1.

Slajd tytułowy

2.

Spis treści

3.

Produkt Krajowy Brutto – najważniejszy miernik makroekonomii. Mierzy łączną wartość wytworzonych w danym kraju dóbr końcowych i usług. Jest równy sumie pieniężnych wartości wszystkich dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych, zakupów państwowych i eksportu netto do innych krajów. Inaczej to łączna wartość pieniężna strumienia produktów finalnych wytworzonych przez dany kraj. Jego głównym zastosowaniem jest mierzenie ogólnych wyników osiąganych przez gospodarkę. Umożliwia określenie, czy gospodarka przeżywa spadek, czy wzrost, czy grozi jej recesja lub inflacja.

4.

Rozróżniamy kilka rodzajów PKB, wśród nich:

- PKB nominalny;

- PKB realny;

- PKB per capita.

5.

Czym PKB jest dla makroekonomii?

Produkt krajowy brutto podlega stałym zmianom. Wskaźnik tych zmian jest uznawany za jedną z najważniejszych wielkości makroekonomicznych, gdyż pozwala pokazać trendy, pomaga ocenić, w jakim stadium cyklu koniunkturalnego znajduje się gospodarka, a nawet w jakim (względnym) stanie jest ona aktualnie.

6.

Wykres obrazujący roczną dynamikę PKB w Polsce w procentach.

Z wykresu można bez problemu odczytać, że PKB wyznacza cykl koniunkturalny.

7.

PKB może być obliczony na dwa sposoby. Pierwszą możliwością jest zastosowanie metody dochodowej lub kosztowej. Traktuje ona PKB jako sumę dochodów czynników wytwórczych (pracy, ziemi, kapitału), będących równocześnie kosztami wytworzenia dóbr końcowych w danym społeczeństwie. Innymi słowami, PKB możemy mierzyć jako sumę wszystkich kosztów lub zarobków tych, którzy wytwarzają produkt. W związku z powyższym PKB obliczymy sumując kolejno: płace i inne dochody z pracy, procenty, renty i inne dochody z własności, podatki pośrednie, amortyzację i zyski.

8.

Drugą metodą liczenia PKB jest metoda strumienia produktów, która PKB wyznacza poprzez dodanie wszystkich dochodów wydanych przez gospodarstwa domowe na dobra finalne. Dodajemy więc do siebie konsumpcję, inwestycje, wydatki rządowe i eksport netto.

9.

Widzimy teraz znajomy już schemat obiegu okrężnego w gospodarce. Okazuje się, że doskonale obrazuje on obydwie metody obliczania PKB. Jak już wiemy, górna część wykresu obejmuje wydawane przez ludzi pieniądze na dobra finalne. Łączną ilość ich wydatków w ciągu każdego roku nazwaliśmy przed chwilą metodą strumienia produktów.

W dolnej części schematu widzimy natomiast roczny strumień kosztów produkcji, który stanowi drugą metodę, dochodową lub kosztową.

10.

Objaśnijmy teraz, czym są inwestycje, ogólnie nazwany we wzorze „rząd” oraz eksport netto.

Inwestycje – to działalność gospodarcza, której korzyści pojawiają się w przyszłości, a nie natychmiast. Inwestycje dzielą się na materialne (np. w budynki) oraz niematerialne (np. w oświatę). Inwestycje oznaczają poświęcenie bieżącej konsumpcji dla zwiększenia konsumpcji przyszłej. Oczywiście wiemy już, że wchodzą w skład PKB.

Inwestycje możemy podzielić również na inwestycje brutto i inwestycje netto.

Inwestycje brutto obejmują wszystkie wytworzone dobra inwestycyjne. Nie są dobrą miarą, nie wprowadzają korekty uwzględniającej amortyzację.

Dlatego też wyróżniono inwestycje netto, czyli „kapitał narodzony minus kapitał umorzony”. Te z początku niezrozumiałe słowa oznaczają, że inwestycje netto otrzymamy po odjęciu od inwestycji brutto amortyzacji. I. netto mają wartość dodatnią, gdy społeczeństwo wytwarza więcej dóbr inwestycyjnych niż ich na bieżąco zużywa w celu odtworzenia funkcjonującego majątku produkcyjnego.

11.

Następnym elementem pojawiającym się w naszym wzorze pod symbolem G jest rząd.

Jak wiemy, rząd kupuje zarówno dobra konsumpcyjne (np. żywność dla armii), jak i inwestycyjne (np. komputery dla wojska). Te zakupy rządowe również musimy wliczyć do PKB. Są to wydatki rządu na fundusze płac osób zatrudnionych w sektorze państwowym plus koszty towarów kupionych od prywatnego przemysłu – to państwowe wydatki konsumpcyjne i inwestycje brutto.

Należy tu jednak wyłączyć tzw. płatności transferowe, które nie są związane z dostarczaniem dóbr i usług. Transferowe płatności rządowe to płatności rządu na rzecz poszczególnych osób nieświadczących w zamian jakichś usług, np. wypłaty z ubezpieczenia, zasiłki dla bezrobotnych czy renty inwalidzkie.

12.

Ostatnim elementem jest eksport netto. Jest to nic innego, jak różnica pomiędzy eksportem a importem dóbr i usług.

Wykres obrazuje obroty handlu zagranicznego. Są tu wskazane zarówno wielkości importu, jak i eksportu w poszczególnych miesiącach i latach, nietrudno jest więc wyznaczyć eksport netto stanowiący różnicę pomiędzy nimi. Różnicę tę pokazują nam te zielone słupki na dole.

13.

ZADANIE

14.

Problem „podwójnego liczenia”.

Żeby zrozumieć to zagadnienie musimy najpierw wyjaśnić pojęcie produktu finalnego oraz dóbr pośrednich.

Produkt finalny to produkt, który zostaje wytworzony i sprzedany na cele konsumpcyjne lub inwestycyjne. Dobra pośrednie są natomiast zużywane w procesie wytwarzania innych dóbr.

Czyli licząc metodą strumienia produktów włączamy do PKB chleb, będący produktem finalnym, ale nie wliczamy mąki i drożdży będących dobrami pośrednimi wykorzystywanymi do produkcji chleba.

Sprawa komplikuje się przy użyciu metody dochodowej lub kosztowej. Podczas zliczania wszystkich przedsiębiorstw liczylibyśmy kilkakrotnie pozycje występujące na różnych stadiach produkcji tego samego wyrobu. Dlatego też dba się o to, by do PKB włączyć jedynie wartość dodaną firmy.

A czym jest wartość dodana?

Wartość dodana – różnica pomiędzy utargiem przedsiębiorstwa a dokonywanym przez nie zakupem materiałów i usług od innych przedsiębiorstw. Czyli obliczając PKB metodą dochodową lub kosztową (jako sumę wartości dodanej firmy), uwzględnia się wszystkie koszty zakupu czynników innych niż nabyte od przedsiębiorstw (np. płace, dywidendy), a wyłącza się wszelkie płatności dokonywane na rzecz innych przedsiębiorstw, np. koszty zakupu materiałów, które przecież zostaną uwzględnione w wartości dodanej innej firmy.

15.

Przejdźmy teraz do krótkiego scharakteryzowania podstawowych rodzajów PKB. Pierwszym z nich jest PKB nominalny.

Nominalny Produkt Krajowy Brutto odpowiada łącznej produkcji pieniężnej wartości finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym roku, przy czym wartości te wyrażone są w cenach rynkowych dla danego roku, tzw. cenach bieżących, zmiennych.

16.

Z kolei PKB realny „oczyszcza” nominalny PKB z wpływu zmian cen i jest wynikiem liczenia w cenach stałych. To nominalny PKB skorygowany o wskaźnik inflacji. Oblicza się go dzieląc PKB nominalny przez Deflator PKB, o którym opowiemy za chwilę.

17.

Przedstawiamy przykładowy wykres porównujący wartości PKB nominalnego i realnego w latach 1991 – 2009. Jak widzimy, są to wartości zupełnie różne.

18.

Teraz kilka słów o wspomnianym wcześniej delatorze PKB.

Deflator PKB – służy za miarę ogólnego poziomu cen. To tzw. „cena” PKB, czyli indeks cen, który mierzy średnią cenę składników PKB w stosunku do roku przyjętego za bazowy. Oblicza się go jako stosunek PKB nominalnego do PKB realnego.

19.

Wskaźnik PKB nie jest jednak idealny – ma swoje wady. Najważniejsze z nich to:

1) nie uwzględnia szarej strefy, która jest bardzo obszerna. „Szara strefa” to działalność niebędąca przedmiotem oficjalnej sprawozdawczości; obejmuje na przykład osoby pracujące „na czarno”, bez umowy o pracę.

2) nie obejmuje zanieczyszczeń i degradacji środowiska, powstałych przy produkcji (np. niszczenie krajobrazu, emisja zanieczyszczeń)

3) wlicza wartość produkcji antydóbr (tytoń, alkohol)

4) nie wlicza wartości czasu wolnego i pracy „gospodyń domowych”

5) nie informuje o jakości życia.

20.

Istnieje również coś takiego jak PKB per capita. Jest to PKB przypadające na jednego mieszkańca. Wskaźnik ten ekonomiści wykorzystują, gdy chcą określić poziom rozwoju gospodarczego danego kraju. Liczymy go dzieląc PKB przez liczbę mieszkańców.

Widzimy tu także wykres:

który pokazuje nam PKB per capita na przestrzeni lat w takich państwach jak USA, Szwecja, Francja, Hiszpania, Tajwan i Polska. Polskę mamy zaznaczoną na czerwono i nie musimy się długo przyglądać by stwierdzić, że na tle pozostałych krajów wypadamy kiepsko.

21.

PKB nie jest jednak jedyną miarą wykorzystywaną w makroekonomii. Wyróżniamy również na przykład PKN i PNB, czyli miary zbliżone do PKB, a jednak zupełnie się od niego różniące. Zacznijmy od PNB.

PNB, czyli Produkt Narodowy Brutto, odzwierciedla całkowitą produkcję wytworzoną przez pracę i kapitał będący własnością mieszkańców danego kraju. Innymi słowy, PNB jest równy całkowitej produkcji finalnej wytworzonej przy użyciu nakładów będących własnością obywateli danego kraju w ciągu roku. To Produkt Krajowy Brutto powiększony o sumę dochodów otrzymanych z zagranicy z tytułu wykorzystania tam krajowych czynników produkcji.

22.

Ze względu na to, że PKB i PNB mają nie tylko podobne nazwy, ale także pozornie podobne definicje, należy dokładnie zaznaczyć różnice pomiędzy nimi. Podczas gdy PKB jest produkcją wytworzoną przez pracę i kapitał zlokalizowane na terenie danego kraju, PNB dotyczy nie terytorium, a mieszkańców. Dla przykładu, PKB dla naszego państwa dotyczy Polski, natomiast PNB – Polaków, również tych mieszkających za granicą.

Wykresy obrazują PKB i PNB dla Polski.

Jak widzimy, są to dwie zupełnie od siebie różne miary, dające dwie różne wartości produktu.

23.

Wspominaliśmy również o PKN, czyli jak nie trudno się dowiedzieć, Produkcie Krajowym Netto.

Produkt Krajowy Netto jest równy całkowitej produkcji finalnej wytworzonej w danym społeczeństwie w ciągu roku, pry czym produkcja obejmuje inwestycje netto, czyli, jak już wiecie, inwestycje brutto pomniejszone o amortyzację. Innymi słowy, Produkt Krajowy Netto to PKB pomniejszone o amortyzację.

24.

Kolejnymi omówionymi przez nas miarami będą dochód narodowy i dochód rozporządzalny. Zacznijmy od tego drugiego.

Dochód rozporządzalny, czyli inaczej dochód do dyspozycji, jest to część całkowitego dochodu narodowego, o którym powiemy za chwilę, którą gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędzanie. Aby otrzymać jego wartość musimy obliczyć dochody rynkowe i transferowe otrzymywane przez gospodarstwa domowe i odjąć od nich podatki od dochodów osobistych.

Prościej mówiąc, dochód do dyspozycji jest tym, co faktycznie otrzymuje społeczeństwo. Ta kwota może być wydana tak, jak sobie tego życzą konsumenci.

Dochód rozporządzalny dzieli się na wydatki konsumpcyjne i oszczędności osobiste.

25.

Natomiast dochód narodowy jest pojęciem bardziej ogólnym. Stanowi sumę dochodów uzyskiwanych przez kapitał, pracę i ziemię. Otrzymujemy go odejmując od PKB amortyzację i podatki pośrednie. Dochód narodowy równa się sumie wynagrodzeń pracy, dochodów z rent, procentów netto, dochodów z własności i zysków przedsiębiorstw.

26.

Przejście z PKB do dochodu do dyspozycji obrazuje poniższy schemat:

Jak widzimy na początku znajduje się PKB, będący sumę eksportu netto, wydatków publicznych, inwestycji i konsumpcji. Po odjęciu od niego amortyzacji przechodzimy „schodek” niżej, do Produktu Krajowego Netto. Tym razem odejmujemy podatki pośrednie i otrzymujemy omówiony przed chwilą dochód narodowy. Pomiędzy dochodem narodowym a dochodem do dyspozycji widzimy jeszcze podatki bezpośrednie, na przykład PIT, oraz oszczędności przedsiębiorstw (amortyzacja + zyski – dywidendy). Oczywiście gdybyśmy od oszczędności przedsiębiorstw odjęli amortyzację, otrzymalibyśmy oszczędności przedsiębiorstw netto. Do uzyskanej po odjęciu tych dwóch składowych wartości dodajemy jeszcze płatności transferowe, czyli te otrzymane od władz państwowych różnych szczebli i w tym momencie możemy już mówić o dochodzie rozporządzalnym.

27.

Ostatnim zagadnieniem, jakie chcemy omówić, są wskaźniki cen. Od razu na myśl przychodzi nam inflacja i deflacja, o których było wspomniane w poprzedniej prezentacji, my jednak nie będziemy się zajmować inflacją ani deflacją, lecz właśnie wskaźnikami cen.

Wskaźniki cen to nic innego jak mierniki przeciętnego poziomu cen.

Najważniejszymi wskaźnikami cen są:

- indeks cen towarów konsumpcyjnych

- deflator PKB, którego nie będziemy już omawiać, bo mówiliśmy o nim kilka slajdów wcześniej

- indeks cen producenta.

28.

Indeks cen towarów konsumpcyjnych CPI to najczęściej używany miernik inflacji. Mierzy koszt zakupu standardowego koszyka towarów w różnych momentach. O tym koszyku powiemy szerzej za chwilę.

CPI powstaje w wyniku ważenia cen odpowiednio do ekonomicznego znaczenia danego towaru. Każdej pozycji przypisana jest stała waga proporcjonalna do jej względnego znaczenia w budżetach wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych. Wagi dla poszczególnych pozycji są proporcjonalne do łącznych wydatków ponoszonych na ich zakup przez konsumentów.

29.

Koszyk towarów wchodzących w skład CPI składa się z około 400 pozycji. Reprezentuje zakupy typowego konsumenta, czyli na przykład żywność, mieszkanie, paliwo, transport, opiekę medyczną, szkołę i tym podobne.

30.

Natomiast indeks cen producenta PPI, który został wprowadzony już w 1890 roku, mierzy poziom cen na etapie hurtu i producenta. Przy jego obliczaniu używane są jako stałe wagi i wielkości sprzedaży netto poszczególnych towarów. Jest powszechnie używany w działalności gospodarczej.