,

• część II organizuje współpracę między Parlamentem, Radą i Komisją w czasie procedury budżetowej,

• część III ustala zasady, które mają zapewnić należyte zarządzanie finansowe funduszami UE.

Owe porozumienie międzyinstytucjonalne wymusiły zmiany zawarte w traktacie lizbońskim.

• Wniosek Komisji

• Powołanie przez Parlament tymczasowej komisji ds. perspektywy finansowej, która ustala i ogłasza jego stanowisko negocjacyjne

• Wspólne stanowisko Rady Europejskiej

• Negocjacje pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie nowego porozumienia międzyinstytucjonalnego

• Rada zatwierdza porozumienie, Parlament głosuje za jego przyjęciem

Propozycje perspektywy finansowej przedstawia Komisja Europejska. Następnie Rada Europejska w trybie jednomyślnej decyzji może wprowadzić zmiany do propozycji Komisji. Zmiany muszą zostać zaakceptowane przez Parlament Europejski. Głosowanie w PE odbywa się zwykłą większością głosów. Tak wynegocjowana perspektywa finansowa jest sankcjonowana Porozumieniem Międzyinstytucjonalnym zawartym między Komisją, Radą i Parlamentem.

16. Procedura naruszenia wartości UE przez państwo członkowskie

1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej, Rada, stanowiąc większością czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i, stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do niego zalecenia.

Rada regularnie bada, czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają aktualne.

2. Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich lub Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić, po wezwaniu Państwa Członkowskiego do przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2.

3. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych.

Obowiązki, które ciążą na tym Państwie Członkowskim na mocy Traktatów, pozostają w każdym przypadku wiążące dla tego Państwa.

4. Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu środków podjętych na podstawie ustępu 3, w przypadku zmiany sytuacji, która doprowadziła do ich ustanowienia.

5. Zasady głosowania, które do celów niniejszego artykułu stosuje się do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady, określone są w artykule 354 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

17. Rola komitetów w procesach decyzyjnych UE

Komitet Społeczno-Ekonomiczny

Europejski Komitet Ekonomiczno - Społeczny zajmuje szczególne miejsce we

wspólnotowym procesie decyzyjnym. Usytuowane pomiędzy „administracją europejską”

(Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim i Radą) zgromadzenie podmiotów życia

gospodarczego i społecznego stanowi dogodne forum reprezentacji, informacji i wyrażania

poglądów dla reprezentatywnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego państw

członkowskich. Członkowie Komitetu są nieodzownymi uczestnikami procesu tworzenia

polityk i podejmowania decyzji na szczeblu wspólnotowym.

Komitet jest nieodzownym uczestnikiem procesów decyzyjnych UE. Konsultacji z nim wymagają wszystkie decyzje dotyczące polityki gospodarczej i społecznej. Z własnej inicjatywy lub na wniosek innej instytucji UE, Komitet może też wydawać opinie w innych kwestiach.

EKiS jest nośnikiem interesów poszczególnych grup społecznych Zadaniem EKiS jest wydawanie opinii w przedmiocie planowanych aktów prawnych.

Komitet Regionów

Głównym zadaniem Komitetu Regionów jest udział w procesie decyzyjnym Unii Europejskiej

w celu reprezentowania i obrony interesów samorządów terytorialnych za pomocą opinii

kierowanych do Komisji Europejskiej, Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego.

Komisja i Rada są zobowiązane do zasięgania opinii Komitetu Regionów w sytuacji, gdy ich

propozycje legislacyjne mogą mieć znaczenie dla społeczności lokalnych i regionalnych (w

szczególności w zakresie: spójności społeczno-gospodarczej, transeuropejskich sieci infrastrukturalnych, zdrowia, oświaty i kultury, polityki zatrudnienia, polityki społecznej, ochrony środowiska, kształcenia zawodowego i transportu).

Komitety są organami doradczymi Rady UE, Parlamentu i Komisji. Wymienione instytucje zasięgają opinii komitetów w trakcie procesu decyzyjnego.

Opinie wydawane przez komitety nie mają mocy wiążącej, a to oznacza, że akt prawny może być przyjęty nawet wtedy, gdy komitet zaopiniuje go negatywnie.

KR jest organem doradczym i nie posiada kompetencji legislacyjnych. Zadaniem KR jest wydawanie niewiążących opinii.

18. Na czym polega zasada nadrzędności prawa UE nad prawem krajowym?

Nadrzędność prawa wspólnotowego względem prawa państw członkowskich przejawia się w tym, że w sytuacji sprzeczności pomiędzy przepisami prawa krajowego a przepisami prawa wspólnotowego to ostatnie ma zawsze pierwszeństwo zastosowania. Zarówno prawo pierwotne jak i wtórne ma w razie konfliktu z prawem krajowym przewagę. Zakaz stosowania jakichkolwiek przepisów sprzecznych z normami wspólnotowymi. Ma to zapewnić egzekwowanie i jednolitość prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. Zasada ta obejmuje wszystkie przepisy prawa krajowego, bez względu na ich rangę w krajowym porządku prawnym. Nie można podważyć skuteczności prawa wspólnotowego przez powoływanie się na potencjalną sprzeczność normy wspólnotowej z konstytucją państwa członkowskiego.

19. Głosowanie większością kwalifikowaną w Radzie po 2014 roku

W ramach przyjmowania decyzji system ważenia głosów został zniesiony i ustanowiono w jego miejsce system podwójnej większości. Od tego czasu większość kwalifikowana jest osiągnięta, jeśli ustanawia ją co najmniej 55% państw członkowskich reprezentujących co najmniej 65% ludności UE. Jeżeli Rada nie stanowi na wniosek Komisji, większość kwalifikowana musi osiągnąć co najmniej 72% państw członkowskich reprezentujących co najmniej 65% ludności. W ramach takiego systemu każdemu państwu członkowskiemu przydzielony jest jeden głos, przy jednoczesnym uwzględnieniu liczby jego ludności. W traktacie lizbońskim przewidziano mniejszość blokującą, którą mogą utworzyć co najmniej cztery państwa członkowskie reprezentujące ponad 35% ludności UE.

Ten nowy system głosowania większością kwalifikowaną będzie miał zastosowanie od 1 listopada 2014 r. Wprowadza do traktat lizboński.

Mniejszość blokująca będzie musiała obejmować co najmniej 4 państw, inaczej uznawać się będzie, że nie została osiągnięta. W przypadku, gdy w głosowaniu nie biorą udziału wszyscy członkowie, brana jest pod uwagę liczba państw uczestniczących i ludność zamieszkująca te państwa. Minimalna mniejszość blokująca obejmuje wtedy liczbę państw równą najmniejszej liczbie państw uczestniczących, których łączna ludność jest większa niż 35% łącznej ludności państw uczestniczących, powiększonej o jeden.

W szczególnie istotnych dziedzinach działalności Unii, takich jak na przykład wspólna polityka zagraniczna i bezpie­czeństwa czy polityka gospodarcza i pieniężna, do podjęcia decyzji konieczne będzie zgromadzenie co najmniej 72 proc. liczby państw członkowskich.

W ramach przyjmowania decyzji system ważenia głosów został zniesiony i ustanowiono w jego miejsce system podwójnej większości. Od tego czasu większość kwalifikowana jest osiągnięta, jeśli ustanawia ją co najmniej 55% państw członkowskich reprezentujących co najmniej 65% ludności UE. Jeżeli Rada nie stanowi na wniosek Komisji, większość kwalifikowana musi osiągnąć co najmniej 72% państw członkowskich reprezentujących co najmniej 65% ludności. W ramach takiego systemu każdemu państwu członkowskiemu przydzielony jest jeden głos, przy jednoczesnym uwzględnieniu liczby jego ludności. W traktacie lizbońskim przewidziano mniejszość blokującą, którą mogą utworzyć co najmniej cztery państwa członkowskie reprezentujące ponad 35% ludności UE.

Ten nowy system głosowania większością kwalifikowaną będzie miał zastosowanie od 1 listopada 2014 r. Do 31 marca 2017 r. każde państwo członkowskie będzie mogło złożyć wniosek, aby decyzja podjęta została według zasad obowiązujących przed 1 listopada 2014 r. (tzn. większością kwalifikowaną, jak określono w traktacie z Nicei).

Państwa członkowskie będą też miały możliwość złożenia wniosku o zastosowanie „kompromisu z Joaniny” zapisanego w deklaracji nr 7 do traktatu lizbońskiego. Narzędzie to pozwala grupie państw członkowskich wyrazić sprzeciw wobec treści danego aktu, nawet jeżeli grupa nie jest wystarczająco liczna, aby ustanowić mniejszość blokującą. W takim przypadku grupa państw członkowskich musi powiadomić Radę o swoim sprzeciwie. Rada musi wówczas dołożyć wszelkich starań, aby znaleźć zadowalające rozwiązanie i tym samym uwzględnić uwagi zgłoszone przez grupę państw członkowskich. Swoje obrady Rada musi zakończyć w rozsądnym terminie i nie później niż przewiduje to prawo unijne. „Kompromis z Joaniny” jest przede wszystkim kompromisem politycznym, w ramach którego Rada wyraża wolę osiągnięcia porozumienia zadowalającego większość państw członkowskich w ważnych kwestiach.

20. Na czym polega bezpośrednie stosowanie prawa UE w prawie krajowym?

Organy wewnętrzne państwa członkowskiego są zobowiązane stosować przepisy prawa wspólnotowego oprócz norm krajowych i tym samym stanowią podstawę prawną działalności organów wewnętrznych państw członkowskich. W stosunku do „stron trzecich” (tj. podmiotów innych niż państwa - strony Traktatów) nadają się (normy prawa UE) do tworzenia bezpośrednich praw i obowiązków.

Zasada opiera się na następujących założeniach:

• prawo wspólnotowe jest stosowane bezpośrednio w każdym z krajów członkowskich,

• prawo wspólnotowe ma bezpośrednią skuteczność wobec: instytucji, podmiotów prawa i obywateli każdego z państw członkowskich,

• nawet jeśli norma prawna wprowadzona do systemu prawa wspólnotowego nie została implementowana (wprowadzona) do systemu prawa krajowego, to ma ona swoje zastosowanie na terenie całej Wspólnoty, także tego kraju.

Istotą bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego jest możliwość oparcia rozstrzygnięcia w sprawie zawisłej przez organem (sądowym lub administracyjnym) państwa członkowskiego o przepis wspólnotowy, a nie przepis krajowy.

Pierwotne prawo Wspólnoty, inaczej niż zwykłe prawo traktatowe i zwykłe traktaty międzynarodowe czy wydawane na ich podstawie rozporządzenia, wiąże nie tylko strony traktatu, tzn. państwa członkowskie, lecz nadaje się także do tworzenia bezpośrednich praw i obowiązków dla stron trzecich, a mianowicie dla osób fizycznych i prawnych mianowicie państwach członkowskich. Ta abstrakcyjna zdolność prawa pierwotnego wszystkich rozporządzeń nazywa się bezpośrednim stosowaniem. Ani prawo pierwotne, ani rozporządzenia nie wymagają żadnej ingerencji rządów lub parlamentów, by stać się prawem obowiązującym w państwach członkowskich.

Bezpośrednie stosowanie prawa Unii → Bezpośrednie stosowanie norm prawa wspólnotowego polega na tym, że jednostka może powołać się na te normy przed sądami krajowym. Mówimy wtedy o bezpośredniej skuteczność norm prawa Unii. Zagadnienie to należy omawiać w oparciu o orzeczenia ETS.

• Van Gend en Loos

  • Pierwsze orzeczenie odnoszące się do bezpośredniego stosowania prawa Unii

  • Co należy zrobić by odpowiedzieć na pytanie, czy postanowienia umowy międzynarodowej wywołują skutki bezpośrednie? Należy dokonać analizy jej ducha, brzmienia i systematyki.

  • ETS dokonał zatem takiej analizy w odniesieniu do traktatu ustanawiającego EWG i stwierdził, co następuje:

    • cele traktatu wymagają, by jednostka mogła powoływać się na jego postanowienia przed sądami krajowymi

    • intencją państw członkowskich było zatem to, by jednostka mogła przed sądem powołać traktat

    • traktat tworzy nowy porządek prawny wiążący zarówno państwa członkowskie, jak i jednostki

• Costa vs. Enel

  • Orzeczenie to wydaje się ważniejsze z punktu widzenia prymatu prawa Unii, ale należy wspomnieć o nim również przy okazji bezpośredniego stosowania tego prawa.

  • Orzeczenie powtarza w zasadzie to, co znalazło się w orzeczeniu w sprawie Van Gend en Loos:

    • traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, który ma charakter wiążący dla sądów krajowych

    • ów porządek prawny, system prawa ma zastosowanie do państw członkowskich oraz pochodzących z nich jednoste

• Defrenne vs. Sabenna oraz Van Colson (kryteria bezpośredniego stosowania)

  • W sprawach tych ETS badał, czy norma, na którą powoływała się jednostka, spełnia kryteria bezpośredniej skuteczności. Dlatego mówimy, że orzeczenie te wyznaczają kryteria bezpośredniego stosowania prawa Unii.

  • Kryteria te to:

    • norma musi być jasna i precyzyjna

    • norma musi być bezwarunkowa

    • norma musi być zupełna

Z bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego możemy wyciągnąć pewne wnioski. Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego implikuje:

• bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego

• prymat prawa wspólnotowego

• szczególną pozycję ETSu – jako sądu konstytucyjnego

Kryteria bezpośredniego stosowani prawa

Norma prawa Unii musi być:

1. wystarczająco jasna i precyzyjna, aby nadawała się do stosowania przez sąd lub Iny organ

2. bezwarunkowa – jej stosowanie nie może być uzależnione od swobodnego uznania organu ją stosującego – Unii lub państwa członkowskiego

3. zupełna/kompletna – jej wykonanie nie może zależeć od późniejszych środków wykonawczych przez państwa członkowskie lub instytucję Unii

22. Głosowanie większością kwalifikowaną w Radzie według traktatu nicejskiego

Obowiązujący od 1 listopada 2004 r. tryb podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów został ustalony przez postanowienia Traktatu z Nicei. System nicejski jest oparty na kryterium podwójnej większości. Kryterium to tworzą dwa elementy: kwalifikowana większość głosów i liczba państw. Jest on obecnie stosowany najczęściej (decyzje w zakresie I filara, dotyczące głównie spraw gospodarczych). W tym trybie podejmowane jest około 90 % decyzji Rady UE.

W trybie kwalifikowanej większości liczba przynależnych poszczególnym państwom członkowskim głosów jest zróżnicowana i zależy, ogólnie rzecz biorąc, od siły politycznej państwa, mierzonej jego potencjałem ekonomicznym, terytorialnym i demograficznym. Najwięcej głosów (po 29) mają: Francja, Niemcy, Włochy i Wielka Brytania; najmniej (3) Malta. Polska, podobnie jak Hiszpania, ma 27 głosów. W UE liczącej 27 członków łączna liczba głosów, którymi dysponują państwa, wynosi 345; większość kwalifikowaną stanowi 255 głosów; mniejszość blokującą – 91 głosów. Jeśli decyzja jest podejmowana na propozycję Komisji Europejskiej, to potrzebne jest 255 głosów „za”, oddanych przez większość państw członkowskich. Jeśli decyzja jest podejmowana bez propozycji Komisji Europejskiej, to potrzebne jest 255 głosów „za”, oddanych przez co najmniej 2/3 państw członkowskich. Podjęta decyzja jest, oczywiście, wiążąca dla wszystkich, w tym również i dla państw głosujących „przeciw” danej kwestii. Traktat z Nicei wprowadza do procedury podejmowania decyzji w Radzie Unii również dodatkowy, niejako trzeci warunek, tzw. kryterium weryfikacji demograficznej. Zgodnie z tym postanowieniem każdy członek Rady UE ma prawo zażądać sprawdzenia, czy ludność państw opowiadających się za decyzją stanowi co najmniej 62% populacji UE.

Rada uchwala ustawę, jeżeli:

a) suma wag krajów głosujących za ustawą przekroczy 232 (przy sumie wag 25 krajów wynoszącej 321 - co wynosi w przybliżeniu 72 procent);

b) kraje te reprezentują co najmniej 62 procent ludności Unii;

c) za ustawą głosuje większość krajów, a więc co najmniej 13 z 25.

23. Procedura skargi w Trybunale Sprawiedliwości

Skargę do Trybunału wnieść mogą państwa członkowskie UE, Rada UE, Komisja Europejska, Parlament Europejski i Europejski Bank Centralny, a także każda osoba fizyczna lub prawna. W tym ostatnim wypadku jest zastrzeżenie, że osoba taka może wnieść skargę, jeżeli krzywdząca jej zdaniem uchwała jest skierowana bezpośrednio do niej.

Skargi do Trybunału są wnoszone przez Sekretariat TS. Postępowanie Trybunału składa się z procedury pisemnej i ustnej. Najpierw strony sprawy przedstawiają pisemne oświadczenia. Następnie sędzia prowadzący sprawę przygotowuje sprawozdanie, w którym podsumowuje oświadczenia stron i przedstawia sprawę z prawnego punktu widzenia. Później odbywa się rozprawa jawna, podczas której adwokaci stron przedstawiają swoje argumenty, a przesłuchujący sędziowie i rzecznicy generalni mają prawo zadawać im pytania. Kolejnym krokiem jest opinia wydawana przez rzecznika generalnego, a następnie odbywa się narada sędziów i ogłoszenie wyroku. Wyroki Trybunału są przyjmowane zwykłą większością głosów.

Podmioty uprawnione do wniesienia skargi można podzielić na trzy grupy:
- uprzywilejowane: są to państwa członkowskie, Rada UE, Komisja Europejska. Traktat Ustanawiający Wspólnoty Europejskie (TWE) daje tym podmiotom nieograniczone prawo do wnoszenia skargi - nie muszą wykazywać interesu prawnego w skarżeniu danego środka.
- podmioty półuprzywilejowane: Parlament Europejski, Trybunał Obrachunkowy Europejski Bank Centralny - mogą wnieść skargę tylko w celu ochrony własnych uprawnień.
- podmioty nieuprzywilejowane - osoby fizyczne i prawne mogą wnieść skargę jedynie w odniesieniu do decyzji lub rozporządzeń, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie. Przez bezpośrednio i indywidualnie rozumie się, np.: decyzje organu krajowego w sprawie udzielenia pomocy publicznej konkretnemu przedsiębiorstwu, która to pomoc wpływa na konkurencyjność przedsiębiorstwa osoby skarżącej.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje skargi, których przedmiotem jest:

• niewywiązywanie się ze zobowiązań wspólnotowych przez państwo członkowskie,

• stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego, 

• bezczynność instytucji wspólnotowych,

• odszkodowania, jakie muszą wypłacić instytucje wspólnotowe w związku z wykonywaniem ich obowiązków,

• spory między funkcjonariuszami UE a Wspólnotą Europejską,

Skargi mogą dotyczyć tylko spraw należących do kompetencji władz publicznych, np.: zezwolenie na podjęcie działalności gospodarczej.
Ponadto ETS jest instytucją odwoławczą od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji .

Skarga powinna zawierać:

• imię, nazwisko i adres skarżącego

• dane personalne osoby podpisującej skargę - chodzi tu o podpis adwokata,

• wskazanie strony, przeciwko której skarga jest wniesiona,

• przedmiot postępowania oraz streszczenie zarzutów, na których skarga się opiera,

• orzeczenie, którego wydania domaga się skarżący np.: odszkodowanie i cofnięcie decyzji o przyznaniu pomocy publicznej konkurencyjnemu przedsiębiorstwu.

• adres dla doręczeń, gdzie ETS ma siedzibę, oraz nazwisko osoby upoważnionej do odbioru doręczeń,

• w przypadku osób prawnych akty prawne, które powołują ją do życia (odpis z KRS-u)
  - skarga może być napisana w języku polskim.

Strony prowadzące spór mają obowiązek posiadania fachowego pełnomocnika w postaci:
- adwokata
- nauczyciela akademickiego (prawnika) - ale możliwość taka występuje jedynie w przypadku gdy, prawo krajowe Państwa Członkowskiego zezwala na występowanie nauczycieli akademickich w charakterze pełnomocnika - takie rozwiązania występują w państwach anglosaskich.
Osoba skarżąca może domagać się zwrotu kosztów, jakie poniosła w związku z wynajęciem fachowego pełnomocnika. Jest to jedyna forma pomocy w tym względzie, gdyż nie można się domagać przydzielenia adwokata z urzędu.
Mianowanie adwokata przez przedstawiciela czyli osoby, której zadaniem jest reprezentowanie rządów państw członkowskich i instytucji wspólnot, następuje w liście skierowanym do Trybunału.

Procedura wnoszenia skargi:
ETS rozpatruje skargi na sesjach plenarnych. Sesje plenarne odbywają się w składzie trzech lub pięciu sędziów. Cała procedura przypomina wnoszenie spraw przed sądami krajowymi. Skargę wnosi się do kancelarii Trybunału. Jeśli w skardze nie było braków formalnych, szef kancelarii stwierdza, że sprawa staje się zawisła, nadaje jej numer seryjny, na który trzeba się od tego momentu powoływać. Jeśli wystąpiły braki formalne, np.: niedostarczenie aktu ustanawiającego spółkę akcyjną, szef kancelarii wszczyna procedurę polegającą na uzupełnieniu braków. Gdy skarga czyni zadość warunkom formalnym, szef kancelarii przechodzi do drugiej fazy postępowania, czyli wzywa zainteresowany podmiot UE (instytucje lub funkcjonariusza) do określenia swego stanowiska lub wydania aktu prawnego oczekiwanego przez osobę skarżącą. Po wymianie kolejnych pism między stronami i niedojściu między nimi do porozumienia następuje publiczna rozprawa przed ETS-m. Osoba skarżąca ma obowiązek uczestniczenia w rozprawie. Strona ma obowiązek wskazania dowodów na poparcie skargi. Po rozprawie następuje wydanie orzeczenia, orzeczenie jest ostateczne i nie podlega apelacji.

Wyrok, jaki może zapaść na korzyść osoby skarżącej, może zawierać:

• nakaz wypłaty odszkodowania przez instytucje europejskie za działania sprzeczne z prawem,

• nakaz wypłaty odszkodowania na rzecz osoby skarżącej przez Państwo Członkowskie niewywiązujące się ze zobowiązań wspólnotowych oraz nałożenie kary pieniężnej na to Państwo Członkowskie.

• nakaz wydania decyzji przez instytucje UE

24. Kryteria podziału ośrodków decyzyjnych w UE

Pozycja ustrojowa UE - instytucja o strategicznym znaczeniu, np. RE nie ma osobowości prawnej, o jej politycznym znaczeniu przesądza reprezentowany skład, sposób podejmowania uchwał oraz rola rady w zakresie w zakresie określania strategii integracji. - instytucje pierwszej kategorii czyli organy, tj. RUE, RE, parlament, ETS, sąd I instancji, Trybunał Obrachunkowy - instytucje drugiej kategorii czyli organy doradcze, tj. komitet ekonomiczno – społeczny, komitet regionów, komitet koordynacyjny czyli komitet naukowo techniczny - instytucje trzeciej kategorii są to organy ze specjalnymi, szczególnymi strategiami, są to instytucje unii, które wypełniają ekonomiczne zadania, np. Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejska Agencja Ochrony Środowiska.

Instytucje główne: Rada Europejska

Instytucje Wspólnot Europejskich: Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości WE, Europejski Trybunał Obrachunkowy

Organy pomocnicze

1. Główne organy pomocnicze: Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów

2. Organy pomocnicze poszczególnych instytucji: Komitet Stałych Przedstawicieli, Sąd Pierwszej instancji, Komitet Ekonomiczno-Finansowy, Europejski Rzecznik praw Obywatelskich, Służby wspierające prace Komisji Europejskiej

Agencje Wspólnoty Europejskiej: agencje i organy zdecentralizowane, agencje i organy Euratomu, agencje wykonawcze

Organy II i III filaru:

1. Organy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa: Wysoki Przedstawiciel ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komórka Planowania i Wczesnego ostrzegania, organy Wspólnej Europejskiej Polityki bezpieczeństwa i Obrony

2. Organy Współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych: Komitet Koordynacyjny, Europejskie Biuro Policji, Eurojust

Organy finansowe: Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych

25. Wystąpienie państwa z UE

Wystąpienie z Unii Europejskiej, możliwość opuszczenia struktur europejskich przez państwo członkowskie. Możliwość taka nie została zapisana wprost w traktatach stanowiących UE, w tym wypadku stosuje się ogólne normy prawa międzynarodowego. Wystąpienie z UE jest w pewnych sytuacjach możliwe.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego wystąpienie z UE, może nastąpić na cztery sposoby: 
1) wygaśnięcie traktatów, choć traktaty zostały zawarte bezterminowo istnieje możliwość solidarnego porozumienia wszystkich członków Wspólnoty co do rozwiązania tej struktury, 

2) zawieszenie obowiązywania, również na podstawie solidarnej decyzji wszystkich członków, 

3) wystąpienie pojedynczego członka, prawo traktatów opiera się nie tylko na regule pacta sunt servanda (umowy zobowiązują), ale i na klauzuli rebus sic stantibus (gdy sprawy tak się mają). Ta druga jest wystarczającą podstawą wystąpienia z każdej umowy wobec zasadniczej zmiany okoliczności. W wypadku UE w grę wchodzą jedynie zmiany o wymiarze rewolucyjnym typu: załamanie lub przeorientowanie systemu międzynarodowego, zdarzenia w państwie członkowskim, które zagrażają poważnie celowi Wspólnoty czy nowe, istotne interesy narodowe, jakie nie dają się pogodzić z celem Unii. 

4) wykluczenie członka, choć zapisy traktatowe dotyczą jedynie zawieszenia w prawach członka, to z art. 60 ust. 2 konwencji wiedeńskiej wynika, że takie wykluczenie jest możliwe, gdy dotyczy zasadniczego naruszenia traktatu przez państwo członkowskie. Byłoby to porównywalne z ostatecznym odrzuceniem traktatu lub jego procedur. Może więc wiązać się z na tyle trwałym naruszeniem zasad UE, że uniemożliwia państwu naruszającemu powrót.

Na mocy Traktatu z Lizbony wprowadzono klauzulę dotyczącą „dobrowolnego wystąpienia z Unii”:

1. Każde państwo członkowskie może zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi podjąć decyzje o wystąpieniu z Unii.

2. Państwo Członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej. W świetle wytycznych Rady Europejskiej Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią. Umowę tę negocjuje się zgodnie z artykułem III-325 ustęp 3. Jest ona zawierana w imieniu Unii przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

3. Konstytucja przestaje mieć zastosowanie do tego Państwa Członkowskiego od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, o której mowa w ustępie 2, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym Państwem Członkowskim podejmie jednomyślnie decyzję o przedłużeniu tego okresu.

4. Do celów ustępów 2 i 3 członek Rady Europejskiej lub Rady reprezentujący występujące Państwo Członkowskie nie bierze udziału w obradach i przyjmowaniu decyzji europejskich Rady Europejskiej lub Rady dotyczących tego państwa. Większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 72% członków Rady reprezentujących uczestniczące Państwa Członkowskie, obejmujące co najmniej 65% ludności tych państw.

5. Jeżeli Państwo, które wystąpiło z Unii, zwraca się o ponowne przyjęcie, jego wniosek podlega procedurze, o której mowa w artykule I-58.

26. Zadłużenie państw i jego kontrola w UE (uwzględniając Pakt fiskalny)

Pakt fiskalny to umowa międzynarodowa podpisana przez 25 państw UE (bez Wielkiej Brytanii i Czech). Określa nowe zasady wzmacniania dyscypliny finansowej we Wspólnocie, które mają zapobiec powtórce kryzysu zadłużenia z jakim Unia walczyła w 2011 roku. Zasady paktu mają zostać wdrożone na mocy umowy międzyrządowej państw "17" oraz chętnych spoza strefy euro. 

GŁÓWNE ZAŁOŻENENIA PAKTU FISKALNEGO
- utrzymywanie przez państwa deficytu budżetowego poniżej trzech proc. PKB i długu publicznego poniżej 60 proc. PKB, 
- zwiększona kontrola Brukseli nad pilnowaniem dyscypliny finansowej,
- na kraje, które nie przestrzegają dyscypliny budżetowej mają być nakładane automatycznie kary,
- o wysokości kar do 0,1 proc. PKB kraju ma orzekać Trybunał Sprawiedliwości UE.

– Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych musi być zrównoważone lub wykazywać nadwyżkę; (wymóg uważa się za spełniony, jeżeli roczne saldo strukturalne sektora instytucji rządowych i samorządowych odpowiada celowi średniookresowemu dla danego państwa, dolny pułap deficytu strukturalnego wynosi 0,5 proc. PKB w cenach rynkowych). Jeżeli odnotowane zostaną znaczne odstępstwa od tego celu lub od ścieżki korekty, automatycznie uruchomiony zostanie mechanizm korygujący. Dane państwo będzie musiało wówczas m.in. podjąć stosowne działania w konkretnym terminie.

–  Wprowadzenie kryterium konwergencji dla wartości deficytu budżetowego – poniżej 3 proc. PKB oraz długu publicznego – poniżej 60 proc. PKB. W sytuacji, gdy dany kraj nie zastosuje się do wytycznych, Komisja Europejska zastrzega sobie możliwość wykorzystania narzędzi nacisku w postaci kar finansowych. W przypadku sporów stron, instytucją rozstrzygającą staje się Trybunał Sprawiedliwości UE, który – w przypadku niesłusznie złożonego wniosku – zyskał możliwość obarczenia kraju wnioskującego grzywną o wartości do 0,1 proc. jego PKB.

– Nowy traktat przewiduje także koordynację i konwergencję polityki gospodarczej: jego strony muszą informować o planach emisji długu publicznego oraz dopilnowywać, by ważne reformy polityki gospodarczej zostały wcześniej przedyskutowane, a w stosownych przypadkach – skoordynowane z innymi.

- wprowadzenie nowej złotej reguły wydatkowej, która ma zapobiec zadłużaniu państw euro w przyszłości,
- utrzymywanie przez państwa deficytu budżetowego poniżej trzech proc. PKB i długu publicznego poniżej 60 proc. PKB, 
- zwiększona kontrola Brukseli nad pilnowaniem dyscypliny finansowej, 
- na kraje, które nie przestrzegają dyscypliny budżetowej mają być nakładane automatycznie kary,
- o wysokości kar do 0,1 proc. PKB kraju ma orzekać Trybunał Sprawiedliwości UE, 
- Polska jako państwo spoza strefy euro będzie mogła brać udział tylko w wyznaczonych szczytach, nie będzie obserwatorem podczas szczytów członków strefy euro. 

• Częstsze stosowanie głosowań odwróconą większością kwalifikowaną, aby łatwiej było formułować ostrzeżenia i nakładać sankcje na kraje członkowskie w sytuacjach, gdy nie podjęło ono działań naprawczych zmierzających do przywrócenia równowago makroekonomicznej;

• Poprawa przejrzystości działań poprzez udostępnianie do publicznej wiadomości większej liczby tekstów i zapisów z debat. Zaangażowanie PE i parlamentów krajowych w proces kontroli państw członkowskich;

• Wpisanie do porządku prawnego gospodarczego semestru europejskiego, czyli uzgodnień dotyczących koordynacji polityk gospodarczych;

• Zwiększone uprawnienia Komisji Europejskiej, która będzie otrzymywać więcej informacji, a także wysyłać misje nadzorujące do państw członkowskich;

• Możliwość zastosowania sankcji w wysokości 0,5 PKB za fałszowanie statystyk dotyczących deficytu i zadłużenia;

• Wymóg złożenia depozytu oprocentowanego (0,1% PKB) w przypadku, gdy państwo członkowskie nie podejmie działań naprawczych zmierzających do przywrócenia równowago makroekonomicznej;

• Zwiększona niezależność organów statystycznych;

• Poszanowanie praktyk i instytucji państw członkowskich w zakresie kształtowania płac oraz prawa do negocjowania, zawierania i egzekwowania układów zbiorowych;

• Klauzula dotycząca euroobligacji. Do końca 2011r. Komisja przedstawi Radzie i Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie na temat możliwości wprowadzenia europejskich papierów wartościowych.

PF przewiduje tzw. złotą regułę wg, której roczny deficyt strukturalny państw, które do niego przystąpiły nie może przekroczyć 0,5 proc. PKB.  Kto przekroczy ten limit zapłaci w ramach sankcji do 0,1 proc PKB na rzecz Europejskiego Mechanizmu Stabilności (EMS) czyli przyszłego funduszu ratunkowego eurolandu. Sankcje zostaną uruchomione automatycznie.

27. Budżety roczne UE

Budżet Unii Europejskiej jest planem dochodów i wydatków Wspólnoty i jest sporządzany w walucie europejskiej, czyli euro, na okres budżetowy jednego roku (tożsamego z rokiem kalendarzowym). Począwszy od 1988 roku budżety roczne ustalane są z uwzględnieniem perspektyw finansowych, które określają roczne pułapy wydatków w ciągu kilku następnych lat. Budżet UE nie może przekroczyć poziomu 1,24% Dochodu Narodowego Brutto (DNB) państw członkowskich, w rzeczywistości oscyluje on około 1%. Taki też procent swojego

DNB każde państwo członkowskie wpłaca do budżetu ogólnego UE. Z unijnego budżetu finansowane są wszelkie działania podejmowane przez Unię, polityki i programy pomocowe, a także jej administracja.

Pierwotnie każda ze Wspólnot Europejskich – Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) – miała swój odrębny budżet. W 1967 roku w wyniku utworzenia jednolitych instytucji dla wszystkich Wspólnot połączono budżety EWG, Euratomu oraz budżet administracyjny EWWiS, tworząc budżet ogólny.

Uchwalanie rocznego budżetu Unii 

Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, ustanawiają roczny budżet Unii zgodnie z poniższymi postanowieniami.

1. Każda instytucja, z wyjątkiem Europejskiego Banku Centralnego, sporządza przed 1 lipca swój preliminarz wydatków na następny rok budżetowy. Komisja łączy te preliminarze w projekt budżetu, który może zawierać różne warianty preliminarzy.

Projekt budżetu obejmuje prognozę dochodów i wydatków.

2. Komisja przedkłada wniosek zawierający projekt budżetu Parlamentowi Europejskiemu i Radzie nie później niż 1 września roku poprzedzającego rok, w którym budżet ma być wykonywany.

Komisja może zmieniać projekt budżetu w toku procedury do czasu powołania komitetu pojednawczego, o którym mowa w ustępie 5.

3. Rada przyjmuje stanowisko w sprawie projektu budżetu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu nie później niż 1 października roku poprzedzającego rok, w którym budżet ma być wykonywany. Rada w pełni informuje Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły ją do przyjęcia jej stanowiska.

4. Jeżeli w terminie czterdziestu dwóch dni od tego przekazania Parlament Europejski:
a) zatwierdzi stanowisko Rady, budżet zostaje przyjęty;
b) nie podejmie decyzji, budżet uważa się za przyjęty;
c) przyjmie większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki, zmieniony projekt jest przekazywany Radzie i Komisji. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego w porozumieniu z przewodniczącym Rady niezwłocznie zwołuje komitet pojednawczy. Jednak komitet pojednawczy nie zbiera się, jeżeli w terminie dziesięciu dni od przekazania projektu, Rada poinformuje Parlament Europejski o przyjęciu wszystkich jego poprawek.
5. Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady osiągnąć porozumienie w sprawie wspólnego projektu większością kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących Parlament Europejski, w terminie dwudziestu jeden dni od jego zwołania.

Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady.

6. Jeżeli w terminie dwudziestu jeden dni, o którym mowa w ustępie 5, komitet pojednawczy doprowadzi do porozumienia w sprawie wspólnego projektu, zarówno Parlament Europejski, jak i Rada dysponują terminem czternastu dni od daty tego porozumienia na przyjęcie wspólnego projektu.

7. Jeżeli w terminie czternastu dni, o którym mowa w ustępie 6:
a) Parlament Europejski i Rada zatwierdzą wspólny projekt lub nie podejmą decyzji, lub jeżeli jedna z tych instytucji zatwierdzi wspólny projekt, podczas gdy druga nie podejmie decyzji, budżet uznaje się za ostatecznie przyjęty zgodnie ze wspólnym projektem; lub
b) Parlament Europejski, stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków, i Rada odrzucą wspólny projekt, lub jedna z tych instytucji odrzuci wspólny projekt, podczas gdy druga nie podejmie decyzji, Komisja przedkłada nowy projekt budżetu; lub
c) Parlament Europejski, stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków, odrzuci wspólny projekt, podczas gdy Rada go zatwierdzi, Komisja przedkłada nowy projekt budżetu; lub
d) Parlament Europejski zatwierdzi wspólny projekt, podczas gdy Rada go odrzuci, Parlament Europejski może, w terminie czternastu dni od dnia odrzucenia projektu przez Radę i stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków i trzech piątych oddanych głosów, zdecydować o potwierdzeniu wszystkich lub niektórych poprawek, o których mowa w ustępie 4 litera c). Jeżeli którakolwiek z poprawek Parlamentu Europejskiego nie zostanie potwierdzona, stanowisko uzgodnione w ramach komitetu pojednawczego w sprawie linii budżetowej, która jest przedmiotem tej zmiany, zostaje utrzymane. Budżet uznaje się za ostatecznie przyjęty na tej podstawie.

8. Jeżeli w terminie dwudziestu jeden dni, o którym mowa w ustępie 5, komitet pojednawczy nie doprowadzi do porozumienia w sprawie wspólnego projektu, Komisja przedkłada nowy projekt budżetu.

9. W przypadku gdy procedura przewidziana w niniejszym artykule została zakończona, przewodniczący Parlamentu Europejskiego stwierdza, że budżet jest ostatecznie przyjęty.

10. Każda instytucja korzysta z uprawnień przyznanych jej w niniejszym artykule zgodnie z Traktatami oraz aktami przyjętymi na ich mocy, w szczególności w dziedzinie zasobów własnych Unii oraz równowagi między dochodami i wydatkami.

Komisja wykonuje budżet zgodnie z przepisami rozporządzeń wydanych na podstawie artykułu 279, na własną odpowiedzialność i w granicach przyznanych środków, zgodnie z zasadą należytego zarządzania finansami. Państwa Członkowskie współpracują z Komisją w celu zapewnienia, aby środki były wykorzystywane zgodnie z zasadami należytego zarządzania finansami. Komisja przedkłada corocznie Radzie i Parlamentowi Europejskiemu rozliczenia za poprzedni rok budżetowy odnoszące się do wykonania budżetu. Komisja przekazuje im także bilans finansowy przedstawiający aktywa i pasywa Wspólnoty. 

Parlament Europejski, na zalecenie Rady, która stanowi większością kwalifikowaną, udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu. W tym celu Rada i Parlament kolejno badają rachunki i bilans finansowy określone w artykule 275, roczne sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego, wraz z odpowiedziami kontrolowanych instytucji na uwagi Trybunału Obrachunkowego, oświadczenie o wiarygodności określone w artykule 248 ustęp 1 drugi akapit, jak również odpowiednie sprawozdania specjalne Trybunału Obrachunkowego.

Konstruowanie budżetu UE oparte jest na przestrzeganiu kilku podstawowych zasad:

• zasadzie jedności, mówiącej, że wszystkie dochody i wydatki Wspólnoty powinny być ujęte w budżecie ogólnym, stanowiącym jednolity dokument,

• zasadzie uniwersalizmu, oznaczającej, że dochody budżetowe nie powinny być przypisywane do konkretnych wydatków,

• zasadzie równowagi budżetowej, wykluczającej założenie z góry istnienia deficytu budżetowego - jeśli takowy w ciągu roku budżetowego się zdarzy, uchwalany jest budżet uzupełniający lub korygujący,

• zasadzie sporządzania budżetu na okres roku; przestrzeganie tej zasady Wspólnota musi godzić z potrzebą planowania wieloletniego,

• zasadzie specjalizacji wydatków, głoszącej, że każdy wydatek musi mieć swoje określone przeznaczenie.

Na co Unia Europejska przeznacza zebrane środki? Przede wszystkim na realizację wspólnej polityki rolnej (w tym rybactwa i rybołówstwa), a także polityki spójności, które mają pomóc w podniesieniu konkurencyjności Unii Europejskiej oraz wpłynąć pozytywnie na rozwój m.in. rolnictwa, kultury, infrastruktury, szkolnictwa, wymiaru bezpieczeństwa. Z budżetu finansowane są również koszty administracyjne utrzymania instytucji Unii Europejskiej oraz pomoc humanitarna i rozwojowa dla krajów spoza Unii Europejskiej. Poniższy wykres przedstawia te dziedziny, na które obecnie wydawane są unijne pieniądze. W aktualnym okresie programowania 2007-2013 po raz pierwszy w historii Unii Europejskiej mamy do czynienia z sytuacją, w której środki na wsparcie konkurencyjności i spójności przewyższają fundusze na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich.

Początkowo Wspólnoty były finansowane tylko ze składek państw członkowskich. RE w 1970 wprowadziła system środków własnych. Obecnie dochody WE stanowią:

• Tradycyjne środki własne tj. cła i opłaty rolne

• Środki z podatku VAT

• Wpłaty z tytułu dochodu narodowego brutto

• Inne dochody

Wydatki budżetowe UE dzieli się na:

• obowiązkowe – wynikają bezpośrednio z pierwotnego lub wtórnego prawa wspólnotowego

• nieobowiązkowe – inne wydatki

Rok budżetowy zaczyna się 1 stycznia i kończy 31 grudnia. Każda instytucja WE sporządza do 1 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy swój preliminarz wydatków. KE przedstawia projekt budżetu do 1 września. RUE kwalifikowaną większością przyjmuje projekt budżetu. Następnie RUE przesyła go do PE. PE w ciągu 45 dni musi się ustosunkować do projektu budżetu. Jeżeli PE nie wprowadza żadnych poprawek, lub nie zmienia projektu budżet uznaje się za uchwalony. Może jednak PE zgłosić poprawki wówczas projekt ponownie trafia do RUE. RUE wciągu 15 dni powinna się ustosunkować do propozycji PE. Może ona:

• nie zmodyfikować żadnej poprawki wprowadzonej przez PE(budżet uważa się za przyjęty)

• kwalifikowaną większością odrzucić poprawki PE jeśli one nie powodują zwiększenie wydatków

• kwalifikowaną większością przyjąć poprawki PE jeśli one powodują zwiększenie wydatków

Uchwały podjęte co do wydatków przez RUE są ostateczne. II czytanie PE kończy procedurę budżetową. Może on wprowadzić poprawki odnoszące się do wydatków nieobowiązkowych w ciągu 15 dni od daty przedłożenia projektu przez RUE. Jeżeli budżet nie zostanie uchwalony przed końcem roku KE ma obowiązek otrzymać kwotę 1/12 wydatków przewidzianych w projekcie budżetu.

Art.274 TWE mówi że za wykonanie budżetu odpowiada KE. Kontrolę wydatków i przychodów sprawuje TO. Raport TO jest przekazywany RUE, która następnie przesyła go PE. Na postawie tego PE udziel absolutorium KE.

28. Pojęcie decyzji, procesu decyzyjnego (typologie, etapy, uwarunkowania)

Decyzja - to jeden z aktów prawnych wydawanych przez instytucje Unii Europejskiej - Radę, Komisję i Parlament Europejski akt stosowania prawa wspólnotowego o charakterze indywidualnym. Czasami decyzje mają zastosowanie do wszystkich państw członkowskich UE. Decyzje co do zasady nie posiadają jednak norm będących równocześnie normami generalnymi i abstrakcyjnymi. Decyzje podjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i wchodzą w życie w terminie przez nie wskazanym lub dwudziestego dnia od ogłoszenia.

Pierwszym etapem procedury tworzenia prawa pochodnego jest przygotowanie projektu aktu prawnego i wystąpienie z inicjatywą prawotwórczą. Z nielicznymi wyjątkami, tylko Komisja Europejska jest upoważniona do przedkładania projektu aktu prawnego wraz z uzasadnieniem właściwym instytucjom do dalszych prac legislacyjnych. Impulsy dla sporządzenia projektu mogą wypływać przede wszystkim z dokumentów kierunkowych Rady Europejskiej/Rady Unii Europejskiej, mogą również pochodzić od państw członkowskich lub rozmaitych grup interesów. Za przygotowane projektu aktu prawnego odpowiada formalnie komisarz – członek Komisji, w którego kompetencjach znajduje się regulowany obszar. W sformułowaniu tekstu projektu zwykle uczestniczą w różnych formach przedstawiciele państw członkowskich. Szczególną rolę odgrywają w tym procesie stałe komitety, powoływane decyzją Rady UE lub Komisji na podstawie odpowiedniego artykułu dyrektywy lub rozporządzenia oraz grupy ekspertów powoływanych ad hoc. Ciała te nie podejmują żadnych decyzji, pełnią raczej funkcje opiniodawczo – doradcze. Poznawanie stanowisk poszczególnych państw członkowskich na tym wczesnym etapie jest jednak z punktu widzenia Komisji niezwykle istotne, pozwala bowiem na ocenę szans danego projektu na przyjecie przez Radę i na szukanie kompromisów, zanim projekt zostanie formalnie zgłoszony. Po przygotowaniu i formalnym przedłożeniu przez Komisję Europejską projektu nowego aktu prawa wspólnotowego, pracę nad nim rozpoczynają inne instytucje zaangażowane w europejski proces decyzyjny. TWE daje podstawę do wyodrębnienia pięciu procedur tworzenia prawa na tym etapie, w zależności od tego, czy i jaka rola przypada w nich Parlamentowi Europejskiemu, a mianowicie: procedurę opartą na autonomicznej decyzji Rady, bez udziału Parlamentu, procedurę konsultacji, tj. opiniowania projektu aktu Rady przez Parlament, procedurę współpracy Rady i Parlamentu, procedurę współdecydowania Rady i Parlamentu, procedurę wyrażania zgody przez Parlament na dany akt Rady. O tym, która z wyżej wymienionych procedur znajdzie w konkretnym wypadku zastosowanie, rozstrzygają przepisy traktatu, dające podstawę dla podejmowania działań legislacyjnych w danym obszarze. Analizując powyższe procedury, należy pamiętać, że prace nad projektem nowego aktu prawa wspólnotowego w Radzie obejmuje zwykle trzy etapy: prace w grupie roboczej, prace na poziomie COREPER oraz posiedzenie samej Rady, natomiast prace w Parlamencie koncentrują się głównie w odpowiednich komisjach. W procesie tworzenia prawa wspólnotowego biorą także udział – na zasadach określonych w przepisach

traktatowych – organy pomocnicze instytucji wspólnotowych, w szczególności Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów. Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest organem doradczym, złożonym z przedstawicieli gospodarczych i społecznych grup zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, w tym m.in. reprezentantów pracodawców, związków zawodowych, rolników, rzemieślników, wolnych zawodów i konsumentów. Komitet Regionów jest również ciałem doradczym

i składa się z przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych w Europie.

Typy procesu decyzyjnego:

1. Procedura konsultacji

Procedura konsultacji jest specjalną procedurą ustawodawczą, w ramach której Parlament wydaje opinię na temat proponowanego aktu ustawodawczego przed jego przyjęciem przez Radę.

Parlament Europejski może zatwierdzić bądź odrzucić wniosek ustawodawczy lub zaproponować do niego poprawki. Rada nie jest prawnie zobowiązana do uwzględniania opinii Parlamentu, jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości nie może podjąć decyzji bez otrzymania tej opinii.

Na początku w traktacie rzymskim z 1957 r. przyznano Parlamentowi funkcję doradczą w procesie ustawodawczym; Komisja przedstawiała projekt, a Rada uchwalała akty prawne.

Jednolity akt europejski (1986) oraz traktaty z Maastricht, Amsterdamu, Nicei i Lizbony sukcesywnie poszerzały uprawnienia Parlamentu. Może on teraz wspólnie i na równi z Radą stanowić prawo w znacznej większości dziedzin (zob. "Zwykła procedura ustawodawcza"), a procedura konsultacji stała się specjalną procedurą ustawodawczą (lub nawet procedurą pozaustawodawczą) stosowaną w ograniczonej liczbie przypadków.

Procedura ta ma obecnie zastosowanie w ograniczonej liczbie dziedzin ustawodawczych, jak np. odstępstwa od zasad rynku wewnętrznego i prawo konkurencji. Opinia Parlamentu jest też wymagana – w trybie procedury pozaustawodawczej – gdy przyjmowane są umowy międzynarodowe w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB).

1. Procedura zgody

W niektórych dziedzinach ustawodawczych wymagana jest zgoda Parlamentu Europejskiego, jako specjalna procedura ustawodawcza przewidziana w art. 289 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Procedura zgody daje Parlamentowi prawo weta. Rola Parlamentu polega zatem na przyjęciu lub odrzuceniu wniosku ustawodawczego bez dalszych poprawek, a Rada nie może postąpić niezgodnie z opinią Parlamentu. Zgoda jest też wymagana – w ramach procedury pozaustawodawczej – gdy Rada przyjmuje niektóre umowy międzynarodowe.

Procedury zgody została wprowadzona w Jednolitym akcie europejskim w 1986 r. w odniesieniu do dwóch dziedzin: układów stowarzyszeniowych oraz umów w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej. Zakres stosowania procedury był poszerzany wszystkimi kolejnymi zmianami w Traktatach.

Jako procedura pozaustawodawcza ma zwykle zastosowanie do ratyfikacji niektórych umów negocjowanych przez Unię Europejską albo najczęściej w przypadkach takich jak poważne naruszenie praw podstawowych objętych art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), przystąpienie do UE nowych państw członkowskich lub postępowanie dotyczące wystąpienia z UE.

Jako procedura ustawodawcza jest stosowana również, gdy przyjmowane są nowe akty ustawodawcze dotyczące zwalczania dyskryminacji, a obecnie daje Parlamentowi Europejskiemu prawo weta także wtedy, gdy stosowana jest pomocnicza ogólna podstawa prawna zgodnie z art. 352 TFUE.

Procedura ta składa się z kilku etapów. W pierwszym państwo trzecie składa do Rady Unii Europejskiej wniosek o członkostwo lub o stowarzyszenie. W drugim Rada Unii Europejskiej po zapoznaniu się z wnioskiem upoważnia Komisję Europejską do prowadzenia negocjacji. Trzeci Etap procedury to zajęcie stanowiska przez Komisję Europejską lub prowadzenie negocjacji z państwem kandydującym aż do parafowania układu. 

1. Procedura ściślejszej współpracy

Procedura ściślejszej współpracy została wprowadzona na mocy Traktatu z Amsterdamu. Umożliwia ona tym państwom członkowskim, które chcą ją stosować, nawiązanie ściślejszej współpracy.

Państwa członkowskie UE mogą wystąpić o zastosowanie ściślejszej współpracy w dziedzinach objętych Traktatami, z wyjątkiem dziedzin podlegających wyłącznej kompetencji Unii. Komisja ocenia taki wniosek i może w związku z tym złożyć odpowiedni wniosek do Rady. Jeżeli Komisja postanowi nie składać takiego wniosku, przedstawia uzasadnienie zainteresowanym państwom członkowskim.

Jeżeli Komisja przedstawi wniosek, wówczas po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego Rada udziela zezwolenia na zastosowanie ściślejszej współpracy.

W przypadku ściślejszej współpracy prowadzonej w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa wniosek jest przesyłany Radzie i przekazywany Wysokiemu Przedstawicielowi do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Komisji do zaopiniowania. Jest też podawany do wiadomości Parlamentowi.

We wszystkich przypadkach Parlament jest regularnie informowany o rozwoju sytuacji w zakresie ściślejszej współpracy.

Procedura współpracy przewiduje dwa etapy przyjmowania projektu aktu:
1) W pierwszym etapie, Komisja Europejska wnioskuje o przyjęcie przez Radę projektu aktu. Rada zwraca się do Parlamentu Europejskiego o przekazanie opinii dotyczącej aktu. Parlament Europejski - zgodnie z własnym Regulaminem - rozpatruje akt w ramach pierwszego czytania i przekazuje Radzie opinię dotyczącą aktu. Następnie, Rada stanowiąc większością kwalifikowaną uchwala wspólne stanowisko.
2) Po przekazaniu Parlamentowi Europejskiemu przez Radę wspólnego stanowiska rozpoczyna się drugi etap procedury. Zgodnie z Regulaminem Parlamentu Europejskiego, Parlament rozpatruje akt w ramach drugiego czytania.

1. Procedura współdecydowania

Jest najczęściej stosowaną procedurą decyzyjną. Jeśli Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski nie dojdą od porozumienia w sprawie zaproponowanego przez Komisję Europejską projektu prawnego, nowy akt prawny nie może być przyjęty. Procedura współdecydowania przewiduje dwa czytania projektu prawnego w każdej instytucji. Jeżeli w trakcie tych dwóch czytań uda się osiągnąć porozumienie, nowy akt prawny może zostać przyjęty. Jeśli do kompromisu nie dojdzie, propozycja nowego prawa jest przedstawiana Komitetowi Pojednawczemu, który tworzą przedstawiciele Parlamentu i Rady (w tej samej liczbie). W obradach Komitetu biorą udział także urzędnicy Komisji Europejskiej. Kiedy komitet osiągnie porozumienie, uzgodniony projekt nowego prawa jest przekazywany do Parlamentu Europejskiego i Rady w celu przeprowadzenia trzeciego czytania oraz jego uchwalenia w formie aktu prawnego. Dobra współpraca pomiędzy instytucjami wspólnotowymi sprawia, że większość propozycji legislacyjnych Komisji zostaje zaakceptowana na etapie pierwszego lub drugiego czytania. Procedura ta jest stosowana w odniesieniu do następujących obszarów: dyskryminacja ze względu na obywatelstwo, swoboda poruszania się i osiedlania, swoboda przepływu pracowników, ubezpieczenia pracownicze, prawo prowadzenia działalności gospodarczej, transport, rynek wewnętrzny, zatrudnienie, współpraca celna, edukacja, szkolenia zawodowe, kultura, zdrowie, ochrona konsumentów, badania, ochrona środowiska naturalnego, przeciwdziałanie i zwalczanie korupcji, statystyka, powoływanie organu ds. ochrony danych, przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, polityka równych szans, decyzje dotyczące Europejskiego Funduszu Społecznego, decyzje dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, sieci transeuropejskie.

Składała się z trzech etapów: pierwszego czytania, drugiego czytania, trzeciego czytania połączonego z postępowaniem pojednawczym. Mogła zakończyć się po każdym z tych trzech etapów, jeśli Rada i Parlament osiągały porozumienie.

29. Ustalanie zasad finansowania 2014-2020

31. Aktualne i przyszłe negocjacje z nowymi państwami członkowskimi

1 lipca 2013 planowane jest kolejne, szóste rozszerzenie Unii Europejskiej. Chorwacja stanie się 28 państwem członkowskim.

Aktualnie (2012) status kandydata do UE posiadają: Chorwacja, Czarnogóra, Islandia, Macedonia, Serbia, Turcja, w kolejce czekają też: Kosowo, Bośnia i Hercegowina, Mołdawia.

Chorwacja

Akcesja Chorwacji planowana jest na 1 lipca 2013, a w kuluarach Bundestagu do głosu dochodzą politycy stawiający tę datę pod znakiem zapytania, grożąc wstrzymaniem ratyfikacji uchwały o przystąpieniu Chorwacji do UE. Szczególnie krytycznie w tej kwestii wypowiadają się posłowie chadeccy.

Argumenty zwolenników: rozszerzenie Unii na Zachodnie Bałkany przyczyni się do stabilizacji i rozwoju tego regionu, podjęte reformy demokratyzacji i reformy gospodarcze, członkostwo w ONZ, NATO, Radzie Europy, OBWE, WTO oraz CEFTA, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, bardzo dobrze rozwinięta turystyka, stosunkowo dobra kondycja gospodarki^, lepsze wskaźniki statystyczne (gospodarcze) niż Bułgaria, która przystąpiła do UE w 2007 roku.

Argumenty przeciwników: duża mniejszość serbska, brak polityki tolerancji, pojednania i ochrony mniejszości etnicznych i narodowych, silne nastroje nacjonalistyczne, duży opór przed wydaniem zbrodniarzy wojennych, duży opór przed wspólną polityką rybołówstwa na Adriatyku^[44], spór graniczny ze Słowenią

Negocjacje miały się rozpocząć 17 marca 2005 roku, ale rozpoczęcie negocjacji zostało wstrzymane do 3 października 2005. Ostatecznie negocjacje akcesyjne zakończyły się w 2011 roku, a podpisanie traktatu akcesyjnego miało miejsce 9 grudnia 2011 w Brukseli.

Turcja (aktualne negocjacje)

Kraj ten najdłużej czeka na decyzję ws. członkostwa w UE. W 1963 r. Turcja otrzymała status członka stowarzyszonego; od 1999 posiada status oficjalnego kandydata; otrzymuje też z UE środki przedakcesyjne – pomoc w przeprowadzeniu reform gospodarczych i ograniczenia ubóstwa. Od 2005 trwają oficjalne negocjacje UE z Turcją ws. akcesji. Na długiej liście problemów znajdują się m.in. wolności obywatelskie, wolność mediów, reformy wymiaru sprawiedliwości, kwestia północnego Cypru. Turcja od 1974 roku okupuje Cypr i uznała niezależność państwową tylko jego południowej części. Przeciwni akcesji Turcji są odwieczni wrogowie: Cypr, Grecja i Austria. Niemcy i Francja to najwięksi sceptycy w kwestii członkostwa Turcji. Oba państwa najchętniej zawiązałyby z Turcją partnerstwo strategiczne. W tej sprawie wielokrotnie głos zabierała kanclerz Angela Merkel. Akcesję Turcji popiera m.in. Polska, a najbardziej Wielka Brytania. Z dorocznego raportu KE o stanie przygotowań państw do członkostwa w EU (2012) wynika, że Turcja nie poczyniła znacznych postępów w spełnianiu kryteriów politycznych wejścia do UE. KE wyraziła w raporcie także żal, że Ankara odmówiła współpracy z Cyprem i wezwała Turcję do „rozwiązania sporów dwustronnych”.

Macedonia

Bruksela w 2010 r. zarekomendowała wszczęcie rozmów akcesyjnych z Macedonią, lecz nie ma na to zgody wszystkich 27 państw członkowskich UE. W kwietniu 2001 roku Macedonia podpisała układ o Stabilizacji i Stowarzyszeniu, który wszedł w życie 1 kwietnia 2004 roku i miał stanowić krok na drodze do integracji z UE. Oficjalnie Macedonia, najsłabiej rozwinięta gospodarczo republika dawnej Jugosławii, jest kandydatem UE od 2005 roku. To stało się zaraz po tym, kiedy były szef MSW Ljube Boszkovski, został postawiony przed Trybunałem w Hadze, gdzie odpowiadał za zbrodnie wojenne popełnione na ludności albańskiej w 2001.

Problematyczne są stosunki Macedonii z państwami sąsiednimi, zwłaszcza z Grecją, która od 1991 r. toczy z Macedonią spór o nazwę kraju. Grecy uważają, że nazwa ta zarezerwowana jest dla historycznego regionu Grecji i nie godzą się na używanie jej na arenie międzynarodowej. Obawiają się, że Skopje może mieć np. roszczenia do regionu na północy Grecji. Komisja Europejska zaapelowała, by spór ten został „niezwłocznie rozwiązany”. Z rocznego raportu KE o stanie przygotowań państw do członkostwa w UE z października 2012 wynika, że Macedonia ma m.in. problemy z przestrzeganiem wolności prasy oraz napięcia na tle etnicznym.

Serbia

2 marca 2012 r. Serbia oficjalnie została kandydatem do członkostwa w Unii Europejskiej. Jednakże nadanie takiego statusu na razie nie oznacza rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych. Wielka Brytania i Niemcy nie były chętne nadaniu już teraz Serbii statusu kandydata UE. Serbię nagrodzono w ten sposób za przemiany, które zaszły w kraju w ciągu ostatnich lat, za sprawne wdrażanie wymaganych przez Unię reform oraz m.in. schwytanie zbrodniarzy wojennych i przekazanie ich do Trybunału w Hadze.

Warunkiem rozpoczęcia negocjacji jest m.in. oficjalne wznowienie przez Serbię dialogu między Belgradem a Prisztiną oraz unormowanie relacji sąsiedzkich z Kosowem, którego Serbia nie uznaje.

Islandia

W rezolucji z marca 2012 r. PE odnotowuje, że kwestia członkostwa Islandii w UE jest elementem podziałów politycznych w tym kraju. Lecz posłowie są zadowoleni z postępu, jaki kraj ten uczynił, by spełnić unijne standardy. Deputowani wskazali, że spór dotyczący Icesave, nie został jeszcze rozwiązany, co jednak nie powinno wstrzymywać perspektywy członkostwa Islandii. Icesave to nazwa internetowych lokat oszczędnościowych oferowanych przez prywatny islandzki bank w Anglii i Holandii, który został postawiony w stan upadłości w 2008 roku. Władze tych krajów domagają się teraz od Islandii zwrotu równowartości gwarancji, które wypłacili poszkodowanym właścicielom lokat w swoich krajach.

Problem stanowi również to, że zarówno UE, jak i Islandia, nadal spierają się na temat kwot połowowych na makrele oraz przyzwolenia na zakazane w Unii polowanie na wieloryby. Od Islandii oczekuje się również poczynienia większych postępów w zwalczaniu interwencji państwa, szczególnie, jeżeli chodzi o bankowość, energetykę, sektor lotniczy i sektor transportu.  17 lipca 2009r. ambasador Islandii w Szwecji (państwu sprawującemu ówcześnie prezydencję w UE) przekazał na ręce szwedzkiego ministra spraw zagranicznych oficjalny wniosek parlamentu Islandii o przystąpienie do Unii. Następnie o tej decyzji poinformował islandzki ambasador przy Komisji Europejskiej. Państwo to dołączy do Unii najwcześniej w 2014r.

Mołdawia

Stosunki Unii Europejskiej i Republiki Mołdawii są dobre. Unia jest największym partnerem handlowym państw Europy Wschodniej. Od 1998 roku Mołdawia jest krajem stowarzyszonym z UE, a od maja 2009 roku członkiem Partnerstwa Wschodniego, obok innych postsowieckich republik: Białorusi, Ukrainy, Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu. Partnerstwo to wspólna inicjatywa Polski i Szwecji, która ma pokazać, że kraje w nim stowarzyszone są „szczególnie ważne” dla UE i mają otwarte drzwi do pełnego członkostwa we Wspólnocie.

Czarnogóra (aktualne negocjacje)

Obok Chorwacji i Republiki Macedonii jest to trzecie państwo z zachodnich Bałkanów, które uzyskało oficjalny status państwa kandydującego do UE (17.12.2010). Czarnogóra uchodzi (po Chorwacji) za faworyta w wyścigu państw Półwyspu Bałkańskiego do UE. W dniu 9 grudnia 2011 Rada Europejska zdecydowała o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Czarnogórą w czerwcu 2012 roku.

Albania

Argumenty zwolenników: rozszerzenie Unii na Zachodnie Bałkany przyczyni się do stabilizacji i rozwoju tego regionu, członkostwo w ONZ, członkostwo w NATO, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w WTO, członkostwo w CEFTA, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską.

Argumenty przeciwników: jeden z najbiedniejszych krajów Europy, słaba gospodarka^{[114][42][43]}, prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego jednolitego rynku, niestabilność polityczna, duża przestępczość, korupcja, silne struktury mafijne.

Państwa popierające integrację Albanii z UE: Polska

Bośnia i Hercegowina

Argumenty zwolenników: rozszerzenie Unii na Zachodnie Bałkany przyczyni się do stabilizacji i rozwoju tego regionu, członkostwo w ONZ, członkostwo w Radzie Europy, członkostwo w OBWE, członkostwo w CEFTA, położenie na kontynencie europejskim, silny związek i utożsamianie się z kulturą europejską, duże poparcie społeczne dla integracji europejskiej^.

Argumenty przeciwników: niestabilność polityczna, zagrożona jedność kraju (separatyzm części serbskiej, głębokie podziały etniczne, duża przestępczość, korupcja, silne struktury mafijne, słaba gospodarka, prawdopodobnie nie wytrzymałaby konkurencji wolnego, jednolitego rynku, brak członkostwa w WTO, 121 miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej.

W 2005 rozpoczęto negocjacje w sprawie stowarzyszenia. W czerwcu 2008 doszło do podpisania umowy o stabilizacji i stowarzyszeniu^. Unia Europejska, w porozumieniu z Radą ds. Implementacji Pokoju, zamierza przejąć główną odpowiedzialność za stabilizację w Bośni. Państwa popierające aspiracje integracyjne: Polska^.

32. Traktat lizboński (zmiany w porównaniu z konstytucją)

• Uproszczenie struktury wewnętrznej UE przez likwidację systemu trzech filarów i nadanie Unii statusu jednolitej organizacji międzynarodowej, wyposażonej w osobowość prawną.

• Sprecyzowanie zakresu kompetencji powierzonych Unii i kompetencji jej państw członkowskich

• Podkreślenie roli i szczególnego charakteru kompetencji państw członkowskich w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

• Wzmocniona rola parlamentów narodowych, w szczególności przy uwzględnieniu monitorowania funkcjonowania zasady subsydiarności

• Wprowadzenie nowych mechanizmów uruchamiających wzmocnioną współpracę w obszarze Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości

• Wprowadzenie reform instytucjonalnych, szczególnie w dziedzinie podejmowania decyzji w Radzie UE większością kwalifikowaną

• Sprecyzowanie zakresu obowiązywania Karty praw Podstawowych, która stała się obowiązującym prawem. Zgodnie z tymi postanowieniami np. nie będzie można wykonywać kary śmierci w państwach członkowskich.

• Likwidacja Wspólnoty Europejskiej, Unia Europejska prawnym sukcesorem WE

• Powyższy traktat wprowadził precyzyjne rozgraniczenia pomiędzy kompetencjami Unii Europejskiej a państwami członkowskimi. Zostały określone tzw. kompetencje powierzone.

• Kolejną zmianą jest zastosowanie większości kwalifikowanej podczas podejmowania decyzji w Radzie Europejskiej. Powyższe rozwiązanie polega na stosowaniu liczby państw i potencjału demograficznego. 

• Traktat wprowadził nowe rozwiązania dzięki którym parlamenty narodowe uzyskają znacznie większe możliwości, akty Komisji Europejskiej będą mogły być nawet zablokowane.