75

PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA

I. POJĘCIE PRAWA CYWILNEGO

§1. OGÓLNE POJĘCIE PRAWA CYWILNEGO

-cały system prawny dzieli się na dwa podzbiory:

a) prawo prywatne

b) prawo publiczne

Prawo prywatne – normy prawa prywatnego regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów majątkowych i niemajątkowych (osobistych)

-autonomiczność podmiotów oznacza brak władczego podporządkowania jednego podmiotowi drugiemu

-nie istnieje prawna kompetencja organu publicznego do jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej drugiego podmiotu stosunku prawnego

-prawo prywatne powstało w relacjach między indywidualnymi ludźmi

-podmioty samodzielnie kształtują relacje między sobą, kierując się własnymi interesami

-swoboda ta nie jest nieograniczona

-normy wskazują ogólne granice autonomii prywatnej, mając na względzie interes drugiej strony i interes powszechny

-swoboda ta nie może być zastąpiona władczymi rozstrzygnięciami organów publicznych

-autonomiczność podmiotów niekoniecznie musi prowadzić do równorzędnego ich usytuowania względem siebie

-normy mogą kształtować korzystniej pozycję słabszej strony (np. konsumenta) w porównaniu z pozycją strony silniejszej (np. przedsiębiorcy)

-autonomiczność podmiotów wyraża się również w sposobie rozstrzygania sporów i stosowania sankcji

-spory rozstrzygane są przez niezależne od stron, ale działające z ich inicjatywy i w zakresie przez nie wskazane sądy powszechne lub sądy polubowne

-egzekucja również toczy się z inicjatywy i w sposób oznaczony przez zainteresowany podmiot

Prawo publiczne – normy prawa publicznego regulują stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego bądź inna organizacja powołana z mocy prawa do realizacji określonej grupy ludności

-organy te mają możliwość władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych

-prawo publiczne ustanawia bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa normom tego podsystemu prawnego

Prawo cywilne  gałąź prawa obejmująca zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi oraz innymi podmiotami na zasadzie równorzędności podmiotów

-obejmuje normy prawne regulujące stosunki cywilnoprawne, czyli stosunki między osobami fizycznymi, osobami prawnymi i ułomnymi osobami prawnymi (nie obejmuje stosunków pomiędzy organami państwowymi a obywatelami państwa i osobami prawnymi)

-metoda regulacji zastosowana w prawie cywilnym opiera się na zasadzie autonomii stron (równorzędności stron)

-autonomia ta przejawia się przede wszystkim w zasadzie swobody umów

-funkcję rozstrzygania sporów pełnią sądy powszechne

§2. SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

-prawo cywilne dzieli się na działy

-w grupie praw kontynentalnych zastosowanie znalazł system pandektowy

-system pandektowy wyróżnia:

-część ogólną prawa cywilnego

-prawo rzeczowe

-prawo zobowiązań

-prawo rodzinne

-prawo spadkowe

-w polskiej kodyfikacji przyjęto system pandektowy z wyłączeniem działu prawa rodzinnego, który został uregulowany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym

1) Poszczególne działy prawa cywilnego  do działów prawa cywilnego zaliczamy:

1) część ogólną

2) prawo rzeczowe

3) prawo zobowiązań

4) prawo spadkowe

5) prawo rodzinne

6) prawo na dobrach niematerialnych

• Część ogólna – obejmuje instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego

-obejmuje problematykę czynności prawnych, podmiotów prawa cywilnego oraz praw podmiotowych

• Prawo rzeczowe – obejmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe (skuteczne wobec wszystkich), odnoszące się do rzeczy

• Prawo zobowiązań – zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów

• Prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty

• Prawo rodzinne – reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi i powinowatymi

-reguluje instytucję opieki i kurateli

• Prawo na dobrach niematerialnych – tzw. prawo własności intelektualnej

-reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową

II. ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

§1. RODZAJE ŹRÓDEŁ

Źródła prawa  fakty uznawane w danym systemie prawa za fakty prawotwórcze

-ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne

1. Prawo stanowione

Konstytucja RP wprowadza katalog źródeł prawa stanowionego:

1) akty prawne powszechnie obowiązujące (art. 87):

a) Konstytucja

b) ustawy

c) ratyfikowane umowy międzynarodowe

d) rozporządzenia

e) akty prawa miejscowego

2) akty wewnętrznie obowiązujące (art. 87, 93)

-nie są one źródłami prawa cywilnego

2. Zwyczaje i prawo zwyczajowe

1) Zwyczaje  powszechnie stosowana w danym okresie, w danym środowisku i w danych stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania

-nie mają doniosłości normatywnej

-są one pośrednimi faktami prawotwórczymi

-liczne przepisy KC powołują się na zwyczaje „ustalone” lub „przyjęte”

-doniosłość prawną mają w tym przypadku tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach i ewentualnie w odniesieniu do określonych bliżej w przepisie prawnym kręgu osób lub na wskazanym obszarze

2) Prawo zwyczajowe  norma prawna wywodząca się z praktyki stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania

-żadne przepisy prawa stanowionego nie regulują kwestii dopuszczalności prawa zwyczajowego w polskim systemie prawnym

3. Orzecznictwo

-sądy nie odgrywają roli prawotwórczej w polskim systemie prawnym

-orzecznictwo może jednak wpływać na ustalanie treści norm prawnych

-orzecznictwo pełni rolę posiłkową

4. Nauka

-poglądy uczonych nie stanowią źródła prawa cywilnego

-mogą pośrednio oddziaływać na interpretację norm prawnych

§2. WAŻNIEJSZE RODZAJE NORM I PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO

1. Uwagi ogólne

1) Struktura normy prawnej  członami normy prawnej są:

a) hipoteza (poprzednik) – określa adresata normy oraz okoliczności jej zastosowania

b) dyspozycja (następnik) – określa normatywny skutek prawny

c) sankcja – określa, w jaki sposób powinny zareagować organy państwowe w razie nie zastosowania się adresata do dyspozycji normy

2) Norma a przepis prawny  przepisy prawne są samodzielnymi jednostkami redakcyjnymi zawartymi w aktach normatywnych

-na podstawie kilku przepisów prawnych rekonstruuje się normę prawną

2. Ważniejsze rodzaje norma prawa cywilnego

1) Normy bezwzględnie i względnie wiążące oraz semiimperatywne  kryterium odróżniającym te normy jest sposób, w jaki ustawodawca określa okoliczności ich zastosowania (charakter mocy wiążącej)

• Normy bezwzględnie wiążące (imperatywne, kategoryczne, ius cogens)  ich zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone wolą stron

-np. art. 119 KC dotyczący terminów zawitych

• Normy względnie wiążące (dyspozytywne, uzupełniające, ius dispositivum)  obowiązują w taki sam sposób, jak normy bezwzględnie wiążące

-znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy strony same nie uregulowały prawnych konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawarte w takiej normie

-np. gdy przepis zawiera sformułowanie „w braku odmiennej umowy”

-ich funkcją jest uzupełnianie treści stosunków prawnych w zakresie nieuregulowanym przez strony

• Normy semiimperatywne ( jednostronnie bezwzględnie obowiązujące)  normy które wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony

-zastosowanie takiej normy może być uchylone lub ograniczone przez strony tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną

2) Normy kompetencyjne  są powiązane z tzw. czynnościami konwencjonalnymi

• czynność konwencjonalna  takie zachowanie człowieka, któremu pewne reguły przypisują jakieś swoiste znaczenie

-np. sporządzenie testamentu, zawarcie umowy

-normy kompetencyjne nakładają na określony podmiot obowiązek reagowania na dokonanie czynności konwencjonalnej

-wskazują jak należy się zachować, aby osiągnąć zamierzone cele

3) Metanormy  odnoszą się do norm pierwszego stopnia, bezpośrednio regulujących zachowanie człowieka:

1) normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego – normy, które nakazują uznawać pewne fakty za prawotwórcze (np. uchwalanie ustaw, wydawanie rozporządzeń)

-są to normy określające początek i koniec obowiązywania norm merytorycznych

2) reguły interpretacyjne – dyrektywy, które określają, w jaki sposób przepisy prawne mają być przekładane na odpowiadające im co do znaczenia normy prawne

3) reguły inferencyjne – reguły wnioskowania z faktu obowiązywania w danym systemie jakiejś normy

4) reguły kolizyjne – określają sposób rozstrzygania kolizji między normami wzajemnie niezgodnymi

3. Ważniejsze rodzaje przepisów prawa cywilnego

1) Definicje legalne  przepisy, które w sposób wiążący określają sens używanych w akcie prawnym słów lub zwrotów

2) Przepisy odsyłające  pojawiają się one w różnej formie redakcyjnej, np. zwroty:

-„stosuje się”

-„stosuje się odpowiednio”

-wskazują, że danych sytuacjach należy zastosować określone przepisy prawne (np. zawarte w innych aktach normatywnych)

3) Klauzule generalne  mają charakter zwrotów niedookreślonych

-odnoszą się do pewnych faktów pośrednio, tzn. że oznaczają pewne cechy faktów, a nie same fakty

-odsyłają one do czegoś, co ma wymiar aksjologiczny, np. norm moralnych, mierników typu ekonomicznego lub racjonalnego

-w KC mają zastosowanie dwie klauzule generalne:

1) zasady współżycia społecznego

2) społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

• Zasady współżycia społecznego  wartości lub reguły moralne odnoszące się do stosunków międzyludzkich

-znajdują one zastosowanie:

1) jako element służący do elastycznego doprecyzowania treści poszczególnych instytucji prawa cywilnego lub konkretnych stosunków prawnych

2) przy kwalifikowaniu pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne

3) przy wykładni oświadczeń woli

4) jako instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które ze względu na szczególny kontekst sytuacyjny, budziłyby powszechną dezaprobatę moralną

• Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa  mogą występować samodzielnie bądź łącznie z klauzulą zasad współżycia społecznego

§3. OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWA CYWILNEGO W ZASIĘGU CZASOWYM I PRZESTRZENNYM

1. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym

1) Początek obowiązywania  normy prawa cywilnego zaczynają obowiązywać po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, jeśli same nie stanowią inaczej

-ustawodawca może zatem wydłużyć, a niekiedy skrócić vacatio legis

2) Koniec obowiązywania  normy przestają obowiązywać wskutek:

a) wyraźnych klauzul derogacyjnych, zawartych przeważnie w przepisach wprowadzających nowe akty normatywne

b) upływu czasu, który został z góry oznaczony w akcie normatywnym

c) wejścia w życie później stanowionych norm, które regulują takie same stosunki prawne (lex posterior derogat legi priori)

d) wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego uchylającego akt normatywny

e) gdy norma staje się niestosowalna na skutek zmiany systemu prawnego lub stosunków faktycznych

2. Prawo intertemporalne

-KC nie wprowadza reguł prawa intertemporalnego, podstawę ich ustalenia stanowią:

a) art. 3 KC

b) zespoły przepisów przechodnich wydawanych do konkretnych aktów prawnych o podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego

1) Zasada nieretroakcji  wynika z art. 3 KC

-normy prawne nie mają mocy wstecznej

-zasady nieretroakcji nie stosuje się, gdy wskazuje na to:

a) brzmienie ustawy (np. wyraźne postanowienie)

b) celu ustawy

2) Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji  reguły wynikają z zespołów różnych przepisów prawa cywilnego:

a) sam fakt uchylenia normy, która wyznaczała określony typ stosunku prawnego, nie powoduje zgaśnięcia konkretnych stosunków prawnych i nie ogranicza zastosowania do nich normy tymczasowej

b) jeżeli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego, wówczas o zasięgu czasowym obowiązywania tych norm decyduje rodzaj regulowanego stosunku

3. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym

-normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich przepisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego prawo

4. Prawo prywatne międzynarodowe

-normy prawa prywatnego międzynarodowego rozstrzygają jakie prawo należy stosować do stosunków prawnych zawierających element obcy (powiązany z obywatelstwem lub terytorium innego państwa)

-zastosowanie ma tu ustawa z 12 listopada 1965r. Prawo międzynarodowe prywatne

-ustawa zawiera reguły kolizyjne, wskazujące na systemy prawne właściwe dla rozstrzygnięcia konkretnych spraw

III. STOSOWANIE PRAWA CYWILNEGO

§1. MODEL STOSOWANIA PRAWA

1. Model normatywny

-model normatywny wskazuje, jak sąd powinien stosować prawo

-model opiera się na różnych koncepcjach i nie jest jednoznacznie wyrażony w przepisach prawnych

-jego cechy charakterystyczne wskazuje się na podstawie zasad ustroju RP oraz doktryny prawniczej

Zasada państwa prawnego – z zasady wynika, że model powinien zawierać nakaz przestrzegania obowiązującego prawa i respektować rozdział władzy ustawodawczej od sądowniczej

-sądy mogą krytycznie oceniać obowiązujące prawo, ale nie mogą odmówić jego zastosowania

-przy stosowaniu prawa należy mieć na uwadze, że służy ono realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich organizacji

2. Trójczłonowy model stosowania prawa

-model obejmuje następujące elementy:

1) ustalenie stanu faktycznego sprawy

2) ustalenie, jaka norma lub normy są właściwe dla rozważanego stanu faktycznego

3) określenie w końcowej decyzji sędziego konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy/norm prawnych

§2. USTALENIE STANU FAKTYCZNEGO SPRAWY

1. Reguły dowodowe

1) Dowody  zadaniem sądu jest prowadzenie postępowania w celu ustalenia faktów doniosłych z punktu widzenia obowiązującego systemu prawnego

-ustalenie faktu polega na uznaniu za prawdziwe zdanie, które głosi, że tak a tak było lub jest obecnie

-zdanie orzekające o faktach można uznać za prawdziwe tylko wtedy, gdy fakty są dostatecznie uzasadnione

-istnieją prawne reguły dowodowe, które ułatwiają sądom ustalanie faktów

2) Rozkład ciężaru dowodu  można mówić o rozkładzie ciężaru dowodu w znaczeniu:

a) formalnym (procesowym)  rozkład ciężaru dowodu wskazuje na podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w zbieraniu dowodów i wykazywaniu twierdzeń

-inicjatywę taką powinny przejawiać strony

-sąd może dopuścić dowód niewskazany przez strony

b) materialnoprawnym  rozkład ciężaru dowodu określa, kto ponosi ujemne konsekwencje tego, że istnienie doniosłego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu, nie zostało udowodnione

Art. 6 KC – stanowi, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która wywodzi z tego faktu skutki prawne

2. Domniemania

-domniemania służą ułatwianiu prowadzenia dowodu poprzez to, że pozwalają na pośrednie ich ustalanie

1) Domniemania faktyczne (praesumptio facti)  sędzia może uznać za ustalony istotny dla sprawy fakt na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych wg zwykłych reguł dowodowych

-np. Jeżeli dla sprawy rozwodowej doniosłą będzie okoliczność, czy A utrzymywał stosunki cielesne z B, to sąd może przyjąć na podstawie domniemania faktycznego, że stosunki cielesne miały miejsce, jeżeli A i B mieszkali ze sobą lub spotykali się w pokoju hotelowym

2) Domniemania prawne (praesumptio iuris) wyznaczone są normą prawną, która każe wiązać ze sobą dwie klasy faktów

-jeżeli sąd stwierdzi zgodnie z regułami dowodowymi istnienie jakiegoś faktu, to obowiązany jest przyjąć bez dowodu istnienie drugiego faktu istniejącego we wniosku domniemania

-np. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300 i nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka – jeżeli sąd ustali w toku postępowania dowodowego, że mężczyzna utrzymywał z kobietą stosunki cielesne we wspomnianym okresie, to sąd ustala, iż ten mężczyzna jest ojcem dziecka

-swoistą cechą domniemań jest dopuszczalność przeciwdowodu

-przeciwdowód polega na wykazaniu faktów przeciwnych do faktów domniemywanych

-domniemanie może być obalone ilekroć nie wyłącza tego ustawa

W obrębie domniemań prawnych wyróżnia się:

1) domniemania prawne zwykłe (praesumptio iuris tantum) - domniemania wzruszalne

-charakteryzują się tym, że dopuszczalne jest bez ograniczeń przeprowadzenie przeciwdowodu

2) domniemania prawne kwalifikowane – normy prawne przewidują wobec nich ograniczenia dopuszczalności przeprowadzania przeciwdowodu

3) domniemania niewzruszalne (praesumptio iuris ac de iure) – domniemania, wobec których zakazane jest przeprowadzanie jakiegokolwiek dowodu przeciwnego

-

art. 7 KC

domniemania wprowadzają wyjątki od reguły rozkładu ciężaru dowodowego

3) Domniemanie dobrej wiary  domniemanie odnosi się do całego systemu prawa cywilnego

-we wszystkich przypadkach, w których przepisy prawne wiążą jakieś skutki prawne z dobrą albo ze złą wiarą osoby, należy domniemywać istnienie dobrej wiary

-podział na złą i dobrą wiarę jest:

a) wyczerpujący

b) rozłączny

-domniemanie dobrej wiary jest wiążące dla sądu do momentu, gdy nie zostanie obalone dowodem złej wiary

IV. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

§1. POJĘCIE STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

Stosunki cywilnoprawne  grupa stosunków prawnych określonych normami prawa cywilnego

-są one odbiciem stosunków społecznych, które poddane są regulacji prawnej

-normy prawa cywilnego regulują potencjalne stosunki prawne

Źródła stosunku cywilnoprawnego  powstanie/zmiana/ustanie stosunku cywilnoprawnego zależy od nastąpienia stanu faktycznego, z którym dyspozycja normy prawnej łączy taki skutek

-fakty powodujące powstanie/zmianę/ustanie stosunku cywilnoprawnego to zdarzenia cywilnoprawne

-podstawową grupą zdarzeń cywilnoprawnych są czynności cywilnoprawne

-istotne znaczenia mają również orzeczenia sądów i akty administracyjne

§2. ELEMENTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

I. Podmioty

-podmiotami stosunku cywilnoprawnego są strony stosunku cywilnoprawnego

-są nimi:

art. 1 KC

1) osoby fizyczne

2) osoby prawne

a ponadto:

3

art. 33¹ KC

) ułomne osoby prawne – jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi,
którym ustawa przyznaje zdolność prawną

-stosuje się do nich odpowiednio przepisy dotyczące osób prawnych

-uznanie podmiotowości osób fizycznych i osób prawnych oznacza przyznanie im zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych

• Zdolność prawna – zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków, wynikających ze stosunków cywilnoprawnych

• Zdolność do czynności prawnych – zdolność do nabywania praw i zaciągania obowiązków wynikających ze stosunków cywilnoprawnych

II. Przedmiot

-przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest określone zachowanie się stron, stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień oraz obowiązków

-jest to zachowanie podmiotów wraz z obiektem, którego zachowanie stron dotyczy

III. Treść stosunku cywilnoprawnego

-na treść stosunku cywilnoprawnego składają się uprawnienia i obowiązki

• uprawnienia – możliwość określonego zachowania się

• obowiązki – powinność nakazanego zachowania się

-należnemu uprawnieniu jednej strony odpowiada sprzężony z nim obowiązek zachowania drugiej strony

Prawo podmiotowe  kategoria nadrzędna łącząca zespół uprawnień strony stosunku cywilnoprawnego

-stosunki cywilnoprawne dzielą się na:

a) stosunki cywilnoprawne proste – w tym stosunku jedna strona jest uprawniona, a druga zobowiązana

b) stosunki cywilnoprawne złożone – w tym stosunku każda ze stron jest jednocześnie uprawniona i zobowiązana

V. OSOBY FIZYCZNE

Osoba fizyczna  osobami fizycznymi w rozumieniu KC są ludzie

§1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA

1

art. 8 KC

. Początek zdolności prawnej

-początkiem zdolności prawnej człowieka jest chwila jego urodzenia, tj. moment oddzielenia się od ciała matki

-

art. 9 KC

niezbędną przesłanką nabycia zdolności prawnej jest, by dziecko urodziło się żywe (nie ma znaczenia to, czy jego organizm jest w stanie samodzielnie pełnić funkcje życiowe – a zatem zdolność nabędzie również noworodek niezdolny do życia, który urodził się żywy)

-art. 9 KC wprowadza domniemanie prawne, wg którego przyjmuje się, że dziecko przyszło na świat żywe

-jest to domniemanie prawne usuwalne (wzruszalne), tzn. może być obalone dowodem przeciwnym

-fakt urodzenia stwierdza się aktem urodzenia

-akt urodzenia sporządza urząd stanu cywilnego

-akt stanowi dowód urodzenia

2. Nasciturus

-art. 8 KC przyznaje zdolność prawną dziecku urodzonemu

-nasciturus to dziecko poczęte, ale nie urodzone

-nasciturusowi przysługuje warunkowa zdolność prawna

-zdolność prawna będzie mu przysługiwała pod warunkiem zawieszającym, że dziecko urodzi się żywe

-w okresie od poczęcia do chwili urodzenia nasciturus może nabywać zatem prawa podmiotowe, ale ich wykonanie ulega zawieszeniu do momentu żywych narodzin

Status prawny nasciturusa

-nie istnieje generalna norma kodeksowa, określająca status cywilnoprawny dziecka poczętego

-sytuację tą określają szczególne pojedyncze przepisy, które chronią interesy nasciturusa w jednostkowych sytuacjach:

I. Kodeks cywilny:

-w prawie cywilnym obowiązuje generalna zasada nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius
agitur – płód w łonie matki uważany jest za urodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści

• art. 446¹ KC – przyznaje dziecku narodzonemu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej mu przed urodzeniem

• art. 927 §2 KC – przewiduje spadkobranie przez dziecko, które w chwili otwarcia spadku było już poczęte, jeżeli urodzi się żywe

• art. 972 KC – analogicznie do art. 927 określa zapis obranie przez nasciturusa

• art. 994 §2 KC – wprowadza ochronę dziecka poczętego przy ustalaniu wartości zachowku

II. Kodeks rodzinny i opiekuńczy:

• art. 10 §4 KRO – stanowi o ochronie matki i dziecka poczętego przed skutkami unieważnienia małżeństwa

• art. 75 KRO – umożliwia uznanie dziecka poczętego, ale nie urodzonego

• art. 142 KRO – dopuszcza zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych dziecka poczętego, a nie urodzonego

Kurator nasciturusa (curator ventris)  art. 182 KRO i 599 KPC chronią interes dziecka narodzonego przez możliwość ustanowienia dla nasciturusa kuratora w celu strzeżenia przyszłych praw dziecka

-kuratela ustaje z momentem narodzin dziecka

3. Koniec zdolności prawnej

1) Śmierć  zdolność prawna trwa przez całe życie człowieka i kończy się wraz z jego śmiercią

-oznacza to, że prawa i obowiązki tej osoby gasną bądź przechodzą na inne osoby fizyczne

-za chwilę śmierci uznaje się chwilę tzw. śmierci mózgowej, polegającej na trwałym i nieodwracalnym ustaniu czynności mózgu

-dokumentem stanowiącym dowód śmierci jest akt zgonu, który sporządza się na podstawie wystawionej przez lekarza karty zgonu

-do aktu wpisuje się:

1) nazwisko, imię, nazwisko rodowe, stan cywilny, miejsce i datę urodzenia, miejsce zamieszkania zmarłego

2) datę, godzinę oraz miejsce zgonu lub znalezienia zwłok

3) nazwisko, imię oraz nazwisko rodowe małżonka osoby zmarłej

4) nazwiska rodowe i imiona rodziców zmarłego

5) nazwisko, imię, miejsce zamieszkania osoby zgłaszającej zgon lub dane dotyczące zakładu lub szpitala zgłaszającego zgon

D

art. 32 KC

omniemanie równoczesności śmierci  dotyczy osób, które utraciły życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa

-niejednokrotnie ustalenie, która z osób zmarła jako pierwsza ma znaczenie, np. dla porządku dziedziczenia

-ułatwieniem jest domniemanie równoczesności śmierci, które może być obalone przeciwdowodem

2) Stwierdzenie zgonu  w przypadkach, gdy nie sporządzono aktu zgonu w trybie zwykłym, KC przewiduje szczególny tryb postępowania sądowego o stwierdzenie zgonu (art. 535-538 KPC)

-postanowieniu sąd określa ściśle chwilę śmierci, a jeśli jest to niemożliwe – sąd przyjmuje najbardziej prawdopodobną datę śmierci

-postanowienie sądu ma charakter deklaratywny, ponieważ jedynie stwierdza fakt śmierci

-orzeczenie sądu rejonowego stanowi podstawę do sporządzeniu aktu zgonu przez urząd stanu cywilnego

3) Uznanie za zmarłego  KC przewiduje specjalny tryb postępowania w razie zaginięcia człowieka, o którym niewiadomo czy żyje czy nie

-sąd może wydać wówczas postanowienie o uznaniu za zmarłego

-wydanie postanowienia zależy od łącznego spełnienia się 2 przesłanek:

a) zaginięcie osoby

b) upływ określonego przez ustawę czasu

Długość okresu, po upływie którego można uznać człowieka za zmarłego  zależy ona od okoliczności w jakich nastąpiło zaginięcie, w związku z tym wyróżnia się 2 grupy wypadków:

1

art. 29 KC

) wypadki zwyczajne – uznanie za zmarłego jest możliwe po upływie 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zgodnie z istniejącymi wiadomościami zaginiony jeszcze żył

-jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wówczas termin ten ulega skróceniu do lat 5

-uznanie za zmarłego jest niemożliwe przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata

2) wypadki nadzwyczajne – dotyczą zaginięcia w określonych okolicznościach wskazanych przez ustawę

• z

  art. 30 KC

  aginionego w czasie podróży powietrznej lub morskiej – w związku z katastrofą statku/okrętu lub innymi szczególnymi okolicznościami – można uznać go za zmarłego po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa lub inne szczególne zdarzenie

• jeżeli nie można ustalić katastrofy lub innego szczególnego zdarzenia, bieg 6-miesięcznego terminu następuje po upływie roku od dnia, w którym statek/okręt miał przybyć do portu

• zaginięcie w innych okolicznościach, stwierdzających bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia (np. powódź) umożliwia uznanie za zmarłego po upływie 1 roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało lub powinno było ustać

-wniosek o uznanie za zmarłego może złożyć każdy zainteresowany

-o uznaniu za zmarłego orzeka sąd rejonowy

-postanowienie o uznaniu za zmarłego ma charakter konstytutywny

D

art. 31 KC

omniemanie chwili śmierci  jako czas domniemanej śmierci sąd oznacza chwilę, która wg okoliczności danego wypadku jest najbardziej prawdopodobna

-gdy brakuje danych w tym zakresie – chwilę śmierci stanowi pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe

-w wypadku oznaczenia chwili śmierci tylko datą dnia, ustawa nakazuje za chwilę domniemanej śmierci przyjąć koniec wskazanego w orzeczeniu dnia

-domniemanie jest nieusuwalne

-zniesienie skutków domniemania jest możliwe tylko poprzez usunięcie orzeczenia sądu o uznaniu za zmarłego w odpowiednim postępowaniu

Skutki uznania za zmarłego  uznanie za zmarłego powoduje takie same skutki jak faktyczna śmierć człowieka (kończy zdolność prawną, powoduje otwarcie spadku)

§2. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zdolność do czynności prawnych  możliwość nabywania praw i zaciągania obowiązków w drodze czynności prawnych dokonywanych przez określony podmiot

1

art. 12 KC

. Brak zdolności do czynności prawnych

1) Wiek  zdolności do czynności prawnych nie mają osoby, które nie ukończyły lat 13

2

art. 13 KC

) Ubezwłasnowolnienie całkowite  osoba, która ukończyła 13 rok życia może nie być zdolna kierować swoim postępowaniem w związku z:

a) chorobą psychiczną

b) niedorozwojem umysłowym

c) innymi zaburzeniami psychicznymi (np. pijaństwo, narkomania)

-przy spełnieniu wymienionych przesłanek osoba może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie, czyli pozbawiona zdolności do czynności prawnych

-dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską

-opiekunem powinien być przede wszystkim małżonek osoby ubezwłasnowolnionej, a przy jego braku – matka lub ojciec ubezwłasnowolnionego

-o ubezwłasnowolnieniu orzekają sądy okręgowe

-wniosek o ubezwłasnowolnienie osoby mogą złożyć:

a) jej małżonek

b) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo

c) jej przedstawiciel ustawowy

-jeżeli ustaną przyczyny dla których orzeczono ubezwłasnowolnienie, sąd uchyla ubezwłasnowolnienie (także z urzędu)

-

art. 14 KC

po uchyleniu ubezwłasnowolnienia osoba nabywa zdolność do czynności prawnych, a opieka ustaje

3) Skutki  czynności dokonane przez osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych są dotknięte sankcją nieważności bezwzględnej

-wyjątkiem są czynności prawne należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, np. 7-letnie dziecko kupujące ołówek w sklepie

-w tym przypadku czynność prawna staje się ważna z chwilą jej wykonania (tzw. konwalidacja), chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych

• konwalidacja – uzyskanie waloru prawnego przez czynność prawną dotkniętą wadą

-czynności prawnych w imieniu osób ubezwłasnowolnionych dokonują jej przedstawiciele ustawowi

2. Ograniczona zdolność do czynności prawnych

1

art. 15 KC

) Wiek  ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie są jeszcze pełnoletnie:

a) nie ukończyły lat 18

b) będąc małoletnimi nie zawarły związku małżeńskiego

2) Ubezwłasnowolnienie częściowe  ograniczoną zdolność do czynności prawnych, obok osób małoletnich powyżej 13 roku życia, mają osoby częściowo ubezwłasnowolnione oraz osoby dla których ustanowiono doradcę tymczasowego

O

art. 16 KC

soby ubezwłasnowolnione częściowo  przesłankami ubezwłasnowolnienia częściowego są:

1) choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania

2) stan osoby nieuzasadniający ubezwłasnowolnienia całkowitego

3) potrzeba pomocy do prowadzenia spraw tej osoby

-orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym wydaje sąd okręgowy

-dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora

-gdy ustaną powyższe przesłanki sąd uchyla ubezwłasnowolnienie, a kuratela ustaje z mocy prawa

Osoby, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego  jest to możliwe, gdy ubezwłasnowolniona ma być osoba pełnoletnia, a sąd uzna za konieczne powołanie doradcy dla ochrony tej osoby lub mienia do czasu ustanowienia kuratora

3) Skutki  KC pozwala wyróżnić trzy zakresy czynności prawnych, w których ustawodawca odmiennie traktuje osobę ubezwłasnowolnioną częściowo

I. czynności prawne, do dokonania których wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych

-np. sporządzenie/odwołanie testamentu

-czynność z tego zakresu dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo jest nieważna (przyjmuje się, że w tym zakresie osoba taka w ogóle nie ma zdolności do czynności prawnych)

II. czynności prawne, do ważności których potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego

-np. zawarcie umowy pożyczki

-obejmują one czynności prawne, przez które osoba ubezwłasnowolniona częściowo zaciąga zobowiązania lub rozporządza swoim prawem

-wymagają one zgody przedstawiciela ustawowego

-zgoda ta może być wyrażona przez przedstawiciela:

a) przed dokonaniem czynności prawnej

b) równocześnie z tą czynności prawną

c) niekiedy po dokonaniu czynności prawnej (jest to wówczas potwierdzenie czynności prawnej)

-skutki prawne braku zgody zależne są od rodzaju dokonanej czynności:

1

art. 19 KC

) jeżeli osoba dokonała jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela, czynność taka jest nieważna

2) zawarcie umowy przez taką osobę bez zgody przedstawiciela nie czyni umowy nieważną

-ważność umowy zależy od potwierdzenia jej przez tego przedstawiciela

-

art. 18 KC

między zawarciem umowy a jej potwierdzeniem dokonana czynność nie wywołuje skutków prawnych

-umowa taka dotknięta jest sankcją bezskuteczności zawieszonej

-sama czynność nazywana jest czynnością niezupełną lub kulejącą

-do czasu potwierdzenia istnieje stan niepewności prawnej, w związku z czym, kontrahent osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu termin na potwierdzenie umowy

-potwierdzenie umowy czyni ją ważną z mocą wsteczną (ex tunc)

-potwierdzenia umowy może dokonać również osoba o ograniczonej zdolności po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnej

III. czynności prawne, które ograniczony w zdolności do czynności prawnych może podejmować samodzielnie

-w tym zakresie osoba jest traktowana na równi z posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych

a) czynności prawne, które nie mają charakteru zobowiązującego lub rozporządzającego

-czyli czynności zwiększające prawa (np. przyjęcie darowizny) lub zmniejszające obowiązki (np. przyjęcie zwolnienia z długu)

b

art. 20 KC

) umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego

-np. przejazd środkami komunikacji

c) rozporządzanie swoim zarobkiem

-

art. 21-22KC

chyba że sąd z ważnych powodów postanowi inaczej

-jest to konsekwencja wyłączenia zarobków dziecka z zarządu sprawowanego przez rodziców nad majątkiem dziecka

-w grupie tej mieszczą się czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych do swobodnego użytku, np. rozporządzanie kieszonkowym

d) umowa o pracę

-osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może zawrzeć umowę o pracę bez zgody przedstawiciela ustawowego, a także dokonywać czynności prawnych dotyczących stosunku pracy

-jeżeli stosunek pracy sprzeciwia się dobru takiej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może rozwiązać stosunek pracy

3

art. 11 KC

. Pełna zdolność do czynności prawnych

-pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości (ukończenie lat 18-stu) lub wcześniej, wskutek zawarcia małżeństwa przez małoletniego

§3. INDYWIDUALIZACJA OSOBY FIZYCZNEJ

-występowanie człowieka w stosunkach cywilnoprawnych wymaga zindywidualizowania podmiotu

-cechami indywidualizującymi człowieka są:

a) imię i nazwisko

b) dodatkowe dane osobowe

c) stan cywilny

d) stan rodzinny

e) wiek

f) płeć

1. Imię i nazwisko

-imię i nazwisko są językowymi oznaczeniami osoby fizycznej, wyodrębniającymi ją spośród innych osób fizycznych

-wyboru imienia dokonują osoby sprawujące opiekę rodzicielską nad dzieckiem i zgłaszają je do wpisania do aktu urodzenia, a jeżeli nie uczynią tego – urzędnik sporządzający akt sam wpisuje imię

-niedopuszczalnym jest wpisanie więcej niż 2 imion lub imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej lub niepozwalającej odróżnić płci dziecka

-nazwisko jest zależne od pochodzenia człowieka od określonych rodziców

-identyfikacja osoby fizycznej przez ujawnienie jej imienia i nazwiska nie jest konieczna we wszystkich fazach stosunków prawnego

-nie zachodzi np. przy zawieraniu i wykonywaniu masowych umów życia codziennego

-niekiedy system wymaga posiadania anonimowego znaku legitymacyjnego (np. numerek do garderoby) lub papierów wartościowych

-w czynnościach prawnych dokonywanych pisemne konieczne jest określenie podmiotu, co najmniej poprzez podanie nazwiska (następuje to w momencie powstawania stosunku prawnego)

-funkcję indywidualizującą pełnią również pseudonimy (oznaczenia przesłaniające)

-przybierane są dowolnie w związku z działalnością artystyczną, literacką lub wojskową

-posługiwanie się nimi jest dozwolone, co nie uchyla jednak norm dotyczących imienia i nazwiska

-częściowo zastępczą rolę indywidualizującą pełnią linie papilarne

-art. 79 KC stanowi, że osoba niemogąca pisać lecz mogąca czytać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej bądź w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wpisze jej imię i nazwisko (…)

2. Dodatkowe dane osobowe

-dla oznaczenia osoby fizycznej niekiedy wymagane jest wskazanie poza imieniem i nazwiskiem innych danych osobowych

-np.

a) data urodzenia

b) miejsce urodzenia

c) imiona rodziców i nazwisko rodowe matki

-dane te pozwalają odróżnić osoby fizyczne noszące to samo imię i nazwisko

-rejestruje się je wraz z imieniem i nazwiskiem w księgach stanu cywilnego

3. Stan cywilny

-o stanie cywilnym można mówić w 2 ujęciach:

a) w ujęciu węższym – oznacza pozostawanie lub niepozostawanie osoby fizycznej w związku małżeńskim

b) w ujęciu szerszym – stan cywilny określa również pozostawanie osoby fizycznej w rodzinie, a także cechy indywidualizujące człowieka (imię, nazwisko, płeć)

-dokumentami potwierdzającymi stan cywilny człowieka są akta stanu cywilnego

4. Stan rodzinny

-polega na usytuowaniu osoby fizycznej w tzw. rodzinnie małej

-pod uwagę bierze się:

1) pochodzenie człowieka od określonych rodziców (także adopcję)

2) związanie małżeństwem

-w obrębie małżeństwa występuje również stan separacji

-stany rejestruje się w księgach stanu cywilnego

-cechą stanów jest ich:

a) niepodzielność

-człowiek może pozostawać tylko w jednej relacji tego rodzaju

b) wzajemność

-stan rodzinny jednej osoby z konieczności logicznej determinuje odpowiedni stan rodzinny innej osoby

-stany rodzinne służą ustaleniu praw i obowiązków osoby fizycznej w zakresie stosunków prawnorodzinnych i prawnospadkowych

5. Wiek

-w aktach stanu cywilnego rejestruje się datę urodzenia człowieka

-ta cecha ma szczególne znaczenie przy ustalaniu początku zdolności prawnej człowieka

6. Płeć

-prawo polskie opiera się na dychotomicznym rozróżnieniu płci męskiej i płci żeńskiej

-nie wyróżnia się osób o podwójnej płci (obojnaków)

-zmiana płci jest możliwa poprzez sprostowanie aktu urodzenia

-ma to miejsce, wówczas gdy płeć została wpisana błędnie

-w orzecznictwie dopuszcza się urzędową zmianę płci po przeprowadzeniu odpowiedniej operacji medycznej

7

art. 25 KC

. Zamieszkanie

-miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której ta osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu

-do oznaczenia miejsca zamieszkania niezbędne są 2 przesłanki, które muszą wystąpić łącznie:

1) faktyczne przebywanie w danej miejscowości (element fizyczny, tzw. corpus)

art. 28 KC

2) zamiar stałego pobytu w tej miejscowości (element psychiczny, tzw. animus)

-w prawie polskim obowiązuje zasada jednego domicylu, tzn. że można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania

-KC wyróżnia również pochodne/ustawowe miejsce zamieszkania

1

art. 26 KC

) dziecko pozostające pod władzą rodzicielską ma miejsce zamieszkania w miejscu zamieszkania rodziców, albo u tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (np. w przypadku rozwodu)

-jeżeli obojgu rozwiedzionych rodziców przysługuje władza rodzicielska, miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania rodzica, u którego dziecko stale przebywa

-jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy

2

art. 27 KC

) miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką (pupila) jest miejsce zamieszkania opiekuna

§4. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH

1. Pojęcie dóbr osobistych

-przymiotem każdej osoby fizycznej są jej doba osobiste podlegające ochronie prawnej

-nie istnieje definicja legalna dóbr osobistych

-są to indywidualne wartości świata uczuć, stanu życia psychicznego człowieka, uznane przez system prawny wartości (wysoko cenione stany rzeczy)

Art. 23  zawiera przykładowy katalog dóbr osobistych człowieka:

1) zdrowie

2) wolność

art. 23 KC

3) cześć

4) swobodę sumienia

5) nazwisko lub pseudonim

6) wizerunek

7) tajemnica korespondencji

8) nietykalność mieszkania

9) twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza, racjonalizatorska

-wymienione dobra osobiste uzupełnia judykatura, wskazując na:

10) prawo najbliższej rodziny do pochowania zmarłego i do pamięci o nim

11) prawo do nieskażonego środowiska naturalnego

12) prawo do spokojnego korzystania z mieszkania

13) prywatność

14) stan cywilny człowieka

15) poczucie przynależności do danej płci

1) Życie, zdrowie i nietykalność cielesna  art. 23 wymienia wyłącznie zdrowie jako dobro osobiste

-przepisy karne, przepisy Konstytucji oraz inne przepisy prawa cywilnego (np. art. 446 §4) chronią życie człowieka

-integralność fizyczna człowieka jest uregulowana również odrębnymi przepisami ze względu na przesłanki dopuszczalnej interwencji medycznej w integralność fizyczną człowieka

2) Wolność  jest wymieniona w art. 23 KC jako dobro osobiste

-art. 445 §1 wyraźnie przewiduje zadośćuczynienie pieniężne w przypadku pozbawienia wolności

-ograniczenie wolności nie odnosi się wyłącznie do swobody poruszania się w sensie przestrzennym (np. porwanie, ale również w sensie szerszym, polegającym na wywieraniu presji psychicznej na działania człowieka, np. agresywne zachowania paparazzi)

3) Cześć człowieka  wymieniona jest w art. 23 KC oraz w art. 47 Konstytucji

-najważniejsze dobro osobiste, które powinno być wszechstronnie chronione

Cześć człowieka -obejmuje 2 aspekty:

a) cześć zewnętrzną – dobra sława, dobre imię

b) cześć wewnętrzną – godność osobista, wyobrażenie o własnej wartości

-obie postacie objęte są zakresem ochrony art. 23 i 24 KC w granicach przeciętnych ocen stosowanych obecnie w społeczeństwie, a nie w indywidualnym odczuciu osoby, która domaga się ochrony

-narażenie czci może nastąpić na różny sposób, np.

-w liście -w radiu

-ustnie -w telewizji

-w piśmie procesowym -internecie

-na obrazie

-w książce

-ochrona ta przysługuje również osobom wykonującym funkcje publiczne lub ubiegającym się o nie w kampanii wyborczej

-ochrona czci nie przysługuje w razie negatywnej oceny człowieka lub jego działania, opartej na rzetelnej krytyce

-działanie to nie ma cech bezprawności

-również satyryczny charakter utworu wyłącza zazwyczaj bezprawność

-negatywna ocena powinna być podana w odpowiedniej formie i adekwatna do stwierdzonych faktów

4) Swoboda sumienia  zawarta jest w art. 23 KC oraz art. 53 Konstytucji, który zapewnia każdemu wolność sumienia i religii

5) Nazwisko i pseudonim  dobra wymienione w art. 23 KC

-każdy może żądać, aby inna osoba bezprawnie nie używała jego nazwiska lub pseudonimu

-uprawniony może żądać by nie ujawniano jego nazwiska w określonych sytuacjach

-judykatura przyjmuje, że również nazwy zespołów ludzkich niemających osobowości prawnej korzystają z tej ochrony

6) Stan cywilny  nie został wymieniony w art. 23 KC, ale za dobro osobiste uznaje go doktryna i judykatura

-obejmuje:

-cechę przynależności do określonej płci, której ujawnienia w aktach stanu cywilnego może się domagać zainteresowany

-relacji rodzinnych (np. zakazanie innym osobom, by bezpodstawnie nie określały się jako mąż/żona/syn/córka

7) Wizerunek  stanowi dobro osobiste na mocy art. 23 KC

-bardziej szczegółowo jego reżim ochronny określa art. 81 Prawa Autorskiego, które zakazuje rozpowszechniania czyjegoś wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionym

-zakaz ten nie obejmuje:

1) osoby powszechnie znanej, której wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, a w szczególności politycznych, społecznych zawodowych

2) osoby stanowiącej jedynie szczegół takiej całości, tj. : zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza

-ochrona wizerunku człowieka obejmuje wszelkie postacie wyrażające ten wizerunek (np. portret, fotografia powielane w czasopismach, książkach)

8) Tajemnica korespondencji  dobro osobiste wymienione w art. 23 KC oraz chronione przez przepisy prawa karnego i Konstytucję (art. 49)

-naruszenia tego dobra mogą polegać na:

-otworzeniu listu przez osobę, do której nie był on adresowany

-włamaniu się do przewodu służącego do przekazywania informacji

-przełamaniu elektronicznego, magnetycznego lub innego sposobu zabezpieczenia

-zaniedbaniu przez nadawcę starań, aby informacje dotyczące prywatnej sfery adresata nie były przekazywane w sposób niezapewniający im poufności

-nadawcy przysługuje również ochrona przed niedyskrecją adresata, jeżeli treść korespondencji dotyczy sfery prywatności nadawcy

9) Nietykalność mieszkania  uznana jest przez art. 23 KC za dobro osobiste, a ponadto chroniona przez art. 50 Konstytucji

Art. 50 Konstytucji – Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony

-nietykalność mieszkania rozumiana jest szeroko i obejmuje również pomieszczenia niemieszkalne, pojazdy, okalający mieszkanie teren

10) Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska  uznana z dobro osobiste przez art. 23 KC

-ochrona przysługuje niezależnie od postanowień ustalonych w konkretnych przepisach prawa autorskiego i wynalazczego

-ochrona dotyczy niemajątkowych wartości

11) Kult po zmarłej osobie bliskiej  nie jest wymieniony w art. 23 KC, ale jako dobro osobiste traktuje je judykatura sądowa ( ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959r.)

-prawo bliskich obejmuje:

-ekshumację lub przeniesienie zwłok

-uprawnienia do pochowania zwłok

-ustalenie napisu grobowego

-pielęgnację grobu

-odwiedzania

-odbywania ceremonii religijnych

-wybudowania nagrobka

-od tego prawa należy odróżnić majątkowe prawo do grobu, które wynika z nabycia miejsca na cmentarzu

-w razie kolizji przepisów dominuje prawo osobiste

12) Integralność seksualna  nie jest wymieniona w art. 23 KC, ale wspomina o niej art. 445 §2 KC

-ochrona integralności seksualnej wynika z ochrony najwyższej wartości jaką jest godność człowieka (art. 30 Konstytucji RP)

-art. 189 KPC ustala powództwo o ustalenie płci dla osób transseksualnych w celu dokonania zmiany wpisu w aktach stanu cywilnego

-zmiany w aktach stanu cywilnego dokonuje się poprzez korektę stanu cywilnego, ale nie jest to stosowane, ponieważ korekta dotyczy błędów już istniejących w trakcie tworzenia aktu

-SN stanowi, że możliwa jest zmiana w drodze wzmianki dodatkowej

13) Sfera prywatności  stosunkowo niedawno została uznana za szczególnie cenioną wartość, stąd nie pojawia się w art. 23 KC

-wyraża się ona w szeregu innych wartości, np. wizerunek, tajemnica korespondencji, cześć, nietykalność mieszkania), jednak nie stanowią one podstaw do objęcia ochrony całej sfery prywatności człowieka

-dobro to uzyskało najwyższe uznanie w Konstytucji RP, jednocześnie jednak Konstytucja wskazuje na:

a) prawo obywatela do informacji o osobach pełniących funkcje publiczne (art. 61 ust. 1)

b) wolności prasy i innych środków społecznego przekazu (art. 14)

-prywatność człowieka obejmuje w szczególności zdarzenia związane z:

-życiem rodzinnym -życiem seksualnym

-stanem zdrowia -przeszłością

-sytuacją materialną

-naruszeniem prywatności jest już samo zachowanie godzące w spokój psychiczny człowieka, np. śledzenie, filmowanie, nagrywanie wypowiedzi

-ochrona ta jest szersza od ochrony czci człowieka, ponieważ przysługuje nawet wtedy, gdy:

1) nie wiąże się z negatywną oceną osoby

2) polega na podawaniu prawdziwych informacji o niej

-szczególną postacią ochrony prywatności są dane osobowe człowieka

-kwestia uregulowana jest w ustawie z 1997r. o ochronie danych osobowych

-opiera się ona na ogólnym założeniu, że już samo zbieranie i przetwarzanie danych osobowych nie jest dopuszczalne bez zgody zainteresowanego

-zbiory danych osobowych podlegają szczególnej ochronie, jednak osoba zainteresowana ma prawo do wglądu do swoich danych i może żądać ich sprostowania

14) Korzystanie z wartości środowiska naturalnego  uznawane jest przez część doktryn za prawo osobiste, aczkolwiek ta kwalifikacja budzi zastrzeżenia

-Konstytucja RP (art. 74) wyraźnie stanowi, że:

1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom

2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych

3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska

-przepis ten nie zawiera wzmianki o prawie do korzystania z wartości środowiska naturalnego, a zatem i do prawa sprzeciwiania się jego naruszeniom

-do ochrony dóbr osobistych służą prawa podmiotowe osobiste

-każdemu z podlegających ochronie dóbr przysługuje prawo podmiotowe

-prawa podmiotowe mają charakter niemajątkowych (ich przedmiotem są dobra niematerialne)

-związane są one ściśle z osobą , której przysługują

-są to prawa niezbywalne i niedziedziczne

-mają charakter praw podmiotowych bezwzględnych

2. Przesłanki ochrony dóbr osobistych

-

art. 24 KC

instrumenty służące ochronie dóbr osobistych znajdują się w prawie cywilnym, prawie karnym, prawie administracyjnym, prawie prasowym i in.

-uruchomienie mechanizmów ochronnych uzależnione jest od łącznego wystąpienia 2 przesłanek:

1) podjęcia działania zagrażającego lub naruszającego dobra osobiste

2) bezprawności zachowania się sprawcy zagrożenia lub naruszenia

-dobra osobiste mogą być zagrożone lub naruszone poprzez działanie lub zaniechanie

-działanie sprawcy musi nosić znamiona bezprawności

-zachowanie bezprawne oznacza, zachowanie sprzeczne z zasadami porządku prawnego (reguły postępowania określone normami prawnymi oraz zasadami współżycia społecznego)

-ustawodawca wprowadził domniemanie bezprawności

-na sprawcy spoczywa ciężar dowodu, iż był on uprawniony do określonego zachowania się

Okoliczności wyłączające bezprawność zagrożenia lub naruszenia dóbr osobistych:

1) działanie w zakresie porządku prawnego  obejmuje działania znajdujące uzasadnienie w konkretnym przepisie prawnym lub wynikające z wykonywania innego prawa podmiotowego

-np. umieszczenie w zakładzie karnym osoby skazanej prawomocnym wyrokiem

2) zgoda uprawnionego  wyrażenie zgodny nie jest czynnością prawną, ale czynem zgodnym z prawem

-do jej udzielenia nie jest niezbędna zdolność do czynności prawnych, wystarczy działanie z dostatecznym rozeznaniem

-zgoda nie może być skutecznie udzielona, gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC), np. niedopuszczalność eutanazji

-zgoda może odnosić się tylko do naruszeń własnego prawa osobistego

-zgoda nie ma charakteru trwałego, dotyczy konkretnego działania osoby ingerującej w cudzą sferę dóbr osobistych i ma charakter odwołalny

3) działanie w uzasadnionym interesie społecznym  osobiste prawa podmiotowe nie mogą być nadużywane, a zatem nie można czynić z nich użytku, który byłby sprzeczny z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego

-pogląd ten nie znajduje uzasadnienia w przepisach polskiego prawa cywilnego

3. Środki ochrony dóbr osobistych

-cywilnoprawne środki ochrony dóbr osobistych można podzielić na

1) majątkowe – znajdują się w zakresie unormowań odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych

2) niemajątkowe – określone w art. 24 §1

-oprócz tych środków KC przewiduje:

a) możliwość wystąpienia z roszczeniem o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa

b) zastosowanie przez pokrzywdzonego pomocy własnej (obrona konieczna)

c) stan wyższej konieczności

1) Niemajątkowa ochrona dóbr osobistych

I. Zagrożenie dóbr osobistych

-w wypadku zagrożenia dóbr osobistych ustawodawca przyznaje osobie, której dobra zostały zagrożone, roszczenie o zaniechanie działania zagrażającego dobrom osobistym

-roszczenie kierowane jest do osoby, której zachowanie stwarza stan zagrożenia

-roszczenie ma charakter prewencyjny, ma zapobiec naruszeniu dóbr osobistych

-np. domaganie się zaprzestania fabrykowania i gromadzenia materiałów mających skompromitować daną osobę

II. Naruszenie dóbr osobistych

-w związku z naruszeniem dóbr osobistych, pokrzywdzonemu przysługuje roszczenie o usunięcie skutków naruszenia

-osoba, której dobro zostało naruszone może domagać się od sprawcy naruszenia, aby dopełnił on czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia

-istnieje wiele sposobów usunięcia skutków naruszenia, np.

• złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie

• usunięcie z książki odpowiednich fragmentów

• wydanie nowej opinii o pracowniku

• zmiana napisu na nagrobku

2) Majątkowa ochrona dóbr osobistych

-ten, czyje dobro zostało bezprawnie naruszone może żądać:

a) zadośćuczynienia pieniężnego

b) zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny

-wymienione roszczenia przysługują alternatywnie i mogą być realizowane niezależnie od innych środków niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia

-roszczenia te nie są uwarunkowane powstaniem uszczerbku majątkowego w dobrach pokrzywdzonego

-jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego zostałaby wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych (roszczenie odszkodowawcze)

3) Powództwo o ustalenie

-niekiedy dla pokrzywdzonego źródłem dostatecznej satysfakcji może być wyrok sądowy stwierdzający fakt naruszenia dóbr osobistych i wskazujący na osobę naruszyciela

-ponadto osoba, której dobra zostały naruszone może skorzystać z powództwa o ustalenie przez sąd istnienia lub nieistnienia określonego dobra osobistego lub prawa (niekiedy wystarczy to, by zapobiec dalszym naruszeniom)

4) Odszkodowanie

-dotyczy ochrony interesów majątkowych, które zostały naruszone w związku z danymi dobrami osobistymi

-kwestię regulują przepisy prawa zobowiązań określające zasady odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę

-jeżeli ktoś domaga się odszkodowania należy udowodnić 3 przesłanki:

a) szkodę

b) związek przyczynowy pomiędzy działaniem strony, która wyrządziła szkodę a szkodą

c) wina osoby, która wyrządziła szkodę

-w przypadku odszkodowania nie wystarczy sama bezprawność, należy udowodnić również winę

VI. OSOBY PRAWNE

§1. POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ

Osoby prawne  jednostki organizacyjne, którym ustawodawca przyznał osobowość prawną

-warunkiem koniecznym upodmiotowienia jednostki organizacyjnej jest nadanie przymiotu osobowości prawnej przez ustawodawcę

-osobą prawną jest wyodrębniona strukturalnie i majątkowo oraz mająca własne organy, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych lub społecznych jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej

Cechy osoby prawnej:

1) wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne)

2) wyodrębnienie majątkowe

3) określenie osoby/osób, które będą organami i będą przejawiały wolę jednostki organizacyjnej

4) istnienie przepisu szczególnego przyznające jednostce organizacyjnej osobowość prawną

Art. 33 KC

Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną

§2. POWSTANIE OSOBY PRAWNEJ

-wyróżnia się następujące systemy powstawania osób prawnych:

1) system aktów organów państwowych

2) system koncesyjny

3) system normatywny

1) System aktów organów państwowych  kreatorem osoby prawnej jest organ państwa, który w drodze aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie) lub aktu administracyjnego (aktu erekcyjnego) powołuje do istnienia jednostkę organizacyjną mającą osobowość prawną

-przykładami takich osób prawnych są:

a) państwowe uczelnie wyższe

b) banki państwowe

c) przedsiębiorstwa państwowe

2) System koncesyjny  jednostka organizacyjna tworzona jest przez inicjatorów (założycieli), którymi mogą być osoby fizyczne lub osoby prawne, ale do powstania osoby prawnej wymagana jest zgoda właściwego organu

-przykładami takich osób prawnych są niepubliczne uczelnie wyższe

3) System normatywny  polega na określeniu w akcie normatywnym w sposób generalny dla konkretnego rodzaju jednostek organizacyjnych przesłanek, od zaistnienia których zależy uzyskanie osobowości prawnej

-kontrola zachowania przesłanek jest dokonywana w systemie rejestracji poszczególnych rodzajów osób prawnych

-przykładami takich osób prawnych są:

a) osoby prawne prawa handlowego

b) spółdzielnie

c) związki zawodowe

d) związki pracodawców

4

art. 37 KC

) Nabycie osobowości prawnej  jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru

-wpis taki ma charakter konstytutywny

§3. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSÓB PRAWNYCH

-osoba prawna uzyskuje zdolność prawną z chwilą powstania i zachowuje ją aż do ustania osobowości prawnej

-osobowość prawną jednostka uzyskuje z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru

-od chwili powstania osoba prawna może być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego

-osoba prawna nabywa prawa i zaciąga obowiązki we własnym imieniu

§4. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

-zdolność do czynności prawnych osób prawnych powstaje z momentem uzyskania przez nie zdolności prawnej

-nie występują okoliczności, które ograniczają lub wyłączają zdolność do czynności prawnych

-zdolność do czynności prawnych realizowana jest przez jej organ lub organy

-jest to tzw. teoria organów

-działania organów uznawane są za działania samej osoby prawnej

-podmiotem stosunków cywilnoprawnych wynikłych z takich działań jest osoba prawna

-dla wielu osób prawnych charakterystyczna jest tzw. reprezentacja łączna

-polega na przyjmowaniu i składaniu oświadczeń woli, dokonywaniu czynności prawnych przez współdziałanie kilku osób (np. w przypadku spółdzielni)

-osoba prawna może posługiwać się przedstawicielem lub pełnomocnikiem

-przedstawiciel/pełnomocnik jest odrębnym od osoby prawnej podmiotem, w przeciwieństwie do organu, który mieści się w strukturze osoby prawnej

-brak organu powoduje jednak, że osoba prawna nie może uczestniczyć w stosunkach cywilnoprawnych, osoba prawna nie musi mieć pełnomocnika

§5. RODZAJE OSÓB PRAWNYCH

1. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne

-

art. 44¹ KC

podstawowym kryterium wyróżnienia Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych jest źródła pochodzenia majątku tych podmiotów

-mienie państwowe zostało podzielone pomiędzy Skarb Państwa a państwowe osoby prawne

1) Skarb Państwa  podmiot praw i obowiązków w zakresie mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych

-SP działa poprzez składające się na jego strukturę jednostki organizacyjne (tzw. stationes fisci)

-mieniem SP gospodarują i w obrocie cywilnoprawnym reprezentują SP kierownicy urzędów państwowych, organy administracji publicznej, jednostki i zakłady budżetowe

-czynności procesowe w imieniu Skarbu Państwa podejmuje Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

-PG dokonuje zastępstwa procesowego wszystkich jednostek organizacyjnych wchodzących w skład SP

-zastępstwo jest obowiązkowe w postępowaniu przed Sądem Najwyższym

-PG bierze udział w postępowaniu przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi, jeżeli wartość przedmiotu sprawy przekracza 1 000 000zł

-PG może przyjąć zastępstwo w każdej sprawie, jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw i interesów SP (czyni to z urzędu lub na wniosek organu państwowej jednostki organizacyjnej)

-SP nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych

-jednak majątek po zlikwidowanej osobie prawnej nabywa Skarb Państwa

2) Państwowe osoby prawne  posiadają wyodrębniony majątek, za pomocą którego wykonują swoje zadania i którym odpowiadają za swoje zobowiązania

-mienie, które posiadają należy do Skarbu Państwa

- SP przejmuje zyski pochodzące z działalności innych państwowych osób prawnych oraz nabywa majątek po zlikwidowanej państwowej osobie prawnej

-zadania gospodarcze w sferze prawa cywilnego realizują różnego rodzaju państwowe osoby prawne, np.

1) przedsiębiorstwa państwowe

2) państwowe osoby prawne powoływane na podstawie indywidualnych ustaw, np. NBP

-niektóre państwowe osoby prawne powołane są przede wszystkim do pełnienia funkcji publicznych, a osobowość prawną posiadają po to, by wspomagać realizację swoich zadań poprzez działalność gospodarczą, np. szkoły wyższe

2. Jednostki samorządu terytorialnego

-istotną cechą jednostek samorządu terytorialnego jest ich osobowość prawna, a także wyodrębnienie majątkowe (przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe)

-jednostki te wykonują zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej

-realizacja tych zadań następuje za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych tych jednostek

-samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jest chroniona sądownie

1) Gminy  gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego i tym samym posiada osobowość prawną z mocy Konstytucji oraz art. 2 ust. 2 ustawy o samorządzie gminy mm z 1990r.

-uzyskanie przez nią osobowości prawnej nie wymaga rejestracji

-pełni ona 2 role:

1) władzy publicznej na swoim terytorium

2) podmiotu prawa cywilnego

-posiada własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych (i na odwrót)

-nie ma wyodrębnionego systemu organów, które miałyby wyłączne kompetencje w sferze stosunków cywilnoprawnych

-oświadczenia woli w tym zakresie składa jednoosobowo wójt lub działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta (samodzielnie lub łącznie z inną upoważnioną osobą)

-gmina może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, które są wyposażone w odrębną osobowość prawną

2) Związki międzygminne  nabywają osobowość prawną po zarejestrowaniu w specjalnym rejestrze

-nie mają wyodrębnionego systemu organów, przez które działają w sferze stosunków cywilnoprawnych

-organem wykonawczym jest zarząd, którego kompetencje określa statut związku

3) Powiat  lokalna wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium

-wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność

-posiada osobowość prawną

-może bezpośrednio występować w stosunkach cywilnoprawnych i dysponować należącym do niego mieniem

-oświadczenia woli w imieniu powiatu składają:

a) dwaj członkowie zarządu

lub

b) jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd

-mogą być powoływane powiatowe osoby prawne, które posiadają własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania

4) Województwo  regionalna wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy największej jednostki podziału zasadniczego kraju

-posiada osobowość prawną i własne mienie, którym dysponuje samodzielnie

-oświadczenia woli w imieniu województwa składają marszałek województwa i jedne członek zarządu, chyba że staut województwa stanowi inaczej

-wojewódzkimi osobami prawnymi są również samorządowe jednostki organizacyjne i osoby prawne, które tworzą na podstawie odrębnych ustaw wojewodowie

3. Korporacje i fundacje

-podział na osoby prawne typu korporacyjnego i typu fundacyjnego opiera się przede wszystkim na kryterium substratu tworzącego daną jednostkę organizacyjną

KORPORACJA	FUNDACJA
SUBSTRAT
-substratem korporacji są ludzie -korporację stanowi zbiorowość osób związanych z osobą prawną stosunkiem członkowstwa i realizujących wspólny im cel gospodarczy lub inny	-substratem fundacji jest wyodrębniona masa majątkowa -z działalności fundacji korzystają osoby niebędące członkami tej osoby prawnej (tzw. destynatariusze), np. studenci otrzymujący stypendia przyznane przez fundację
LICZBA CZŁONKÓW
-jest możliwa do określenia	-fundacja służy nieokreślonej liczbie osób
ZADANIA I CELE
-zadania i cele korporacji określane są przez jej członków	- o zadaniach i celach fundacji rozstrzyga wola kreatora (fundatora, założyciela)
MAJĄTEK
-majątek korporacji tworzony jest w znacznej mierze przez jej członków	-fundację w pierwotny majątek wyposaża kreator
PRZYKŁADY
spółki prawa handlowego spółdzielnie stowarzyszenia partie polityczne	fundacje państwowe osoby prawne (w tym przedsiębiorstwa państwowe)

4. Gospodarcze i niegospodarcze osoby prawne

1) Gospodarcze osoby prawne  prowadzą profesjonalną działalność gospodarczą opartą na przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z 2004r.

-są nimi przede wszystkim spółki handlowe, przedsiębiorstwa państwowe i banki

2) Niegospodarcze osoby prawne  prowadzą działalność innego rodzaju niż ta wskazana w przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej

-klasycznym przykładem jest stowarzyszenie, ponadto do takich osób prawnych zalicza się:

-partie polityczne

-związki zawodowe

-szkoły wyższe

-kościelne osoby prawne

5. Osoby prawne prawa publicznego i osoby prawne prawa prywatnego

1) Osoby prawne prawa publicznego prawo publiczne ma na celu ochronę interesu ogólnego

-osoby prawne prawa publicznego powoływane są dla realizacji celów społecznych

-np. fundacja

-jako podmiot występujący w sferze cywilnoprawnej, podlegają one również przepisom prawa cywilnego

2) Osoby prawne prawa prywatnego  prawo prywatne ma na celu ochronę interesów indywidualnych

-osoby prawne prawa prywatnego realizują interesy prywatne

-np. spółki handlowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, przedsiębiorstwa państwowe

6. Krajowe i zagraniczne osoby prawne

Zagraniczne osoby prawne  do tych podmiotów ma zastosowanie wiele przepisów szczególnych, nie stosowanych wobec krajowych osób prawnych

-podmiotami zagranicznymi są osoby prawne z siedzibą za granicą oraz osoby prawne z siedzibą na terytorium RP, ale zależne od podmiotów zagranicznych

7. Kościelne osoby prawne

-kwestię reguluje ustawa z 1989r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej

-Kościół rządzi się w swoich sprawach własnym prawem (prawem kanonicznym)

-w skład struktury Kościoła wchodzą takie osoby prawne, jak:

a) Konferencja Episkopatu Polski f) parafie

b) metropolie g) zakony

c) archidiecezje h) Ordynat Polowy

d) diecezje i) uczelnie katolickie, w tym Katolicki Uniwersytet Lubelski

e) administratury apostolskie j) wiele innych jednostek organizacyjnych

-podobne założenia zawiera ustawa z 1991r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

-zgodnie z tą ustawą osobami prawnymi są:

a) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jako całość

b) diecezje

c) parafie

d) klasztory

e) Prawosławny Ordynat Polowy Wojska Polskiego

-zbliżony charakter mają ustawy:

1) z 1994r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej

-zgodnie z tą ustawą osobowość prawną posiada:

a) Kościół Ewangelicko-Augsburski jako całość

b) diecezje

c) parafie

d) diakonaty

2) z 1994r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej

-stanowi, że osobowość prawną posiada:

a) Kościół Ewangelicko-Reformowany jako całość

b) poszczególne parafie

-inne jednostki organizacyjne należące do tych Kościołów mogą uzyskać osobowość prawną na wniosek Konsystorzy w drodze rozporządzenia Ministra – Szefa Urzędu RM

-obok wymienionych ustaw istnieją cztery ustawy z 1995r. regulujące kwestię osobowości prawnej Kościołów:

a) Ewangelickiego-Metodystycznego

b) Chrześcijan Baptystów

c) Adwentystów Dnia Siódmego

d) Polskokatolickiego

§6. USTANIE OSOBY PRAWNEJ

-

art. 35 KC

ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy szczególne

-można wyróżnić niektóre przyczyny ustania osób prawnych:

1) wystąpienie okoliczności powodującej ustanie osobowości prawnej ex lege

-np. upływ czasu na który powołano osobę prawną

2) akt właściwego organu państwowego

-np. likwidacja państwowej osoby prawnej przez ministra właściwego ds. Skarbu Państwa

3) wola organów osoby prawnej

-np. rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wskutek uchwały wspólników

4) inkorporacja osoby prawnej

-połączenie osób prawnych polegające na przejęciu danej osoby przez inną, wskutek czego osoba przejęta traci swój byt prawny

5) unia osób prawnych

-połączenie osób prawnych, wskutek którego powstaje nowa osoba prawna, a ustają podmioty łączące się

6) podział osoby prawnej na kilka nowych osób prawnych

§7. JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEBĘDĄCE OSOBAMI PRAWNYMI,
MAJĄCE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ

-zgodnie z art. 33¹ do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych

-są to tzw. ułomne osoby prawne

-jednostkami takimi są:

• spółki jawne

• spółki partnerskie

• spółki komandytowe

• spółki komandytowo-akcyjne

• wspólnoty mieszkaniowe

-aby uznać daną jednostkę organizacyjną za objętą unormowaniem art. 33¹ KC konieczne jest wskazanie przepisu szczególnego, nadającego takiej jednostce zdolność prawną

-ustawodawca posługuje się tu sformułowaniem „[rodzaj ułomnej osoby prawnej] może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania”

-zdolność prawna wiąże się ze zdolnością sądową

-ułomna osoba prawna ponosi odpowiedzialność za zobowiązania majątkiem własnym, a także odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie

-odpowiedzialność subsydiarna oznacza, że za zobowiązania odpowiada najpierw swoim majątkiem jednostka, a dopiero gdy stanie się ona niewypłacalna, odpowiedzialność majątkami własnymi ponoszą jej członkowie

VIII. PRZEDSIĘBIORCY

§1. POJĘCIE PRZEDSIĘBIORCY

P

art. 43¹ KC

rzedsiębiorca  osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową

-przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą w formie zorganizowanego przedsiębiorstwa

-prowadzenie działalności zawodowej oznacza wykonywanie na własny rachunek zawodu (zazwyczaj „wolnego zawodu”) bez zorganizowanego przedsiębiorstwa

K

art. 22¹ KC

onsument  osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową

§2. FIRMA PRZEDSIĘBIORCY

1

art. 43² KC

. Pojęcie firmy

-przedsiębiorstwo działa pod firmą, co oznacza, że w obrodzie gospodarczym przedsiębiorca nabywając prawa i zaciągając zobowiązania, powinien posługiwać się przyjętą firmą

-również pod firma przedsiębiorca występuje w postępowaniu sądowym oraz postępowaniu administracyjnym

-

art. 43³ KC

przyjęta firma służy identyfikacji przedsiębiorcy i powinna być jawna

-firmę ujawnia się w KRS, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej

-firmy nie można identyfikować z nazwą prowadzonego przedsiębiorstwa

-obowiązuje zasada wyłączności firmy

-firma przedsiębiorcy powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku

-firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności, co do osoby przedsiębiorcy, miejsca działania i źródeł zaopatrzenia

art. 43⁴ KC

2. Firma osoby fizycznej

-przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi również występują w obrocie cywilnoprawnym pod firmą

-firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko (dotyczy to zarówno osób prowadzących działalność gospodarczą, jak i zawodową)

-do firmy można ponadto włączyć:

a) pseudonim

b) określenia wskazujące na przedmiot działalności przedsiębiorcy

c) miejsce prowadzenia działalności

d) inne określenia dowolnie dobrane

3

art. 43⁵ KC

. Firma osób prawnych

-zasadą jest, że firmę osób prawnych stanowi nazwa konkretnej osoby

-określenia nazwy dokonuje się przy założeniu osoby prawnej i podlega ona rejestracji

-firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej (może być podana w skrócie)

-forma prawna przedsiębiorstwa to np. spółka akcyjna, spółdzielnia, przedsiębiorstwo państwowe

-ponadto firma może:

a) wskazywać na przedmiot działalności lub siedzibę osoby prawnej

b) zawierać inne określenia dowolnie obrane

-

art. 43⁶ KC

wyjątkowo firma może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy

-firma oddziału osoby prawnej musi zawierać pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział”

4. Niezbywalność firmy

-

art. 43⁹ KC

firma nie może być zbyta

-firma jest traktowana jak dobro osobiste przedsiębiorcy

-przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swojej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (jest to tzw. licencja)

5

art. 43¹⁰ KC

. Ochrona firmy

-przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że działanie nie jest bezprawne

-w razie dokonanego naruszenia może on także żądać:

a) usunięcia jego skutków

b) złożenia oświadczenia/oświadczeń w odpowiedniej treści i formie

c) naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej

d) wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia

§3. FIRMA SPÓŁEK HANDLOWYCH

1) Firma spółki jawnej  powinna zawierać:

a) nazwiska lub firmy wszystkich wspólników, albo

b)nazwisko/firmę jednego wspólnika, albo

c) nazwisko/firmę kilku wspólników

oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna” (sp. j.”)

2) Firma spółki partnerskiej  powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera oraz dodatkowe oznaczenie:

a) „i partnerów”

b) „i partnerzy”

c) „spółka partnerska”

oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce

-dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp.p.”

3) Firma spółki komandytowej  powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowa” („sp.k.”)

4) Firma spółki komandytowo-akcyjnej  powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenia „spółka komandytowo-akcyjna” („S.K.A”)

5) Firma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością  może być obrana dowolnie, ale musi zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością” („spółka z o.o.” lub „sp. z o.o.”)

6) Firma spółki akcyjnej  może być obrana dowolnie, musi jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka akcyjna” („S.A.”)

§4. PRZEDSIĘBIORSTWO

-słowo przedsiębiorstwo używane jest w tekstach prawnych w co najmniej 3 znaczeniach:

1) na oznaczenie jakiś podmiotów prawa cywilnego, np. przedsiębiorstwo państwowe w ustawie z 1981r. o przedsiębiorstwach państwowych

2) na oznaczenie jakiejś działalności, np. zwrot „w zakresie działalności przedsiębiorstwa”

3) na oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego, np. art. 55¹, 52¹, 75¹

1. Pojęcie przedsiębiorstwa

-art. 55¹ KC stanowi, iż przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej

-pojęcie obejmuje wartości, które wpływają dodatnio na wartość rynkowa przedsiębiorstwa, lecz nie mogą być przedmiotem obrotu w oderwaniu od zorganizowanego kompleksu majątkowego, np. lokalizacja, dobra renoma

-przedsiębiorstwo jest jednym przedmiotem prawa, a nie zbiorem odrębnych praw

-jego zbycie może nastąpić w drodze jednej czynności prawnej

2. Gospodarstwo rolne

-normy prawne traktują je inaczej niż przedsiębiorstwo, ze względu na szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną gospodarstw rolnych

-za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego

-gospodarstwo nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu prawnego, nie można go zbyć jedną czynnością prawną

3. Zbycie przedsiębiorstwa

-czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z samej czynności bądź z przepisów szczególnych

-ta zasada odnosi się również do innych czynności, np. dzierżawa, ustanowienie użytkowania

Zbycie przedsiębiorstwa  jest to czynność kazualna wskazana w stosunku zobowiązaniowym wiążącym strony

-kauzę wskazuje czynność zobowiązująco-rozporządzająca, np. sprzedaż, darowizna

-z mocy prawa skutki mogą być rozdzielone

-strony mogą najpierw zawrzeć umowę zobowiązującą tylko do zbycia przedsiębiorstwa, a dopiero po wykonaniu podjętego zobowiązania rozporządzić przedsiębiorstwem, przenosząc je na nabywcę

-umowa ta obejmuje jeden przedmiot

-następstwem zbycia przedsiębiorstwa jest przeniesienie praw podmiotowych do poszczególnych składników przedsiębiorstwa objętych jego strukturą (zakres składników określa art. 55¹)

Forma zbycia  zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania może być dokonane w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym

-forma jest zastrzeżona pod sankcją nieważności

-cała umowa o zbycie przedsiębiorstwa pod sankcją nieważności powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego

-zbycie, wydzierżawienie, ustanowienie użytkowania powinno być wpisane do odpowiedniego rejestru, jeżeli przedsiębiorca jest w nim ujawniony

4. Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem zbytego przedsiębiorstwa

Przejęcie długu przez nabywcę przedsiębiorstwa  umowa o zbycie przedsiębiorstwa nie powoduje przejęcia długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (nie są one składnikami przedsiębiorstwa)

-nie istnieje żadna przeszkoda, by w umowie o zbycie przedsiębiorstwa lub w odrębnej umowie zbywca i nabywca przedsiębiorstwa uregulowali kwestię długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa

-jeżeli tego nie uczynią, zbywca przedsiębiorstwa nadal odpowiada za zaciągnięte przez siebie zobowiązania

Solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa  art. 55⁴ stanowi, że nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa/gospodarstwa rolnego, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach

-jest to tzw. kumulatywne przystąpienie do długu

IX. PRZEDSTAWICIELSTWO

§1.POJĘCIE PRZEDSTAWICIELSTWA

-

art. 95 KC

cywilnoprawną instytucją służącą dokonywaniu czynności prawnych imieniu podmiotu, gdy ten nie może lub nie chce działać sam, jest przedstawicielstwo

-polega ono na dokonaniu przez jedną osobę (przedstawiciela) w imieniu innej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej (złożeniu lub przyjęciu oświadczenia woli)

-jeżeli czynność ta mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela, wówczas wywołuje bezpośrednio dla reprezentowanego

Cechy przedstawicielstwa:

1) czynności prawnej dokonuje przedstawiciel – składa lub przyjmuje on oświadczenie woli

2) przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego – przedstawiciel powinien w sposób wyraźny lub dorozumiany wskazać osobę na rzecz której dokonuje czynności prawnej

3) przedstawiciel musi mieć odpowiednie umocowanie do działania i dokonywać czynności prawnych w granicach tego umocowania

4) czynność prawna przedstawiciela wywołuje bezpośredni skutek w sferze prawnej reprezentowanego

-warunkiem skutecznego przedstawicielstwa jest zdolność przedstawiciela do reprezentowania

-zdolność ta wyraża się w zdolności do czynności prawnej:

a) pełnej – w przypadku przedstawiciela ustawowego

b) co najmniej ograniczonej – w przypadku pełnomocnictwa

-za pośrednictwem przedstawiciela można dokonać w zasadzie każdej czynności prawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej lub właściwość samej czynności prawnej stoi temu na przeszkodzie, np. nie można sporządzić ani odwołać testamentu przez przedstawiciela

D

art. 95 §2 KC

ziałanie w cudzym imieniu à polega na tym, że ktoś (przedstawiciel) dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności prawnej, która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sferze prawnej (reprezentowanego), np.

Przedstawiciel (P) kupuje w imieniu Reprezentowanego (R) samochód od Osoby Trzeciej (T), to stroną umowy jest od chwili zawarcia R à umowa wiąże R i T

-aby działanie przedstawiciela osiągnęło zamierzony rezultat (skutek prawny) pomiędzy reprezentowanym a osobą trzecią , przedstawiciel musi mieć stosowne umocowanie

-jest to kompetencja przysługująca przedstawicielowi z mocy ustawy lub oświadczenia woli reprezentowanego

-jest to kompetencja do dokonywania ze skutkiem dla reprezentowanego określonych czynności prawnych

-umocowanie może dotyczyć każdej czynności prawnej, chyba że ma ona ściśle osobisty charakter

-umocowanie wywołuje dla reprezentowanego stan związania

-polega on na tym, że reprezentowany nie może zapobiec powstaniu w swojej sferze prawnej skutków czynności dokonanej przez przedstawiciela w granicach przysługującej mu kompetencji

§2. PRZEDSTAWICIELSTWO A INSTYTUCJE ZBLIŻONE

Zastępca pośredni  nie jest on przedstawicielem

-dokonuje on czynności prawnej działając we własnym imieniu, lecz na rachunek innej osoby

-zastępca pośredni nabywa określone prawa lub zaciąga zobowiązania, a następnie przenosi te prawa lub obowiązki na osobę, w której interesie działał

-zastępca pośredni nie musi ujawniać osoby, na której rachunek nabywa prawa lub zaciąga zobowiązania

Komisant  jest to zastępca pośredni

-na podstawie umowy komisu zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta)

-komisant działając we własnym imieniu nabywa określoną rzecz, a następnie przenosi własność tej rzeczy na komitenta, otrzymując za to wynagrodzenie w formie prowizji

Posłaniec  nie jest przedstawicielem

-nie składa on samodzielnego oświadczenia woli, a jedynie przenosi przygotowane już oświadczenie innej osoby do określonego adresata

-nie musi on posiadać zdolności do czynności prawnych

-zniekształcenie oświadczenia woli przez posłańca wywołuje takie same skutki jak błąd przy złożeniu oświadczenia

-przykładem posłańca jest poczta

Organ osoby prawnej  nie jest przedstawicielem

-nie jest samodzielnym podmiotem, znajduje się w strukturze osoby prawnej

-jego działania uważa się za działania samej osoby prawnej, nie występują tu zatem 2 podmioty (przedstawiciel i reprezentowany)

Prowadzący cudze sprawy bez zlecenia (negotiorum gestor)  działa on podobnie jak pełnomocnik, tzn. w cudzym imieniu i na cudzy rachunek, ale nie dysponuje wyraźnym umocowaniem

-powinien on działać z korzyścią dla osoby, której sprawę prowadzi i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, zachowując przy tym należytą staranność

Powiernik  nie jest przedstawicielem

-powiernikiem jest np. nabywca rzeczy ruchomej w celu zabezpieczenia udzielonego kredytu

-kredytobiorca przenosi własność rzeczy ruchomej na kredytodawcę (powiernika), przy czym strony uzgadniają, że po spłacie kredytu własność rzeczy zostanie ponownie przeniesiona na zbywcę

Osoba faktycznie tylko pomagająca przy dokonywaniu czynności prawnych  takie osoby występują w szczególności przy zawieraniu umów

Osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu  (np. dzierżyciel)

-czynności przez niego dokonane liczą się tak, jakby dokonał ich podmiot zastąpiony

Podpisujący dokument in blanco  wyraża on zgodę na wypełnienie dokumentu przez inną osobę

-nie występuje ona jednak w roli przedstawiciela, ponieważ treść dokumentu zawiera oświadczenie woli osoby podpisującej

Osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli  np. przyjmowanie ofert

-sama nie dokonuje czynności prawnej i dlatego nie jest przedstawicielem osoby

§3. RODZAJE PRZEDSTAWICIELSTWA

-art. 96 KC pozwala rozróżnić 2 rodzaje przedstawicielstwa:

a) przedstawicielstwo ustawowe

b) pełnomocnictwo

-przedstawicielstwo przybiera jedną z 2 form:

a) przedstawicielstwo czynne – polega na złożeniu przez przedstawiciela oświadczenia woli w imieniu reprezentowanego

b) przedstawicielstwo bierne – polega na odbiorze w imieniu reprezentowanego oświadczenia woli składanego przez osobę trzecią

Przedstawicielstwo ustawowe  źródłem umocowania przedstawicielstwa jest zdarzenie cywilnoprawne takie, jak ustawa, orzeczenie sądu

-ustawa może określać zdarzenie lub stosunek prawny, z którego wynika przedstawicielstwo ustawowe albo upoważniać określony organ państwowy właściwy do ustanawiania przedstawicielstwa ustawowego

• art. 98 KRO – rodzice z mocy ustawy są przedstawicielami małoletniego dziecka

• art. 866 KC – każdy wspólnik spółki cywilnej umocowany jest do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw

• art. 29 KSH – każdy wspólnik spółki jawnej na prawo reprezentować spółkę

• art. 145 KRO – stosunek przedstawicielstwa powstaje poprzez orzeczenie sądu o ustanowieniu opieki

• art. 178 KRO – kuratela

• art. 203 KC – orzeczenie sądu wyznacza zarządcę rzeczy wspólnej

-zakres umocowania przedstawiciela ustawowego określają właściwe przepisy lub na ich podstawie czynią to sądy

Pełnomocnictwo  źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli, czynność prawna mocodawcy

-czynność ta określa zakres umocowania

§4. PEŁNOMOCNICTWO

1. Udzielenie pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo  przedstawicielstwo, w którym źródłem umocowania przedstawiciela do działania w imieniu reprezentowanego jest oświadczenie woli reprezentowanego

Pełnomocnik  przedstawiciel

Mocodawca  reprezentowany

-udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną o charakterze upoważniającym

-czynność kreuje po stronie adresata kompetencje do podejmowania czynności ze skutkiem prawnym bezpośrednio dla mocodawcy

-oświadczenie woli powinno być złożone pełnomocnikowi, nie jest wymagane przejęcie przez niego pełnomocnictwa

-

art. 100 KC

przesłanką udzielenia skutecznego prawnie pełnomocnictwa jest posiadanie przez mocodawcę zdolności do czynności prawnych wymaganych dla danej czynności, która ma być podjęta przez pełnomocnika

-pełnomocnik musi mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych

-pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie w sposób:

a)wyraźny

art. 99 KC

b) dorozumiany (per facta concludentia)

-istnieją wyjątki od tej zasady:

1) w przypadku czynności ad solemnitatem forma pełnomocnictwa uzależniona jest od formy tej czynności

-jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest forma szczególna, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie

-np. Jeżeli pełnomocnik ma zawrzeć umowę zobowiązującą do przeniesienia własności nieruchomości, pełnomocnictwo powinno być udzielone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności

2) pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie

3) pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym

2. Rodzaje pełnomocnictwa

-ze względu na zakres udzielonego pełnomocnictwa można wyróżnić:

art. 98 KC

a) pełnomocnictwo ogólne

b) pełnomocnictwo rodzajowe

c) pełnomocnictwo szczególne

Pełnomocnictwo ogólne  określając pełnomocnictwo ogólne ustawodawca nie wskazuje wyraźnie czynności prawnych, jakie może dokonać pełnomocnik legitymujący się pełnomocnictwem ogólnym

-dotyczy ono czynności zwykłego zarządu, czyli zwykłe, codzienne czynności zarządu majątkiem

-np. umocowanie do pobierania czynszu z tytułu najmu lub dzierżawy, pełnomocnictwo do prowadzenia bieżącej rachunkowości

-pełnomocnictwem takim może dysponować np. zarządca rzeczy stanowiącej przedmiot współwłasności

-pełnomocnictwo ogólne dla zachowania swojej ważności wymaga zachowania formy pisemnej

• Prokura  rodzaj pełnomocnictwa ogólnego

-prokura udzielana jest przez przedsiębiorcę prokurentowi

-prokura upoważnia prokurenta do czynności zwykłego zarządu, a także czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa

-do czynności przekraczających zwykły zarząd należą m.in. wytaczanie powództw, obciążanie i zbycie nieruchomości

Pełnomocnictwo rodzajowe  określa daną kategorię czynności prawnych, które mogą być dokonywane przez pełnomocnika, np. pełnomocnictwo do zawierania umów o pracę w imieniu spółki

-ustanawiane jest wówczas, gdy pełnomocnik ma dokonywać czynności prawnych przekraczających zwykły zarząd, a zatem czynności, których bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie/obciążenie/zniesienie prawa lub zmiana przeznaczenia rzeczy

Pełnomocnictwo szczególne  przepis szczególny może przewidywać obowiązek udzielenia pełnomocnictwa szczególnego do podjęcia tylko indywidualnie oznaczonych czynności prawnych, np. zawarcia umowy sprzedaży konkretnej nieruchomości

-również mocodawca może upoważnić swojego reprezentanta do dokonania jednej, wskazanej czynności

Domniemanie pełnomocnictwa  pełnomocnictwo domniemane ma zastosowanie tylko w sytuacjach określonych w ustawie

• art. 97 KC – z art. wynika domniemanie, że osoba funkcjonująca w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności jest umocowana do dokonywania czynności zwykle tam dokonywanych z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa

-dzięki temu np. klient sklepu nie musi ustalać, czy osoba z którą zawarł umowę jest faktycznie umocowana do reprezentowania prowadzącego przedsiębiorstwa

-skutki umowy zawartej przez pracownika są bezwzględnie przypisane przedsiębiorcy

-konsekwencje te nie będą miały miejsca, gdy kontekst sytuacyjny jednoznacznie wskazuje na to, że osoba obsługująca klientów nie występuje w roli przedstawiciela przedsiębiorcy (np. gdy taka informacja jest umieszczona na tablicy w sali obsługi klienta)

• art. 734 §2 KC – zlecenie obejmuje umocowanie do wykonywania czynności w imieniu dającego zlecenie

-zleceniobiorca staje się ex lege pełnomocnikiem zleceniodawcy

• art. 29 KRO – małżonkowie mogą reprezentować siebie wzajemnie, bez pełnomocnictwa, w sprawach zwykłego zarządu w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków

Liczba pełnomocników  ustawodawca nie ogranicza liczby możliwych do ustanowienia pełnomocników

-możliwe jest zatem ustanowienie kilku pełnomocników:

a) pełnomocnictwo rozłączne – pełnomocnictwo umożliwia samodzielne działanie każdemu z pełnomocników

b) pełnomocnictwo łączne – pełnomocnicy muszą działać wspólnie

3

art. 108 KC

. Czynności prawne „z samym sobą”

-pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej dokonywanej w imieniu mocodawcy, a także nie może reprezentować obu stron czynności prawnych

-od tej zasady przewidziane są 2 wyjątki:

1) gdy zezwala na to treść pełnomocnictwa, tzn. gdy mocodawca zgodził się na takie działanie pełnomocnika

2) gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy

-zakaz czynności „z samym sobą” obejmuje przedstawiciela ustawowego, z wyjątkiem wypadków, gdy czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz reprezentowanego

4. Substytucja

-ustanawianie przez pełnomocnika dalszych pełnomocników (substytutów), jest możliwe tylko wtedy, gdy kompetencja taka wynika z:

a) treści pełnomocnictwa – jeżeli mocodawca upoważnił pełnomocnika do powoływania innych pełnomocników

b) ustawy

c)stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa

5

art. 103 KC

. Pełnomocnik rzekomy (falsus procurator)

Pełnomocnik rzekomy  osoba, która działa w cudzym imieniu, nie legitymując się stosownym umocowaniem lub przekraczając granice udzielonego umocowania

-taki pełnomocnik nie może zasadniczo swoim działaniem wywołać skutków w sferze prawnej reprezentowanego

-ważność umowy zawartej przez pełnomocnika rzekomego zależy od potwierdzenia jej przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta

-do chwili potwierdzenia umowy skutki prawne umowy pozostają w zawieszeniu (bezskuteczność zawieszona)

-aby usunąć stan niepewności, druga strona może wyznaczyć reprezentowanemu odpowiedni termin do potwierdzenia umowy

-potwierdzenie umowy powoduje związanie reprezentowanego skutkami czynności prawnej od chwili jej dokonania, a więc ze skutkiem ex tunc

-negatywne stanowisko reprezentowanego lub bezskuteczny upływ terminu do potwierdzenia, czynią umowę nieważną

-jeżeli mocodawca nie potwierdzi umowy, wówczas na pełnomocniku rzekomym ciążą obowiązki:

1) zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy (np. wydać rzecz, zwrócić kwotę uiszczoną tytułem ceny

2) naprawienie szkody, którą poniósł niedoszły kontrahent przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu (odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umowy)

-

art. 104 KC

jednostronna czynność prawna rzekomego pełnomocnika dotknięta jest sankcją nieważności bezwzględnej

-jeżeli jednak ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, czynność taka, podobnie jak umowa rzekomego pełnomocnika, może być potwierdzona przez reprezentowanego

O

art. 105 KC

chrona osób trzecich  na szczególną ochronę przed działaniami rzekomego pełnomocnika zasługują osoby, które dokonały czynności prawnej w uzasadnionym obiektywnie przekonaniu, że przedstawiciel jest właściwie umocowany

-odnosi się to do sytuacji, gdy pełnomocnik już po wygaśnięciu pełnomocnictwa dokona czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania

-taka czynność jest ważna i wiąże reprezentowanego, chyba że druga strona działała w złej wierze, tj. wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć o wygaśnięciu umocowania

-mocodawca może zapobiec takim działaniom pełnomocnika, ponieważ przysługuje mu roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa po wygaśnięciu umocowania

-mocodawca może domagać się naprawienia szkody wyrządzonej działaniem rzekomego pełnomocnika

6. Ustanie pełnomocnictwa

-wygaśnięcie pełnomocnictwa powodują:

1) przyczyny wskazane w treści samego pełnomocnictwa

-pełnomocnictwo może określać termin, na jaki zostało udzielone

-może ono również dotyczyć tylko 1 czynności i wówczas wygasa po dokonaniu tej czynności

-jeżeli pełnomocnictwo służy wykonaniu stosunku podstawowego, wówczas jego ustanie pozbawia pełnomocnictwo sensu

2) odwołanie pełnomocnika

-mocodawca może odwołać pełnomocnictwo w każdym czasie i bez podania uzasadnienia

-odwołanie musi być zakomunikowane pełnomocnikowi

-może być dokonane w dowolnej formie, nawet gdy przepisy przewidują szczególną formę dla ustanowienia pełnomocnictwa

3) śmierć pełnomocnika lub mocodawcy

-mocodawca może zastrzec, że pełnomocnictwo nie wygasa w takiej sytuacji

-wówczas w miejsce zmarłego pełnomocnika/mocodawcy wstępują jego spadkobiercy

4) likwidacja osoby prawnej

-wywiera skutki analogiczne do śmierci osoby fizycznej

5) zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika

6) utrata zdolności do czynności prawnej przez pełnomocnika

-ograniczenie zdolności do czynności prawnej nie powoduje natomiast wygaśnięcia pełnomocnictwa

7) wygaśnięcie stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (np. umowa o pracę), jeżeli pełnomocnictwo służyło wykonywaniu obowiązków wynikających z tego stosunku

§5. PROKURA

1. Pojęcie prokury

Prokura  specyficzny rodzaj pełnomocnictwa, posiadający następujące cechy:

1

art. 109¹ KC

) prokurenta może umocować jedynie pewna grupa podmiotów – przedsiębiorcy podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców

2) zakres umocowania wynika z ustawy – nie wynika on z woli reprezentowanego

3) prokura ma szerokie granice umocowania, szersze niż zwykłe pełnomocnictwo

-do prokury można stosować uzupełniająco przepisy o pełnomocnictwie, chyba, że byłoby to sprzeczne z jej naturą lub funkcjami

2. Udzielenie prokury

-udzielenie prokury następuje w drodze jednostronnej czynności prawnej o charakterze upoważniającym, dokonanej przez ściśle określoną grupę podmiotów do tego upoważnionych

-

art. 109² KC

prokury może udzielić wyłącznie przedsiębiorca (każdy podmiot podlegający obowiązkowemu wpisu do rejestru przedsiębiorców)

-ustawodawca wprowadził 2 ograniczenia co do osoby prokurenta:

1) musi być on osobą fizyczną

2) musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych (osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona)

-udzielenie prokury wymaga zwykłej formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 109²)

-przedsiębiorca ma obowiązek zgłosić fakt udzielenia prokury do rejestru przedsiębiorców

art. 109⁸ KC

-zgłoszenie powinno określać rodzaj udzielonej prokury

-w przypadku prokury łącznej w zgłoszeniu należy wskazać także sposób jej wykonywania

-do zgłoszenia powinien być dołączony wzór podpisu prokurenta (art. 109⁹)

3. Zakres umocowania prokury

-prokura obejmuje generalne umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa

-chodzi tu o czynności związane z prowadzeniem każdego przedsiębiorstwa, nie tylko z prowadzeniem przedsiębiorstwa konkretnego przedsiębiorcy

-prokurent jest umocowany do dokonywania czynności sądowych i materialnoprawnych

-prokurent może reprezentować przedsiębiorcę przed wszystkimi sądami i organami państwowymi

-w niektórych przepisach ustawodawca jednoznacznie ogranicza zakres umocowania prokurenta:

art. 109³ KC

1) prokura nie obejmuje umocowania do dokonania następujących czynności prawnych:

a) zbycie przedsiębiorstwa lub nieruchomości

b) oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania

c) obciążenie nieruchomości

-do dokonania tych czynności w imieniu przedsiębiorcy niezbędne jest udzielenie prokurentowi pełnomocnictwa szczególnego

-oczywiście przedsiębiorca może powołać oddzielnego pełnomocnika do wykonywania tych czynności

2) zakaz przeniesienie prokury

-niedopuszczalnym jest ustanawianie przez prokurenta dalszych prokurentów

-

art. 109⁶ KC

jest to zakaz bezwzględny, którego nie może usunąć odmienna wola przedsiębiorcy

-prokurent może ustanowić pełnomocnika – kompetencja podlega podwójnemu ograniczeniu:

• pełnomocnictwo może dotyczyć jedynie dokonania poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności (niemożliwe jest ustanowienie pełnomocnictwa ogólnego)

• udzielając pełnomocnictwa, prokurent jest zobowiązany zakresem własnego umocowania, tzn. że pełnomocnictwo szczególne lub rodzajowe może dotyczyć wyłącznie takich czynności, których dokonywanie jest objęte zakresem prokury

3) ograniczenia wynikające z udzielenie prokury łącznej lub oddziałowej

-sam przedsiębiorca nie może ograniczać umocowania prokurenta ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej

4. Szczególne rodzaje prokury

-

art. 109⁴ KC

wyróżnia się prokurę łączną i prokurę oddziałową

Prokura łączna  ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorca powołuje kilku prokurentów i zastrzega, iż prokurenci ci będą działać łącznie

-w przeciwnym wypadku każdy z prokurentów może działać samodzielnie

-udzielając prokury łącznej, mocodawca może zastosować różne warianty koniecznego współdziałania prokurentów

-w ramach prokury łącznej każdy z prokurentów jest zawsze umocowany do samodzielnego odbioru świadczeń i pism kierowanych do przedsiębiorcy

Prokura oddziałowa  jest to prokura ograniczona jedynie do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa

-prokura oddziałowa ma na celu zwiększenie ochrony interesów przedsiębiorcy

5. Ustanie prokury

art. 109⁷ KC główne zdarzenia prawne powodujące wygaśnięcie prokury:

1) odwołanie prokury

-prokura może być odwołana w każdym czasie i bez podania uzasadnienia

2) zdarzenia związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy:

-wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru

-ogłoszenie upadłości

-otwarcie likwidacji

-przekształcenie przedsiębiorcy

-śmierć przedsiębiorcy lub utrata przez niego zdolności do czynności prawnej nie powoduje wygaśnięcia prokury

3) śmierć prokurenta

4) zrzeczenie się prokury przez prokurenta

X. PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego  przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zawsze zachowanie się podmiotów, a niekiedy także obiekty materialne lub niematerialne, na które skierowane jest zachowanie się osób

§1. RZECZY

Rzeczy  są nimi tylko przedmioty materialne

-

art. 45 KC

rzeczami są przedmioty, które wskutek wyodrębnienia z natury mogą mieć charakter dóbr samoistnych

-rzeczy mogą być samoistnym przedmiotem stosunków prawno rzeczowych lub zobowiązaniowych

-rzeczami nie będą dobra niematerialne, np. dobra osobiste, różne postaci energii

wyodrębnione przedmioty materialne mogą być wyjęte z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych lub w interesie publicznym (tracą właściwość rzeczy w rozumieniu cywilnoprawnym, tzw. res extra commercium)

-rzeczami nie są np. zwłoki, odłączone części ludzkiego ciała (komórki, tkanki, narządy i krew)

-zwierzęta podlegają dereifikacji, tzn. przestają być uznawane za rzeczy

-ustawa z 1997r. o ochronie zwierząt stanowi, że zwierzę nie jest rzeczą

-w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie, stosuje się jednak przepisy dotyczące rzeczy, np. przepisy cywilnoprawne dotyczące prawa własności i obrotu zwierzętami

1. Klasyfikacja rzeczy

1) Rzeczy ruchome i nieruchome

-podział na rzeczy ruchome i nieruchome jest podziałem rozłącznym i zupełnym

ustawodawca definiuje tylko czym są nieruchomości

-rzeczy które nie mają cech nieruchomości, zalicza się do rzeczy ruchomych

A

Art. 46 §1 KC

rt. 46 KC wyróżnia 2 rodzaje nieruchomości, które wypełniają cały zakres tego pojęcia:

1) grunty (tzw. nieruchomości gruntowe)

2) budynki (tzw. nieruchomości budynkowe

3) części budynków (tzw. nieruchomości lokalowe)

Grunty  części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności

-grunt nie jest stałą jednostką przestrzenną, lecz pojęciem konwencjonalnym

-liczba gruntów na terytorium państwa ulega zmianom (podział, nabywanie i łączenie gruntów)

-do gruntu należy przestrzeń znajdująca się nad i pod jego powierzchnią, ale w granicach określonych przez jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie

G

Art. 46¹ KC

runty rolne  swoisty rodzaj gruntów, wyróżniany na podstawie kryterium funkcjonalnego

-pojęcie t odnosi się do nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie, w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej

B

Art. 46 §1 KC

udynki  budynki, które nie są trwale związane z gruntem (np. kioski) nie stanowią części składowej gruntu, a zatem mają statut ruchomości

-budynki związane z gruntem trwale, stanowią część składową gruntu i dzielą jego los

-wyjątkowo budynki mogą być odrębnymi nieruchomościami (nieruchomościami budynkowymi)

-wówczas, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności

Części budynków  wyjątkowo części budynków trwale związanych z gruntem maja charakter samodzielnych nieruchomości wtedy, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu i budynku przedmiot własności, np. lokal mieszkalny

2) Rzeczy w obrocie i wyłączone z obrotu

Rzeczy w obrocie (res in commercio)  materialne przedmioty dopuszczone przez ustawodawcę do cywilnoprawnej wymiany oraz ustanawiania na nich praw

Rzeczy wyłączone z obrotu (res extra commercium)  nie mogą stanowić przedmiotu praw rzeczowych oraz nie mogą być elementami stosunków zobowiązaniowych

-takimi rzeczami wyłączonymi są np. ludzkie zwłoki oraz odłączone od ciała człowieka narządy, tkanki i komórki

3) Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku

Rzeczy oznaczone co do tożsamości  rzeczy o wyeksponowanych cechach indywidualnych, np. samochód osobowy marki Ford o numerze rejestracyjnym DW 2124

-są przedmiotem stosunków zobowiązaniowych i prawno rzeczowych

-nieruchomości są zawsze rzeczami oznaczonymi co do tożsamości

Rzeczy oznaczone co do gatunku  określane są wg cech rodzajowych

-np. samochód osobowy, koń wyścigowy

5) Rzeczy podzielnie i niepodzielne

Rzeczy podzielne  rzeczy, które da się podzielić bez istotnej zmiany samego przedmiotu lub jego wartości

Rzeczy niepodzielne  rzeczy, których nie da się podzielić bez istotnej zmiany samego przedmiotu lub jego wartości

2. Części składowe rzeczy

-w obrocie cywilnoprawnym występują:

a) rzeczy proste, np. kartka papieru

b) rzeczy złożone, np. zegarek, samochód

-tylko w stosunku do rzeczy złożonych można mówić o ich częściach składowych

Część składowa rzeczy  wszystko, co może być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości rzeczy albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego

-rzecz z częścią składową pozostają w związku:

a) fizycznym – polega na tym, że część składowa rzeczy jest trwałe związana z rzeczą złożoną, co powoduje, że nie może być oddzielona od rzeczy bez istotnego przekształcenia całości lub przedmiotu odłączonego

b) funkcjonalnym – polega na tym, rzecz złożona bez części składowej nie mogłaby spełniać przypisanej jej funkcji

-części składowe bywają elementami nieruchomości i ruchomości

Części składowe nieruchomości

-do składowych części gruntu należą budynki i inne urządzenia trwale związane z gruntem oraz drzewa i rośliny od chwili zasadzenia/zasiania

-pojęcie części składowych rzeczy zostało ograniczone w następujący sposób:

1) budynki lub ich części nie są częściami składowymi gruntu, ale samoistnymi nieruchomościami w przypadkach, gdy z mocy przepisów szczególnych stały się przedmiotem odrębnej własności

2) drzewa i inne rośliny są odrębnymi rzeczami ruchomymi w razie, gdy przepisy szczególne przewidują, że stanowią one samoistny przedmiot własności, np. art. 279 KC

3

Art. 49 §1 KC

) urządzenia służące do odprowadzania lub doprowadzania wody, gazu, pary, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne (np. rurociągi naftowe) nie należą do części składowych nieruchomości, jeśli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu

-za część składową nieruchomości uważa się również prawo związane z jej własnością, np. służebność gruntowa

Konsekwencje prawne wyróżnienia części składowych

-część składowa nie może być odrębnym przedmiotem prawa własności oraz innych praw rzeczowych

-np. nie można przenieść osobno własności części składowej rzeczy, skoro wchodzi ona w zakres własności całej rzeczy

-część składowa może być przedmiotem stosunków zobowiązaniowych, np. najem niewyodrębnionego prawnie lokalu)

-części składowe nieruchomości są zasadniczo objęte hipoteką, również po ich odłączeniu, dopóki pozostają na nieruchomości

-odłączenie części składowej od całości powoduje przekształcenie jej w samoistną rzecz

-od chwili uzyskania przez część składową przymiotu rzeczy może ona stanowić przedmiot odrębnych praw rzeczowych

3. Przynależności

P

art. 51 KC

rzynależności  rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi

Elementy charakteryzujące przynależność

1) przynależność jest samoistną rzeczą odrębną od rzeczy głównej

2) przynależnością może być wyłącznie rzecz ruchoma, a rzeczą główną ruchomość lub nieruchomość

3) własność rzeczy głównej i rzeczy przynależnej musi przysługiwać tej samej osobie

4) przynależność musi być potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

5) przynależność i rzecz główna muszą pozostawać ze sobą w faktycznym związku, mającym na celu właściwe korzystanie z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

Konsekwencje prawne dotyczące przynależności

-

art. 52 KC

czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności lub przepisów szczególnych

-zasadniczo przynależność dzieli los prawny rzeczy głównej

-strony czynności prawnej mogą przewidzieć również skutek odmienny, postanawiając, że umowa nie rozciąga się na rzeczy przynależne

-egzekucja dotycząca nieruchomości jako rzeczy głównej obejmuje także przynależności

§2. POŻYTKI

Pożytki  przychody z rzeczy lub praw

-

art. 53 KC

dzielą się na:

1) pożytki rzeczy

2) pożytki prawa

Pożytki rzeczy  przychody, jakie rzeczy przynosi w toku jej normalnej, zgodnej z przeznaczeniem eksploatacji lub wskutek uczynienia tej rzeczy przedmiotem stosunku prawnego

-pożytki rzeczy dzielą się na:

a) pożytki naturalne  pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody (np. zebrane owoce, warzywa, przychówek zwierząt) i inne odłączone od niej części składowe (np. żwir wydobyty z ziemi), jeżeli wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy

b) pożytki cywilne  pożytkami cywilnymi są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu)

P

art. 54 KC

ożytki prawa  są nimi dochody, które prawo przynosi zgodnie ze swoim społeczno-gospodarczym przeznaczeniem

-takimi pożytkami są, np. odsetki, czynsze podnajmu lub poddzierżawy

Skutki prawne związane z pożytkami  przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań skazują na podmioty uprawnione do pobierania pożytków:

• właściciela

• współwłaścicieli

• właściciela gruntu, na którym opadły owoce z drzewa na gruncie sąsiedzkim

• użytkownika

• dzierżawcę

-art. 55 określa zasady, wg których pożytki przypadają osobom uprawnionym:

1) pożytki naturalne – uprawnionemu przysługują te pożytki, które zostały odłączone od rzeczy w trakcie trwania uprawnienia

-własność pożytków naturalnych rzeczy nabywa się przez ich odłączenie od rzeczy

2

art. 55 KC

) pożytki cywilne rzeczy i praw – należą się uprawnionemu w stosunku do czasu trwania uprawnienia, np. czynsz z tytułu najmu przypada za czas trwania najmu

-pożytki cywilne nabywa się dopiero z chwilą ich wydania

3) jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady, przy czym nie może ono przewyższać wartości pożytków

§3. PIENIĄDZE

-jest to szczególny rodzaj rzeczy pełniący w obrocie cywilnoprawnym funkcję miernika i nośnika wartości

-są środkiem płatności do umarzania zobowiązań

-pieniądz wyraża wartość świadczenia majątkowego w stosunku cywilnoprawnym

-świadczenie takie może być wyrażone w pieniądzu już od chwili powstania lub może pełnić funkcję surogatu za świadczenia w naturze

§4. PAPIERY WARTOŚCIOWE

-dokumenty spełniające rolę nosiciela prawa majątkowych

-zalicza się do nich m.in.

• weksle

• czeki

• akcje

• obligacje

• listy zastawne

-prawo majątkowe inkorporowane w papierze wartościowym jest ściśle związane z władaniem nad takim dokumentem

-KC wyróżnia róże rodzaje papierów wartościowych:

1) imienne – legitymują osobę wskazaną imiennie w treści dokumentu

2) na zlecenie – legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa z dokumentu zostały przeniesione przez indos, czyli w drodze pisemnego oświadczenia umieszczonego na papierze wartościowym

3) na okaziciela – legitymują osobę władnącą papierem wartościowym

§5. DOBRA NIEMATERIALNE

-wśród obiektów niematerialnych przedmiotem stosunków cywilnoprawnych są w szczególności:

1) dobra osobiste

2) dobra stanowiące przedmiot praw autorskich, przede wszystkim dzieła literackie, artystyczne i naukowe

3) dobra objęte Prawem własności przemysłowej, tj. wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe itp.

4) energia (elektryczna, cieplna, jądrowa), która może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego

5) prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw

1. Przedmioty materialne niebędące rzeczami

-przedmioty te nie występują w postaci wyodrębnionej lub zindywidualizowanej

-wśród tego rodzaju rzeczy wyróżnia się:

a) ciecze i gazy

b) kopaliny

c) zwierzęta w stanie wolnym

1) Ciecze i gazy

-sens ich wyróżnienia pojawia się tylko wtedy, gdy:

-nie występują one w postaci zamkniętej, ponieważ wówczas traktuje się je jak rzeczy ruchome

-system prawny nie uznaje ich za kopaliny, ponieważ wówczas odnosi się do nich szczególny reżim prawny właściwy kopalinom

2) Kopaliny

-kopaliny wykorzystywane dla celów gospodarczych nie mają charakteru rzeczy, ponieważ nie są przedmiotami materialnymi i na tyle wyodrębnionymi, by mogły być traktowane jako dobra samoistne

-podlegają swoistemu reżimowi prawnemu, który reguluje sposób i prawo do ich eksploatacji (prawo górnicze)

3) Zwierzęta w stanie wolnym

-chodzi tu o zwierzynę swobodnie przemieszczającą się na polach i w lasach oraz o ryby żyjące w stanie wolnym

-traktuje się je jako dobro ogólnonarodowe

-ustawa z 1997r. o ochronie rzeczy stanowi że żadne zwierze nie jest rzeczą

2. Przedmioty niematerialne

-wśród nich wyróżnia się:

1) energię

2) dobra intelektualne

3) dobra osobiste

4) pieniądze

5) papiery wartościowe

1) Energia

-pojęcie obejmuje energię elektryczną, cieplną, jądrową

-nie mają one charakteru materialnego, chociaż są mierzalne

-art. 555 KC stanowi, że energia może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego

2) Dobra o charakterze intelektualnym

-obejmują przede wszystkim utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe

-są to wytwory ludzkiego umysłu i nie mają postaci materialnej

-ich ochrona i zasady rozporządzania są uregulowane odrębnymi ustawami, np. prawo autorskie

3) Dobra osobiste

-mają niematerialną postać i niemajątkowy charakter

-niekiedy splatają się z dobrami intelektualnymi

4) Pieniądze

-jeżeli występują w postaci określonych znaków pieniężnych, wówczas mają status ruchomości

-jako nosiciel i miernik wartości pieniądze są przedmiotami niematerialnymi

5) Papiery wartościowe

-są to dokumenty, których posiadanie stanowi niezbędną przesłankę wykonywania praw wyrażonych w treści dokumentu

-tylko posiadacz dokumentu może wykonywać prawa z nim związane

-o sensie papieru wartościowego decyduje nie kartka, a treści myślowe wyrażone na kartce

3. Przedsiębiorstwo

-słowo przedsiębiorstwo używane jest w tekstach prawnych w co najmniej 3 znaczeniach:

1) na oznaczenie jakiś podmiotów prawa cywilnego, np. przedsiębiorstwo państwowe w ustawie z 1981r. o przedsiębiorstwach państwowych

2) na oznaczenie jakiejś działalności, np. zwrot „w zakresie działalności przedsiębiorstwa”

3) na oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego, np. art. 55¹, 52¹, 75¹

1) Pojęcie przedsiębiorstwa

-art. 55¹ KC stanowi, iż przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej

-pojęcie obejmuje wartości, które wpływają dodatnio na wartość rynkowa przedsiębiorstwa, lecz nie mogą być przedmiotem obrotu w oderwaniu od zorganizowanego kompleksu majątkowego, np. lokalizacja, dobra renoma

-przedsiębiorstwo jest jednym przedmiotem prawa, a nie zbiorem odrębnych praw

-jego zbycie może nastąpić w drodze jednej czynności prawnej

2) Gospodarstwo rolne

-normy prawne traktują je inaczej niż przedsiębiorstwo, ze względu na szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną gospodarstw rolnych

-za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego

-gospodarstwo nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu prawnego, nie można go zbyć jedną czynnością prawną

3) Zbycie przedsiębiorstwa

-czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z samej czynności bądź z przepisów szczególnych

-ta zasada odnosi się również do innych czynności, np. dzierżawa, ustanowienie użytkowania

Zbycie przedsiębiorstwa  jest to czynność kazualna wskazana w stosunku zobowiązaniowym wiążącym strony

-kauzę wskazuje czynność zobowiązująco-rozporządzająca, np. sprzedaż, darowizna

-z mocy prawa skutki mogą być rozdzielone

-strony mogą najpierw zawrzeć umowę zobowiązującą tylko do zbycia przedsiębiorstwa, a dopiero po wykonaniu podjętego zobowiązania rozporządzić przedsiębiorstwem, przenosząc je na nabywcę

-umowa ta obejmuje jeden przedmiot

-następstwem zbycia przedsiębiorstwa jest przeniesienie praw podmiotowych do poszczególnych składników przedsiębiorstwa objętych jego strukturą (zakres składników określa art. 55¹)

Forma zbycia  zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania może być dokonane w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym

-forma jest zastrzeżona pod sankcją nieważności

-cała umowa o zbycie przedsiębiorstwa pod sankcją nieważności powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego

-zbycie, wydzierżawienie, ustanowienie użytkowania powinno być wpisane do odpowiedniego rejestru, jeżeli przedsiębiorca jest w nim ujawniony

3) Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem zbytego przedsiębiorstwa

Przejęcie długu przez nabywcę przedsiębiorstwa  umowa o zbycie przedsiębiorstwa nie powoduje przejęcia długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (nie są one składnikami przedsiębiorstwa)

-nie istnieje żadna przeszkoda, by w umowie o zbycie przedsiębiorstwa lub w odrębnej umowie zbywca i nabywca przedsiębiorstwa uregulowali kwestię długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa

-jeżeli tego nie uczynią, zbywca przedsiębiorstwa nadal odpowiada za zaciągnięte przez siebie zobowiązania

Solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa  art. 55⁴ stanowi, że nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa/gospodarstwa rolnego, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach

-jest to tzw. kumulatywne przystąpienie do długu

§6. MIENIE I MAJĄTEK

M

art. 44 KC

ienie  własność i inne prawa majątkowe

-mienie to obejmuje prawa podmiotowe o charakterze majątkowym, a więc odnosi się wyłącznie do ogółu aktywów

-długi, czyli pasywa, nie wchodzą w skład mienia

Majątek  pojęcie „majątek” może być używane w dwóch znaczeniach:

1) obejmuje wyłącznie aktywa majątkowe przysługujące konkretnemu podmiotowi

2) rozciąga się na pasywa, czyli obowiązku ciążące na osobie

XI. ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE

§1. ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE W OGÓLNOŚCI

Zdarzenie cywilnoprawne  fakt, z którym norma prawna wiąże skutek w postaci powstania/zmiany/ustania stosunku cywilnoprawnego albo skutek w sferze podmiotowości prawnej

1. Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych

1) Czynności konwencjonalne i inne zdarzenia

Czynności konwencjonalne – obejmują grupę działań, których sens nie wynika z samej ich natury, ale jest wyznaczony przez porządek prawny, np. wydanie wyroku sądowego, wydanie decyzji administracyjnej

Inne zdarzenia – fakty, z którymi norma prawna łączy określone skutki, ale które powstają i istnieją niezależnie od obowiązującego porządku prawnego, np. śmierć, narodziny

2) Działania i zdarzenia sensu stricto

Działania – są zależne od woli człowieka

Zdarzenia sensu stricto -są niezależne od woli człowieka

3) Czynności zmierzające do wywołania skutku prawnego inne czyny

Czynności zmierzające do wywołania skutku prawnego – należą do nich podstawowe rodzaje zdarzeń, są to:

a) czynności prawne – stanowią podstawowe narzędzie, za pomocą którego podmioty mogą w sposób samodzielny kształtować stosunki cywilnoprawne

-zalicza się do nich:

• jednostronne czynności prawne (np. udzielenie pełnomocnictwa)

• umowy

b) orzeczenia sądowe – wśród orzeczeń sądowych można wyróżnić orzeczenia o charakterze:

• deklaratywnym (stwierdzającym)

• konstytutywnym (prawotworzącym)

-status zdarzeń cywilnoprawnych posiadają wyłącznie orzeczenia konstytutywne, ponieważ kształtują one nowy stan prawny, np. rozwiązanie małżeństwa w drodze wyroku orzekającego rozwód

c) akty administracyjne – do zdarzeń cywilnoprawnych zalicza się tylko niektóre decyzje administracyjne, np. zezwolenie na nabycie broni, decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości

Inne czyny – dzielą się na:

a) czyny zgodne z prawem – zachowania, które powodują określony skutek cywilnoprawnych

b) czyny bezprawne –wszelkie działania podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej lub zaniechanie obowiązku działania

§2. CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynności prawne  zdarzenia cywilnoprawne, których celem jest wywołanie oznaczonych skutków prawnych

-są to czynności konwencjonalne, skonstruowane przez normy prawne

-czynność prawna jest pewnym stanem faktycznym, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli (jest to element niezbędny każdej czynności prawnej)

-czynność prawna polega na wyrażeniu przez podmiot prawa cywilnego zamiaru wywołania oznaczonych skutków prawnych

-oprócz oświadczenia woli w skład czynności prawnej wchodzą niekiedy elementy dodatkowe, np. czynności faktyczne (wydanie rzeczy, dokonanie wpisu we właściwym rejestrze)

Oświadczenie woli  niezbędny element składowy każdej czynności prawnej

-

art. 60 KC

wola oświadczenia woli może być wyrażona przez każde zachowanie się osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej

-istnienie oświadczenia woli jest zależne od przesłanek:

1) decyzja wynikająca z zachowania podmiotu musi dotyczyć spraw unormowanych przez prawo cywilne

2) oświadczenie powinno być na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni dało się ustalić jego sens

3) oświadczenie woli musi zostać złożone na serio

4) oświadczenie woli nie może powstać w warunkach przymusu fizycznego

§3. KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Czynności jednostronne i wielostronne

Czynności jednostronne  zachodzą wówczas, gdy w skład ich stanu faktycznego wchodzi tylko jedno oświadczenie woli

-tylko jedna osoba, dokonująca czynności prawnej, składa oświadczenie woli

-np. pełnomocnictwo, wypowiedzenie umowy

Czynności wielostronne  zachodzą wówczas, gdy w skład ich stanu faktycznego wchodzą dwa lub więcej oświadczeń woli

-podstawowym rodzajem czynności wielostronnych są umowy

-skuteczność umowy zależy od tego, aby wszystkie jej strony złożyły zgodne oświadczenia woli

-umowy są przeważnie czynnościami dwustronnymi

-innym rodzajem czynności wielostronnych są uchwały

-są to decyzje określonych kolektywów, np. organów osób prawnych

2. Czynności konsensualne i realne

-kryterium podziału odnosi się do elementów tworzących stan faktyczny danej czynności prawnej

Czynności konsensualne  mają miejsce, gdy dla dokonania czynności prawnej wystarczające jest złożenie jednego lub kilku oświadczeń woli

Czynności realne  występują, gdy w skład czynności, oprócz oświadczenia woli, wchodzi taki element, jak przeniesienie faktycznego władztwa nad rzeczą lub wpis do właściwego rejestru

-czynność realna dochodzi do skutku dopiero wtedy, gdy zostanie spełniony dodatkowy element

3. Czynności między żyjącymi i na wypadek śmierci

-kryterium podziału jest chwila, w której czynność wywołuje skutki prawne

Czynności między żyjącymi (inter vivos)  czynności wywołujące skutki prawne jeszcze za życia stron

Czynności na wypadek śmierci  skutki czynności prawnej następują dopiero z chwilą śmierci osoby dokonującej tej czynności

-są to: testament i umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

4. Czynności zobowiązujące, rozporządzające oraz o podwójnym skutku

Czynności zobowiązujące  polegają na zobowiązaniu jednej strony do spełnienia określonego świadczenia na rzecz innej osoby

-jej dokonanie powoduje powstanie obowiązku strony zobowiązującej się (dłużnika) do wykonania świadczenia na rzecz osoby uprawnionej (wierzyciela)

-czynności zobowiązujące dzielą się na:

a) czynności jednostronnie zobowiązujące – obowiązek spełnienia świadczenia obciąża jedną stronę, np. umowa darowizny

b) czynności dwustronnie zobowiązujące – obowiązek spełnienia świadczenia obciąża obie strony, np. umowa najmu

Czynność rozporządzająca  polega na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa majątkowego

-powoduje zmniejszenie przysługujących danej osobie aktywów

-np.

• przeniesienie prawa na inną osobę, np. przeniesienie wierzytelności

• obciążenie prawa własności, np. umowa zastawu

• zniesienie istniejącego prawa, np. zwolnienie z długu

Czynności o podwójnym skutku  są to czynności zobowiązujące zawierające zobowiązanie do rozporządzenia prawem

-są to czynności zobowiązująco-rozporządzające

-czynność zobowiązująca do rozporządzenia wywołuje skutki polegające na przeniesieniu/obciążeniu/ograniczeniu/zniesieniu prawa majątkowego

-np. umowa sprzedaży

5. Czynności przysparzające

Czynności przysparzające  polegają na dokonaniu korzystnej zmiany w majątku innej osoby

-może ona polegać na zwiększeniu aktywów tej osoby lub na zmniejszeniu jej pasywów

-czynności przysparzające stanowią efekt czynności zobowiązujących, rozporządzających lub o podwójnym skutku

-przysporzenie nie zawsze musi prowadzić do zwiększenia majątku w sensie ekonomicznym

-z reguły w zamian za przysporzenie jedna strona dokonuje innego przysporzenia na rzecz drugiej strony, np. nabycie własności za cenę odpowiadającą równowartości rzeczy

-wśród czynności przysparzających wyróżnia się:

a) czynności odpłatne – czynności, w których dokonanie przysporzenia na rzecz innej osoby następuje w zamian za określoną wartość majątkową

b) czynności nieodpłatne – czynności, w których przysporzenie nie wiąże się z uzyskaniem korzyści przez osobę dokonującą przysporzenia

6. Czynności kauzalne i abstrakcyjne

-podstawą wyodrębnienia jest istnienie tzw. kauzy, czyli podstawy prawnej przysporzenia

-kauza jest to cel, jaki ma osiągnąć dokonanie przysporzenia

-podział występuje zatem tylko w obrębie czynności przysparzających

Czynności kauzalne (przyczynowe)  mają miejsce wtedy, gdy ważność przysporzenia dokonanego w ramach tej czynności zależy od istnienia prawidłowej kauzy

-wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje kauzy:

1) causa donandi – przysporzenie następuje w celu obdarowania innej osoby (np. darowizna)

2) causa solvendi - przysporzenie następuje w celu zwolnienia się od zobowiązania (np. spłata długu)

3)causa obligandi vel acquirendi - przysporzenie ma na celu nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej

Czynność abstrakcyjna (oderwana od kauzy)  ma miejsce wtedy, gdy ważność przysporzenia nie zależy od jakiejkolwiek kauzy

7. Czynności upoważniające

Czynności upoważniające  treścią czynności upoważniających jest udzielenie kompetencji innemu podmiotowi do dokonywania określonych czynności konwencjonalnych

§4. ZAWIERANIE UMÓW

1. Sposoby i tryby zawierania umów

-zawarcie umowy jest podstawowym zdarzeniem cywilnoprawnym powodującym powstanie stosunku cywilnoprawnego

-KC wymienia jako sposoby lub tryby zawierania umów:

a) tryb ofertowy

b) przetarg i aukcję

c) negocjacje

2. Tryb ofertowy zawierania umów

1) Przyjęcie oferty  w trybie ofertowym dochodzi do zawarcia umowy poprzez złożenie oferty i jej przyjęcie

Oferent – składający ofertę

art. 66 KC

Oblat – adresat oferty

-oświadczenie woli kwalifikujemy jako ofertę jeżeli:

a) określa istotne postanowienia umowy

b) wyraża stanowczą wolę zawarcia umowy

-oferta musi określać treść przyszłej umowy i zawierać postanowienia umożliwiające dojście umowy do skutku (postanowienia przedmiotowo istotne)

-brak tych elementów powoduje, że propozycja zawarcia umowy nie jest traktowana jako oferta

-w razie wątpliwości stosuje się ogólne reguły wykładni oświadczeń woli

-jeśli wykładnia nie prowadzi do jednoznacznych rezultatów, stosuje się normę interpretacyjną zawartą w art. 71

-

Art. 65

§1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Art. 71

Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości, nie za ofertę lecz za zaproszenie do zawarcia umowy

wskazana w art. 66 §1 KC treść oferty jest treścią minimalną, oferta może zawierać inne składniki treściowe

-oferta może być skierowana do:

a) konkretnie oznaczonej osoby

b) nieoznaczonego kręgu adresatów (ad incertas personas)

2) Skutki złożenia oferty  złożenie oferty powoduje powstanie stanu związania oferenta

-w okresie związania oblat może doprowadzić do zawarcia umowy poprzez proste przyjęcie oferty, a oferent nie może temu zapobiec

-oblatowi przysługuje kompetencja do zawarcia umowy poprzez przyjęcie oferty

-stan związania jest uciążliwy dla oferenta, który oczekuje na odpowiedź oblata i w związku z tym czas jego trwania powinien być ograniczony

-okres związania może być wskazany w samej ofercie, np. poprzez wskazanie dokładnej daty, do czasu zawarcia określonej liczby umów

-jeżeli oferta nie ma wyznaczonego okresu związania, wówczas KC przewiduje dwie reguły normatywne:

1

art. 66 KC

) oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie

2) oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia

-

art. 67 KC

jeżeli odpowiedź została wysłana w czasie właściwym, jednak wskutek zakłóceń w funkcjonowaniu zastosowanego środka komunikacji doszła do oferenta z opóźnieniem, wówczas umowa dochodzi do skutku mimo opóźnienia , chyba że oferent zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za niezawartą

-oferty skierowane do nieoznaczonego kręgu osób wiążą do momentu ich wyraźnego odwołania, które może nastąpić w każdej chwili

-odwołanie takie nie jest skuteczne wobec osób, które już złożyły oświadczenia o przyjęciu oferty

-KC w sposób szczególny reguluje kwestię związania ofertą złożoną w postaci elektronicznej

-

art. 66¹ KC

oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie

-w przypadku braku potwierdzenia związanie ofertą nie powstanie

-konieczność potwierdzania oferty złożonej w postaci elektronicznej nie dotyczy ofert składanych za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków porozumiewania się na odległość

3) Przyjęcie oferty  aby doszło do zawarcia umowy oświadczenie woli oblata musi być zgodne z oświadczeniem woli oferenta, a więc oferta musi zostać przyjęta w całym jej zakresie i tylko w jej zakresie (zasada lustrzanego odbicia)

-

art. 68 KC

wszelkie zmiany czy uzupełnienia, powodują iż tego rodzaju oświadczenie stanowi nową ofertę

-w tej sytuacji dochodzi do zamiany ról: oferent staje się oblatem, a oblat oferentem

-musi to być zmiana jednorazowa, kolejne propozycje zmieniają tryb zawarcia umowy na negocjacyjny

-oświadczenie woli o przyjęciu oferty jest złożone wówczas, gdy doszło do adresata w taki sposób, iż mógł się on zapoznać z jego treścią

-

art. 69 KC

wyjątkowo dojście do oferenta oświadczenia woli o przyjęciu oferty jest zbędne, gdy wg ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub wg treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o przyjęciu nie jest wymagane, a w szczególności gdy składający ofertę zażądał niezwłocznego wykonania umowy (umowa dochodzi do skutku, gdy oblat przystąpi do wykonania umowy)

-oświadczenie woli o przyjęciu oferty może zostać złożone w sposób wyraźny lub dorozumiany

-ustawodawca może zastrzec dla danego rodzaju umowy formę szczególną pod rygorem nieważności

-wówczas oferta oraz jej przyjęcie wymagają zachowania tej samej formy

-również sama oferta może wskazywać na wymagany przez oferenta sposób jej przyjęcia

-

art. 68² KC

przyjęcie oferty przez milczenie oblata może nastąpić tylko wówczas, gdy strony wcześniej uzgodniły taki skutek oraz w sytuacji, gdy wynika on z przepisów prawa, np. przedsiębiorca, który otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych ofertę zawarcia umowy w ramach swojej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty

4) Czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym  art. 70 pozwala ustalić miejsce i chwilę zawarcia umowy w trybie ofertowym w razie wątpliwości

-jest on stosowany wówczas, gdy strony nie wskazały miejsca i chwili zawarcia umowy, a miejsca/chwili nie można jednoznacznie ustalić

1

art. 70 KC

) umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeśli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane – w chwili przystąpienia przez drugą osobę do wykonywania umowy

2) umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane lub oferta jest składana w formie elektronicznej – w miejscu zamieszkania/siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy

5) Szczególne regulacje dotyczące zawarcia umowy w trybie ofertowym przez przedsiębiorców  art. 66¹ §2 nakłada wiele obowiązków informacyjnych na przedsiębiorcę, który w postaci elektronicznej:

art. 66¹ KC

a) składa ofertę

b) zaprasza drugą stronę do rozpoczęcia negocjacji

c) zaprasza do składania ofert

d) zaprasza do zawarcia umowy w inny sposób

-obowiązki te istnieją zarówno w obrocie dwustronnie profesjonalnym (oferta jest skierowana do drugiego przedsiębiorcy), jak i w obrocie konsumenckim

-przepisy te nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość

-przedsiębiorca ma obowiązek poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:

a) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy

b) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty

c) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczenia i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy

d) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie

e) językach, w których umowa może być zawarta

f

art. 66² KC

) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz ich dostępności w postaci elektronicznej

-w stosunkach między przedsiębiorcami wprowadzono ofertę odwołalną

-czasowe granice skuteczności odwołania oferty wyznaczają dwa zdarzenia:

1) zawarcie umowy

2) wysłanie przez oblata oświadczenia o przyjęciu oferty

-kompetencja odwołania oferty wygasa, gdy nastąpi jedno z tych zdarzeń

-odwołanie oferty nie jest możliwe, jeżeli w ofercie wskazano termin przyjęcia (okres związania ofertą) lub zastrzeżono, że jest to oferta nieodwołalna

-odwołana może być tylko oferta, do której wobec braku określenia terminu związania przez oferenta zastosowanie mają zawarte w art. 66 §2 reguły określania terminu związania

-odwołana może być również tylko oferta skierowana do przedsiębiorcy

-regulacje nie mają zastosowania do oferty skierowanej do nieoznaczonego kręgu osób

-cechą charakterystyczną obrotu dwustronnie profesjonalnego jest możliwość modyfikującego przyjęcia oferty

-

art. 68¹ KC

jeśli odpowiedź na ofertę w stosunkach między przedsiębiorcami zawiera akceptację oferty z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty, uznaje się umowę za zawartą z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi

-zasada modyfikującego przyjęcia oferty nie ma zastosowania w następujących sytuacjach:

1) w treści oferty wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń

2) oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy

3) druga strona, w odpowiedzi na ofertę, uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała

-w razie zmian istotnych oświadczenie oblata będzie stanowiło nową ofertę

3. Przetarg i aukcja

A ukcja  przetarg ustny tryb

Przetarg  przetarg pisemny przetargowy

-tryb przetargowy jest postępowaniem o charakterze eliminacyjnym

-ma on na celu wybór potencjalnie najlepszego kontrahenta

-regulacja kodeksowa przetargu dotyczy przede wszystkim aukcji i przetargów fakultatywnych, organizowanych bez ustawowego obowiązku

-KC i inne akty normatywne mogą jednak w pewnych przypadkach nakładać obowiązek stosowania tego trybu

Klasyfikacja przetargów i aukcji

1) nieograniczone i ograniczone

nieograniczone – może wziąć w nich udział każdy zainteresowany

ograniczone – warunki przystąpienia może spełnić jedynie ograniczony krąg podmiotów

2) otwarte i zamknięte

otwarte – zaproszenie jest skierowane do nieoznaczonego kręgu osób

zamknięte – zaproszenie do wzięcia udziału jest skierowane imiennie do konkretnych podmiotów

1) Ogłoszenie aukcji i przetargu  organizator rozpoczyna postępowanie przetargowe poprzez ogłoszenie aukcji/przetargu
-elementami niezbędnymi ogłoszenia są wyłącznie:

art. 70¹ KC

a) czas

b) miejsce aukcji/przetargu

c) przedmiot

-organizator określa warunki aukcji/przetargu w ogłoszeniu lub udostępnia je w sposób wskazany w ogłoszeniu

-organizator i oferent są związani postanowieniami ogłoszenia oraz warunków aukcji/przetargu

-organizatora wiążą od momentu udostępnienia ogłoszenia/warunków

-oferenta wiążą od momentu złożenia oferty

-związanie oznacza obowiązek postępowania w określony sposób, wyznaczony w treści ogłoszenia lub warunków aukcji/przetargu (obowiązek wynika z jednostronnych czynności organizatora i oferenta)

-

art. 70² KC

organizator może zmienić lub odwołać ogłoszenie/warunki aukcji lub przetargu, ale tylko wtedy jeżeli w ich treści umieszczono odpowiednie zastrzeżenie

2) Aukcja  polega na tym, że osoby zamierzające zawrzeć umowę (licytanci) obecni w miejscy aukcji lub komunikujący się za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami (np. podniesienie ręki)

-prowadzący aukcję oczekuje coraz korzystniejszych ofert

-oferta złożona przez licytanta przestaje go obowiązywać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą

-zawarcie umowy następuje z chwilą udzielenia przybicia, tzn. zamknięcia aukcji po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę

3

art. 70³ KC

) Przetarg  -oferty osób zamierzających zawrzeć umowę są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się (dyskursu)

-organizator oczekuje składania ofert w pewnym okresie czasu i miejscu

-rozpatruje on oferty bez udziału oferentów

-przy przetargach dotyczących skomplikowanych umów oferty rozpatruje komisja przetargowa

-organizator wybiera najkorzystniejszą ofertę albo uznaje, że żadna nie odpowiada jego oczekiwaniom (wówczas przetarg zostaje zamknięty i nie dochodzi do zawarcia umowy)

-na organizatorze ciąży obowiązek, pod sankcją odszkodowawczą, niezwłocznego powiadomienia na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku lub o zamknięciu

-umowa zostaje zawarta w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia organizatora o przyjęciu oferty

4

art. 70⁴ KC

) Wadium  wadium ma podwójne znaczenie:

1) dodatkowe zastrzeżenie zawarte w ogłoszeniu przetargu, uzależniające przystąpienie do przetargu od wpłacenia określonej kwoty pieniężnej lub ustanowienie jej zabezpieczenia

2) suma pieniężna, stanowiąca warunek przystąpienia do przetargu lub aukcji

-wierzytelność o zapłatę wadium może być także zabezpieczona w gwarancjach bankowych, ubezpieczeniowych, poręczeniach itp.

-wadium pełni 2 funkcje:

1) zapewnienie uczestnictwa w aukcji/przetargu osób rzeczywiście zainteresowanych

-wniesienie wadium jest przesłanką dopuszczenia uczestnika do aukcji/przetargu

2) zabezpieczenie zawarcia umowy, jeżeli nie zostanie ona zawarta w wyniku aukcji/przetargów

-wadium pełni formę zadatku

-zakres zabezpieczenia zależy od tego, czy naruszenia dokonuje uczestnik, czy organizator aukcji/przetargu

• uczestnik uchyla się od zawarcia umowy – chodzi tu wyłącznie o przypadek, gdy ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie

-w tym przypadku organizator może zachować pobraną tytułem wadium sumę, albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia

-wadium stanowi tutaj zryczałtowaną formę odszkodowania, a zatem organizator nie może dochodzić już odszkodowania uzupełniającego

-wadium, które nie podlega zatrzymaniu powinno być niezwłocznie po rozstrzygnięciu aukcji/przetargu zwrócone, a jeżeli nie było fizycznej wpłaty wadium – wygasają ustanowione zabezpieczenia

• organizator uchyla się od zawarcia umowy lub zwleka z powiadomieniem oferenta o przyjęciu jego oferty – uczestnik przetargu, którego oferta została wybrana, może żądać:

a) zapłaty podwójnego wadium

albo

b) naprawienia szkody

-nie można żądać jednocześnie zapłaty podwójnego wadium i naprawienia szkody (odszkodowania uzupełniającego)

5

art. 70⁵ KC

) Unieważnienie umowy zawartej w przetargu lub aukcji  uregulowania kodeksu odnoszą się zarówno do przetargów i aukcji fakultatywnych, jak i aukcji/przetargów obligatoryjnych

-legitymację czynną do skorzystania z prawa unieważnienia umowy mają:

a) wszyscy uczestnicy przetargu/aukcji

b) organizator aukcji/przetargu

-przesłanką zaskarżenia umowy jest fakt, że strona umowy/inny uczestnik/osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji/przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi zwyczajami

-umowa taka dotknięta jest sankcją nieważności względnej

Unieważnienie umowy na drodze sądowej  postępowanie rozpoczyna wniesienie pozwu o ukształtowanie

-wyrok sądu uwzględniający powództwo ma charakter konstytutywny i powoduje, że mowa będzie nieważna z mocą wsteczną

-jeżeli strony uzyskały jakieś korzyści z tytułu wykonania umowy, są zobowiązane do ich zwrotu

-uprawnienie do wytoczenia powództwa jest ograniczone dwoma terminami zawitymi, po upływie których wygasa:

1) miesiąc od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia

2) rok od dnia zawarcia umowy

B

art. 58 KC

ezwzględna nieważność umowy  jest możliwa wówczas, jeżeli dojdzie do naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów dotyczących przetargów obligatoryjnych lub jeśli umowa jest sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego

4. Negocjacje

1) Zawarcie umowy w drodze negocjacji  negocjacje funkcjonowały do 2003r. pod nazwą rokowania, można je określać terminem „pertraktacje”

-KC nie zawiera definicji legalnej negocjacji, ale można je określać jako sytuację targu

-strony rezygnują w nich ze swoich początkowych stanowisk w zakresie niezbędnym do osiągnięcia zgodności składanych oświadczeń woli

-strony biorące udział w negocjacji formułują treść przyszłych postanowień umowy, udostępniają sobie wzajemnie informacje, przekazują oceny i komentarze, mające wpłynąć na stanowisku drugiej strony

-

art. 72 KC

umowa zostaje zawarta wówczas, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień, które były przedmiotem negocjacji

-strony mogą również stwierdzić, że doszło do porozumienia, nawet wówczas, gdy nie osiągnięto zgody co do wszystkich dyskutowanych postanowień

-wówczas warunkiem zawarcia umowy jest osiągnięcie porozumienia co najmniej w zakresie przedmiotowo istotnych postanowień negocjowanej umowy

-pozostałe postanowienia mogą być przedmiotem odrębnych negocjacji

-umowa zostaje zatem zawarta z momentem uzgodnienia ostatniego z postanowień objętych zakresem negocjacji

-dopóki negocjacje nie zostały zakończone, każda ze stron może się z nich w każdej chwili wycofać

-strony nie są związane dotychczas uzgodnionymi postanowieniami i złożonymi oświadczeniami

-strony nie mają obowiązku zawarcia negocjowanej umowy

2

art. 72 §2 KC

) Odpowiedzialność za winę kontraktowania  brak związania stron uzgodnieniami dokonanymi w toku negocjacji i możliwość wycofania się dokonanych uzgodnień mogą prowokować nadużycia związane z nieprawidłowym zachowaniem się stron w toku negocjacji

-art. 72 §2 zawiera regułę odpowiedzialności odszkodowawczej za winę w kontraktowaniu, polegającą na naruszeniu dobrych obyczajów, ustanawiających obowiązek lojalnego zachowania się w toku negocjacji

-strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, a szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, obowiązana jest do naprawienia drugiej stronie szkody w granicach tzw. ujemnego interesu umowy

-powodem prowadzenia takich negocjacji dla pozoru może być np. zamiar wyłudzenia informacji od drugiej strony

-roszczenie odszkodowawcze jest ograniczone do obowiązku naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy

-

art. 72¹ KC

odszkodowanie nie obejmuje zysku, jaki strona osiągnęłaby w wyniku zawarcia umowy

3) Ochrona informacji poufnych  art. 72¹ reguluje ochronę ujawnionych w toku negocjacji informacji, co do których druga strona zastrzegła poufność

-strona uzyskująca informacje ma obowiązek ich nieujawniania i nieprzekazywania innym osobom oraz niewykorzystywania tych informacji do własnych celów, chyba że strony postanowiły inaczej

-zastrzeżenie poufności dotyczy wyłącznie informacji, które nie są powszechnie dostępne i które przedstawiają wartość majątkową

-obowiązek powstrzymania się od czynności naruszających zobowiązanie do zachowania poufności wynika ze stosunku zobowiązaniowego powstającego między stronami, a zatem jego naruszenie powoduje odpowiedzialność kontraktową

-poszkodowanemu przysługują alternatywnie roszczenia:

a) o naprawienie szkody

b) o wydanie uzyskanych przez drugą stronę korzyści

§5. TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Elementy treści czynności prawnych

-treść czynności prawnej wyznacza treść oświadczeń woli stron tworzących tę czynność, w pełni zrekonstruowanych na podstawie przyjętych reguł wykładni

-strony swobodnie kształtują treść czynności prawnych

-każda czynność prawna, aby w ogóle mogła być dokonana musi posiadać pewną treść minimalną

-na treść czynności prawnej składają się:

1) elementy przedmiotowo istotne

2) elementy nieistotne

3) elementy podmiotowo istotne

1) Elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii)  stanowią konstytutywne składniki danego typu czynności prawnej

-na ich podstawie możliwe jest zidentyfikowanie czynności prawnej w obrocie oraz zakwalifikowanie jej do określonego typu

-elementy te określone są przez ustawodawcę w ramach regulacji czynności konkretnego typu, np. essentialia negotii umowy sprzedaży stanowią 1) ustalenie przedmiotu sprzedaży 2) ustalenie ceny

-są to składniki, bez których dana czynność prawna nie może dojść do skutku, są to zatem elementy konieczne

2) Elementy nieistotne (naturalia negotii)  należą do typowej treści określonej czynności prawnej, ale nie stanowią jej cech konstytutywnych

-są one objęte przepisami o charakterze dyspozytywnym, co oznacza, że mogą być odmiennie uregulowane przez strony

-jeżeli jednak strony nie podejmą żadnych postanowień w zakresie naturalia negotii, wówczas czynność prawna wywoła w tym zakresie skutki określone w ustawie

-umieszczenie elementów nieistotnych jest zatem dopuszczalne, ale niekonieczne dla wywołania skutków prawnych przez daną czynność prawną

-np. umowa może wskazywać czas i miejsce jej zawarcia, a jeśli strony ich nie określą, wówczas kwestie te ustala się na podstawie art. 70 KC

3) Elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii)  nie konstytuują czynności prawnej ani nie należą do jej typowej treści

-ich zastrzeżenie przez strony stanowi niezbędną przesłankę wystąpienia skutków nimi objętych

-wyróżnia się:

a) accidentalia negotii uregulowane samoistnie – nie mają one związku z określonym typem czynności prawnej:

warunek termin zadatek

prawo odstąpienia kara umowna wadium

b) accidentalia negotii uregulowane w ramach określonego typu czynności prawnych – np.

• postanowienia dotyczące dodatkowych świadczeń w umowie kontrakcji

• zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny

2

art. 89 KC

. Warunek – istota i rodzaje

Warunek (conditio)  jest on elementem podmiotowo istotnym (accidentalia negotii) i może zostać zastrzeżony przez strony w ramach każdej czynności prawnej, o ile nie sprzeciwia się to ustawie albo właściwościom danej czynności (np. uznanie dziecka)

-polega na uzależnieniu powstania lub ustania skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego

-zdarzenie jest przyszłe i niepewne, jeżeli:

a) strony nie mają wpływu na ich ziszczenie się

b) od decyzji jednej lub obu stron zależy spełnienie się warunku (np. zawarcie związku małżeńskiego)

-wyróżnia się:

a) warunek zawieszający – zastrzeżenie, od którego ziszczenia się zależy powstanie skutków czynności prawnej

-np. ojciec zobowiązuje się darować synowi samochód, jeżeli syn zda maturę

-jeżeli warunek zawieszający jest niemożliwy lub sprzeczny z ustawą/zasadami współżycia społecznego, wówczas cała czynność prawna jest nieważna

b) warunek rozwiązujący – zastrzeżenie, od którego ziszczenia się zależy ustanie skutków czynności prawnej

-np. wynajmujący oświadcza, że umowa najmu ustanie, jeżeli jego córka wyjdzie za mąż

-jeżeli warunek rozwiązujący jest niemożliwy lub sprzeczny z ustawą/zasadami współżycia społecznego, wówczas uważa się go za niezastrzeżony, tzn. że nawet jeśli ten warunek się spełni to stosunek prawny nie rozwiązuje się

-

art. 90 KC

w każdym przypadku skutki objęte warunkiem następują z chwilą jego ziszczenia (ex nunc), chyba że strony postanowią inaczej

-ponadto w literaturze wyróżnia się dalsze podziały warunków na:

1) warunki dodatnie i ujemne

warunek dodatni – gdy określony stan rzeczy ma ulec zmianie (np. jeśli otrzymasz prawo jazdy)

warunek ujemny – gdy określony stan rzeczy ma być utrzymany (np. jeśli pozostaniesz lekarzem)

2) warunki zależne od woli stron, zależne od przypadku, mieszane

warunek zależny od woli stron – np. jeżeli zgolisz brodę

warunek zależny od przypadku – np. jeżeli powódź zaleje dom

art.93 KC

warunek mieszany – np. jeżeli się ożenisz

-w oczekiwaniu na spełnienie się warunku strony powinny zachowywać się lojalnie wobec siebie:

a) jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują takie skutki, jakby warunek się ziścił

b) jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do ziszczenia się warunku, to następują takie skutki, jakby warunek się nie ziścił

c) ten, kto ma uzyskać w razie ziszczenia się warunku określone prawo, może wykonywać wszelkie czynności które zmierzają do zachowania jego prawa (art. 91 KC)

3. Terminy i ich obliczanie

Termin  element czynności prawnej, stanowiący zastrzeżenie, przez które skutek czynności prawnej zostaje ograniczone w czasie

-termin uzależnia skutki czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i pewnego

-zastrzeżenie terminu jest dopuszczalne przy każdej czynności prawnej, poza wyjątkami wskazanymi w prawie wynikającymi ze szczególnych przepisów prawnych lub właściwości czynności prawnej

-wyróżnia się:

a) termin początkowy – polega na tym, że wraz z jego upływem powstają skutki czynności prawnej

-w tym przypadku stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym

-np. strony uznają umowę najmu za zawartą od 1.10.2010r.

b) termin końcowy – polega na tym, że jego upływ powoduje ustanie skutków czynności prawnej

-w tym przypadku stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym

-np. umowa dzierżawy zostaje zawarta do 7.12.2015r.

Sposoby oznaczania terminu

a) podanie konkretnej daty

b) wskazanie terminu opisowo (np. pierwszego dnia po żniwach)

c) wskazanie okresu (np. za trzy lata)

Sposoby obliczania terminu

a) termin wyrażony w dniach kończy się z upływem (tj. o północy) ostatniego dnia, przy czym nie liczy się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu

-np. zawarta 1 lutego umowa najmu na 3 dni, kończy się 4 lutego o północy

b) termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, kończy się z upływem dnia, który nazwą początkową odpowiada dniowi terminu

-jeżeli takiego dnia nie było w danym roku (np. 29 lutego) – w ostatnim dniu tego miesiąca (tj. 28 lutego)

-przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dni (np. nabywa się pełnoletność w dniu urodzin)

c) jeżeli termin oznaczono na:

początek miesiąca	rozumie się przez to	pierwszy dzień miesiąca
środek miesiąca		piętnasty dzień miesiąca
koniec miesiąca		ostatni dzień miesiąca

d) jeżeli termin oznaczony jest w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, wówczas

• miesiąc = 30 dni

• rok = 365 dni

e) jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego

§6. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

-obowiązuje zasada swobody co do formy czynności prawnej

-w wyjątkowych sytuacjach, wskazanych w ustawie, ustawodawca przewiduje dokonanie czynności prawnej w formie szczególnej i przewiduje różnorodne sankcje związane z niezachowaniem formy

1. Szczególne formy (sposoby) składania oświadczeń woli

-najczęściej stosowanymi sposobami dokonywania czynności prawnych są:

a) zwykła forma pisemna

b) formy pisemne kwalifikowane

1

art.78 KC

) Zwykła forma pisemna  najczęściej stosowany rodzaj formy szczególnej

-do zachowania zwykłej formy pisemnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli

-oświadczenia woli są tradycyjnie zawarte w jednym dokumencie podpisanym przez obie strony, dopuszcza się także:

a) wymianę dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli obu stron, z których każdy jest podpisany tylko przez jedną ze stron

b) wymianę przez strony dokumentów, z których każdy zawiera oświadczenie woli tylko jednej ze stron i jest tylko przez nią podpisany

-dokument może być sporządzony w dowolny sposób (odręcznie, maszynowo) i na dowolnym nośniku zapewniającym utrwalenie oświadczenia woli w formie graficznych znaków języka pisanego (papier, plastik , folia)

-podpis powinien być postawiony własnoręcznie i pozwalać na identyfikację osoby składającej oświadczenie woli

-

art.79 KC

dla złożenia podpisu niezbędne jest, by osoba dokonująca czynności prawnej mogła czytać i pisać

-dla osób, które nie mogą czytać lub pisać ustawodawca przewidział zastępcze postacie podpisu

-osoba taka może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej na dwa sposoby

1) uczynienie na dokumencie tuszowego odcisku palca, obok którego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis

2) zamiast składającego oświadczenie podpisuje się inna osoba, a jej podpis jest poświadczany przez notariusza lub wójta (burmistrza/prezydenta miasta), starostę, marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej pisać, ale mogącej czytać

Forma elektroniczna  równoważne ze złożonym w formie pisemnej jest oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy kwalifikowanego certyfikatu

-wymogi przewidziane dla uznania podpisu za bezpieczny, dokonywania czynności weryfikujących dla ważnego, kwalifikowanego certyfikatu szczegółowo wskazuje ustawa o podpisie elektronicznym (2001r.)

2) Formy pisemne kwalifikowane  sposoby złożenia oświadczenia woli, dla których zachowania oprócz złożenia własnoręcznego podpisu na dokumencie, ustawodawca przewidział także inne wymogi

-wyróżnia się tu:

1) formę pisemną z datą pewną

2) formę pisemną z urzędowym poświadczeniem podpisu

3) formę aktu notarialnego

F

art.81 KC

orma pisemna z datą pewną  polega na tym, że zwykła forma pisemna uzupełniona jest o urzędowe poświadczenie daty dokonania czynności

-KC nie wskazuje jaki organ ma kompetencję do urzędowego poświadczania daty, ale z ustawy „Prawo o notariacie” wynika że poświadczenia tego dokonuje notariusz

-czynność prawna ma datę pewną także w następujących sytuacjach:

1) w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego

2) w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki

3) w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie – od daty śmierci tej osoby

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu  nazywana jest także formą z podpisem notarialnie poświadczonym

-polega na tym, że notariusz poświadcza własnoręczność podpisu danej osoby

-do sporządzania niektórych poświadczeń uprawnione są także organy samorządu terytorialnego oraz banki, a w niektórych miejscowościach, w których nie ma kancelarii notarialnej – także wójtowie/ burmistrzowie/prezydenci miast oraz banki

Forma aktu notarialnego  akt notarialny sporządzany jest zgodnie z przepisami ustawy „Prawo o notariacie”, która szczegółowo określa wymogi co do treści i sposobu jego sporządzenia

-akt notarialny polega na spisaniu przez notariusza składanych przez strony czynności prawnej oświadczeń woli

-notariusz sprawdza tożsamość osób składających oświadczenia woli

-akt notarialny powinien być przed podpisaniem odczytany przez notariusza

-notariusz powinien się upewnić, że strony biorące udział w czynności dokładnie rozumieją treść oraz znaczenie aktu, a akt jest zgodny z ich wolą

2. Skutki niezachowania formy szczególnej

-można wyróżnić:

1) formę zastrzeżoną pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)

2) formę zastrzeżoną dla celów dowodowych (ad probationem)

3) formę zastrzeżoną dla wywołania oznaczonych skutków prawnych (ad eventum)

1

art.73 KC

) Forma zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)  niezachowanie formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej

-zwykła forma pisemna obwarowana jest sankcją nieważności tylko wtedy, gdy rygor nieważności został wyraźnie wskazany

-wszelkie formy pisemne kwalifikowane przewidziane są pod rygorem nieważności bez konieczności wskazywania sankcji w przepisie

-wyjątkiem jest sytuacja, gdy zachowanie formy zostało przewidziane tylko dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum)

-

art.76 KC

formę czynności prawnej mogą zastrzec same strony

-jeżeli strony zastrzegły dokonanie czynności w zwykłej formie pisemnej, to zachowanie formy jest warunkiem skuteczności czynności tylko wówczas, gdy z oświadczeń woli stron wynika jednoznaczne zastrzeżenie sankcji nieważności

-jeżeli strony zastrzegły formę kwalifikowaną, wówczas strony nie muszą wskazywać sankcji związanej z nie zachowaniem formy

2

art.74 KC

) Forma zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem)  zachowanie tej formy ma służyć stwierdzeniu dokonania czynności prawnej

-jej niezachowanie nie powoduje nieważności czynności prawnej, a ma jedynie skutki procesowe

-w razie sporu sądowego nie będzie dopuszczalne prowadzenie dowodu ze świadków ani dowodu z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności

-forma dla celów dowodowych nie ma zastosowania do czynności prawnych między przedsiębiorcami

• forma pisemna zwykła – jest formą dla celów dowodowych, wówczas jeśli jest zastrzeżona w ustawie bez wskazania sankcji

-jeżeli forma pisemna zwykła została zastrzeżona przez strony, uważa się, iż została zawarta dla celów tylko dowodowych

-mimo niezachowania formy pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych, dowód ze świadków i z przesłuchania stron będzie dopuszczalny w trzech wypadkach:

1) gdy obie strony wyrażą na to zgodę

2) jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą

3) jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma pochodzącego od dowolnej osoby (np. list, faks)

3. Forma następczych czynności prawnych

N

art.77 KC

astępcze czynności prawne  czynności prawne dotyczące zawartej już umowy i zmierzające do modyfikacji albo zakończenia powstałego stosunku prawnego

-forma następczej czynności prawnej zależy od jej rodzaju:

1) czynności następcze powodujące uzupełnienie lub zmianę umowy – -obowiązuje zasada ekwiwalentności formy pierwotnej i następczej czynności prawnej

-jeżeli umowa pierwotna zgodnie z odpowiednim przepisem KC została zawarta w określonej formie (np. pisemnej, z podpisem notarialnie poświadczonym), to konieczne jest zachowanie takiej samej formy dla umowy modyfikującej

-strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą od przewidzianej w ustawie dla umowy pierwotnej

-niedopuszczalnym jest zastrzeżenie w umowie pierwotnej formy łagodniejszej dla umowy modyfikującej lub zwolnienie od zachowania formy

2) czynności następcze prowadzące do zakończenia stosunku prawnego – ustawodawca reguluje ich formę odmienne, zależnie od tego czy umowa została zawarta w formie pisemnej zwykłej czy kwalifikowanej

• umowa zawarta w formie pisemnej zwykłej – czynność prowadząca do ustania stosunku prawnego wymaga formy pisemnej jedynie dla celów dowodowych

• umowa zawarta w formie pisemnej kwalifikowanej – porozumienie stron co do rozwiązania umowy wymaga formy obwarowanej tą samą sankcją

-odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie wymaga jedynie formy pisemnej zwykłej dla celów dowodowych

5. Pismo potwierdzające

Pismo potwierdzające  dotyczy umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami

-umowa zawarta bez zachowania formy pisemnej może być potwierdzona pisemnie w sposób wiążący dla stron, jeżeli zostaną zachowane następujące przesłanki:

1) pismo potwierdzające zostało sporządzone i skierowane do drugiej strony niezwłocznie po zawarciu umowy

2) ewentualne zmiany lub uzupełnienia umowy zawarte w piśmie nie zmieniają istotnie jej treści

3) druga strona nie sprzeciwiła się niezwłocznie treści przesłanego jej pisma

-pismo potwierdzające stanowi wyłącznie oświadczenie wiedzy i spełnia funkcje podobne, jak zachowanie formy pisemnej dla celów dowodowych (która nie obowiązuje w obrocie profesjonalnym)

§7. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

1. Pojęcie i rodzaje wad oświadczenia woli

Wady oświadczenia woli  określone przez ustawodawcę nieprawidłowości związane z podejmowaniem lub wyrażaniem oświadczenia woli

-mają charakter normatywny, tzn. przesłanki wystąpienia danego rodzaju wady są ściśle sprecyzowane w przepisach prawa cywilnego

-wyróżnia się następujące rodzaje wad oświadczeń woli:

1) brak świadomości lub swobody składającego oświadczenie woli

2) pozorność

3) błąd

4) podstęp

5) groźba

-przepisy etylujące wady oświadczenia woli mają charakter bezwzględnie obowiązujący

-złożenie wadliwego oświadczenia woli powoduje wadliwość czynności prawnej

-skutki te mogą polegać na:

1) nieważności czynności prawnej

2) wzruszalności czynności prawnej

1

art.82 KC

) Brak świadomości lub swobody przy złożeniu oświadczenia woli  odnosi się do zaburzonego stanu psychiki osoby dokonującej czynności prawnej

-skutkuje sankcją nieważności czynności prawnej

• brak świadomości – niemożność zrozumienia przez osobę składającą oświadczenie woli znaczenia i treści podejmowanej przez nią decyzji, np. osoba znajdująca się w stanie całkowitego upojenia alkoholowego składa swój podpis na dokumencie, nie zdając sobie sprawy, że podpisuje umowę sprzedaży swojego samochodu)

• brak swobody – polega na takim stanie psychiki osoby składającej oświadczenie woli, który wyłącza możliwość dokonania przez nią wolnego wyboru odnośnie do podejmowanej czynności prawnej, np. narkoman, który na „głodzie narkotykowym” sprzedaje drogocenne pamiątki rodzinne

-przyczyny braku świadomości lub swobody są obojętne, ustawodawca wymienia przykładowo:

-chorobę psychiczną

-niedorozwój umysłowy

-inne, przemijające zaburzenia czynności psychicznych

-stany te można podzielić na:

a) patologiczne (stan upojenia alkoholowego, bycie pod wpływem narkotyków)

b) fizjologiczne (np. silna depresja, hipnoza, sen)

-te same przyczyny są podstawą do ubezwłasnowolnienia

-jednak czynności prawne osoby ubezwłasnowolnionej są bezwzględnie nieważne

-ustalenie czy oświadczenie woli zostało złożone w okolicznościach wskazujących na brak świadomości lub swobody, konieczne jest zbadanie stanu psychicznego w chwili składania oświadczenia woli

-

art.83 KC

oznacza to, że osoba chora psychicznie może złożyć skuteczne oświadczenie woli, jeżeli w chwili jego składania choroba cofnęła się na tyle, że dawała jej przebłysk świadomości (lucidum intervallum)

2) Pozorność  pozorność oświadczenia woli zachodzi wtedy, gdy jedna strona składa drugiej stronie za jej zgodą oświadczenie woli:

1) bez rzeczywistego wywołania skutku prawnego, np. dłużnik w celu uniknięcia egzekucji przenosi na inną osobę własność kilku składników swojego majątku, przy czym strony umawiają się, że umowa nie wywoła skutków prawnych

2) z zamiarem wywołania innego skutku, niż jest ujawniony w treści oświadczenia, np. zawarta jest umowa darowizn, ale strony rzeczywiście dokonują sprzedaży

-wadę tą tworzę trzy konieczne przesłanki:

1) osoba symuluje złożenie oświadczenia woli

2) oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie

3) adresat oświadczenia woli, godzi się na dokonanie czynności prawnej dla pozoru

-pozorne oświadczenie woli jest zawsze nieważne (bezwzględnie nieważne), natomiast ważność czynności ukrytej (dyssymulowanej) określa się wg właściwości tej czynności

• czynność dyssymmulowana – czynność ukryta pod czynnością pozorną, np. sprzedaż ukryta pod darowizną

Ochrona osób trzecich  ustawodawca przewiduje ochronę osób trzecich, tzn. niebędących stronami pozornej czynności prawnej, które na jej podstawie dokonały innej czynności prawnej o charakterze przysparzającym (nabyły prawo lub zostały zwolnione od obowiązku)

-udzielenie ochrony jest uzależnione od tego, aby:

1) do nabycia prawa/zwolnienia od obowiązku doszło na podstawie odpłatnej czynności prawnej

2) osoba trzecia pozostawała w dobrej wierze

-np. osoba, która nabyła pozornie prawo własności nieruchomości, może następnie dokonać jej skutecznego zbycia na rzecz osoby trzeciej, wskutek czego dotychczasowy właściciel prawo to definitywnie traci

Pozorność a oświadczenie woli nie na serio, zastrzeżenie potajemne  pozorne oświadczenie woli należy odróżnić od oświadczenia woli nie na serio

-nie wywołuje ono skutków prawnych

-brak skuteczność wynika z samego kontekstu, w którym podmiot składa oświadczenie woli, np. aktor na scenie

Zastrzeżenie potajemne (reservatio mentalis) – polega ono na pomyślanym tylko i niezakomunikowanym nikomu zastrzeżeniu, że czynność prawna nie wywoła skutków prawnych

-jest ono pozbawione jakiejkolwiek doniosłości prawnej

3

art.84 KC

) Błąd  mylne wyobrażenie o rzeczywistości osoby dokonującej czynności prawnej

-stanowi on wadę oświadczenia woli tylko wówczas, gdy:

1) dotyczy treści czynności prawnej

2) jest istotny

-błąd będzie dotyczył treści czynności prawnej, wówczas gdy:

a) osoba składająca oświadczenie woli pomyłkę

-osoba taka ma mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli

-np. w treści oferty zostanie wpisana cena 1000zł, zamiast ceny 100zł

b) dochodzi do błędu w ścisłym tego słowa znaczeniu

-polega na tym, że osoba składająca oświadczenie woli myli się co do istniejącego stanu rzeczy

-np. osoba jest przekonana, że kupuje obraz Picassa, a tymczasem nabywa kopię

-na równi z błędem jest traktowane zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania

-istotność błędu ocenia się wg kryteriów:

a) subiektywnych – polegają na ocenie, czy gdyby osoba nie działała pod wpływem błędu, to złożyłaby oświadczenie woli o tej treści

b) obiektywnych – nie bierze się tu pod uwagę indywidualnych preferencji osoby składającej oświadczenie woli, ale odwołujące się do przypuszczalnego wyboru osoby rozsądnie oceniającej stan rzeczy

-błąd stanowi podstawę do uchylenia się skutków prawnych

Wpływ adresata na kwalifikację prawną błędu  ma znaczenie tylko przy odpłatnych czynnościach prawnych

-może przejawiać się trojako:

1) adresat wywołuje błąd nawet bez swojej winy (np. sprzedawca w dobrej wierze zapewnia kupującego o tym, że towar posiada określone właściwości, których w istocie nie ma)

2) adresat wie o błędzie (np. sprzedawca orientuje się, że kupujący omyłkowo wpisuje inną cenę od ustalonej)

3) adresat z łatwością mógł zauważyć błąd (np. w umowie najmu lokalu, który oferuje wynajmujący, jako adres lokalu została wpisana aleja Wilanowska zamiast ulicy Wilanowskiej, przy czym najemca był zainteresowany lokalizacją przy alei Wilanowskiej)

-jeżeli adresat oświadczenia woli w powyższych sytuacjach nie wyprowadził składającego oświadczenie woli z błędu, wówczas jego interes nie zasługuje na ochronę

4

art.86 KC

) Podstęp  kwalifikowana postać błędu

-naganne zachowanie się drugiej strony czynności prawnej, polegający na świadomym wprowadzeniu w błąd osoby składającej oświadczenie woli

-także podstępne działanie osoby trzeciej będzie traktowane na równi z podstępem drugiej strony;

1) jeżeli osoba trzecia wiedziała o podstępie i nie zawiadomiła o nim osoby składającej oświadczenie woli

2) jeżeli czynność prawna była nieodpłatna

-ustawodawca nie wymaga by błąd dotyczył treści czynności prawnej i żeby był istotny

5) Groźba  polega na tym, że złożenie oświadczenia woli następuje w obawie przed zrealizowaniem niekorzystnych następstw natury osobistej lub majątkowej, jakie zostały przewidziane przez drugą stronę czynności

o

art.87 KC

soba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej (tzw. przymus psychiczny)

-osoba ta nie jest jednak pozbawiona możliwości wyboru

-system prawny nie chroni osób dokonujących czynności prawnych pod wpływem groźby

-prawo bierze pod uwagę tylko takie przypadki, gdy przymus psychiczny jest wywołany wskutek celowego i bezprawnego działania innej osoby

-doniosłość prawna zależy od tego, czy:

a) groźba była bezprawna

b) groźba była poważna, tzn. spowodowała poważne niebezpieczeństwo dla osobistych lub majątkowych dóbr niekoniecznie składającego oświadczenie woli, ale jakiejkolwiek innej osoby

-groźba może pochodzić od strony, której złożone zostało oświadczenie woli, albo od osoby trzeciej

-groźba otwiera możliwość uchylenia się od skutków prawnych dokonanego oświadczenia woli

6) Uchylenie się od skutków prawnych  jeżeli ktoś złożył oświadczenie woli pod wpływem:

art.88 KC

a) błędu

b) podstępu

c) groźby

to przysługuje mu prawo podmiotowe kształtujące do uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia

-prawo to wykonywane jest poprzez złożenie kolejnego oświadczenia woli, które wyraża decyzję uchylenia skutków prawnych pierwotnie dokonanej czynności prawnej

-oświadczenie takie wymaga formy pisemnej

-oświadczenie musi być złożone drugiej stronie czynności pierwotnej, a jeśli jej nie ma – osobie zainteresowanej w skutkach pierwotnej czynności prawnej

-uchylenie się od skutków może zatem nastąpić bez udziału organu orzekającego

-sąd rozstrzyga w sporach dotyczących tego, czy miał miejsce błąd

-orzeczenie sądu ma charakter deklaratoryjny

-prawo do uchylenia się od skutków czynności prawnej ograniczone jest rocznym terminem

-w razie wykrycia błędu, liczy się on od dnia, w którym błąd został wykryty

-w razie groźby, od dnia w którym stan obawy ustał

-uprawniony może domagać się jedynie uchylenia skutków wadliwej czynności prawnej, a nie zmiany treści czynności prawnej

Wada oświadczenia woli	Sankcja
brak świadomości lub swobody	nieważność bezwzględna czynności prawnej
pozorność
błąd	wzruszalność czynności prawnej (nieważność względna)
podstęp
groźba

§8. SANKCJE WADLIWYCH CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Rodzaje sankcji wadliwych czynności prawnych

Wadliwa czynność prawna  czynność, której dokonanie nastąpiło z naruszeniem wymogów wynikających z przepisów prawa

-dokonanie wadliwej czynności prawnej pociąga za sobą negatywną konsekwencję prawną w postaci sankcji prowadzącej do tego, że w takiej czynności brak jest pełnej skuteczności prawnej

-wyróżnia się 4 podstawowe rodzaje sankcji wadliwych czynności prawnych:

1) nieważność (tzw. nieważność bezwzględna)

2) wzruszalność (tzw. nieważność względna)

3) bezskuteczność zawieszona

4) bezskuteczność względna

2. Nieważność (nieważność bezwzględna)

-nieważna czynność prawna jest najostrzejszą postacią sankcji przewidzianych przez KC

-do podstawowych przyczyn nieważności bezwzględnej należą:

1) brak zdolności do czynności prawnej

2) brak formy zastrzeżonej ad solemnitatem

3) sprzeczność czynności prawnej z ustawą lub zasadami współżycia społecznego

4) dokonanie czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy

-bezskuteczność nieważnej czynności prawnej następuje z mocy prawa

-nieważność bezwzględna jest skuteczna wobec wszystkich (erga omnes)

-może się na nią powołać każdy, nie tylko strona czynności prawnej

-sąd ma obowiązek uwzględnienia nieważności z urzędu, nawet gdyby wniosek nie został w ogóle złożony

-nieważność czynności prawnej ma charakter definitywny

-wobec takiej czynności nie jest możliwa konwalidacja (uzdrowienie)

-dopuszczalna jest konwersja nieważnej czynności prawnej w inną ważną czynność

-jest to możliwe wówczas, gdy czynność nieważna spełnia przesłanki wystarczające dla uznania ważności innej („zastępczej”) czynności prawnej

2. Wzruszalność (nieważność względna)

Wzruszalność polega na tym, że czynność prawna od chwili dokonania wywołuje skutki prawne, ale skutki te są niepewne, możliwe jest bowiem definitywne unieważnienie takiej czynności

-względną nieważność czynności prawnej powodują:

1) następujące wady oświadczenia woli:

• błąd

• podstęp

• groźba

2) dokonanie czynności prawnej w okolicznościach wskazujących na wyzysk

3) wpływanie na wynik aukcji/przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi zwyczajami

-unicestwienie skutków wzruszalnej czynności prawnej nie następuje z mocy prawa, ale wymaga podjęcia stosowanego działania przez sąd lub uprawniony do tego podmiot:

-unicestwienie skutków wzruszalnej czynności prawnej może nastąpić w drodze:

• wykonania przyznanego stronie prawa podmiotowego kształtującego

• złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli (w przypadku błędu, podstępu lub groźby)

• wydania konstytutywnego orzeczenia sądowego

-zniweczenie skutków wzruszalnej czynności prawnej następuje z mocą wsteczną (ex tunc), tzn. od chwili dokonania czynności

-czynność wzruszalna może zostać konwalidowana

-konwalidacja następuje wskutek:

a) bezskutecznego upływu terminu przewidzianego w ustawie dla danej czynności prawnej

b) na podstawie zrzeczenia się prawa do jej wzruszenia

-konwalidacja powoduje, że skutki prawne czynności stają się definitywne, tzn. nie można ich unieważnić

3. Bezskuteczność zawieszona

Bezskuteczność zawieszona  polega na tym, że czynność prawna od chwili jej dokonania jest ważna, ale nie wywołuje skutków prawnych

-skutki te ulegają zawieszeniu do czasu wyrażenia zgody przez osobę trzecią

-czynność prawną dotkniętą sankcję bezskuteczności zawieszonej określa się mianem czynności niezupełnej (kulejącej, negotium claudicans)

-czynność taka wiąże strony do czasu udzielenia wymaganej zgody lub odmowy przez osobę trzecią

-w razie udzielenia zgody czynność prawna staje się skuteczna z mocą wsteczną, czyli od chwili jej dokonania

-odmowa lub bezskuteczny upływ terminu na wyrażenie zgody powoduje, że czynność staje się nieważna

-konstrukcja ma zastosowanie w wypadkach określonych ustawowo, dotyczy przede wszystkim umów

Udzielenie zgody przez osobę trzecią  udzielenie zgody ma charakter jednostronnej czynności prawej

-osoba taka może wyrazić zgodę:

1) przed dokonaniem czynności

2) w trakcie dokonywania czynności

3) po dokonaniu czynności prawnej (potwierdzenie)

-jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, wówczas oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie

4. Bezskuteczność względna

Bezskuteczność względna  polega na tym, że czynność prawna nie powoduje oznaczonych w niej skutków prawnych jedynie w stosunku do określonych osób

-taka czynność pozostaje skuteczna w stosunku do drugiej strony dokonanej czynności

-względność polega na tym, że bezskuteczność nie dotyczy wszystkich, a jedynie oznaczonych podmiotów

-konstrukcja bezskuteczności względnej przewidziana jest m.in. dla:

1) umów, których wykonanie uniemożliwia lub utrudnia zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej

2) czynności prawnych dłużnika dokonanych z pokrzywdzeniem właściciela

-w tych wypadkach ustalenie bezskuteczności względnej wymaga wydania przez sąd orzeczenia o charakterze konstytutywnym

-również przepisy ustawy mogą przewidywać powstanie tej sankcji z mocy samego prawa

• Mechanizm działania bezskuteczności względnej na podstawie art. 59 KC

art. 59 KC

W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną można żądać po upływie roku od jej zawarcia.

A – właściciel samochodu, zbywca samochodu

B – nabywca samochodu

C – drugi nabywca samochodu

A zawarł z B umowę o sprzedaży samochodu, jednocześnie strony ustaliły, że skutek rozporządzający umowy sprzedaży nastąpi w drodze odrębnej umowy – ta umowa definitywnie przeniesie własność samochodu z A na B. B zatem posiada roszczenie przeciwko A o zawarciu tejże umowy.

Przed zawarciem umowy definitywnej pomiędzy A i B, C zaproponował A wyższą cenę za samochód. A zawarł umowę o sprzedaży z C.

B wystąpił do sądu przeciwko B i C, by uznać zawartą między nimi umowę za bezskuteczną w stosunku do niego. Sąd uwzględni jego powództwo, jeżeli ustali, że C wiedział o roszczeniu B wobec A. Te okoliczności musi wykazać B. Jeżeli sąd uzna powództwo B, wówczas umowa pomiędzy A i B jest nadal skuteczna i B będzie mógł domagać się przeniesienia na niego własności samochodu. Jeżeli sąd oddali powództwo B, wówczas umowa pomiędzy A i C będzie skuteczna, ale B będzie mógł się domagać od A odszkodowania.

• Mechanizm działania bezskuteczności względnej na podstawie art. 527 KC

-art. 527 również dotyczy roszczeń majątkowych, ale w przeciwieństwie do art. 59 KC – dotyczy on roszczeń pieniężnych

-np. Jeżeli A pożyczył B 50 tys. zł, to ma on wobec niego roszczenie o zwrot długu.

B dokonał darowizny na rzecz córki i stał się niewypłacalny.

A przysługuje uprawnienie o uznanie tej darowizny za bezskuteczną.

Art. 59 KC (ius ad rem)	Art. 527 KC (actio pauliana)
Rodzaj świadczeń
dotyczy zaspokojenia świadczeń o charakterze niepieniężnym -łączy się zazwyczaj z wydaniem jakiegoś przedmiotu	-dotyczy świadczeń o charakterze pieniężnym
Zastosowanie
-art. ma zastosowanie, gdy zawarcie umowy narusza prawa wierzyciela -nie trzeba tu udowadniać niewypłacalności dłużnika	-art. ma zastosowanie wówczas, gdy czynność prawna dłużnika powoduje jego niewypłacalność -powołujący się na skargę paulińską musi udowodnić niewypłacalność dłużnika
Podmiot, przeciwko któremu kierowane jest roszczenie
-dłużnik i jego kontrahent	-osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową
Okres dochodzenia prawa
-1 rok (termin zawity)	-5 lat (termin zawity)
Świadomość pokrzywdzenia
-wystarczy wiedza stron o roszczeniu wierzyciela , ale tylko wtedy, gdy czynność pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią jest odpłatna	-po stronie osoby trzeciej musi istnieć wiedza lub możliwość dowiedzenia się o pokrzywdzeniu wierzyciela -jeżeli osoba trzecia jest osobą bliską dłużnika, nie trzeba udowadniać jej świadomości (domniemuje się, iż wie ona o pokrzywdzeniu wierzyciela) -w pozostałych przypadkach wierzyciel musi udowodnić, że osoba trzecia miała świadomość pokrzywdzenia

XII. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ I TERMINY ZAWITE

§1. PRZEDAWNIENIE

1) Przedawnienie  przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe

-

art.117 KC

ustawodawca reguluje długość terminu przedawnienia oraz skutek upływu terminu

-po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia

2) Przedmiot przedawnienia  przedmiotem przedawnienia są tylko roszczenia i to tylko roszczenia majątkowe

-przedawnieniu nie podlegają:

1) roszczenia niemające charakteru cywilnoprawnego (np. procesowe, administracyjnoprawne)

2) uprawnienia cywilnoprawne innej postaci niż roszczenia (prawa podmiotowe bezwzględne, np. prawa własności; uprawnienia kształtujące)

3) roszczenia niemajątkowe (np. służące ochronie dóbr osobistych)

4) cywilnoprawne roszczenia majątkowe w wyjątkowych, w wyraźnie przewidzianych przez ustawę przypadkach (np. roszczenia windykacyjne i negatoryjne służące ochronie prawa własności nieruchomości)

3) Zarzut przedawnienia  po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie może się uchylić od jego zaspokojenia

-sąd nie może bez wyraźnego zarzutu pozwanego uwzględnić upływu terminu przedawnienia (tzn. nie może uczynić tego z urzędu)

-zobowiązany może również zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia

-zrzeczenie się jest nieważne, jeżeli zostanie dokonane przed upływem terminu przedawnienia

4) Skutek przedawnienia  roszczenie przedawnione nie wygasa

-przybiera postać roszczenia niezupełnego, nie ma bowiem możliwości jego wyegzekwowania

-możliwe jest zatem dobrowolne zaspokojenie takiego przedawnionego roszczenia

2. Terminy przedawnienia

1

art.119 KC

) Długość terminu przedawnienia  terminy przedawnienia określa ustawodawca przepisami bezwzględnie obowiązującymi

-terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną

-wg postanowień ogólnych roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem 3 lub 10 lat

1) trzyletni okres przedawnienia – obejmuje:

a

art. 118 KC

) roszczenie o świadczenie okresowe – świadczenia spełniane w pewnych regularnych odstępach czasu, przeważnie w formie pieniężnej, w ramach określonego ciągłego stosunku prawnego

-np. czynsz najmu, świadczenia rentowe, świadczenia alimentacyjne, odsetki

b) roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – przysługują one podmiotom, które profesjonalnie zajmują się działalnością gospodarczą

-roszczenie musi być związane z zakresem aktywności gospodarczej

-obejmuje roszczenia kierowane przeciwko innym podmiotom gospodarczym oraz osobom nie posiadającym tej cechy

2) dziesięcioletni okres przedawnienia  odnosi się do innych roszczeń

-poza ogólnymi terminami przedawnienia system prawny przewiduje terminy przedawnienia o innej długości, np.

• 6 miesięcy

• 1 rok

• 2 lata

• 5 lat

• 20 lat

-

art. 120 KC

niektóre roszczenia majątkowe nie podlegają w ogóle przedawnieniu

2) Obliczanie terminu przedawnienia  bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne

-jeżeli nie został podany termin spełnienia świadczenia, wówczas roszczenie staje się wymagalne wraz z momentem wezwania dłużnika przez wierzyciela do spełnienia świadczenia

-reguła podlega modyfikacjom:

1) bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko któremu roszczenie przysługuje (dłużnik), nie zastosował się do treści zobowiązania

2) niekiedy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego – w szczególności od wezwania dłużnika do wykonania świadczenia

-ustawodawca zastrzega, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie

-przedawnienie następuje po upływie terminu zastrzeżonego przez ustawę, czyli z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu

3) Zawieszenie biegu przedawnienia  -

art. 121 KC

zawieszenie polega na tym, że przy ustalaniu biegu terminu przedawnienia nie uwzględnia się okresów, w których występowały określone w ustawie stany rzeczy

-bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej

2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas trwania opieki lub kurateli

3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa

4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić ich przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania sprawy danego rodzaju – przez czas trwania tej przeszkody

można wyróżnić następujące typy sytuacji

1) stany rzeczy powodujące zawieszenie istnieją w momencie, w którym wg reguł ogólnych powinien rozpocząć się bieg przedawnienia

-następuje przesunięcie początku biegu przedawnienia do chwili ustania tych stanów rzeczy

2) stany rzeczy powodujące zawieszenie pojawiają się w momencie biegu przedawnienia

-okresu ich trwania nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu przedawnienia

-po ustaniu tego stanu rzeczy przedawnienie biegnie dalej

4

art. 122 KC

) Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia  art. 122 KC chroni interesy osób, które same nie mogą dochodzić swoich roszczeń:

1)roszczenia osób, które nie posiadają pełnej zdolności prawnej, nie mogą przedawnić się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia

2)jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia

3) przepisy te stosuje się wobec osoby, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, mimo iż nie zostało ono orzeczone

5

art. 123 KC

) Przerwanie biegu przedawnienia  dotyczy ono przedawnienia już biegnącego

powoduje, że nie uwzględnia się czasu, jaki minął od rozpoczęcia biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwę

-po przerwie przedawnienie biegnie od nowa

-przerwę biegu przedawnienia powodują:

1) podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw

2) uznanie roszczenia przez dłużnika (właściwe lub niewłaściwe)

3) wszczęcie mediacji

Dochodzenie roszczenia  przerwę powoduje każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lub do egzekwowania roszczeń danego rodzaju lub sądem polubownym, jeżeli czynność została podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia lub przez wszczęcie mediacji

-przerwane przedawnienie biegnie na nowo dopiero od zakończenia postępowania przed właściwym organem

-roszczenie stwierdzone:

a ) prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego
do rozpoznawania spraw danego rodzaju

b) orzeczeniem sądu polubownego przedawnia się z upływem

c) ugodą zawartą przed sądem lub sądem polubownym 10 lat

d) ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd

-jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu 3 letniemu

Uznanie roszczenia  przerwę przedawnienia powoduje uznanie roszczenia przez osobę przeciwko której roszczenie przysługuje

-dotyczy to działania, które nie zostało podjęte przed organem państwowym lub sądem polubownym

-kwalifikacja prawna uznania przerywającego jest kwestią dyskusyjną i reprezentowane są tu 2 poglądy:

I) uznanie ma charakter czynności prawnej – w szczególności jednostronnej czynności prawnej realizowanej przez oświadczenie woli uznającego (tzw. uznanie właściwe)

II) uznanie ma charakter działania podobnego do czynności prawnej (tzw. uznanie niewłaściwe)

§2. TERMINY ZAWITE (PREKLUZJA)

wyznaczone normami prawa terminy do wykonywania uprawnień

-zostały ustanowiona dla realizacji celów o doniosłości ogólnospołecznej lub dla silniejszej ochrony dłużników

-charakteryzują się tym, że wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa

-najważniejszymi typami terminów zawitych są:

1) terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym, takie jak:

a) terminy dochodzenia roszczeń

b) terminy dochodzenia praw stanu cywilnego

c) terminy do wytaczania powództw o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych

2) terminy do dokonywania czynności pozasądowych, takie jak:

a) terminy do wykonywania praw kształtujących o charakterze majątkowym albo niemajątkowym

b) terminy do wykonywania zawiadomień

c) terminy do dochodzenia przez członka spółdzielni praw wynikających z członkowstwa

3) terminy wygaśnięcia praw podmiotowych

-instytucja terminów zawitych znajduje zastosowanie jedynie w sytuacjach wskazanych wyraźnie w przepisach szczególnych

-każdy z tych przepisów określa długość i początek biegu terminu zawitego

-terminy te są zazwyczaj bardzo krótkie

-terminy zawite mają charakter norm bezwzględnie wiążących

Skutki  upływ terminów zawitych powoduje wygaśnięcie uprawnienia

-sąd lub inny organ powołany do rozpoznania sprawy uznaje ten fakt z urzędu, a nie na skutek zarzutu podniesionego przez tego, przeciwko komu uprawnienie się kieruje

-funkcję łagodzącą pełnią stosowane na podstawie analogii postanowienia o zawieszeniu i przerwie w biegu przedawnienia

-najważniejsze znaczenie ma tu siła wyższa i uznanie

XIII. PRAWA PODMIOTOWE

§1. POJĘCIE PRAW PODMIOTOWYCH

Prawo podmiotowe  zespół przyznanych uprawnień występujących w określonym stosunku cywilnoprawnym

-wśród uprawnień wyróżnia się:

1) uprawnienia bezpośrednie

2) uprawnienia kształtujące

3) roszczenia

4) zarzuty

1) Uprawnienia bezpośrednie  oznaczają możliwość realizacji interesu prawnego bez pośrednictwa innych osób

-zagwarantowanie przyznanych uprawnień polega na nałożeniu na osoby trzecie obowiązku powstrzymania się od naruszania tych uprawnień

-np. uprawnienia właściciela do korzystania z rzeczy i rozporządzania nią

2) Uprawnienia kształtujące  polega na tym, że podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną

-realizacja prawa kształtującego nie wymaga udziału drugiej strony

-w przypadku wykonania uprawnienia kształtującego, druga strona ma obowiązek uznać nową sytuację prawną i dostosować do niej swoje dalsze postępowanie

-uprawnienie kształtujące jest kompetencją do zmiany lub zgaśnięcia już istniejącego stosunku prawnego mocą jednostronnej oświadczenia woli podmiotu uprawnionego

-np. złożenie oświadczenia woli o przyjęciu oferty przez oblata, wypowiedzenie umowy o charakterze trwałym

-nie przedawniają się, ale wygasają

3) Roszczenia  uprawnienie polegające na tym, że jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego

-uprawniony może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób

-roszczenie jest skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu oraz bezpośrednio przyporządkowany mu pozostaje obowiązek innego określonego podmiotu

-z roszczeniem sprzężona jest kompetencja do zwrócenia się do organu państwowego o zastosowanie przymusu, jeżeli podmiot zobowiązany nie spełni świadczenia

-tylko z roszeniami wiąże się instytucja przedawnienia (dotyczy ono tylko roszczeń majątkowych)

4) Zarzut  swoiste uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia

-służy ochronie interesów osoby, przeciwko której roszczenie jest skierowane

-zarzut przysługuje podmiotowi tylko w przypadkach przewidzianych przez przepisy prawa

-podniesienie zarzutu może wywołać:

a) trwałe (pretemptoryjne), np. przedawnienie obezwładnienie

b) przejściowe (dylatoryjne), np. art. 488 roszczenia

§2. RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH

1. Prawa majątkowe i niemajątkowe

Prawa majątkowe  prawa podmiotowe wyrażające i chroniące interes ekonomiczny

-obejmują :

a) prawa rzeczowe

b) wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe

c) prawa majątkowo-małżeńskie

d) istotną część praw kwalifikowanych jako tzw. własność intelektualna

Prawa niemajątkowe  pozostałe prawa, obejmują:

a) niemajątkowe prawa osobiste

b) niemajątkowe prawa rodzinne

2. Prawa bezwzględne i względne

Prawa bezwzględne  są skuteczne wobec wszystkich (erga omnes)

-określone prawo przysługuje tylko określonemu podmiotowi, a na wszelkich innych osobach spoczywa bierny obowiązek nieingerowania w sferę cudzych uprawnień

-w razie naruszenia prawa bezwzględnego powstaje konkretne roszczenie wobec konkretnej osoby (naruszyciela)

-do praw bezwzględnych zalicza się:

a) prawa rzeczowe

b) prawa osobiste

c) niemajątkowe prawa rodzinne

Prawa względne  są skuteczne wobec określonych osób (inter partes)

-ich korelatem jest obowiązek konkretnego zachowania się oznaczonych osób

-uprawniony zaspokaja swój interes prawny przez powinne zachowanie się konkretnej osoby zobowiązanej

-klasycznym wzorem praw względnych są wierzytelności ze stosunków zobowiązaniowych

3. Prawa zbywalne i niezbywalne

-o klasyfikacji decyduje normowana ustawą dopuszczalność lub zakaz przeniesienia prawa w drodze czynności prawnej

Prawa zbywalne  możliwe jest ich przenoszenie w drodze czynności prawnej

-równolegle ze zbywalnością prawa występuje możliwość rozporządzenia w postaci obciążenia prawa

-prawa zbywalne są co do zasady dziedziczne

-zalicza się do nich np. prawo własności

Prawa niezbywalne  niemożliwe jest ich przenoszenie w drodze czynności prawnej

-niezbywalnymi są prawa osobiste

4. Prawa akcesoryjne i prawa związane

Prawa samodzielne  mają charakter samoistny

Prawa akcesoryjne  prawa niesamoistne

-służą zabezpieczeniu innych praw podmiotowych

-ich istnienie i treść zależy od innych praw, z którym są funkcjonalnie związane

-np. hipoteka i zastaw służące zabezpieczeniu wierzytelności

Prawa wolne  prawa samodzielne

Prawa związane  są prawami niesamodzielnymi

-podmiotem takiego prawa może być tylko osoba, która jest jednocześnie podmiotem innego prawa

-np. uprawnionym z tytułu służebności gruntowej może być tylko każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej

§3. NABYCIE I UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO

1. Nabycie prawa podmiotowego

1) Nabycie pochodne i pierwotne

Nabycie pochodne  występuje wówczas, jeżeli jego konieczną przesłanką jest istnienie tego samego lub innego prawa u poprzednika

-nabywca uzyskuje od poprzednika prawnego służące mu prawo (np. nabycie własności w trybie sprzedaży) lub nowe prawo będące wycinkiem macierzystego prawa poprzednika (np. ustanowienie użytkowania obciążającego własność nieruchomości)

-przy nabyciu pochodnym obowiązuje zasada Nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet

-np. przeniesienie prawa w drodze czynności prawnej, dziedziczenia, połączenia osób prawnych

Nabycie pierwotne  nabycie prawa następuje niezależnie od faktu istnienia nabywanego prawa u poprzednika

-np. zawłaszczenie rzeczy niczyjej

2) Nabycie konstytutywne i translatywne

Nabycie konstytutywne  występuje wówczas, gdy nabycie prawa następuje wraz z jego powstaniem

• pierwotne – np. zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej

• pochodne – np. ustanowienie użytkowania wieczystego

Nabycie translatywne  oznacza przejście w całości na następcę istniejącego prawa

• pierwotne – np. zasiedzenie lub wywłaszczenie nieruchomości

• pochodne – np. przeniesienie prawa własności

3) Nabycie pod tytułem szczególnym i tytułem ogólnym

Sukcesja pod tytułem szczególnym  tzw. sukcesja singularna

-polega na nabyciu indywidualnie oznaczonego prawa lub praw

Sukcesja pod tytułem ogólnym  tzw. sukcesja uniwersalna

-polega na tym, że wskutek określonego zdarzenia nabywca uzyskuje ogół praw stanowiących majątek lub odrębny majątek poprzednika

-nabyciu majątku towarzyszy również objęcie wszystkich długów poprzednika

2. Utrata prawa podmiotowego

-utrata prawa podmiotowego następuje przez jego wygaśnięcie lub przejście na inną osobę

Wygaśnięcie prawa  następuje tylko w wypadkach wskazanych w ustawie

-np. wierzytelność wygasa na skutek wykonania zobowiązania

Przejście na inną osobę  np. nabycie własności nieruchomości w trybie sprzedaży

3. Wykonywanie prawa podmiotowego

Wykonywanie prawa podmiotowego  oznacza czynienie ze swego prawa użytku

-zmierza do zaspokojenia lub zabezpieczenia interesu podmiotu uprawnionego

-następuje poprzez podejmowanie:

a) czynności faktycznych

b) czynności prawnych

4. Nadużycie prawa podmiotowego

-

art. 5 KC

obowiązuje zakaz nadużycia prawa

-nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłyby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego

§4. OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH

-zasadniczo ochrona praw podmiotowych odbywa się na drodze sądowej

-w ograniczonym zakresie ustawodawca dopuszcza stosowanie ochrony własnej

1) Ochrona sądowa  uprawnionemu przysługuje powództwo, tzn. kompetencja do zwrócenia się do sądu/organu państwowego, aby ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach prawnych wynikających z naruszenia lub zagrożenia prawa podmiotowego

-uprawnionemu nie przysługuje powództwo w zakresie zobowiązań naturalnych

-ochrona polega na tym, że jeżeli dłużnik spełni należne świadczenie, to nie może żądać jego zwrotu

2) Pomoc własna  istnieją sytuacje, w których aparat państwowy nie może zapewnić efektywnej ochrony dla praw podmiotowych

-prawo w ściśle określonych przypadkach zezwala na stosowanie pomocy własnej przez uprawnionego lub inne osoby, uchylając tym samym monopol państwa na stosowanie przymusu fizycznego

-pomoc własna może mieć postać:

a) samoobrony – polega na odparciu niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktycznym prawnie chronionym

b) samopomocy – polega na tym, że uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub sprawnie stan faktyczny

PRAWO RZECZOWE

I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE RZECZOWYM

§1. POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PODMIOTOWYCH PRAW RZECZOWYCH

Prawo rzeczowe  prawa rzeczowe dotyczą korzystania z rzeczy

-są to prawa podmiotowe bezwzględne

Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym  zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy, przybierające postać podmiotowych praw rzeczowych

Prawo rzeczowe w ujęciu podmiotowym  majątkowe prawa cywilne o charakterze bezwzględnym, mające za przedmiot rzecz

-niekiedy do praw rzeczowych zalicza się prawa mające za przedmiot inne prawa majątkowe, a nie rzeczy jako przedmioty materialne:

• użytkowanie praw (art. 265 KC)

• zastaw (art. 327 KC)

• hipoteka na użytkowaniu wieczystym (art. 65 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece)

• hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu

• hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką

§2. PRZEDMIOT PRAW RZECZOWYCH

-

art. 45 KC

przedmiotem stosunków prawnorzeczowych są rzeczy

Rzeczy  rzeczami są wyłącznie przedmioty materialne

-są to materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowanej jako dobra samoistne

-przedmiotem praw rzeczowych mogą być tylko istniejące rzeczy zindywidualizowane:

a) rzeczy oznaczone co do tożsamości

b) rzeczy wyz masy rzeczy oznaczonych co do gatunku

-rzeczy dzielą się na:

1) nieruchomości i ruchomości

2) rzeczy w obrocie i rzeczy wyłączone z obrotu

3) rzeczy oznaczone co do tożsamości i rzeczy oznaczone co do gatunku

4) rzeczy podzielne i niepodzielne

§3. BEZWZGLĘDNY CHARAKTER PRAW RZECZOWYCH

Prawa bezwzględne  prawa podmiotowe bezwzględne odznaczają się cechą skuteczności erga omnes, czyli względem wszelkich osób

-wykonywane są one przez uprawnionego bezpośrednio, bez konieczności świadczenia ze strony osób trzecich

-ogół osób postronnych jest zobowiązany do honorowania cudzego prawa podmiotowego

-naruszenie prawa rodzi adresowane do oznaczonej osoby roszczenie ochronne

-do praw bezwzględnych zalicza się:

a) prawa rzeczowe

b) prawa osobiste

c) niemajątkowe prawa rodzinne

Prawa względne są skuteczne jedynie wobec oznaczonej osoby/osób, drugiej strony względnego stosunku prawnego (inter partes)

-uprawniony zaspokaja swój interes prawny przez powinne zachowanie się konkretnej osoby zobowiązanej

-klasycznym wzorem praw względnych są wierzytelności ze stosunków zobowiązaniowych

§4. RODZAJE PRAW RZECZOWYCH

-prawa rzeczowe dzielą się na:

I. systematyka kodeksowa

1) prawo własności

2) użytkowanie wieczyste

3) ograniczone prawa rzeczowe:

a) użytkowanie (włączając timesharing)

b) służebności

c) zastaw

d) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

e) hipotekę

II. prawa rzeczowe samoistne (samodzielne) oraz niesamoistne (akcesoryjne)

a) prawa niesamoistne (akcesoryjne) – nie mogą one istnieć bez innego prawa

-np. hipoteka i zastaw, które są akcesoryjne w stosunku do wierzytelności, którą zabezpieczają

b) prawa samoistne (samodzielne)

III. prawa wolne i związane

a) prawa wolne – są niezależne

b) prawa związane – mogą przysługiwać jedynie podmiotowi innego prawa, z którym (prawem) pozostają w ścisłym związku i dzielą jego los prawny

-mogą być przedmiotem obrotu prawnego tylko łącznie z prawem głównym

-np. służebność gruntowa związana z własnością nieruchomości

III. prawa zbywalne i niezbywalne

a) prawa zbywalne – mogą być przeniesione na inną osobę

b) prawa niezbywalne – nie mogą być przeniesione na inną osobę

§5. ZASADA NUMERUS CLAUSUS PRAW RZECZOWYCH

-zasada numerus clausus w sferze prawa rzeczowego oznacza zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych

-podmiotowe prawa rzeczowe mają charakter bezwzględny, co ogranicza prawnie chronioną wolność zachowania innych podmiotów wobec osoby uprawnionej

§6. JAWNOŚĆ PRAW RZECZOWYCH

-prawa rzeczowe powinny być jawne dla otoczenia, ponieważ muszą być widoczne dla osób zobowiązanych do biernego ich poszanowania

-jawność praw rzeczowych jest gwarancją ich ochrony

-istnieją odmienne sposoby ujawniania dla praw rzeczowych na nieruchomościach i na rzeczach ruchomych

1. Wpis do księgi wieczystej

-jest najdoskonalszą formą ujawniania praw rzeczowych na nieruchomościach

-domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a prawo wkreślone nie istnieje

-księgi wieczyste są jawne

2. Posiadanie rzeczy

-jest metodą ujawniania praw rzeczowych na nieruchomościach i ruchomościach

-z posiadaniem rzeczy wiąże się szereg domniemań prawnych:

• domniemywa się, że ten kto faktycznie włada rzeczą, jest posiadaczem samoistnym (art. 339 KC)

• domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (art. 341 KC)

• łącznie funkcjonuje domniemanie prawa własności

-posiadanie pełni zatem funkcję prawnomanifestującą

-posiadanie nie służy ujawnieniu ograniczonych praw rzeczowych

3. Powszechny system ewidencji gruntów i budynków

-został wprowadzony ustawą – Prawo geodezyjne i kartograficzne (1989r.)

-ewidencja obejmuje informacje dotyczące położenia, granic, powierzchni i rodzaju gruntu

-w ewidencji ujawnia się właściciela

-informacje zawarte w operacie ewidencyjnym są jawne

4. Zastaw rejestrowy

-zgodnie z ustawą o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (1996r.) zastaw rejestrowy wymaga konstytutywnego wpisy do rejestru zastawów prowadzonych przez wyznaczone sądy

5. Zastaw skarbowy

-zastaw skarbowy zabezpiecza wierzytelności podatkowe Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego

-wymaga wpisu od rejestru zastawów skarbowych prowadzonego przez urząd skarbowy

II. WŁASNOŚĆ

§1. POJĘCIE WŁASNOŚCI

1. Własność w znaczeniu ekonomicznym

-własność jako kategoria ekonomiczna jest stosunkiem społecznym

-własnością jest każda forma władania majątkiem

-w znaczeniu ekonomicznym właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem ekonomicznym

2. Własność w znaczeniu prawnym

-własność stanowi formę prawną korzystania z rzeczy

-jest to forma pierwotna, najprostsza i bezpośrednia, a także najbardziej pełna

-konstrukcja prawa własności wywodzi się z prawa cywilnego, ale nie jest regulowana wyłącznie przepisami prawa cywilnego

-instytucję tę kształtują również przepisy prawa konstytucyjnego, prawa administracyjnego i in.

§2. WSPÓŁCZESNE PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE

-obecnie ustawodawca dąży do utrwalenia w gospodarce modelu własności prywatnej

-stwarza warunki dla rozwoju tej własności oraz tworzy instrumenty prywatyzacji istniejącego zasobu mienia państwowego

1. Uwłaszczenie osób prawnych

-uwłaszczenie osób prawnych w zakresie posiadania mienia nieruchomego nastąpiło na mocy ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomościami (1990r.)

-uwłaszczenie państwowych osób prawnych odbywało się poprzez następujące ex lege przekształcenie zarządu gruntu w prawo użytkowania wieczystego

-uwłaszczeniu podlegały grunty pozostające w zarządzie osób prawnych w dn. 5. 12. 1990r.

-w związku z wyodrębnieniem samorządu terytorialnego dokonano również uwłaszczenia komunalnych osób prawnych

2. Komunalizacja mienia państwowego

-na mocy ustawy o samorządzie gminnym (1990r.) utworzono samorząd gminny i powierzono mu wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów

-gminy wyposażono w przymiot osobowości prawnej

-gminy uzyskały majątek w procesie komunalizacji mienia państwowego

-komunalizacja polega na wydzieleniu i przekazaniu gminom części zasobów mienia państwowego, proporcjonalnie do zakresu powierzonych do zadań publicznych

-w sprawach komunalizacji mienia państwowego orzekał wojewoda poprzez wydanie decyzji administracyjnej o charakterze deklaratoryjnym, w której stwierdzał nabycie mienia z mocy samego prawa

-wojewoda wydawał również decyzje administracyjne o charakterze konstytutywnym o przekazaniu gminom mienia państwowego

3. Wyposażenia majątkowe powiatów i województw

-na mocy ustawy o samorządzie powiatowym (1998r.) i ustawy o samorządzie województwa (1998r.) powołano do życia powiaty i województwa jako jednostki samorządu terytorialnego

-przyznano im osobowość prawną i wyposażono w niezbędny majątek

4. Kształtowanie modelu własności prywatnej

1) Prywatyzacja mienia państwowego  w okresie Polski Ludowej obowiązywał socjalistyczny model własności społecznej

-w związku ze zmianą ustroju politycznego pojawiła się potrzeba prywatyzacji mienia państwowego

-prywatyzację mienia państwowego reguluje ustawodawca:

• ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji (1996r.)

• ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (1993r.)

• akty szczególne z zakresu prawa bankowego i ubezpieczeniowego

Prywatyzacja  polega na wyzbyciu się przez państwo majątku znajdującego się w dyspozycji przedsiębiorstw państwowych na rzecz osób trzecich (podmiotów niepaństwowych)

-w ten sposób przedsiębiorstwo państwowe przestaje istnieć

-wyróżnia się następujące metody prywatyzacji:

a) prywatyzacja bezpośrednia – polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego poprzez:

• sprzedaż przedsiębiorstwa

• wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

• oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania

b) prywatyzacja pośrednia – następuje po komercjalizacji dokonywanej w celu prywatyzacji przedsiębiorstwa

-komercjalizacja polega na przekształceniu przedsiębiorstwa w spółkę

-prywatyzacja pośrednia polega na zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach

2) Prywatyzacja własności rolnej Skarbu Państwa  kwestię reguluje ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (1991r.)

-uregulowała ona proces likwidacji państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej

-ustanowiła Agencję Nieruchomości Rolnych jako powierniczą osobę prawną wykonującą własność państwową

-ANR gospodaruje zasobem własności rolnej SP

-ANR dokonuje sprzedaży przejętego przez nią mienia państwowego

3) Reprywatyzacja  reprywatyzacja dotyczy mienia znacjonalizowanego

-polega na przywróceniu prawa własności niegdysiejszym właścicielom lub ich następcom prawnym w formie naturalnej lub w postaci ekwiwalentu

§3. FORMY WŁASNOŚCI

-wyróżnia się:

1) własność prywatną

2) własność państwową

3) własność samorządową

4) własność osobistą

1. Własność prywatna

Własność prywatna  własność przysługująca osobom fizycznym

-nie istnieje jej definicja legalna

-stanowi opozycję do własności społecznej

1) własność w szerszym znaczeniu – obejmuje własność środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych

2) własność w węższym znaczeniu – obejmuje własność jedynie środków produkcji

-własność prywatna przysługuje osobom fizycznym lub zakładanym przez nie spółkom

-wyróżnia się 2 rodzaje spółek:

a) spółki osobowe – spółki cywilne oraz spółki jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne i partnerskie

-nie posiadają osobowości prawnej, aczkolwiek spółkom przewidzianym przez Kodeks spółek handlowych przyznaje się możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań, pozywania i bycia pozywanym

b) spółki kapitałowe – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne

-majątek spółek kapitałowych z punktu widzenia prawnego należy do danej spółki jako osoby prawnej

-majątek spółek jest własnością prywatną realizowaną przez udziały lub akcje wspólników

-własnością prywatną nie będzie jednak majątek jednoosobowych spółek Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego

-może on przekształcić się w majątek prywatny w procesie prywatyzacji

-własność prywatną stanowią również udziały członków spółdzielni w majątku spółdzielni (własność spółdzielcza)

2. Własność państwowa

1) Własność państwowa  obejmuje mienie przeznaczone do wykonywania ustrojowych funkcji państwa oraz mienie natury produkcyjnej

-w obrębie własności państwowej wyróżnia się:

a) własność Skarbu Państwa

b) własność innych państwowych osób prawnych

2) Własność Skarbu Państwa  jest pierwotną odmianą własności państwowej

-stanowi ją wszelkie mienie nabyte przez Skarb Państwa, przed dalszym rozporządzeniem na rzecz państwowych osób prawnych (lub osób trzecich) oraz mienie pozostawione definitywnie w zarządzie stationis fisci

-Skarb Państwa jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych

-Skarb Państwa jest właścicielem mienia oddanego państwowym osobom prawnym

-mienie Skarbu Państwa służy do wykonywania ustrojowych i społecznych zadań państwa (administracja, szkolnictwo, służba zdrowia itd.)

-zarząd nad mieniem Skarbu Państwa sprawują organy administracji rządowej oraz różnorodne państwowe jednostki organizacyjne, nieposiadające własnej osobowości prawnej, działając przez swoje organy (są to stationis fisci)

-funkcje stationes fisci pełnią również państwowe jednostki organizacyjne sprawujące trwały zarząd nieruchomości

-własnością rolną Skarbu Państwa zarządza Agencja Nieruchomości Rolnych

3) Własność innych państwowych osób prawnych  do katalogu państwowych osób prawnych zalicza się:

a) przedsiębiorstwa państwowe

b) banki państwowe

c) jednoosobowe spółki SP powstałe w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych

d) państwowe szkoły wyższe

e) instytuty naukowo-badawcze

f) Polska Akademia Nauk

-państwowe osoby prawne są właścicielami posiadanego mienia oraz nim zarządzają

- jednak w sensie ekonomicznym właścicielem tego mienia jest SP

-państwowe osoby prawne posiadają one osobowość prawną

-SP nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej

3. Własność samorządowa

1) Własność samorządowa  została wyodrębniona w związku z utworzeniem samorządu terytorialnego

-początkowo wyodrębniono własność komunalną gmin oraz innych komunalnych osób prawnych

-w związku z reformą ustrojową państwa powołano do życia powiaty i województwa oraz przyznano im własność samorządową (odpowiednio: powiatową i wojewódzką)

2) Własność komunalna  mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych komunalnych osób prawnych

Własność gmin  własność komunalną gmin stanowi majątek nieprzysługujący innym komunalnym osobom prawnym

-jest to nieprodukcyjny majątek służący wykonywaniu zadań publicznych gminy

-zarząd nad mieniem komunalnym gminy sprawują organy gminy

-oświadczenia woli w zakresie zarządu mieniem składa:

a) jednoosobowo wójt (burmistrz/prezydent) albo

b) upoważniony przez wójta zastępca wójta samodzielnie albo

c) upoważniony zastępca wójta wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą

-jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy

-w sprawach przekraczających zakres zwykłego zarządu niezbędna jest uprzednia uchwała rady gminy

-w ograniczonym zakresie mieniem komunalnym gminy zarządzają jednostki pomocnicze (sołectwa, osiedla, dzielnice)

-zarząd mieniem może być również wykonywany przez stationes communis (stationes mancipii)

-są to specjalnie utworzone jednostki organizacyjne gminy, nieposiadające osobowości prawnej

-są to jednostki i zakłady budżetowe typu „zakłady”, „zarządy”, „urzędy” itp.

-kierownik takiej jednostki na podstawie pełnomocnictwa działa jednoosobowo, zastępując gminę

-gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy

-w razie podziału lub zniesienia gminy odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie

Inne komunalne osoby prawne  do innych komunalnych osób prawnych zalicza się obecnie wyłącznie jednoosobowe spółki handlowe gmin

-tworzenie tych spółek powinno służyć prowadzeniu działalności z zakresu użyteczności publicznej

-poza sferą użyteczności publicznej gminy mogą tworzyć spółki handlowe, jeżeli:

1) istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym

i

2) występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej

-do innych komunalnych osób prawnych nie zalicza się fundacji zakładanych przez gminy

-działają one jako samodzielne osoby prawne

-mienie komunalnych osób prawnych stanowi ich własność

-w ekonomicznym znaczeniu mienie to jednak należy do majątku macierzystych gmin

-inne komunalne osoby prawne samodzielnie decydują o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników majątkowych

3) Własność powiatowa  mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne

-powiatowymi osobami prawnymi są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje wprost taki status oraz osoby prawne, które mogą być tworzone wyłącznie przez powiat

4) Własność wojewódzka  mieniem województwa jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne

-wojewódzkimi osobami prawnymi są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje wprost taki status oraz osoby prawne, które mogą być tworzone wyłącznie przez województwo

4. Własność osobista

Własność osobista  nie istnieje legalna definicja własności osobistej

-własność osobistą stanowi przysługująca osobom fizycznym własność rzeczy przeznaczonych do zaspokojenia osobistych potrzeb materialnych i kulturalnych właściciela i jego bliskich, np. dom jednorodzinny, samochód, odzież, żywność

§4. TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI

1. Treść prawa własności

-w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, a w szczególności może on pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy

-w tych samych granicach może on rozporządzać rzeczą

-

art. 140 KC

przedmiotem prawa własności są wyłącznie rzeczy w rozumieniu art. 45 KC

-własność obejmuje wyłącznie rzeczy jako przedmioty materialne

-prawo własności jest prawem podmiotowo uniwersalnym

-może ono przysługiwać każdej osobie

-istnieją jednak wyjątki w odniesieniu do takich rzeczy ruchomych takich, jak np. broń, środki odurzające

-w obrocie nieruchomościami istnieją ograniczenia dotyczące nabywania nieruchomości przez cudzoziemców

-własność jest prawem bezterminowym

-nie istnieje w ustawodawstwie polskim własność podzielona w czasie

-wyjątek stanowi odrębna własność budynków nabytych lub wzniesionych przez użytkownika wieczystego, która wygasa wraz z terminowym wygaśnięciem prawa użytkowania wieczystego

-czasowe ograniczenie prawa własności rzeczy ruchomych może jednak nastąpić z woli stron

-zabronionym jest czasowe ograniczanie prawa własności nieruchomości

-prawo własności jest najszerszym i najpełniejszym prawem rzeczowym, a pozostałe prawa rzeczowe stanowią formę pochodną od prawa własności

1) Pozytywna treść prawa własności  na pozytywną treść prawa własności składa się triada uprawnień:

1) posiadanie (ius possidendi)

2) używanie, pobieranie pożytków i zużycie rzeczy (ius utendi, ius frutendi, ius abutendi)

3) rozporządzanie rzeczą (ius disponendi)

-właściciel może z rzeczą czynić wszystko, czego nie zabrania prawo

-tzn. właścicielowi przysługuje prawo do posiadania, korzystania z rzeczy i rozporządzania rzeczą w granicach określonych przez ustawy, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

2) Negatywna treść prawa własności  odnosi się do prawa podmiotowego właściciela i kładzie nacisk na powszechny obowiązek nienaruszania sfery dozwolonego zachowania właściciela, obciążający wszystkich poza uprawnionym

-właściciel może korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób

-prawo własności ma charakter bezwzględny, tzn. że wszystkie inne podmiotu maja obowiązek nieingerowania w sferę dozwolonego zachowania właściciela

3) Bezwzględny charakter prawa własności  prawa rzeczowe są skuteczne erga omnes

-prawo własności jest prawem bezwzględnym

-właściciel może bowiem korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób (negatywna treść prawa własności)

-w razie naruszenia cudzego prawa właścicielowi przysługuje określone roszczenie (windykacyjne lub negatoryjne), adresowane do konkretnej osoby

2. Uprawnienie do posiadania rzeczy (ius possidendi)

-właściciel jest posiadaczem samoistnym rzeczy, ponieważ włada nią na podstawie przysługującego mu prawa własności

-wielokrotnie uprawnienie do posiadania rzeczy traktuje się jako element uprawnienia do korzystania z rzeczy

-za jego pomocą właściciel manifestuje na zewnątrz swoje uprawnienie do władania rzeczą

-jest ono istotne zwłaszcza przy rzeczach ruchomych, gdyż przy nieruchomościach uprawnienie do władania rzeczą jest wywodzone z zapisów w księgach wieczystych

3. Uprawnienie do korzystania z rzeczy

-właściciel może korzystać z rzeczy, w szczególności pobierać pożytki oraz inne dochody z rzeczy

-nie istnieje definicja legalna korzystania z rzeczy

-na korzystanie rzeczy składa się:

a) uprawnienie do używania rzeczy (ius utendi)

b) uprawnienie do pobierania pożytków z rzeczy (ius fruendi)

c) uprawnienie do pobierania innych dochodów z rzeczy

d) uprawnienie do zużycia (ius abutendi) i przetworzenia rzeczy

A) Uprawnienie do używania rzeczy (ius utendi)  pozwala ono właścicielowi zaspokajać jego potrzeby przy użyciu danej rzeczy

-np. korzystanie z lokalu poprzez zamieszkiwanie, używanie pojazdu podczas jazdy

B) Uprawnienie do pobierania pożytków z rzeczy (ius fruendi)  uprawnienie obejmuje pobieranie pożytków naturalnych i pożytków cywilnych rzeczy

• pobieranie pożytków naturalnych – pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody oraz inne odłączone od niej części składowe, jeśli wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy

-pobieranie pożytków odbywa się poprzez zawłaszczenie jej płodów oraz odłączanie innych części składowych rzeczy

-np. zbiór płodów rolnych, wyrąb drzewa z lasu, wydobywanie żwiru z gruntu

• pobieranie pożytków cywilnych – pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego

-dla pobierania pożytków niezbędne jest ustanowienie odpowiedniego stosunku prawnego

-np. czynsz najmu lub dzierżawy, wynagrodzenie za użytkowanie

C) Uprawnienie do pobierania innych dochodów z rzeczy  obejmuje inne dochody niż naturalne lub cywilne pożytki rzeczy

-do pobierania takich dochodów uprawniony jest wyłącznie właściciel

-są to dochody pobrane w wyniku wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych i losowych

-np. zagospodarowanie drzew stanowiących „wiatrołomy”, odłowienie ryb z wysychającego stawu

D) Uprawnienie do zużycia (ius abutendi) i przetworzenia rzeczy  zużycie lub przetworzenie rzeczy jest swoistym przejawem korzystania z rzeczy

4. Rozporządzanie rzeczą (ius dispodendi)

-jest to uprawnienie do rozporządzania prawem własności

-nie istnieje definicja legalna rozporządzania rzeczą

-rozporządzającą czynnością prawną jest czynność, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenia albo zniesienie prawa majątkowego

A) Wyzbycie się własności  uprawnienie do wyzbycia się własności obejmuje:

• uprawnienie do przeniesienia własności – oznacza przejście prawa własności z jednego podmiotu na drugi na podstawie umowy

-jest to pochodny sposób nabycia prawa w wyniku sukcesji singularnej

• uprawnienie do rozporządzenia na wypadek śmierci - jest to sukcesja uniwersalna

-w drodze jednego zdarzenia prawnego, przechodzi na następcę (spadkobiercę) ogół praw majątkowych (własność)

-jedynym rodzajem tego typu czynności prawnej jest testament

• zrzeczenie się własności – nie jest możliwe zrzeczenie się własności nieruchomości

-wyjątek stanowi zrzeczenie się prawa własności nieruchomości przez samorządową lub państwową osobę prawną, wówczas własność taką nabywa odpowiednio jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa

B) Obciążenie własności  polega na ustanowieniu na prawie własności ograniczonych praw rzeczowych

-ograniczone prawa rzeczowe ograniczają zakres uprawnień właściciela

-ustawione obciążenia „przylegają” do rzeczy i są skuteczne względem każdoczesnego właściciela rzeczy obciążonej

C) Zniesienie prawa własności  wiąże się z uprawnieniem do unicestwienia prawa majątkowego

-

art. 180 KC

następuje poprzez:

• porzucenie rzeczy ruchomej- właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci

-

art. 181 KC

własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się poprzez objęcie jej w posiadanie samoistne

-porzucona rzecz staje się rzeczą niczyją

-porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się rzeczy jest czynnością prawną jednostronną rozporządzającą

• zniszczenie rzeczy – poprzez zniszczenie rzeczy prawo własności wygasa definitywnie

§5. GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI

-granice własności stanowią sprzężone ze sobą 3 „wyznaczniki”:

1) przepisy ustawy

2) zasady współżycia społecznego

3) społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności

1. Ograniczenie własności przez przepisy prawa

-treść prawa własności ograniczają przede wszystkim przepisy ustaw

-ustawowe ograniczenia dotyczą zarówno korzystania, jak i rozporządzania rzeczą

-ograniczenia te określają m.in.:

• przepisy prawa sąsiedzkiego (art. 144-154 KC)

• ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych

• ustawa o gospodarce nieruchomościami

2. Ograniczenie własności przez zasady współżycia społecznego

-zasady współżycia społecznego stanowią tu wewnętrzny wyznacznik dla treści prawa własności

-oznacza to, że uprawnienie do posiadania/korzystania/ rozporządzania rzeczą stanowi treść przysługującego właścicielowi prawa podmiotowego pod warunkiem zgodności z zasadami współżycia społecznego

3. Ograniczenie własności przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

-klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa odwołuje się do funkcji ekonomicznej prawa

-społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności zależy od rodzaju przedmiotu własności i jego funkcji

III. WŁASNOŚĆ NIERUCHOMOŚCI – KORZYSTANIE Z RZECZY

§1. PRZESTRZENNE GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI

1. Geodezyjne oznaczenia nieruchomości

-nieruchomość gruntowa jest zawsze rzeczą oznaczoną co do tożsamości, a jej oznaczenie następuje poprzez wyznaczenie granic geodezyjnych

-kwestię reguluje ustawa – Prawo geodezyjne i kartograficzne (1989r.)

-granice gruntu są najpierw oznaczone „intelektualnie” i ujawnione w ewidencji gruntów i budynków (na mapie i w rejestrze)

-ewidencja gruntów i budynków obejmuje informacje dotyczące, m.in.:

-położenia gruntów -powierzchni gruntów

-granic gruntów -rodzaju użytkowych gruntów i ich klas gleboznawczych

-w zakresie budynków ewidencja obejmuje ich:

-położenie -przeznaczenie

-funkcję użytkową -ogólne dane techniczne budynku

-dane z ewidencji gruntów i budynków stanowią podstawę oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej

-w miarę potrzeby następuje również fizyczne oznaczenie w terenie granic poszczególnych nieruchomości za pomocą geodezyjnych znaków granicznych

2. Pionowy zasięg własności nieruchomości gruntowej

-

art. 143 KC

własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnia gruntu w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu

3. Postanowienia Prawa wodnego

-kwestię reguluje ustawa - Prawo wodne (2001r.)

-wody stojące oraz wody w rowach znajdujących się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości

-wyodrębnia się również kategorię wód publicznych, które stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego

-płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu

4. Postanowienia Prawa geologicznego i górniczego

-kwestię kopalin reguluje ustawa – Prawo geologiczne i górnicze (1994r.)

-złoża kopalin niestanowiące części składowych nieruchomości gruntowych są własnością Skarbu Państwa

-kopaliny położone powyżej dolnej granicy nieruchomości gruntowej (wyznaczonej na mocy art. 143) stanowią część składową gruntu i należą tym samym do właściciela gruntu

§2. PRAWA SĄSIEDZKIE

Prawa sąsiedzkie  zespół tych przepisów prawa cywilnego, które regulują problematykę treści i wykonywania własności nieruchomości w stosunkach sąsiedzkich

-zadaniem prawa sąsiedzkiego jest zapobieganie konfliktom rodzącym się na tle sąsiedztwa nieruchomości

-przepisy prawa sąsiedzkiego dotyczą nieruchomości gruntowych

-niektóre mogą być jednak zastosowane w stosunkach między właścicielami nieruchomości budynkowych i lokalowych

-przepisy prawa sąsiedzkiego regulują stosunki pomiędzy właścicielami nieruchomości

-znajdują analogiczne zastosowanie również do stosunków między użytkownikami wieczystymi lub między użytkownikami wieczystymi a właścicielami

-wśród praw sąsiedzkich wyróżnia się:

1) przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiednie

2) przepisy przewidujące możliwości ustanowienia pewnych służebności

3) przepisy określające sposób korzystania przez sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi

4) przepisy dotyczące granic gruntów

1. Ograniczenie oddziaływania na nieruchomości sąsiednie

Immisje  są to działania dokonywane na gruncie własnym ze skutkami odczuwanymi na gruntach sąsiednich

-immisje dzielą się na:

1) bezpośrednie – polegają na celowym, bezpośrednim kierowaniu określonych substancji (ścieków, płynów itp.) na inną nieruchomość za pomocą odpowiednich urządzeń

-są zbliżone swoim charakterem fizycznej ingerencji

-są w całości zakazane na mocy art. 140 KC

-naruszenie zakazu powoduje uruchomienie roszczenia negatoryjnego (art. 222 §2 KC)

2) pośrednie – uboczny skutek działania właściciela

-nie stanowią bezpośredniego oddziaływania na nieruchomości sąsiednie

-dzielą się na:

a) immisje materialne – polegają na przenikaniu na nieruchomości sąsiednie cząstek materii (pyły, gazy, dym) lub pewnych sił (wstrząsy, hałasy, fale elektromagnetyczne)

b) immisje niematerialne – oddziałują na sferę psychiki właściciela nieruchomości sąsiedniej (poczucie bezpieczeństwa, estetyki, odbiór programów radiowych i telewizyjnych)

-zabronione są immisje zakłócające ponad przeciętną miarę korzystanie z nieruchomości sąsiedniej

-właściwą miarę wyznacza się za pomocą kryterium społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości oraz stosunków miejscowych

-przeciwko immisjom, które przekraczają przeciętną miarę zakłóceń, przysługuje roszczenie negatoryjne (art. 222 §2 KC)

-

art. 147 KC

art. 147 KC stanowi, że właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia

2. Służebności w stosunkach sąsiedzkich

-korzystanie z nieruchomości wymaga niekiedy korzystania w określonym zakresie z nieruchomości sąsiednich

-korzystanie to przybiera formę służebności

• a

  art. 145 KC

  rt. 145 KC  ustanawia służebność drogi koniecznej

-jeżeli nieruchomość nie odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących o tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej

-właścicielowi przysługuje roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej (ustanawiana jest w postępowaniu nieprocesowym, zgodnie z art. 626 KC)

-

art. 146 KC

przeprowadzenie drogi następuje z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić

-ustanowienia służebności drogi koniecznej może żądać również posiadacz samoistny

-w tym przypadku będzie to jednak służebność osobista

-służebność osobista przysługuje tylko oznaczonej osobie fizycznej, a nie każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej

• a

  art. 151 KC

  rt. 151 KC  możliwość ustanowienia służebności w stosunkach sąsiedzkich pojawia się również w przypadku przekroczenia granicy gruntu sąsiedniego przy wznoszeniu budynku

-jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda

-właściciel nieruchomości sąsiedniej może w tym przypadku żądać:

a) stosownego wynagrodzenia

albo

b) ustanowienia odpowiedniej służebności gruntowej

albo

c) wykupienia zajętej części gruntu, jak również części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze

3. Określenie sposobu korzystania z przygranicznych pasów gruntu

• a

  art. 148 KC

  rt. 148 KC  owoce opadłe z drzewa lub krzewu stanowią jego pożytki

-przypadają one właścicielowi sąsiedniego gruntu

-nie dotyczy to przypadku, gdy grunt jest przeznaczony na użytek publiczny

• art. 149 KC 

  art. 149 KC

  właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców

-właściciel gruntu sąsiedniego może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody

• a

  art. 150 KC

  rt. 150 KC  właściciel gruntu sąsiedniego może obciąć i zachować dla siebie przechodzące z sąsiedniego gruntu gałęzie

-to samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu

-właściciel sąsiedniego gruntu powinien jednak wcześniej wyznaczyć właścicielowi drzewa odpowiedni termin do usunięcia gałęzi, owoców czy korzeni

4. Problematyka granic gruntów w prawie sąsiedzkim

-w związku z sąsiedztwem nieruchomości powstaje często problem należytego uregulowania stosunków granicznych

-regulacje te obejmują:

a) utrzymanie granic w należytym stanie

b)własność i korzystanie z urządzeń granicznych

art. 152 KC

c) problematykę rozgraniczenia nieruchomości

• art. 152 KC  właściciele nieruchomości graniczących ze sobą mają obowiązek współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu znaków granicznych

-koszty rozgraniczania oraz urządzenia/utrzymania stałych znaków granicznych ponoszą oni po połowie

• a

  art. 154 KC

  rt. 154 KC  wprowadza domniemanie, że mury/płoty/miedze/rowy i inne urządzenia podobne znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku sąsiadów

-to samo dotyczy drzew i krzewów rosnących na granicy

-korzystający z wymienionych urządzeń mają obowiązek wspólnego ponoszenia kosztów ich utrzymania

-przyjmuje się, że właściciele gruntów sąsiednich są współwłaścicielami takich urządzeń

• a

  art. 153 KC

  rt. 153 KC  dotyczy problematyki związanej z rozgraniczaniem nieruchomości

-problem rozgraniczania nieruchomości pojawia się wówczas, gdy granice nieruchomości stają się sporne

-rozgraniczenie może nastąpić:

a) na mocy umowy między właścicielami

b) w drodze orzeczenia sądowego

c) w trybie administracyjnym

Postępowanie rozgraniczeniowe  postępowanie rozgraniczeniowe prowadzi się w trybie administracyjnym wg ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne (1989r.)

-rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych

-utrwalenie tych punktów następuje przy pomocy znaków granicznych umieszczanych na gruncie

-postępowanie rozgraniczeniowe przeprowadza z urzędu lub na wniosek strony wójt/burmistrz/prezydent miasta

-czynności rozgraniczenia granic dokonuje upoważniony geodeta

-postępowanie może zakończyć się ugodą zainteresowanych

-jeżeli ugody nie zawarto, wójt wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości (muszą istnieć odpowiednie podstawy do wydania takiej decyzji: zebrane dowody lub zgodne oświadczenie stron)

-jeżeli ugod nie zawarto i nie istnieją podstawy do wydania decyzji o rozgraniczeniu nieruchomości, wówczas organ umarza postępowanie administracyjne i sprawę przekazuje do rozpoznania sądowi

Postępowanie sądowe  w postępowaniu sądowym sąd ustala granice nieruchomości wg stanu prawnego, a w dalszej kolejności wg ostatniego spokojnego stanu posiadania

-gdyby takiego stanu nie można było ustalić, sąd ustala granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności

-sąd może również przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną (art. 153 KC)

IV. NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI

§1. NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI – UWAGI OGÓLNE

1) Nabycie własności  nabycie własności następuje na skutek odpowiednich zdarzeń cywilnoprawnych

-istnieją różne instrumentami nabycia własności są:

a) umowa przeniesienia własności (sprzedaż, zamiana, darowizna itd.)

b) nabycie własności z mocy samego prawa (zasiedzenie, zawłaszczenie)

c) nabycie własności z mocy orzeczenia sądowego (np. orzeczenie o zniesieniu współwłasności)

d) inne przypadki nabycia własności

2) Pierwotne i pochodne nabycie własności

Pierwotne nabycie własności – nabywca nie wywodzi tu swojego prawa od innej osoby (poprzedniego właściciela), lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień

-np. wywłaszczenie, zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy ruchomej

Pochodne nabycie własności – jest wynikiem wyraźnego i koniecznego następstwa prawnego pomiędzy dotychczasowym właścicielem a nabywcą

-nabywca wywodzi swoje prawo od poprzednika

-nabycie prawa następuje w ramach określonego stosunku prawnego

-występuje tu następstwo prawne i czasowe

-np. przeniesienie własności (sprzedaż, zamiana, darowizna), ustawowe lub testamentowe powołanie do dziedziczenia

-obowiązuje zasada nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet (istnieją od niej wyjątki, np. art. 169 KC)

3) Utrata własności  powodowana jest przez takie zdarzenia cywilnoprawne, jak:

a) zniszczenie rzeczy

b) porzucenie rzeczy

c) inne przypadki utraty własności

§2. PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI

Przeniesienie własności  w ujęciu techniczno-prawnym oznacza przejście własności na podstawie umowy

-jest to pochodne nabycie prawa własności

-przeniesienie własności następuje z różnej przyczyny prawnej:

1) causa donandi

2) causa solvendi

3)causa obligandi vel acquirendi

-przeniesienie własności następuje na podstawie umów, które należą do grupy umów zobowiązaniowych

-służą temu różne rodzaje umów, np. sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości

• umowa sprzedaży - na jej mocy sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę

• umowa zamiany – każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy

• u

  art. 155 §1 KC

  mowa darowizny – darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia obdarowanego kosztem swojego majątku

-w polskim systemie prawnym przyjęto zasadę, iż umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest umową o podwójnym skutku: zobowiązująco-rozporządzającym

1. Przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości

-przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości następuje w drodze umowy o podwójnym skutku: zobowiązująco-rozporządzającym

-przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości następuje solo consensu z chwilą zawarcia umowy

-jest to umowa o charakterze konsensualnym, ponieważ do przeniesienia własności nie jest konieczne dokonanie konstytutywnej czynności realnej przeniesienia posiadania

-przeniesienie własności następuje zatem w drodze jednej umowy

-od tej zasady są jednak wyjątki:

• ustawodawca lub same strony mogą postanowić, że przeniesienie własności nastąpi w wyniku dwóch rozdzielnych w czasie czynności prawnych:

1) umowy o skutkach wyłącznie zobowiązujących

2) umowy przenoszącej własność

-np. jeżeli jednostce samorządu przysługuje prawo pierwokupu nieruchomości, wówczas X i Y najpierw zawierają umowę zobowiązującą i przesyłają ją władzom gminy, które decydują czy zastosują prawo pierwokupu. Jeżeli gmina nie zastosuje prawa pierwokupu, to strony zawierają umowę o skutku rzeczowym

• możliwym jest, bez rozbijania transakcji na 2 czynności, odroczenie terminu przejścia własności

-zakazanym jest jednak przenoszenie własności nieruchomości z zastrzeżeniem terminu

• strony mogą odstąpić od zasady konsensualności i postanowić, że własność przejdzie z mocy umowy dopiero z chwilą przeniesienia posiadania rzeczy

P

art. 157 KC

rzeniesienie własności nieruchomości  nieruchomość jest zawsze rzeczą oznaczoną co do tożsamości

-własność nieruchomości nie może być przeniesiona z zastrzeżeniem warunku lub terminu

-jeżeli umowa przenosząca własność została zawarta z zastrzeżeniem warunku/terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na przejście własności

-występują tutaj 2 umowy: zobowiązująca, a następnie rozporządzająca

2

art. 155 §2 KC

. Przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku i rzeczy przyszłych

-jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy

-to samo dotyczy przeniesienia własności rzeczy przyszłych

-czynność prawna przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do gatunku/przyszłych ma charakter czynności realnej

-własność jest przenoszona w drodze jednej umowy zobowiązująco-rozporządzającej

-umowa ta nie ma charakteru konsensualnego a realny i wymaga, obok uzgodnionego oświadczenia woli, dalszej czynności przeniesienia posiadania

-a zatem przeniesienie własności następuje z chwilą przeniesienia posiadania

-dla ostatecznego przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do gatunku niezbędne jest zindywidualizowanie istniejącej rzeczy

-indywidualizacja istniejącej przeczy następuje w drodze czynności przeniesienia posiadania, która poprzedzona jest faktycznym wyborem konkretnej rzeczy

3. Przeniesienie własności causa solvendi

-umowy przeniesienia własności zawierane causa solvendi są zawierane w celu wykonania zobowiązana do przeniesienia własności

-

art. 156 KC

jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia się lub innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej zależy od istnienia tego zobowiązania

-przepis formułuje zasadę materialnej kauzalności przeniesienia własności

-zawarcie umowy przenoszącej własność następuje do wykonania uprzedniego zobowiązania

-ważność umowy rozporządzającej zależy od istniejącego jej zobowiązania

-gdyby zobowiązanie nie istniało, umowa przenosząca własność jest nieważna

-istnienie ważnego zobowiązania nakłada na strony obowiązek zawarcia umowy przenoszącej własność

-płynącego stąd roszczenia o ukształtowanie stosunku prawnego można dochodzić w trybie art. 64 KC

Źródła przeniesienia prawa własności (art. 156 KC)

-do źródeł tych zalicza się:

a) umowę zobowiązującą

b) zapis testamentowy

c) bezpodstawne wzbogacenie się

d) inne zdarzenia

4. Nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej

-

art. 169 KC

w obrocie obowiązuje zasada nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet

-zasada podlega ograniczeniom w związku z potrzebą ochrony osób trzecich działających w dobrej wierze:

1)jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze

2) gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem 3 lat od chwili jej zgubienia/skradzenia/utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem
3-letniego terminu

-ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego

-art. 169 KC przewiduje zatem możliwość nabycia własności rzeczy od osoby nieuprawnionej, oczywiście po spełnieniu określonych przesłanek

-przesłanki są zróżnicowane w zależności od tego, czy rzecz ruchoma znalazła się u osoby nieuprawnionej za zgodą właściciela czy też wbrew jego woli:

Rzecz ruchoma znalazła się u osoby nieuprawnionej za zgodą właściciela (np. najemca, dzierżawca, właściciel nieuprawniony do rozporządzania rzeczą)

Rzecz ruchoma znalazła się u osoby nieuprawnionej wbrew woli uprawnionego (skradziona, zgubiona lub utracona w inny sposób)

-jedyną przesłanką jest dobra wiara nabywcy (nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że nabywa od nieuprawnionego) -dobra wiara musi występować w momencie objęcia w posiadanie -do nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej wystarczy zawarcie umowy o przeniesienie własności i wydanie rzeczy nabywcy (umowa ma charakter realny) -przesłanką negatywną jest zła wiara po stronie nabywcy -złą wiarę nabywcy musi udowodnić osoba, która kwestionuje nabycie własności rzeczy (ponieważ art. 7 KC wprowadza domniemanie dobrej wiary)

-w tym przypadku muszą być spełnione 2 przesłanki: a) dobra wiara nabywcy (przez okres 3 lat) b) upływ 3 lat, liczonych od daty utracenia rzeczy przez uprawnionego -ten trzyletni okres ma dać uprawnionemu szansę na odzyskanie rzecz utraconej -jeżeli mu się to nie uda, wówczas bardziej istotna jest ochrona osoby trzeciej działającej w dobrej wierze -wymóg upływu trzech lat nie dotyczy: a) pieniędzy i dokumentów na okaziciela b) rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego

§3. ZASIEDZENIE

Zasiedzenie  jedna z instytucji dawności

-służy nabyciu własności przez posiadacza na skutek jego długotrwałego posiadania

-powoduje utratę własności przez dotychczasowego właściciela, który w przeszłości utracił posiadanie rzeczy

-jest to pierwotny sposób nabycia własności

-nie oznacza to jednak wygaśnięcia obciążeń rzeczy (np. służebności)

-nabycie własności przez zasiedzenie następuje z mocy prawa po zrealizowaniu ustawowych przesłanek

-jeżeli nabywca chce formalnie potwierdzić swoje prawa, może wystąpić na drodze nieprocesowej o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie

1. Przedmiot zasiedzenia

-przedmiotem zasiedzenia są:

• prawo własności:

a) nieruchomości (art. 172 KC) – bez przeszkód można nabyć w drodze zasiedzenia własność nieruchomości gruntowej

-w wypadku nieruchomości budynkowych istnieją pewne zastrzeżenia:

-zasiedzenie własności budynku może nastąpić jedynie wraz z zasiedzeniem prawa użytkowania wieczystego

-nie można nabyć własności nieruchomości budynkowych, gdy odrębna własność budynku przysługuje rolniczej spółdzielni produkcyjnej

-możliwym jest zasiedzenie ustanowionej wcześniej odrębnej własności lokali

-wiąże się on z równoczesnym nabyciem udziału we współwłasności lub współużytkowaniu wieczystym grutnu

b) ruchomości (art. 174 KC)

-możliwym jest również nabycie w drodze zasiedzenia udziału we współwłasności

• prawo użytkowania wieczystego – w trybie zasiedzenia można nabyć prawo użytkowania wieczystego, stosując przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenia

-

art. 292 KC

prawo użytkowania wieczystego w ten sposób może nabyć osoba będąca posiadaczem nieruchomości w ramach użytkowania wieczystego, które jest ustanowione we właściwym trybie na rzecz innej osoby

• służebności gruntowe – może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia

2. Przesłanki zasiedzenia

-ustawodawca reguluje oddzielnie zasiedzenie rzeczy ruchomych i nieruchomych:

Przesłanki zasiedzenia
Zasiedzenie ruchomości	Zasiedzenie nieruchomości
wspólne przesłanki zasiedzenia 1. posiadanie samoistne 2. nieprzerwany charakter posiadania 3. upływ czasu
art. 174 -posiadacz rzeczy ruchomej niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeśli posiada rzecz nieprzerwanie od 3 lat jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze -dobra wiara musi utrzymywać się przez cały czas posiadania	art.172 -posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeśli posiada nieruchomość nieprzerwanie od 20 lat jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze -dobra wiara musi wystąpić w momencie nabycia posiadania nieruchomości -po upływie 30 lat posiadacz nabywa własność nieruchomości, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze -nabywcą w złej wierze będzie np. nieformalny nabywca nieruchomości (tzn. ten, kto nabył własność nieruchomości bez zachowania formy aktu notarialnego)

P

art. 336 KC

osiadanie samoistne  posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel

-np. właściciel, złodziej, nieformalny nabywca nieruchomości; osoba, która nabyła rzecz w wyniku bezwzględnie nieważnej czynności prawnej;

-uzasadnieniem zasiedzenia nie jest posiadanie zależne

art. 339 KC

-nie nabywa własności rzeczy przez zasiedzenie użytkownik, najemca, dzierżawca

-w przypadku trudności z określeniem charakteru posiadania stosuje się domniemaniem, że ten kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym

Ciągłość posiadania  zarówno przy zasiedzeniu ruchomości, jak i nieruchomości, konieczne jest zachowanie ciągłości posiadania przez czas oznaczony w ustawie

-posiadanie musi być nieprzerwane

-

art. 340 KC

wskazanie faktu, iż posiadanie jest nieprzerwane ułatwia domniemanie ciągłości posiadania

-przepis wskazuje także, iż niemożliwość posiadania wywołana przez przemijającą przeszkodę nie przerywa posiadania

-

art. 345 KC

w postępowaniu sądowym wystarczy zatem udowodnić nabycie posiadania w określonym odległym czasie
i obecne jego trwanie

-obowiązuje fikcja prawna, że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane

-chodzi ty o przywrócenie posiadania w wyniku realizacji roszczenia posesoryjnego lub zastosowania dozwolonej samopomocy

Dobra wiara posiadacza  własność rzeczy ruchomych można nabyć przez zasiedzenie tylko w przypadku posiadania w dobrej wierze (dobra wiara posiadacza musi trwać nieustannie)

-przy zasiedzeniu nieruchomości dobra wiara w chwili uzyskania posiadania skraca termin zasiedzenia do 20 lat

• posiadacz w dobrej wierze – posiadacz samoistny, który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo własności

• posiadacz w złej wierze – posiadacz samoistny, który wie lub przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że nie przysługuje mu praw własności

3. Upływ terminu zasiedzenia

-zasiedzenie następuje z upływem zastrzeżonego w ustawie terminu:

Zasiedzenie ruchomości	Zasiedzenie nieruchomości
-zasiedzenie następuje po upływie 3 lat, jeśli posiadacz jest w dobrej wierze	1. Zasiedzenie w dobrej wierze -następuje po upływie 20 lat 2.Zasiedzenie w złej wierze -następuje po upływie 30 lat

-do biegu terminu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń

-samodzielnie określony jest termin początkowy biegu terminu zasiedzenia

-jest nim data nabycia posiadania

art. 173 KC

-termin początkowy podlega jednak ograniczeniom:

• jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nieruchomości nie może się skończyć wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskana pełnoletniości przez właściciela

• j

  art. 176 KC

  eżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika

-jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi co najmniej 30 lat

4. Skutki zasiedzenia

-skutkiem zasiedzenia jest nabycie prawa własności przez posiadacza rzeczy

-tym samym prawo własności traci dotychczasowy właściciel rzeczy

-nabycie i utrata własności następuje ex lege z upływem terminu zasiedzenia

-zasiedzenie jest sposobem pierwotnego nabycia własności, ale nie prowadzi do wygaśnięcia obciążeń własności

§4. ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI

-

art. 902¹ KC

zrzeczenie się własności nieruchomości może nastąpić w drodze umowy przekazania nieruchomości

-przez umowę przekazania nieruchomości jej właściciel zobowiązuje się nieodpłatnie przenieść na gminę albo na Skarb Państwa własność nieruchomości

-Skarb Państwa może zawrzeć umowę przekazania nieruchomości, gdy gmina nie skorzystała z zaproszenia do jej zawarcia w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia zaproszenia przez właściciela nieruchomości

-w trybie odrębnych przepisów mogą zrzec się własności nieruchomości państwowe i samorządowe osoby prawne

-

art. 180 KC

mogą się one zrzec własności lub użytkowania wieczystego odpowiednio na rzecz SP lub j.s.t.
5. ZAWŁASZCZENIE NICZYJEJ RZECZY RUCHOMEJ

-

art. 181 KC

właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w takim zamiarze rzecz porzuci

art. 182 KC

-w dalszym etapie własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się przez objęcie jej w posiadanie samoistne (dla skutku prawno rzeczowego konieczne jest zawładnięcie rzeczą w intencji uzyskania własności)

-swoistym przypadkiem zawłaszczenia jest zawłaszczenie roju pszczół

-rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od dnia wyrojenia

-właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę

-jeżeli rój osiadł w cudzym ulu niezajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów

-jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyj był rój, który znajdował się w ulu

§6. ZNALEZIENIE RZECZY

-zgubienie rzeczy przez właściciela nie uprawnia osób trzecich do jej zawłaszczenia

-nakazuje dochować obowiązków „uczciwego znalazcy”

-dopiero dalsze „przemilczenie” właściciela uzasadnia nabycie własności rzeczy zagubionej przez znalazcę lub Skarb Państwa

-rozróżnia się:

a) rzeczy zgubione – np. portfel, który wypadł przechodniowi

b) rzeczy porzucone z zamiarem wyzbycia się (rzeczy niczyje) – podlegają zawłaszczeniu

art. 183 KC

-np. stare meble porzucone obok śmietnika

-kto znalazł rzecz zgubioną, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy

-jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, albo nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy (jest nim starosta)

-

art. 184 KC

art. 186 KC

natomiast pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu (inne rzeczy znalezione – tylko na żądanie tego organu)

-znalazca, który wykonał swoje obowiązki, może żądać znaleźnego w wysokości 1/10 wartości rzeczy

-swoje roszczenie musi zgłosić najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru

-przemilczenie właściciela prowadzi do utraty prawa własności:

-pieniądze -papiery wartościowe -kosztowności -rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną	jeżeli nie zostaną odebrane: 1) w ciągu roku od dnia wezwania uprawnionego przez właściwy organ 2) w razie niemożności odebrania – w ciągu 2 lat od ich znalezienia stają się:	art. 187 KC własnością Skarbu Państwa
-pozostałe rzeczy		własnością znalazcy

-

art. 188 KC

zasad tych nie stosuje się w razie znalezienia rzeczy w:

a) budynku publicznym

b) innym budynku lub pomieszczeniu otwartym dla publiczności

c) wagonie kolejowym, na statku lub w innym środku transportu publicznego

-w takim wypadku znalazca ma obowiązek oddania rzeczy zarządcy budynku/pomieszczenia/środku transportu, a o dalszych losach takich rzeczy znalezionych decydują odrębne przepisy

Z

art. 189 KC

nalezienie skarbu  znalezienie skarbu jest uregulowane w sposób odmienny

-znalazca skarbu zobowiązany jest do oddania takiej rzeczy właściwemu organowi państwowemu

-skarb staje się własnością Skarbu Państwa

-znalazcy skarbu przysługuje odpowiednie wynagrodzenie, którego wysokość zależy od uznania organu państwowego

§7. INNE PRZYPADKI NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI

-do przykładów kodeksowych należą:

• p

  art. 190 KC

  obieranie pożytków – uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie rzeczy

-np. zbiór płodów rolnych, wyrąb drzewa, wydobywanie żwiru, połów ryb

• p

  art. 191 KC

  ołączenie ruchomości z nieruchomością – własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową

-wiąże się to z zasadą superficies solo cedit

-np. sadzenie drzew, budowa domu

• p

  art. 192 KC

  rzetworzenie rzeczy ruchomych – ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów

-jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów

-np. montaż z cudzych materiałów telewizora, komputera

• p

  art. 193 KC

  omieszanie lub połączenie rzeczy ruchomych – jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości

-udziały we współwłasności oznacza się wg stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych

-np. montaż komputera z części stanowiących własność różnych osób, wymieszanie farb

-jeżeli jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą od pozostałych, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi

-np. montaż samochodu z użyciem cudzej skrzyni biegów

V. OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI

§1. OGÓLNE ZASADY PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI

-przeniesienie własności nieruchomości następuje zasadniczo mocą jednej umowy o podwójnym skutku (umowy zobowiązująco-rozporządzającej)

-do przeniesienia własności nieruchomości niezbędne jest przeniesienie posiadania rzeczy, a zatem umowa ma charakter czynności realnej

• przeniesienie własności nieruchomości gruntowej –są to rzeczy oznaczone co do tożsamości, a zatem przeniesienie własności następuje wg powyższych zasad

• przeniesienie własności nieruchomości budynkowych lub lokalowych – nieruchomości te są rzeczami oznaczonymi co do gatunku, jeżeli zbywca posiada więcej takich nieruchomości

-niezbędne jest tu zindywidualizowane oznaczenie konkretnej nieruchomości stanowiącej przedmiot transakcji, jeżeli oczekuje się podwójnych (zobowiązująco-rozporządzających) skutków umowy

-oznaczenie powinno nastąpić wg wymagań wpisu do księgi wieczystej

-nie ma przeszkód, by przedmiotem umowy, będącej ze względu na wolę stron wyłącznie umową zobowiązującą, była oznaczona tylko co do gatunku nieruchomość budynkowa/lokalowa lub nieruchomość przyszła (tutaj potrzebna jest jednak kolejna umowa rozporządzająca, ze ściślejszym oznaczeniem przedmiotu transakcji)

§2. SZCZEGÓLNE ZASADY OBROTU NIERUCHOMOŚCIAMI

1. Zakaz zastrzegania warunku i terminu

-

art. 157 KC

własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (jest to zakaz zastrzegania warunku lub terminu)

-bezwzględnie zakazane jest zastrzeganie warunku/terminu w treści umów rozporządzających, zawieranych dla wykonania uprzedniego zobowiązania (umowa przeciwna jest nieważna)

-umowa sprzedaży, zamiany darowizny lub podobna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności zawarta z zastrzeżeniem warunku lub terminu wywołuje jedynie skutki obligacyjne (wyłączony jest skutek rozporządzający)

-jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta z zastrzeżeniem warunku/terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie

-dodatkowe porozumienie stron obejmuje ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności

-definitywnie nieważna jest umowa zobowiązująco-rozporządzająca przenosząca własność, zawarta zastrzeżeniem warunku/terminu

2

art. 158 KC

. Wymóg formy aktu notarialnego

-umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego

-to samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności

-zastrzeżenie formy szczególnej następuje pod rygorem nieważności

-ustawodawca wprowadza tu zasadę kauzalności formalnej

-zawarcie umowy rzeczowej jest zatem możliwe dopiero wtedy, gdy istnieje zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości i zobowiązanie to jest wymienione w akcie notarialnym

-istnieje możliwość skutecznego przeniesienia własności nieruchomości z pominięciem formy aktu notarialnego

-dotyczy ona przeniesienia własności w trybie sądowym

-sąd orzeka o obowiązku złożenia przez stronę oświadczenia woli o przeniesieniu własności rzeczy ruchomej

-prawomocne orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli i skutkuje przeniesieniem własności nieruchomości, zatem zbędne jest sporządzanie odrębnego aktu notarialnego

-samo orzeczenie staje się podstawą do dokonania stosownych wpisów księdze wieczystej

3. Wpis do księgi wieczystej

-księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości

-w księdze wieczystej ujawnia się, po oznaczeniu nieruchomości, przede wszystkim prawo własności oraz prawa obciążające nieruchomość

-kwestie związane z prowadzeniem ksiąg wieczystych reguluje ustawa o księgach wieczystych i hipotece (1982r.)

-wpis do księgi wieczystej jest obowiązkowy

-właściciel jest zobowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swojego prawa w księdze wieczystej

-jeżeli osoba trzecia doznała szkody na skutek nieujawnienia prawa własności w księdze wieczystej, właściciel ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą w skutek niewykonania obowiązku lub na skutek opieszałości w jego wykonaniu

-wpis do księgi wieczystej może mieć charakter:

a) deklaratoryjny  np. wpis dotyczący przeniesienia własności w drodze umowy zobowiązująco-rozporządzającej (przeniesienie własności następuje z mocy czynności prawnej, potwierdzonej wpisem)

b) konstytutywny  jest to wpis prawotwórczy

-z wpisem konstytutywnym mamy do czynienia w przypadku odrębnej własności budynków związanej z użytkowaniem wieczystym gruntów

-przeniesienie prawa użytkowania wieczystego wymaga wpisu do księgi wieczystej

§3. ZNACZENIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W ZAKRESIE OBROTU NIERUCHOMOŚCIAMI

-zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003r.) sposób wykonywania prawa własności kształtują ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

-każdoczesny właściciel nieruchomości jest związany ustalonym w planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczeniem nieruchomości

-w przypadku braku planu, wystarczy decyzja o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu

- podział nieruchomości może nastąpić tylko, jeżeli jest zgodny z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

-podział nieruchomości następuje na podstawie decyzji wójta/burmistrza/prezydenta miasta, zatwierdzającej podział

-nie dotyczy to podziału, o którym orzeka sąd

§4. OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI

Obrót nieruchomościami rolnymi  obrót nieruchomościami rolnymi reguluje ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego (2003r.)

-wprowadza ona ograniczenia swobodnego rozporządzania nieruchomościami rolnymi na rzecz dowolnych kontrahentów:

• w razie sprzedaży nieruchomości rolnej przez osobę fizyczną/osobę prawną dzierżawcy tej nieruchomości przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną, a nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnię produkcji rolnej

• w przypadku braku uprawnionego z tytułu prawa pierwokupu dzierżawca albo niewykonywania przez tego prawa, prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Agencji Nieruchomości Rolnych

• jeżeli przeniesienie własności nieruchomości następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, ANR może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej

-instrumentów ograniczenia obrotu nie stosuje się wtedy, gdy nabywcą jest:

a) osoba bliska rozporządzającego

b)spółdzielnia produkcji rolnej

oraz, gdy w wyniku nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, do powierzchni nieprzekraczającej 300ha użytków rolnych

• gospodarstwo rodzinne – gospodarstwo rolne prowadzone przez rolnika indywidualnego o powierzchni nieprzekraczającej 300ha rolnych

• rolnik indywidualny- osoba fizyczna będąca właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni użytków rolnych nieprzekraczającej 300ha , prowadząca osobiście gospodarstwo rolne, posiadające kwalifikacje rolnicze, zamieszkała w gminie, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa

Gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa  gospodarowanie nieruchomościami rolnymi SP reguluje ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (1991r.)

-mienie SP przejęte w trybie ustawy tworzy Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa, którym gospodaruje Agencja Nieruchomości Rolnych

-agencja jest państwową osobą prawną

-w imieniu SP wykonuje prawa własności i inne prawa rzeczowe w stosunku do mienia przejętego

-Agencja gospodaruje mieniem w drodze:

sprzedaży mienia w całości lub jego części oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym oddania na czas oznaczony administrowania całości lub części mienia w celu gospodarowania nim

nieodpłatnego przeniesienia własności wniesienia mienia lub jego części do spółki przekazania w zarząd zamiany nieruchomości

§5. OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI STANOWIĄCYMI WŁASNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA LUB JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

-kwestię reguluje ustawa o gospodarce nieruchomościami (1997r.)

-uregulowanie to stanowi lex specialis w stosunku do KC

-obrót tymi nieruchomościami odbywa się wyłącznie metodami cywilnoprawnymi

-pojęcie obrotu nieruchomościami wskazane w ustawie obejmuje

sprzedaż zamianę darowiznę najem użyczenie przekazywanie jako wyposażenia tworzonych przedsiębiorstw państwowych lub jako majątek tworzonych fundacji

zrzeczenie się oddanie w użytkowanie wieczyste ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych dzierżawę wnoszenie jako aportu do spółek oddanie w trwały zarząd

-ustawa zachowuje generalne zasady kodeksowe związane z przenoszeniem własności nieruchomości, ale wprowadza pewne uregulowania szczegółowe:

• zasada, iż zawarcie umowy sprzedaży i oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste następuje w drodze przetargu

-tylko w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie można ominąć tryb przetargowy

-ustawa przewiduje 4 formy przetargu:

a) przetarg ustny nieograniczony

b) przetarg ustny ograniczony

c) przetarg pisemny nieograniczony

d) przetarg pisemny ograniczony

• ograniczenie swobody kształtowania cen sprzedawanych i oddawanych w użytkowanie wieczyste nieruchomości

-przeniesienie własności nieruchomości w trybie przetargu następuje za cenę uzyskaną w trakcie przetargu, przy czym cena wywoławcza nie może być niższa niż wartość nieruchomości oszacowana przez rzeczoznawcę majątkowego

-sprzedaż w trybie bezprzetargowym może nastąpić za cenę nie niższą niż jej wartość oszacowana przez biegłego

• ograniczenie możliwości przenoszenia nieruchomości pod tytułem darmym

-nieruchomości stanowiące własność SP lub gminy nie mogą być przedmiotem darowizny na rzecz dowolnego podmiotu, ale tylko z przeznaczeniem na cele publiczne

- dodatkowo wymagana jest zgoda wojewody (w przypadku gruntów stanowiących własność SP) lub organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego

VI. OCHRONA WŁASNOŚCI

§1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OCHRONY WŁASNOŚCI

-ochrona własności wiąże się z bezwzględnym charakterem tego prawa

-klasyczną ochronę prawa własności zapewniają:

1) roszczenie windykacyjne (art. 222 §1 KC) petytoryjne środki

2) roszczenie negatoryjne (art. 222 §2 KC) ochrony własności

-do środków pośrednich zalicza się:

1) powództwo o ustalenie prawa (art. 189 KPC) – powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny

2) uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem faktycznym – środek mający zastosowanie tylko w stosunku do nieruchomości

3) postępowanie rozgraniczeniowe – prowadzi się je, gdy granice gruntu stały się sporne, a zatem służy ochronie prawa własności

§2. ROSZCZENIE WINDYKACYJNE

R

art. 222 §1 KC

oszczenie windykacyjne (wydobywcze)  rei vindicatio

-właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą

-właściciel może żądać wydania rzeczy – chroni się w ten sposób uprawnienie właściciela do posiadania rzeczy

-roszczenie przysługuje zatem nieposiadającemu właścicielowi przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi

-roszczenie ma charakter obiektywny, ponieważ można z nim wystąpić w każdym przypadku naruszenia własności, niezależnie od tego czy osobie naruszającej można przypisać winę oraz niezależnie od tego, czy działa ona w dobrej czy złej wierze

-istotą roszczenia windykacyjnego jest żądanie wydania rzeczy

-roszczenie odnosi się wyłącznie do rzeczy, a nie do jej przychodów

-roszczenie o:

a) wydanie pobranych pożytków i przychodów rzeczy

b) zwrot wartości pożytków zużytych lub niepobranych wbrew zasadom prawidłowej gospodarki

jest roszczeniem odrębnym, samodzielnym w stosunku do roszczenia windykacyjnego

-roszczenie windykacyjne występuje wówczas, gdy są spełnione 2 warunki:

1) jego treścią jest żądanie wydania rzeczy

2) wynika ono z prawa własności

-zaspokojenie roszczenia windykacyjnego powinno nastąpić w naturze, a nie w jej wartości

-zużycie rzeczy windykowanej powoduje zniesienie prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego

-w razie pogorszenia stanu rzeczy właściciel może żądać wydania rzeczy wg aktualnego stanu

-właściciel ma obowiązek przejęcia rzeczy w stanie pogorszonym

-w takim przypadku przysługują mu jednak roszczenia uzupełniające

-legitymacja czynna do dochodzenia roszczenia windykacyjnego przysługuje właścicielowi

art. 209 KC

-przysługuje ona również współwłaścicielowi

-każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa

-

art. 6 KC

roszczenie windykacyjne wymaga przeprowadzenia dowodu własności

-ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego fakty wywodzi skutki prawne

-to właściciel musi udowodnić fakt, że przysługuje mu prawo własności :

• -sytuacja powoda jest niekorzystna, ponieważ za stanowiskiem posiadacza przemawia wiele domniemań

-powód musi obalić te domniemania i wskazać ciąg następstw prawnych, które doprowadziły do uzyskania przez niego prawa własności

-jeżeli powód nie jest pierwszym właścicielem rzeczy, musi on wykazać, iż osoba, od której nabył rzecz również była jej właścicielem, a ta z kolei, że również nabyła rzecz od właściciela itd.

• -w przypadku roszczenia windykacyjnego dotyczącego nieruchomości, która ma urządzoną księgę wieczystą, właściciel korzysta z domniemania prawnego zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym

-legitymowaną biernie jest osoba (pozwany), która włada faktycznie cudzą rzeczą

-roszczenie może być skierowane przeciwko posiadaczowi, dzierżycielowi itd.

-pozwany może obronić się przed roszczeniem windykacyjnym, gdy przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą

-uprawnienie to może wynikać z różnych stosunków prawnych o charakterze:

a) rzeczowym (np. użytkowanie, zastaw)

b) obligacyjnym (np. najem, dzierżawa, użyczenie)

-może być także następstwem przysługującego pozwanemu prawa zatrzymania (art. 461 KC)

-pozwany może bronić się również poprzez:

• -zaprzeczenie własności (kwestionuje wówczas legitymację czynną powoda)

• -zakwestionowanie swojej legitymacji biernej (zaprzecza, iż posiada sporną rzecz)

• -zarzut nadużycia prawa podmiotowego

-pozwany może skorzystać również z zarzutu przedawnienia

-w przypadku rzeczy ruchomych roszczenie ulega przedawnieniu wraz z upływem terminów ogólnych

-w przypadku nieruchomości roszczenie windykacyjne nie przedawnia się

Roszczenia windykacyjne i negatoryjne dotyczące nieruchomości nie przedawniają się!

§3. UZUPEŁNIAJĄCE ROSZCZENIA WŁAŚCICIELA

-roszczenie windykacyjne chroni wyłącznie uprawnienia właściciela do posiadania rzeczy

-nie naprawia ono uszczerbku spowodowanego przez to, że właściciel rzeczy był pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy

-uszczerbek ten wyrównują roszczenia uzupełniające

Roszczenia uzupełniające  obejmują:

1) roszczenie o wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy

2) roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości

3) roszczenie o odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy

-roszczenia te są samodzielne w stosunku do roszczenia windykacyjnego

-mogą być dochodzone oddzielnie

-mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu (przelewu), niezależnie od prawa własności i roszczenia windykacyjnego

-roszczenia uzupełniające dotyczą bezpośrednio stosunków między właścicielem a posiadaczem samoistnym

-

art. 230 KC

na podstawie odesłania stosuje się je również do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, jeżeli z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego

-roszczenia uzupełniające nie mają charakteru obiektywnego

-są uzależnione od subiektywnego czynnika dobrej lub złej wiary

-ustawodawca inaczej traktuje posiadaczy w złej i w dobrej wierze

Samoistny posiadacz w dobrej wierze	art. 224 §1	nie jest zobowiązany do wynagrodzenia zza korzystanie z rzeczy nie jest odpowiedzialny za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały odłączone do rzeczy w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne
Samoistny posiadacz w dobrej wierze od chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy	art. 224 §2	od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy: jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie rzeczy jest odpowiedzialny za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył oraz uiścić wartość tych, które zużył
Samoistny posiadacz w złej wierze	art. 225	jego obowiązki są takie same, jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy ponadto: zobowiązany jest zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego

-uzupełniające roszczenia właściciela przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 229 KC), jeżeli nie uległy wcześniejszemu przedawnieniu wg terminów ogólnych

§4. ROSZCZENIE POSIADACZA O ZWROT NAKŁADÓW

-posiadacz może przeciwstawić roszczeniu windykacyjnemu oraz roszczeniom uzupełniającym właściciela własne roszczenie o zwrot nakładów na rzecz

-

art. 461 KC

jeżeli posiadaczowi przysługuje roszczenie o zwrot nakładów, może on skorzystać z prawa zatrzymania (ius retentionis)

-prawo zatrzymania hamuje roszczenie windykacyjne

-zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać, aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz

-prawo zatrzymania nie przysługuje, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych

-roszczenie posiadacza o zwrot nakładów zależy od subiektywnego czynnika dobrej lub złej wiary posiadacza albo od dowiedzenia się o fakcie wytoczenia powództwa przez właściciela

-

art. 230 KC

przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, jeśli z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego

P

art.226 KC

odział nakładów  nakłady dzielą się na:

1) nakłady konieczne – takie, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego użytku

-są to nakłady pieniężne i rzeczowe niezbędne dla utrzymania i zabezpieczenia rzeczy

-są to np. naprawy, zasiewy, utrzymanie zwierząt, bieżące podatki

2) inne nakłady – do innych nakładów zalicza się:

a) nakłady użyteczne – nakłady zmierzające do ulepszenia rzeczy

b) nakłady zbytkowne – nakłady zmierzające do nadania rzeczy wyglądu lub charakteru odpowiadającego szczególnemu upodobaniu posiadacza

-np. rozbudowa budynku, dodatkowe wyposażenie samochodu

	Nakłady konieczne	Inne nakłady
Samoistny posiadacz w dobrej wierze	art. 226 §1 zd. 1 może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy	art. 226 §1 zd. 2 może żądać zwrotu innych nakładów o tyle, o ile zwiększają one wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi
	art. 227 §1 samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi
	Nakłady konieczne	Inne nakłady
Samoistny posiadacz w dobrej wierze po chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy	art. 226 §1 zd. 3 gdyby nakłady zostały dokonane po chwili, w której posiadacz samoistny dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych
	art. 227 §2 właściciel może zatrzymać przyłączone przedmioty, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy
	Nakłady konieczne	Inne nakłady
Samoistny posiadacz w złej wierze	art. 226 §2 może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem
	art. 227 §2 właściciel może zatrzymać przyłączone przedmioty, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy

-roszczenie samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów przedawnia się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 229 KC), jeśli nie uległo wcześniej przedawnieniu wg terminów ogólnych

§5. ROSZCZENIE NEGATORYJNE

Roszczenie negatoryjne  actio negatoria

-

art. 222 §2 KC

przysługuje przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą

-jest to roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń

-roszczenie negatoryjne znajduje zastosowanie, gdy cudze prawo własności zostało naruszone w inny sposób niż pozbawienie faktycznego władztwa nad rzeczą, np. systematyczne przechodzenie lub przejazd przez cudzy grunt; wypas bydła na cudzym gruncie; niedozwolone immisje w stosunkach sąsiedzkich

-roszczenie negatoryjne uzasadniają jedynie zdarzenia stanowiące działanie człowieka

-tylko wtedy zachodzi naruszenie prawa własności

-działanie to musi być bezprawne, dokonywane wbrew woli właściciela, bez odrębnego wyraźnego upoważnienia ustawowego

-do treści roszczenia negatoryjnego należy:

1) przywrócenie stanu zgodnego z prawem  oznacza eliminację korzystania z rzeczy przez osobę trzecią

-oznacza również, gdy jest to niezbędne, przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (np. usunięcie płotu, rozebranie budowli)

-zapadający w procesie negatoryjnym wyrok musi ściśle określić obowiązki pozwanego

2) zaniechanie naruszeń  roszczenie o charakterze prewencyjnym, zobowiązującym do biernego poszanowania cudzego prawa własności

-zapadający w procesie negatoryjnym wyrok musi ściśle określić rodzaj zakazanych działań pozwanego

-do treści roszczenia negatoryjnego nie należy:

• naprawienie szkody

• zwrot bezpodstawnego wzbogacenia

-legitymację czynną do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym posiada właściciel

-powoda obciąża ciężar dowodu własności

-powód może skorzystać z przemawiającego na jego korzyść domniemania własności płynącego z faktu posiadania rzeczy

-legitymowaną biernie (pozwaną) jest osoba, która naruszyła cudze prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą

-roszczenie negatoryjne dotyczące ruchomości przedawnia się wg terminów ogólnych

-roszczenie negatoryjne dotyczące nieruchomości nie przedawnia się

Rodzaj roszczenia	Podstawa prawna	Termin przedawnienia
Roszczenie windykacyjne Roszczenie negatoryjne	art. 223	Ruchomości wg terminów ogólnych	Nieruchomości nie przedawnia się
Roszczenia uzupełniające Roszczenie o zwrot nakładów	art. 229	w ciągu 1 roku od dnia zwrotu rzeczy

§6. ROSZCZENIA ZWIĄZANE Z WZNIESIENIEM BUDOWLI NA CUDZYM GRUNCIE

-nakłady poczynione przez posiadacza na cudzą rzecz mogą mieć różny charakter

-w przypadku gruntu mogą one w skrajnych przypadkach polegać na wzniesieniu na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budowli, budynku lub innego urządzenia

-jest to naruszenie cudzego prawa własności

-wg zasad ogólnych właściciel mógłby:

• żądać wydania gruntu z jego częściami składowymi

• rozliczyć się z posiadaczem gruntu z tytułu dokonanych nakładów

• żądać przywrócenia stanu poprzedniego

-zastosowanie tych reguł wielokrotnie byłoby sprzeczne z interesem społeczno-gospodarczym lub interesami stron (jednej lub obu)

-w związku z tym ustawodawca wprowadził możliwość prawnorzeczowej legalizacji budowy na cudzym gruncie

-dopiero w braku właściwych przesłanek stosuje się rozwiązania ogólne

-dla rozwiązania problemu stosuje się roszczenie o wykupienie gruntu zajętego przez budowlę

-warunki jego zastosowania są odmienne dla każdej ze stron: właściciela i posiadacza gruntu

1. Roszczenie posiadacza gruntu

-

art. 231 §1 KC

samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem

-konieczne jest spełnienie wszystkich przesłanek:

• roszczenie przysługuje posiadaczowi samoistnemu

-nie może zgłaszać go posiadacz zależny

• roszczenie przysługuje inwestorowi, który na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu wzniósł budynek lub inne urządzenie

-chodzi tu wyłącznie o budowle trwale z gruntem związane

• wzniesiona budowla musi posiadać wartość przekraczającą znacznie wartość zajętej na ten cel działki

-dokonuje się tu porównania wartości budowli z wartością działki

-bierze się pod uwagę ceny rynkowe gruntu i budowli z czasów dokonania inwestycji

-w razie spełnienia tych przesłanek posiadaczowi przysługuje roszczenie o przeniesienie własności zajętej działki wraz z obszarem gruntu niezbędnego do należytego korzystania z budowli

-realizacja roszczenia odbywa się:

a) na drodze umowy

b) na drodze orzeczenia sądu

-podział gruntu następuje niezależnie od ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

-przeniesienie własności działki gruntu następuje za odpowiednim wynagrodzeniem

-w przypadku umowy wysokość wynagrodzenia określają strony

-w przypadku procesu o wysokości wynagrodzenia rozstrzyga sąd orzekający

2. Roszczenie właściciela

-

art. 231 §2 KC

właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem

-obowiązują identyczne przesłanki, jak w przypadku roszczenia zgłaszanego przez posiadacza

-identyczny jest mechanizm zaspokojenia roszczenia, oczywiście przy odwróconych rolach stron

-właściciel może żądać wykupienia gruntu, a posiadacz jest zobowiązany do nabycia gruntu zajętego przez budowlę

-realizacja roszczenia następuje w trybie umownym lub procesowym

-przeniesienie własności następuje za odpowiednim wynagrodzeniem

VII. WSPÓŁWŁASNOŚĆ

§

art. 195 KC

1. OGÓLNE OKREŚLENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI

1. Współwłasność

Współwłasność  własność jednej, tej samej rzeczy przysługująca niepodzielenie kilku osobom

-cechami współwłasności są:

1. jedność przedmiotu  współwłasność przysługuje na jednej i tej samej rzeczy

2. wielość podmiotów  współwłasność występuje, gdy własność jednej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom (min. 2)

-jest to własność, która przysługuje odrębnym podmiotom prawa

3. niepodzielność wspólnego prawa  wspólne prawo własności nie podlega podziałowi, który rozdzielałby je na odrębne, rozłączne uprawnienia współwłaścicieli

-żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje odrębne, a zarazem wyłączne (skuteczne erga omnes i erga patres) prawo podmiotowe do wydzielonej fizycznie części rzeczy

2. Współwłasność rzeczy a wspólność praw majątkowych

-zgodnie z art. 195 KC przedmiotem współwłasności są rzeczy

-przedmiotem współwłasności jest każda rzecz z osobna w razie mnogości wspólnych rzeczy

-może istnieć również wspólność innych niż własność praw majątkowych

-dotyczy ona przede wszystkim:

a) praw rzeczowych (np. współużytkowanie wieczyste, współużytkowanie)

b) względnych praw do rzeczy (np. współnajem, współdzierżawa)

c) innych praw majątkowych (np. wspólne wierzytelności)

-w odniesieniu do praw majątkowych stosuje się pojęcie wspólność praw, współwłasność odnosi się bowiem do rzeczy

3. Wspólność mienia

-przedmiotem wspólności może być również występujące w całej masie, przysługujące kilku osobom mienie

• m

  art. 44 KC

  ienie  zespół wszelkich praw majątkowych (własność i inne prawa majątkowe)

-w praktyce wspólność określonej masy majątkowej występuje:

• w razie dziedziczenia (wspólność spadku)

• w stosunkach między małżonkami (wspólność majątku małżonków)

• w przypadku spółki cywilnej (wspólność majątku spółki cywilnej)

• w innych przypadkach

-mienie tworzą liczne i różnorodne prawa majątkowe:

1) wspólne mienie

2) współwłasność klasyczna (mnoga współwłasność mnogich rzeczy)

3) wspólność poszczególnych, innych niż własność rzeczy, praw majątkowych

-wyróżnienie zbiorowej kategorii wspólnego mienia ma określone konsekwencje prawne, np.

• zbycie spadku

• podział spadku

• podział majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności majątkowej

-działania te odnoszą się zatem do całego mienia

4

art. 196 KC

. Współwłasność w częściach ułamkowych a współwłasność łączna

-współwłasność jest współwłasnością w częściach ułamkowych albo współwłasnością łączną

Współwłasność w częściach ułamkowych  uregulowana jest przepisami prawa rzeczowego

-jest to samoistny stosunek prawnym prawa rzeczowego, niezwiązany ze stosunkiem prawnym innego rodzaju

-jest to stosunek nietrwały

-

art. 198 KC

współwłaścicielowi przysługuje oznaczony co do wielkości ułamkiem udział we współwłasności

-współwłaściciel swobodnie rozporządza swoim udziałem we współwłasności

-współwłasność w częściach ułamkowych może być w każdym czasie, bez przeszkód prawnych, zniesiona

-

art. 210 KC

każdemu ze współwłaścicieli przysługuje roszczenie o zniesienie współwłasności, bowiem współwłasność ta stanowi przejściowe zespolenie oznaczonych co do wielkości udziałów we wspólnym prawie własności

Współwłasność łączna (wspólność łączna)  regulowana jest przepisami dotyczącymi stosunków, z których ona wynika

-współwłasność łączna zawsze wiąże się z innym, podstawowym, osobistym stosunkiem prawnym i spełnia względem niego rolę służebną (istnieje dla wzmocnienia nadrzędnego stosunku prawnego)

-wspólność łączna odnosi się do mienia

-w jej obrębie występuje także ściśle rozumiana współwłasność oznaczonych rzeczy, co oznacza, iż w określonym przepisami zakresie stosuje się do wspólności mienia przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych

-w ramach współwłasności nie określa się udziału przysługującego poszczególnym podmiotom

-współwłasność łączna nie może być zniesiona w czasie trwania podstawowego stosunku prawnego łączącego strony, dopiero jego ustanie powoduje przekształcenie współwłasności łącznej we współwłasność w częściach ułamkowych

-współwłasność łączna zachodzi w stosunkach majątkowych:

a) pomiędzy małżonkami

b) pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej

Współwłasność w częściach ułamkowych	Współwłasność łączna (wspólność łączna)
uregulowana przepisami prawa rzeczowego	uregulowana przepisami dotyczącymi stosunku, z którego współwłasność wynika
samoistny stosunek prawny	występuje zawsze z innym, podstawowym stosunkiem prawnym (wzmacnia podstawowy stosunek prawny)
udział we współwłasności określony jest ułamkiem każdy ze współwłaścicieli zarządza swoim udziałem swobodnie	nie wyróżnia się tu udziałów
współwłasność może być zniesiona w każdej chwili	wspólność może być zniesiona dopiero po zakończeniu podstawowego stosunku prawnego z którym wspólność się wiąże

Przedmiotem prawa rzeczowego jest współwłasność w częściach ułamkowych  współwłasność

§2. ŹRÓDŁA WSPÓŁWŁASNOŚCI

-można wyróżnić różnorodne źródła współwłasności:

• dziedziczenie – wielokrotnie do dziedziczenia powołanych jest kilku spadkobierców

-wówczas dziedziczą oni spadek w częściach ułamkowych, oznaczonych w testamencie lub ustawie

-występuje tu współwłasność spadku, pojmowanego jako ogół praw majątkowych i obowiązków majątkowych

• czynność prawna – przede wszystkim współwłasność powstaje wówczas, gdy kilka osób nabędzie własność jednej rzeczy, np. dwaj bracia wspólnie kupują oznaczony samochód lub nieruchomość

-ponadto właściciel może przekształcić przysługujące mu prawo we współwłasność na rzecz osoby/osób trzecich (właściciel dopuszcza do własności inne osoby, np. właściciel samochodu w umowie z bratem oświadcza, że zbywa mu udział w swym prawie własności)

• powstanie współwłasności ex lege – np. zasiedzenie rzeczy przez kilku współposiadaczy; połączenie lub pomieszanie rzeczy

• orzeczenie sądowe – np. sąd w postępowaniu o zniesienie współwłasności przyznaje rzecz wspólną niektórym spośród szerokiego kręgu współwłaścicieli

• pomieszanie lub połączenie rzeczy ruchomych

§3. POJĘCIE I ZNACZENIE PRAWNE UDZIAŁU WE WSPÓŁWŁASNOŚCI

-własność tej samej rzeczy może przysługiwać kilku osobom i wówczas wspólne prawo własności obejmuje zespół udziałów we współwłasności:

-

art. 197 KC

współwłaścicielom przysługuje udział we wspólnym prawie własności

-wielkość udziału wynika z tytułu prawnego, który stał się podstawą współwłasności, a jeżeli wielkości udziałów nie da się określić – domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe

-udziały mają charakter idealny

-oznacza to, że udział przysługuje w każdej części tej rzeczy

-ustawodawca nie przyznaje współwłaścicielom wyłącznego, skutecznego erga omnes i erga partes, uprawnienia do wydzielonej fizycznie części wspólnej rzeczy

-ustawodawca określa uprawnienia wszystkich współwłaścicieli wobec jednej wspólnej rzeczy:

• art. 198 KC – każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli

• art. 199 KC – do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli

• art. 200 KC – każdy ze współwłaścicieli zobowiązany jest do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną

• art. 201 KC – do czynności nieprzekraczających zakresu zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli (większość współwłaścicieli oblicza się wg wielkości udziałów; art. 204 KC)

• art. 206 KC – każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli

• art. 207 KC – pożytki oraz inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów

-w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą

• art. 209 KC – każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do wspólnego zachowania rzeczy

• art. 212 KC – w związku ze zniesieniem współwłasności, rozliczenie stron następuje wg wartości poszczególnych udziałów

§4. ZARZĄD RZECZĄ WSPÓLNĄ

-zarząd rzeczą wspólną jest kłopotliwą kwestią, ponieważ wymaga on podejmowania decyzji, co z kolei może prowadzić do kolizji interesów współwłaścicieli

Zarząd  dokonywanie wszelkich czynności o charakterze fizycznym lub prawnym, dotyczących rzeczy

-obowiązuje zasada, że każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną

-w ramach zarządu wyróżnia się:

a) zarząd ustawowy

b) zarząd umowny

c) zarząd sądowy

1. Zarząd ustawowy

-model ustawowy zakłada wspólne sprawowanie zarządu przez samych współwłaścicieli

-są oni zobowiązani do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną

-w ramach zarządu ustawowego istotnym jest podział na:

Czynności zwykłego zarządu	Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu
są to czynności związane ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w niepogorszonym stanie w ramach aktualnego jej przeznaczenia, np. -decydowanie o rodzaju upraw rolnych -nabywanie surowców -sprzedaż płodów rolnych -ubezpieczenie, utrzymanie i remonty budynków -ubezpieczenie, utrzymanie pojazdu	pozostałe czynności, np. -zbycie lub obciążenie rzeczy -wynajęcie lub wydzierżawienie rzeczy -zmiana przeznaczenia rzeczy -zmiana utrwalonego sposobu gospodarowania -wzniesienie lub przebudowa budynku
art. 201 KC do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli w związku z brakiem takiej zgody, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonywania czynności art. 202 KC jeżeli większość współwłaścicieli zamierza dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd	art. 199 KC do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do dokonywania innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli w przypadku braku takiej zgody, współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą zażądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie, mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli
art. 204 większość współwłaścicieli oznacza się wg wielkości udziałów

2. Zarząd umowny

-właściciele mogą odrębnie uregulować zasady zarządu rzeczą wspólną

-klasycznym rozwiązaniem umownym jest powierzenie zarządu rzeczą wspólną oznaczonemu zarządcy

-zarządca może być wyłoniony z grona współwłaścicieli lub osób trzecich

-współwłaściciele określają prawa i obowiązki zarządcy

-z zasady zarządca uprawniony jest do dokonywania czynności zwykłego zarządu rzeczą

-dla dokonywania tych czynności, zarządcy należy udzielić pełnomocnictwa ogólnego w formie pisemnej
ad solemnitatem

-zarządcy można powierzyć również dokonywanie niektórych lub wszelkich czynności przekraczających zwykłego zarządu

-nie wystarczy tu pełnomocnictwo ogólne, wymagane jest pełnomocnictwo rodzajowe lub szczególne

-

art. 205 KC

współwłaściciel będący zarządcą może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającemu jego pracy

-współwłaściciele niebędący zarządcami mogą w odpowiednich terminach żądać przedstawienia rachunku z zarządu

3. Zarząd sądowy

-

art. 203 KC

każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli:

a) nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu

b) większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość

-ustanowiony w ten sposób zarządca ma prawo do dokonywania czynności zwykłego zarządu rzeczą

-sposób wykonywania zarządu sądowego jest uregulowany przepisami KPC

-zarząd sądowy ma stały charakter

§5. CZYNNOŚCI ZACHOWAWCZE WSPÓŁWŁAŚCICIELI

C

art. 209 KC

zynności zachowawcze  każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa
-w ramach czynności zachowawczych współwłaściciel może występować z, np.:

• roszczeniem windykacyjnym i roszczeniem negatoryjnym

• wnioskiem o rozgraniczenie nieruchomości

• pozwem o ustalenie prawa własności

• wnioskiem o założenie księgi wieczystej

• wnioskiem o dokonanie wpisu w księdze wieczystej

• pozwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

• wniosek o rozbiórkę budynku, który grozi zawaleniem

-zachowawczych czynności prawnych może dokonywać każdy ze współwłaścicieli bez narażania się na zarzut braku pełnej legitymacji procesowej

-występujący współwłaściciel nie jest przedstawicielem ustawowym pozostałych współwłaścicieli – występuje on we własnym imieniu, chociaż we wspólnym interesie

§6. WSPÓŁPOSIADANIE I KORZYSTANIE Z RZECZY WSPÓLNEJ

-właściciel jest uprawniony do posiadania, korzystania z rzeczy i rozporządzania rzeczą

-współwłasność jest odmianą prawa własności

-z trudnością przychodzi jednak synchronizacja wzajemnych uprawnień współwłaścicieli

-w związku z tym współposiadanie i korzystanie z rzeczy wspólnej może odbywać się wg:

a) modelu ustawowego

b) indywidualnego rozwiązania umownego

c) modelu sądowego

1. Ustawowy model posiadania i korzystania z rzeczy wspólnej

-

art. 206 KC

każdy ze współwłaścicieli uprawniony jest do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli

-uprawnienie każdego ze współwłaścicieli splata się z jego obowiązkiem poszanowania analogicznych uprawnień pozostałych współwłaścicieli

-współposiadanie wymaga zgodnego współdziałania zainteresowanych i współwłaścicieli

-niekiedy również każdy ze współwłaścicieli może rozłącznie korzystać z całej rzeczy

Ochrona współposiadania i korzystania  ochrona polega na dopuszczeniu do współposiadania, ilekroć którykolwiek ze współwłaścicieli jest pozbawiony swoich uprawnień erga partes

-ochrona ma charakter sądowy, a środek ochrony stanowi roszczenie o dopuszczenie do współposiadania

-roszczenie to wywodzone jest z art. 206 KC

-dopuszczenie do współposiadania następuje poprzez zastosowanie odpowiednich nakazów lub zakazów w stosunku do pozwanych współwłaścicieli

-może również polegać na dokonaniu podziału rzeczy wspólnej do użytkowania

2. Regulacja umowna

-regulacja umowna zależy od rodzaju i przeznaczenia rzeczy oraz inwencji i życzeń poszczególnych współwłaścicieli:

• rozdzielenie posiadania i korzystanie z rzeczy w czasie, np.

jeden ze współwłaścicieli korzysta z samochodu w dni parzyste, drugi w dni nieparzyste

• rozdzielenie korzystania z rzeczy wg rodzajów pożytków, np.

jeden ze współwłaścicieli zbiera zboże z zasiewów, a drugi owoce z sadu

• przyznanie bezpośredniego korzystania z rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z zastrzeżeniem oddawania pozostałym odpowiedniej części pożytków w naturze lub w gotówce

-wiąże się to z powierzeniem zarządu rzeczą wspólną jednemu ze współwłaścicieli

• fizyczny podział rzeczy do korzystania (quoad usum)

-rozłączne korzystanie przez współwłaścicieli z fizycznie wydzielonych części rzeczy

-dotyczy on rzeczy podzielnych

-najbardziej rozpowszechniony jest podział quoad usum nieruchomości

-rzecz podlega tymczasowemu (na czas trwania współwłasności) podziałowi na oznaczone części fizyczne

-np. jeden ze współwłaścicieli bierze do korzystania południową część działki, a drugi północną

3. Sądowe określenie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej

-sądowe określenie sposobu korzystania z rzeczy stosowane jest w związku z konfliktami w stosunkach pomiędzy współwłaścicielami

-materialnoprawną podstawę właściwego roszczenia zawiera art. 206 KC (patrz: model ustawowy)

-orzeczenie sądowe może zawierać identyczną treść, jaką mogliby nadać własnej umowie sami współwłaściciele

-w szczególności mocą orzeczenia sądowego można dokonać podziału quoad usum wspólnej rzeczy

§7. POBIERANIE POŻYTKÓW I PONOSZENIE CIĘŻARÓW ZWIĄZANYCH Z RZECZĄ WSPÓLNĄ

-

art. 207 KC

pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów

-podlegają one wiec rozdziałowi proporcjonalnie do wielkości udziałów

-każdemu ze współwłaścicieli przysługuje w stosunku wewnętrznym roszczenie o:

a) wydanie odpowiedniej części pożytków naturalnych

b) wypłatę części pożytków cywilnych

c) wydanie lub wypłatę odpowiedniej części innych przychodów

-roszczenie przysługuje poszczególnym współwłaścicielom bez względu na przyjęty sposób zarządu i korzystania z rzeczy wspólnej

-identycznie, wg wielkości udziałów, współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną

-poszczególni współwłaściciele zobowiązani są do wyłożenia niezbędnych kosztów

-gdyby koszty poniósł jeden ze współwłaścicieli (szczególnie ten, który sprawuje zarząd), przysługuje mu roszczenie o zwrot wydatków

§8. ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI

1. Roszczenie o zniesienie współwłasności

-współwłasność w częściach ułamkowych może być zniesiona, ponieważ ma ona charakter przejściowy

-zniesienie współwłasności oznacza likwidację stosunku współwłasności

-

art. 210 KC

współwłasność może być zniesiona w każdym czasie

-współwłaścicielom przysługuje roszczenie o zniesienie współwłasności

-każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności

-roszczenie to nie ulega przedawnieniu (art. 220 KC)

-uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat

-w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5 lat, a przedłużenie można ponowić (dalsze przedłużanie jest wykluczone)

-

art. 221 KC

czynność prawna wyłączająca uprawnienie do zniesienia współwłasności odnosi również skutek względem nabywcy udziału we współwłasności

-możliwym jest także wystąpienie z roszczeniem o zniesienie współwłasności na podstawie art. 5 KC

2. Tryb zniesienia współwłasności

-zniesienia współwłasności można dokonać w trybie:

a) umownym

b) sądowym

Umowne zniesienie współwłasności  następuje, gdy strony (współwłaściciele) osiągają porozumienie co do faktu zniesienia współwłasności, jak i zastosowanego sposobu wyjścia ze stanu współwłasności

-z braku takiego porozumienia niezbędne jest skorzystanie z drogi sądowej

-do umowy o zniesieniu współwłasności stosuje się ogólnie przepisy o czynnościach prawnych i o przeniesieniu własności

-w przypadku nieruchomości niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego ad solemnitatem

Sądowe zniesienie współwłasności  następuje w wyniku postanowienia sądu, zapadającego w postępowaniu nieprocesowym

-wniosek o zniesienie współwłasności może złożyć każdy współwłaściciel

3. Sposoby zniesienia współwłasności

-w obu trybach zniesienie współwłasności może nastąpić z zastosowaniem różnorodnych sposobów technicznych likwidacji stosunku współwłasności:

1) podział rzeczy wspólnej

2) przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli

3) sprzedaż rzeczy wspólnej

1

art. 211 KC

) Podział rzeczy  oznacza fizyczny podział rzeczy

-każdy ze współwłaścicieli może żądać, aby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy

-dotyczy to jedynie rzeczy podzielnej

-np. podział nieruchomości gruntowej, podział budynku poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali, podział wspólnego zboża

-zastosowanie tego sposobu jest niemożliwe, gdy podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, albo gdyby pociągał za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości

-ustawowe ograniczenia podziału rzeczy odnoszą się jedynie do nieruchomości

-ich podział jest dopuszczalny pod warunkiem zgodności z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

-istnieje szereg ograniczeń dotyczących nieruchomości rolnych

-w wyniku podziału powstają nowe przedmioty własności

-są to samodzielne, odrębne rzeczy, wydzielone z większej rzeczy macierzystej

-przypadają one na wyłączną własność poszczególnym współwłaścicielom

Umowny podział rzeczy  właściciele sami rozstrzygają, jak podzielić rzeczy wspólną i dokonują rozdziału nowych rzeczy, biorąc pod uwagę udział poszczególnych współwłaścicieli w rzeczy wspólnej

S

art. 212 KC

ądowy podział rzeczy  sąd powinien dążyć do tego, by zabezpieczyć interesy wszystkich współwłaścicieli i by wydzielone części odpowiadały wielkości udziałów

-możliwe są jednak odstępstwa ze względu np. na potrzeby poszczególnych współwłaścicieli (wówczas wartość poszczególnych udziałów powinna być wyrównana przez dopłaty pieniężne)

-np. A i B są współwłaścicielami działki o powierzchni 20 h i mają równe udziały w nieruchomości gruntowej.

A otrzymuje 12 ha i ma obowiązek zapłaty na rzecz B 10 tys. zł tytułem „dopłaty”

2) Przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli  jeżeli nie można dokonać fizycznego podziału, pozostaje przyznać rzecz w całości jednemu ze współwłaścicieli na wyłączną własność

-

art. 212 KC

można dokonać tego w trybie umownym lub sądowym

Postępowanie sądowe  w postępowaniu sądowym sąd jednocześnie orzeka o obowiązku spłaty pozostałych współwłaścicieli

-równocześnie sąd oznacza termin i sposób uiszczenia spłat

-w razie rozłożenia spłat na raty, terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać 10 lat

Umowne zniesienie współwłasności  w przypadku umownego zniesienia współwłasności kwestie te regulują sami współwłaściciele

3) Sprzedaż rzeczy wspólnej  zniesienie współwłasności może nastąpić poprzez sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej ceny stosownie do wielkości udziałów

-sprzedaż jest możliwa, jeżeli wszyscy współwłaściciele na to się zgodzą lub kiedy podział fizyczny/przyznanie rzeczy jednemu współwłaścicielowi jest niemożliwa

-jest to tzw. podział cywilny

-sposób ten może być zastosowany w obu trybach

Postępowanie sądowe  sprzedaż rzeczy następuje stosowanie do przepisów KPC

-dokonuje się jej w trybie licytacji prowadzonej tak, jak w postępowaniu egzekucyjnym

-sprzedaż rzeczy wspólnej zarządza się, gdy nie można dokonać podziału w naturze i brak jest okoliczności uzasadniających przyznanie własności któremukolwiek ze współwłaścicieli

Tryb umowny  sprzedaży rzeczy wspólnej dokonują sami współwłaściciele z zastosowaniem powszechnych przepisów prawa cywilnego

4. Zniesienie współwłasności gospodarstw rolnych

-KC reguluje sądowy sposób zniesienia współwłasności gospodarstw rolnych

• g

  art. 55¹ KC

  ospodarstwo rolne – za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami, inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego

-

art. 213 KC

zabronionym jest dokonywanie fizycznego podziału gospodarstwa rolnego, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej

-podział ten może nastąpić dopiero po zasięgnięciu opinii biegłych co do sposobu podziału

-ocenie podlega dopuszczalność podziału gospodarstwa rolnego, a nie tylko nieruchomości rolnej

-

art. 214 KC

jeżeli podział jest niedopuszczalny, sąd przyzna gospodarstwo temu, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele

-w razie braku zgody, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela

-jeżeli warunki te spełnia kilku współwłaścicieli lub żaden z nich nie spełnia tych warunków, sąd przyzna gospodarstwo temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia

-na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządza sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów KPC

-

art. 216 KC

podobnie postępuje sąd w wypadku niewyrażenia przez żadnego ze współwłaścicieli zgody na objęcie gospodarstwa

-wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich porozumienia

-w razie braku porozumienia spłaty mogą być obniżone

-

art. 218 KC

współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz od chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienie do dalszego zamieszkiwania, jednakże nie dłużej niż przez 5 lat, a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni – nie dłużej niż 5 lat od osiągnięcia pełnoletniości

VIII. ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI

§1. KONSTRUKCJA PRAWNA ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

-budynki stanowią części składowe gruntu

-wyjątkowo budynki lub części budynków mogą stanowić odrębny od gruntu przedmiot własności

-w polskim systemie prawnym jedynie lokal może być takim przedmiotem (tzw. nieruchomość lokalowa)

-kwestię reguluje ustawa o własności lokali (1994r.)

1. Przedmiot własności

-zgodnie z ustawą o własności lokali, odrębną nieruchomość może stanowić:

a) lokal mieszkalny – lokal przeznaczony na stały pobyt ludzi w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych

b) lokal o innym przeznaczeniu – niemieszkalny lokal użytkowy (np. piekarnia, sklep, kancelaria prawna)

-odrębną własność lokali można ustanawiać we wszelkich typach domów

-ustawodawca stawia warunki dotyczące samego lokalu

-lokal musi być samodzielny

-lokalem samodzielnym jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych

-spełnienie warunku samodzielności stwierdza starosta w formie zaświadczenia

2. Współwłasność „przymusowa” nieruchomości wspólnej

-czynność wyodrębnienia odbywa się tu wewnątrz budynku

-powoduje, że z nieruchomości macierzystej wyłania się postać nowej nieruchomości lokalowej

-w razie wyodrębnienia nieruchomości lokalowej właścicielowi lokalu przysługuje nadal udział w nieruchomości wspólnej

-nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz część budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli (np. fundamenty, mury, dachy, klatki schodowe, korytarze, wspólne centralne ogrzewanie, wspólne wodociągi, instalacje elektryczne, kanalizacje)

-udział właściciela w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali

-udział właściciela lokalu we współwłasności nieruchomości (nieruchomości wspólnej) jest prawem związanym z własnością lokalu i nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości, dopóki trwa odrębna własność lokalu

-dlatego współwłasność ma charakter przymusowy

-współwłasność przymusowa jest rodzajem współwłasności ułamkowej

-udział we współwłasności nieruchomości wspólnej przypada:

a) właścicielom odrębnych lokali

b) dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości – ze względu na należące do niego niewyodrębnione lokale

-możliwym jest ustanowienie odrębnej własności określonych lokali, nie wszystkich lokali znajdujących się w budynku

-dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości wspólnej przysługują takie same uprawnienia, jakie przysługują właścicielom odrębnych lokali

3. Istota odrębnej własności lokalu

-wyodrębniony lokal jest nieruchomością lokalową odrębną od dotychczasowej zabudowanej nieruchomości macierzystej

-wraz z ustanowieniem odrębnej własności następuje „wyjęcie” lokalu z nieruchomości macierzystej

-można zatem wyróżnić:

a) nieruchomość macierzystą

b) lokale stanowiące odrębny przedmiot własności

c) niewyodrębnione lokale

-odrębna własność lokalu wywodzi się ze stosunku współwłasności

-zawsze przy ustanawianiu odrębnej własności lokali tworzy się współwłasność, a właścicielowi lokalu przypada odpowiedni udział w tej własności

-właściciel uzyskuje wyłączne prawo własności lokalu skuteczne erga omnes oraz wobec pozostałych współwłaścicieli

-w stosunkach zewnętrznych każdy właściciel odrębnego lokalu występuje samodzielnie jako podmiot prawa własności

-ponadto właściciele poszczególnych lokali występują łącznie jako strona własności niewydzielonych części w nieruchomości wspólnej

-w stosunkach wewnętrznych pomiędzy właścicielami poszczególnych lokali mają zastosowanie przepisy KC dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych

§2. USTANOWIENIE ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

-odrębna własność lokalu nie wynika z architektonicznej samodzielności lokalu, a powstaje w wyniku określonego zdarzenia, z którym ustawodawca wiąże prawny skutek odrębności

-odrębną własność lokalu można ustanowić w drodze:

a) umowy

b) jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości

c) orzeczenia sądowego znoszącego współwłasność

1. Umowne ustanowienie odrębnej własności

Zawarcie umowy  zawarcie umowy jest najpowszechniejszym sposobem ustanawiania odrębnej własności

-może to być każdy rodzaj umowy, który prowadzi do przeniesienia własności lokalu (np. sprzedaż, zamiana, darowizna)

-niekiedy katalog tych umów może być ograniczony

-dotyczy to nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego

-jedyną czynnością powodującą powstanie własności lokalu jest sprzedaż, z reguły przeprowadzona w trybie przetargu pisemnego

-w przypadku wyodrębnienia lokali znajdujących się w nieruchomościach stanowiących własność SP/j.s.t. przewiduje się pierwszeństwo w ich nabyciu dla określonych kategorii osób, w szczególności najemców lokali mieszkalnych

-ustanowienie odrębnej własności lokalu może nastąpić również causa solvendi

-odrębna własność lokalu może powstać w wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowienia odrębnej własności lokali i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub inną wskazaną w umowie osobę:

• Developing  szczególna postać umownego ustanowienia odrębnej własności lokalu związana jest z developingiem

-odrębna własność lokalu może powstać w wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowienia (po zakończeniu budowy) odrębnej własności lokali i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub inną wskazaną w umowie osobę (jest to umowa developerska)

-do ważności takiej umowy niezbędne jest, by strona podejmująca się budowy była właścicielem gruntu, na którym dom ma być wzniesiony, oraz aby uzyskała pozwolenie na budowę

-roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu i o przeniesienie tego prawa musi być ujawnione w księdze wieczystej

-w razie wykonywania umowy w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, na wniosek każdego nabywcy, sąd może powierzyć w trybie postępowania nieprocesowego, dalsze wykonywanie umowy innemu wykonawcy na koszt i niebezpieczeństwo właściciela gruntu

• Spółdzielnie mieszkaniowe  kwestię reguluje ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych (2000r.)

-spółdzielnia zawiera z członkiem spółdzielni ubiegającym się o ustanowienie odrębnej własności lokalu, umowę o budowę lokalu

-umowa musi być zawarta w formie pisemnej ad solemnitatem

-powinna ona zobowiązywać strony do zawarcia po wybudowaniu lokalu umowy o ustanowienie odrębnej własności tego lokalu

-ponadto powinna zawierać:

a) zobowiązanie członka spółdzielni do pokrywania kosztów zadania inwestycyjnego w części przypadającej na jego lokal przez wniesienie wkładu budowlanego

b) zobowiązanie członka spółdzielni do uczestniczenia w innych zobowiązaniach spółdzielni związanych z budową (określonych w umowie)

c) określenie zasad ustalania wysokości kosztów budowy lokalu

d) określenie rodzaju, położenia, powierzchni lokalu oraz pomieszczeń do niego przynależnych

-z chwilą zawarcia umowy powstaje roszczenie o ustanowienie własności lokalu

-jest to tzw. ekspektatywa odrębnej własności lokalu

-jest ona zbywalna wraz z wkładem budowlanym albo jego wniesioną częścią (przechodzi na spadkobierców, podlega egzekucji)

-zbycie ekspekatatywy wymaga formy aktu notarialnego

-spółdzielnia ustanawia na rzecz członka odrębną własność lokalu najpóźniej w terminie 3 miesięcy po jego wybudowania

-jeżeli wymagane jest pozwolenie na użytkowanie, wówczas następuje to najpóźniej w terminie 3 miesięcy od uzyskania pozwolenia

-na żądanie członka spółdzielni spółdzielnia ustanawia takie prawo w chwili, gdy ze względu na stan realizacji inwestycji możliwe jest przestrzenne oznaczenie lokalu

Forma umowy  umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna być dokonana w formie aktu notarialnego

-do powstania własności niezbędny jest również wpis do księgi wieczystej (wpis konstytutywny)

-umowa powinna określać:

a) rodzaj

b) położenie lokalu oraz pomieszczeń do niego przynależnych

c) powierzchnię

d) wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej

-współwłaściciele mogą również określić w umowie sposób zarządu nieruchomością wspólną

2. Ustanowienie odrębnej własności lokalu w drodze jednostronnej czynności prawnej

-właściciel nieruchomości może ustanowić odrębną własność lokalu dla siebie na mocy jednostronnej czynności prawnej

-w takim wypadku stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności w drodze umowy

-oznacza to, że właściciel nieruchomości ustanawia odrębną własność lokalu dla siebie, bez rozporządzenia na rzecz nabywcy

-czynności dokonuje się w formie aktu notarialnego

-w treści aktu zawiera się postanowienia analogiczne, jak w przypadku umowy o ustanowieniu odrębnej własności lokalu

-do powstania takiej własności niezbędny jest również konstytutywny wpis do księgi wieczystej

-takie wyodrębnienie lokalu pełni przede wszystkim funkcje praktyczne, ponieważ pozwala właścicielowi na swobodne rozporządzanie wyodrębnionym lokalem, np. sprzedaż

3. Ustanowienie odrębnej własności lokalu na podstawie orzeczenia sądu

-odrębna własność lokalu może powstać w drodze orzeczenia sądu podejmowanego w postępowaniu o zniesienie współwłasności

-ma zatem miejsce, gdy strony (współwłaściciele) nie dokonują umownego zniesienia współwłasności

-sąd ma również kompetencję orzekania o ustanowieniu odrębnej własności w przypadku postępowania o dział spadku czy podział majątku wspólnego małżonków

-ustanowienie odrębnej własności lokalu podczas zniesienia współwłasności oznacza podział nieruchomości

-podziałowi ulega będąca przedmiotem współwłasności nieruchomość macierzysta

-wydziela się z niej odrębną własność poszczególnych lokali

-równocześnie utrzymana zostaje współwłasność nieruchomości wspólnej, która przekształca się we współwłasność przymusową

-podziału dokonuje się stosownie do liczby samodzielnych lokali

-jeżeli spełnienie warunku samodzielności wymaga robót adaptacyjnych, sąd może w postępowaniu wstępnym, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania (tymczasowo na jego koszt)

-w razie przeszkód stawianych przez innych uczestników postępowania, sąd może wydać odpowiednie nakazy i zakazy

-do takiego sposobu stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu takiej własności w drodze umowy

§3. WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA WŁAŚCICIELI LOKALI

-między właścicielami lokali zachodzi organizacyjny stosunek podmiotowy, nazywany wspólnotą mieszkaniową

-ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową

-wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, może pozywać i być pozywaną

-wspólnocie mieszkaniowej przysługuje zatem zdolność prawna i zdolność sądowa (wspólnota mieszkaniowa jest ułomną osobą prawną)

-za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada wspólnota mieszkaniowa bez ograniczeń, a każdy właściciel lokalu – w części odpowiadającej jego udziałowi w nieruchomości

-gwarancją wykonania zobowiązań jest zatem majątek osobisty członków wspólnoty mieszkaniowej (właścicieli lokali)

§4. PRAWA I OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELI LOKALI

-z udziałem w nieruchomości wspólnej wiążą się określone uprawnienia i obowiązki

1) Prawo do współkorzystania z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem  z tego prawa wynika szereg praw i obowiązków właściciela lokalu

a) pożytki i inne przychody z nieruchomości wspólnej służą pokrywaniu wydatków związanych z jej utrzymaniem, a w części przekraczającej te potrzeby przypadają właścicielom lokali w stosunku do ich udziałów w nieruchomości wspólnej

b) w takim samym stosunku właściciele lokali ponoszą wydatki i ciężary związane z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w części nieznajdującej pokrycia w pożytkach i innych przychodach

-odstępstwo od tej zasady może być wprowadzone w odniesieniu do lokali użytkowych

-ich istnienie może spowodować wzrost wydatków na utrzymanie nieruchomości wspólnej (np. konieczność częstszego wywożenia śmieci)

-uchwała właścicieli może ustalić zwiększenie obciążenia z tego tytułu właścicieli lokali użytkowych

2) Obowiązek pokrycia kosztów zarządu  na pokrycie kosztów zarządu właściciele lokali uiszczają zaliczki miesięczne w formie bieżących opłat

-na koszty zarządu nieruchomością składają się:

a) wydatki na remonty i bieżącą konserwację

b) opłaty za dostawę energii elektrycznej i cieplnej, gazu, wody w części dotyczącej nieruchomości wspólnej

c) ubezpieczenia, podatki i inne opłaty publicznoprawne

d) wydatki na utrzymanie porządku i czystości

e) wynagrodzenie członków zarządu lub zarządcy

-zarząd/zarządca ma obowiązek prowadzenia dla każdej nieruchomości wspólnej ewidencję pozaksięgową kosztów zarządu nieruchomością wspólną oraz zaliczek uiszczanych na pokrycie tych kosztów, a także rozliczeń z innych tytułów ma rzecz nieruchomości wspólnej

3) Obowiązki właściciela związane z własnością samego lokalu  na właścicielu lokalu spoczywają następujące obowiązki:

a) ponoszenie kosztów związanych z utrzymaniem jego lokalu

b) utrzymywanie lokalu w należytym stanie

c) przestrzeganie porządku domowego

d) uczestniczenie w kosztach zarządu związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej

e) korzystanie z nieruchomości wspólnej w sposób nieutrudniający korzystania przez innych współwłaścicieli

f) współpraca z innymi współwłaścicielami w ochronie wspólnego dobra

-na żądanie zarządu właściciel lokalu ma obowiązek zezwalać na stęp do lokalu, ilekroć jest to niezbędne do:

-przeprowadzenia konserwacji/remontu/usunięcia awarii

-wyposażenia budynku, jego części lub innych lokali w dodatkowe instalacje

-za niewywiązywanie się ze swoich obowiązków, właściciel lokalu ponosi odpowiednie konsekwencje

-jeżeli właściciel lokalu:

• zalega długotrwale z zapłatą należnych opłat

• wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu

• przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym

wspólnota może w trybie procesu żądać sprzedaży lokalu w drodze licytacji na podstawie przepisów KPC o egzekucji nieruchomości

-właścicielowi, którego lokal został sprzedany przysługuje prawo do lokalu zamiennego

§5. ZARZĄD NIERUCHOMOŚCIĄ WSPÓLNĄ

-prawo do nieruchomości wspólnej jest oparte na konstrukcji współwłasności w częściach ułamkowych o charakterze przymusowym

-analogicznie można zatem wskazać na trzy rodzaje zarządu:

1) zarząd umowny

2) zarząd ustawowy

3) zarząd sądowy

1) Zarząd umowny  właściciele lokali mogą w umowie o ustanowienie odrębnej własności lokalu albo w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego określić sposób zarządu nieruchomością wspólną

-forma aktu notarialnego wymagana jest pod rygorem nieważności

-zarząd można powierzyć osobie fizycznej lub osobie prawnej

2) Zarząd ustawowy  jeżeli właściciele lokali nie określili sposobu zarządu w umowie, obowiązują zasady uregulowane w ustawie

-zasady te uzależnione są od liczby lokali

Liczba lokali
-nie większa niż 7	-do zarządu wspólną nieruchomością mają zastosowanie przepisy KC i KPC o współwłasności do czynności zwykłego zarządu wymagane jest uzyskanie zgody większości właścicieli do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest jednomyślności wszystkich właścicieli lokali
-większa niż 7	-właściciele są zobowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu -zarząd jest organem wspólnoty mieszkaniowej -członkiem zarządu może być tylko osoba fizyczna (właściciel lokalu lub osoba nienależąca do grona właścicieli lokalu) -zarząd kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej oraz reprezentuje ją: w stosunkach na zewnątrz w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali przynajmniej 2 członkowie zarządu

-czynności dotyczące nieruchomości wspólnej dzielą się na:

a) czynności zwykłego zarządu – zarząd podejmuje je samodzielnie

b) czynności przekraczające zwykły zarząd – ustawodawca wymienia tu m.in.

• ustalenie wynagrodzenia zarządu

• przyjęcie rocznego planu gospodarczego

• ustalenie wysokości opłat na pokrycie kosztów zarządu

• udzielenie zgody na nadbudowę lub przebudowę nieruchomości wspólnej

-do podjęcia tych czynności potrzebna jest uchwała właścicieli lokali, wyrażająca zgodę na dokonanie konkretnej czynności

-każdy z lokali posiada liczbę głosów odpowiadającą wielkości jego udziałów, chyba że w umowie określono, iż każdy właściciel ma 1 głos

3) Zarząd sądowy  ingerencja sądu może polegać na:

a) ustanowieniu przez sąd zarządcy

b) oddziaływaniu przez sąd na sposób sprawowania zarządu

Ustanowienie zarządcy – jeżeli zarząd nie został powołany lub pomimo powołania nie wypełnia swoich obowiązków albo narusza zasady prawidłowej gospodarki, każdy właściciel może żądać powołania zarządcy przymusowego przez sąd

-sąd odwołuje takiego zarządcę, gdy ustają przyczyny jego powołania

-jeżeli w terminie 2 lat od dnia wyodrębnienia pierwszego lokalu w nieruchomości, gdzie liczba lokali jest większa niż 7, właściciele lokalu nie dokonają wyboru zarządu lub nie powierzą zarządu nieruchomością wspólną, to ustanowienia zarządcy przymusowego może żądać dotychczasowy zarządca nieruchomością (ten, który zarządzał nią w momencie wyodrębnienia pierwszego lokalu)

Oddziaływanie na sposób sprawowania zarządu – istnieje możliwość ingerencji sądowej w razie odmowy zgody właścicieli na połączenie dwóch lokali stanowiących odrębne nieruchomości w jedną nieruchomość lub podział lokalu

-zarząd może skierować do rozstrzygnięcia przez sąd sprawę, w której nie udało się osiągnąć zgody wymaganej większości właścicieli lokalu

-właściciel lokalu może zaskarżyć uchwałę do sądu z powodu jej niezgodności z przepisami prawa/umową właścicieli lokali albo jeśli narusza ona zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością

XI. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

-użytkowanie wieczyste stanowi alternatywną w stosunku do sprzedaży, formę rozporządzania gruntem skarbowym lub samorządowym

-można je ustanowić na rzecz wszelkich osób fizycznych i prawnych

-

art. 233 KC

w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób

-w tych samych granicach użytkownik wieczysty może rozporządzać swoim prawem

§1. PRZEDMIOT UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

-

art. 232 KC

przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego

-w użytkowanie wieczyste mogą być zatem oddane:

grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, położone w granicach administracyjnych miast grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki

grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych, przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być również inne grunty Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków

-zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami (1997r.) przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być wszystkie nieruchomości, bez względu na geograficzne położenie gruntu

-zarówno grunty miejskie, jak i grunty położone na wsi mogą być przedmiotem użytkowania wieczystego

-nie ma znaczenia przeznaczenie gruntu

Kodeks cywilny + ustawa o gospodarce nieruchomościami (1997r.)

Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być grunty Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, bez względu na przeznaczenie i miejsce położenia

§2. USTANOWIENIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

-ustanowienie użytkowania wieczystego następuje wg trójstopniowej procedury

-na każdym etapie dokonuje się wymaganej przez prawo czynności

-dopiero zespół tych czynności (zdarzeń prawnych) skutkuje nabyciem użytkowania wieczystego

-na procedurę składa się:

1) wyłonienie nabywcy – użytkownika wieczystego

2) zawarcie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste

3) dokonanie wpisu prawa użytkowania wieczystego do księgi wieczystej

1. Wybór kontrahenta

-nabywcę wyłania się w trybie przetargowym

-wyjątki od tej zasady są enumeratywnie określone w ustawie o gospodarce nieruchomościami

-ustawodawca przewiduje 4 formy przetargu:

a) ustny nieograniczony

b) ustny ograniczony

c) pisemny nieograniczony

d) pisemny ograniczony

-celem przetargu ustnego jest uzyskanie jak najwyższej ceny

-przetarg pisemny ma na celu wybór najkorzystniejszej oferty

-cen wywoławcza w przetargu nie może być niższa niż wartość rynkowa gruntu ustalona przez rzeczoznawcę majątkowego

-ustalonemu w protokole przetargu nabywcy przysługuje roszczenie o zobowiązanie właściciela nieruchomości do jej oddania w użytkowanie wieczyste

2

art. 234 KC

. Zawarcie umowy

-oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste wymaga zawarcia umowy, przy czym stosuje się tu odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności

-zawarcie umowy wymaga zachowania, pod rygorem nieważności, formy aktu notarialnego

-do istotnych postanowień umowy należą:

1) oznaczenie nieruchomości – oznaczenia dokonuje się wg danych służących potrzebom wpisu do księgi wieczystej

-oznaczenie obejmuje dane o:

a) położeniu

b) sposobie korzystania nieruchomości

c) powierzchni

art. 239 KC

-podstawą oznaczenia jest wyrys z mapy ewidencyjnej i wypis z rejestru gruntu

2) określenie sposobu korzystania z nieruchomości – podkreślono to w KC, postanawiając, że sposób korzystania z gruntu powinien być określony w umowie

-jeżeli oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje w celu wzniesienia na gruncie budynków/innych urządzeń, umowa powinna określać:

a) termin rozpoczęcia i zakończenia robót

b) rodzaj budynków lub urządzeń oraz obowiązek ich utrzymywania w należytym stanie

c) warunki i termin odbudowy w razie zniszczenia albo rozbiórki budynków/urządzeń w czasie trwania użytkowania wieczystego

d) wynagrodzenie należne wieczystemu użytkownikowi za budynki/urządzenia istniejące na gruncie w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego

-również w przypadku gruntów niezurbanizowanych, należy określić sposób korzystania z gruntu

art. 236 KC

3) określenie terminu użytkowania wieczystego – oddanie gruntu następuje na okres 99 lat

-wyjątkowo może zostać oddany na okres krótszy, co najmniej jednak na 40 lat

-

art. 238 KC

w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od 40 do 99 lat

4) ustalenie opłat z tytułu użytkowania wieczystego – w umowie należy określić:

a) pierwszą opłatę – stanowi ona od 15% do 25% ceny nieruchomości gruntowej

b) opłaty roczne – są one ustalane w umowie wg stawek procentowych, uzależnionych od określonego w umowie celu, na jaki nieruchomość została oddana

-stawką podstawową jest stawka w wysokości 3%

-wojewoda w odniesieniu do własności Skarbu Państwa oraz rada gminy/rada powiatu/sejmik województwa w odniesieniu do własności gminy/powiatu/województwa może określić wyższą stawkę

-opłaty roczne mogą być aktualizowane, jednak nie częściej niż raz do roku, jeżeli wartość nieruchomości ulegnie zmianie

-w wypadku niezagospodarowania gruntu w terminie określonym w umowie, na użytkownika wieczystego może zostać nałożony obowiązek uiszczenia dodatkowej opłaty rocznej w wysokości 10% za każdy rok zwłoki

-ustalanie wartości nieruchomości może nastąpić w dwojakim trybie:

a) przetargowym – podstawą ustalania opłat z tytułu użytkowania jest cena uzyskana w przetargu, w którym cena wywoławcza nie może być niższa niż wartość nieruchomości wyszacowana przez rzeczoznawcę majątkowego

b) bezprzetargowym – ustawodawca wymienia w sposób zamknięty przypadki bezprzetargowego zbywania nieruchomości

-cena takiej nieruchomości jest ustalana na poziomie nie niższym niż wartość nieruchomości określona przez rzeczoznawcę majątkowego na podstawie kryteriów rynkowych

3. Wpis do księgi wieczystej

-oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste i przeniesienie tego prawa w drodze umowy wymaga wpisu do księgi wieczystej

-wpis ma charakter konstytutywny

-wpisu dokonuje się w Dziale II Księgi wieczystej

§3. CHARAKTER I TREŚĆ PRAWA UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

-użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym pośrednim pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi (świadczy o tym systematyka KC)

-użytkowanie jest prawem na rzeczy cudzej, ale posiada wiele walorów zbliżających je do prawa własności

-użytkownik wieczysty może:

1) korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób – uprawnienie to przysługuje w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego

-ponadto użytkownik może korzystać z gruntu jedynie w granicach określonych przez umowę o oddanie gruntu w użytkowanie

2) rozporządzać swoim prawem – rozporządzanie następuje w przysługującym użytkownikowi rozmiarze tego prawa (zakres przeznaczenia, termin, odpłatności)

-rozporządzanie może przybrać formę:

a

art. 237 KC

) przeniesienia prawa użytkowania wieczystego – do przeniesienia tego prawa stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości

-wymagany jest również konstytutywny wpis do księgi wieczystej

b) ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych:

• hipoteki

• użytkowania prawa

• służebności

c) rozporządzania mortis causa – użytkowanie wieczyste jest prawem dziedzicznym, można nim rozporządzać w testamencie

§4. ODRĘBNA WŁASNOŚĆ BUDYNKÓW

-

art. 235 KC

budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie SP lub gruncie należącym do j.s.t. bądź ich związków przez użytkownika wieczystego stanowią własność użytkownika wieczystego

-to samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste

-grunt oddany w użytkowanie wieczyste nadal stanowi przedmiot własności państwowej lub samorządowej

-użytkownikowi wieczystemu przysługuje odrębna własność budynku

-przysługująca użytkownikowi wieczystemu własność budynków/urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym

-skutkiem tego odrębna własność budynku/urządzeń gaśnie wraz z wygaśnięciem prawa użytkowania wieczystego

-odrębna własność budynku nie może być zatem samoistnym przedmiotem rozporządzeń, a rozporządzanie prawem użytkowania wieczystego obejmuje również budynki stanowiące własność użytkownika wieczystego

§5. WYGAŚNIĘCIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

Sposoby wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego prawo użytkowania wieczystego jest prawem terminowym

-zasadniczo użytkowanie wieczyste wygasa wraz z upływem zastrzeżonego terminu końcowego

-ponadto wyróżnia się:

1. nadzwyczajny tryb rozwiązania użytkowania wieczystego

-

art. 240 KC

umowa o użytkowanie wieczyste może ulec rozwiązaniu przed upływem określonego w niej terminu, jeżeli wieczysty użytkownik korzysta gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem, określonym w umowie, a w szczególności jeżeli użytkownik wieczysty nie wzniósł określonych w umowie budynków lub urządzeń

-właściwy organ może żądać w takim przypadku rozwiązania umowy użytkowania wieczystego

-właścicielowi (SP lub j.s.t.) przysługuje zatem roszczenie o rozwiązanie umowy

-podlega ono zaspokojeniu w trybie oświadczenia woli użytkownika wieczystego, lub w razie jego odmowy – w trybie orzeczenia sądowego

2. inne sposoby wygaśnięcia użytkowania wieczystego

a) umowne rozwiązanie przez strony umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste

b) zrzeczenie się prawa użytkowania

c) konfuzja (zlanie się w jednej osobie prawa użytkowania wieczystego i prawa własności)

d) wywłaszczenie

Skutki wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego

Sposób wygaśnięcia użytkowania wieczystego	Skutki
1) upływ okresu ustalonego w umowie	użytkownikowi wieczystemu przysługuje wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenia -wynagrodzenie powinno być równe wartości rynkowej tych budynków/urządzeń określonej na dzień wygaśnięcia użytkowania wieczystego -za budynki/urządzenia wzniesione wbrew postanowieniom umowy wynagrodzenie nie przysługuje
2) rozwiązanie umowy przed upływem tego okresu	skutki jak w pkt. 1 użytkownikowi zwraca się sumę opłat rocznych wniesionych z tego tytułu za niewykorzystany okres użytkowania wieczystego -opłaty te podlegają waloryzacji -maksymalna wysokość kwoty podlegającej zwrotowi nie może przekraczać wartości prawa użytkowania wieczystego określonej na dzień rozwiązania umowy

-

art. 243 KC

roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki/urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu przedawniają się z upływem 3 lat od tej daty

-roszczenia przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z nieprawidłowego korzystania gruntu przedawniają się z upływem 3 lat od dnia ustania użytkowania wieczystego

-wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia (art. 241 KC)

§6. NABYCIE PRAWA WŁASNOŚCI PRZEZ UŻYTKOWNIKA WIECZYSTEGO

-kwestię reguluje ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (2005r.)

-ustawa ogranicza podmiotowy i przedmiotowy zasięg uwłaszczenia użytkowników wieczystych

-zgodnie z postanowieniami ustawy z żądaniem przekształcenia użytkowania wieczystego w prawo własności mogą wystąpić:

OSOBY FIZYCZNE	będące w dniu wejścia w życie ustawy użytkownikami wieczystymi nieruchomości: a) zabudowanych na cele mieszkaniowe b) zabudowanych garażami c) przeznaczonych pod tego rodzaju zabudowę d) rolnych
OSOBY FIZYCZNE LUB OSOBY PRAWNE	będące właścicielami lokali, których udział w nieruchomości wspólnej obejmuje prawo użytkowania wieczystego
SPÓŁDZIELNIE MIESZKANIOWE	będące właścicielami budynków mieszkalnych lub garaży

-użytkownikom wieczystym przysługuje w tym zakresie roszczenie o przekształcenie przysługującego im prawa w prawo własności

-mogą oni wystąpić z żądaniem stosowanego przekształcenia

-warunkiem zachowania roszczenia jest dochowanie terminu, a mianowicie zgłoszenie żądania do
31.12.2012r.

-zaspokojenie zgłoszonego roszczenia następuje w drodze postępowania administracyjnego, poprzez wydanie decyzji przez właściwy organ
-decyzję o przekształceniu wydaje:

starosta	w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa
wójt/burmistrz/prezydent miasta	w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego

-wydana decyzja ostateczna stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej

-przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności ma charakter odpłatny

-uwłaszczony użytkownik wieczysty jest zobowiązany do uiszczenia dotychczasowemu właścicielowi opłaty z tytułu przekształcenia prawa

-wysokość opłaty ustala się w decyzji o przekształceniu prawa

-nabycie prawa własności może nastąpić również w drodze nabycia samej nieruchomości przez użytkownika wieczystego

-nabycie odbywa się w ramach zwykłej swobody umów, krępowanej jedynie zasadami ustawy o gospodarce nieruchomościami

-nieruchomość gruntowa oddana w użytkowanie wieczyste może być sprzedana wyłącznie użytkownikowi wieczystemu

-nie stosuje się tu trybu przetargowego

X. OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE – PRZEPISY OGÓLNE

§1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

1. Pojęcie ograniczonych praw rzeczowych

Ograniczone prawa rzeczowe  prawa na rzeczy cudzej

-polegają na wykonywaniu niektórych uprawnień na cudzej rzeczy, przysługujących w zwykłych warunkach właścicielowi

-stanowią one obciążenia prawa własności

-ich zakres jest różny, wyczerpująco określony przez ustawodawcę – nigdy jednak nie powodują całkowitego pozbawienia właściciela wszystkich jego uprawnień względem rzeczy

2. Zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych

-w obrębie prawa rzeczowego obowiązuje zasada numerus clausus

-ograniczonymi prawami rzeczowymi są:

1) użytkowanie (obejmuje również timeshare)

art. 244 KC

2) służebność

3) zastaw

4) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu¹

5) hipoteka

3. Przedmiot ograniczonych praw rzeczowych

-przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są zasadniczo rzeczy w rozumieniu art. 45 KC

-wyjątkowo (z mocy przepisu szczególnego) ograniczone prawa rzeczowe mogą obciążać inne prawa majątkowe:

użytkowanie praw (art. 265 KC) hipoteka na użytkowaniu wieczystym hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteki

zastaw na prawach (art. 327 KC) hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu

-są to jedynie formy uboczne, występujące równolegle do podstawowych praw na rzeczach

-wśród wszystkich ograniczonych praw rzeczowych jedynie użytkowanie ma charakter uniwersalny

-może ono dotyczyć zarówno rzeczy ruchomej, jak też nieruchomości

Użytkowanie	ruchomości nieruchomości
Zastaw	ruchomości
Służebności	nieruchomości
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
Hipoteka

4. Samoistne i akcesoryjne prawa rzeczowe ograniczone

Samoistne prawa rzeczowe ograniczone  mają swój samodzielny byt prawny

-ich ustanowienie oraz dalsze istnienie jest niezależne od innego prawa

-nie maja one charakteru wtórnego, lecz spełniają własną funkcję, stwarzając możliwość korzystania z obciążonej rzeczy

-zaliczamy do nich:

• prawo użytkowania

• służebności

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

Akcesoryjne prawa rzeczowe ograniczone  nie mają samodzielnego bytu prawnego

-służą zabezpieczeniu wierzytelności

-co do zasady wygasają wraz z wygaśnięciem zabezpieczonej wierzytelności

-nie dają uprawnienia do korzystania z obciążonej rzeczy

-zalicza się do nich:

• zastaw

• hipotekę

§2. POWSTANIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

-ograniczone prawa rzeczowe powstają:

1) na drodze umowy

2) z mocy samego prawa

3) na mocy orzeczenia sądowego

4) na mocy decyzji administracyjnej

1. Umowne ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych

-umowę, mocą której następuje ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, zawierają właściciel obciążonej rzeczy i nabywca prawa

-właściciel oświadcza swoja wolę obciążenia rzeczy poprzez ustanowienie oznaczonego prawa rzeczowego, a jego kontrahent oświadcza wolę nabycia ustanawianego prawa rzeczowego

-w przypadku nieruchomości dla oświadczenia właściciela niezbędna jest forma aktu notarialnego

-umowa ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego może więc składać się z oświadczeń woli złożonych w różnym czasie i różnej formie

-nabywca prawa może złożyć swoje oświadczenia nawet przez czynności dorozumiane

-w umowie określa się rodzaj i treść ustanawianego prawa

-nie można przy tym naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa rzeczowego

-stronom nie wolno zmieniać ustawowej treści i charakteru właściwego prawa

-

art. 245 KC

strony określają „szczegóły” dotyczące danego prawa, np. szczegółowe określenie treści służebności (np. służebność czerpania wody ze studni sąsiada bez ograniczeń lub w określonej porze dnia; prawo przechodu dowolną trasą lub ściśle wyznaczoną)

-dla ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, z zastrzeżeniem wyjątków wskazanych w ustawie, stosuje się przepisy o przeniesieniu własności

-jednak do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu, a forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości

-nabycie prawa następuje solo consensu z mocy zobowiązująco-rozporządzającej umowy o ustanowieniu prawa

-obowiązuje zasada przyczynowości

-jeżeli ustanowienie prawa rzeczowego następuje dla wykonania uprzedniego zobowiązania, ważność umowy zależy od istnienia tego zobowiązania

-w przypadku nieruchomości zobowiązanie takie powinno być zawarte w akcie notarialnym zawierającym oświadczenie woli właściciela nieruchomości o ustanowieniu prawa

2. Powstanie ograniczonych praw rzeczowych z mocy samego prawa

-dla powstania ograniczonych praw rzeczowych ex lege muszą być spełnione przesłanki określone przesłanki

-do takich przypadków można zaliczyć:

• z

  art. 292 KC

  asiedzenie służebności – służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia; przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio

• zastaw ustawowy – powstaje z mocy przepisów szczególnych

3. Powstanie ograniczonych praw rzeczowych na podstawie orzeczenia sądowego

-ograniczone prawa rzeczowe powstają w drodze konstytutywnego orzeczenia sądu

-możliwość ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych występuje przede wszystkim w obszarze prawa sąsiedzkiego

-sąd może ustanowić służebność drogi koniecznej czy służebność gruntową niezbędną z powodu przekroczenia granic gruntu sąsiedniego przy wznoszeniu budynku

-potrzeba ustanowienia odpowiednich służebności może zachodzić także przy zniesieniu współwłasności

4. Powstanie ograniczonych praw rzeczowych na podstawie decyzji administracyjnej

-istnieje możliwość ograniczenia cudzego prawa na podstawie decyzji administracyjnej w trybie wywłaszczenia

-wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości

-np. możliwe jest ustanowienie w trybie wywłaszczenia niezbędnych służebności gruntowych

§3. ZMIANA TREŚCI OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

-dopuszcza się możliwość zmiany treści ustanowionego ograniczonego prawa rzeczowego

-

art. 248 KC

do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej – wpis do tej księgi

-jeżeli zmiana treści prawa dotyka osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby; oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron

-zmiana treści prawa nie może naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących

-zmiana taka może polegać na, np. ograniczeniu zakresu użytkowania, rozszerzeniu lub ograniczeniu zakresu hipoteki, zmianie przebiegu drogi koniecznej

-ustawa nie zastrzega dla umowy zmieniającej treść ustanowionego prawa żadnej formy szczególnej

-jeżeli umowa o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego była zawarta na piśmie, do jej zmiany również potrzebna jest ad probationem forma pisemna

-w przypadku zmiany treści prawa wpisanego do księgi wieczystej niezbędne jest sporządzenie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym

-niekiedy zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego następuje na mocy orzeczenia sądowego

-może to nastąpić w przypadku służebności

§4. PRZENIESIENIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

-przeniesienie ograniczonych praw jest możliwe tylko w przypadku praw zbywalnych

prawa zbywalne spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu służebność gruntowa jako prawo związane z własnością nieruchomości hipoteka i zastaw tylko przy przelewie zabezpieczonej nieruchomości

prawa niezbywalne prawo użytkowania służebności osobiste

-

art. 245 KC

do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym nabywcą oraz – jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej – wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej

§5. PIERWSZEŃSTWO OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

1. Kolizja ograniczonych praw rzeczowych

-jeżeli jedna rzecz jest obciążona kilkoma ograniczonymi prawami rzeczowymi, może powstać kolizja polegająca na tym, że wykonywanie jednego prawa obywałoby się z uszczerbkiem dla innych

-uszczerbek ten w skrajnej postaci może polegać na całkowitym uniemożliwieniu wykonywania innego prawa

-np. ustanowienie użytkowania nieruchomości na rzecz dwóch różnych użytkowników bez ograniczenia któregokolwiek z tych dwóch praw; ustanowienie dwóch hipotek, z których każda swą wysokością pochłania wartość obciążonej nieruchomości

-ustawodawca, by zapobiec powstawaniu kolizji pomiędzy ograniczonymi prawami rzeczowymi, ustala hierarchię praw – swoistą „kolejkę” ich wykonywania

-problematyka pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych uregulowana jest w KC i w ustawie o księgach wieczystych i hipotece (1982r.) (KWU)

-przepisy zawarte w ustawie o księgach wieczystych i hipotece stanowią lex specialis względem przepisów KC

2. Pierwszeństwo praw wpisanych do księgi wieczystej

art. 11 KWU ograniczone prawo rzeczowe ujawnione w księdze wieczystej ma pierwszeństwo przed takim prawem nieujawnionym w księdze	-nie ma tu znaczenia czas ustanowienia tych kolidujących praw -gorszym prawem jest w tym wypadku ustanowione wcześniej, a niewpisane do księgi wieczystej ograniczone prawo rzeczowe
art. 12 ust.1 KWU o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczą się skutki dokonanego wpisu wie. 29 KWU wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu	-o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych ujawnionych w księdze wieczystej rozstrzyga chwila złożenia wniosku o wpis -nie ma znaczenia ewentualna opieszałość sądu wieczysto księgowego
art. 12 ust. 2 KWU prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo
art. 13 KWU ustanawiając ograniczone prawo rzeczowe, które ma być wpisane w księdze wieczystej, właściciel może zastrzec pierwszeństwo przed tym prawem lub równe z nim dla innego prawa	-wprowadza instytucję zastrzeżenia pierwszeństwa dla innego prawa -dla zastrzeżenia pierwszeństwa ograniczonego prawa rzeczowego niezbędny jest wpis w księdze wieczystej

3. Pierwszeństwo innych ograniczonych praw rzeczowych

-w pozostałym zakresie problematykę pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych regulują przepisy KC

-dotyczy to pierwszeństwa praw obciążających:

a) rzeczy ruchome

b) nieruchomości, jeżeli prawa nie są wpisane do księgi wieczystej

-obowiązuje tu zasada prior tempore potior iure – lepsze jest praw wcześniej ustanowione (powstałe)

-

art. 249 KC

jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (nie uchybia to jednak przepisom, które regulują pierwszeństwo w sposób odmienny)

-np. jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze

4. Zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych

-ustawodawca dopuszcza umowną zmianę pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych

-

art. 250 KC

pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione, a do zmiany pierwszeństwa potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa

-jeżeli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest wpis do księgi wieczystej

-np. Nieruchomość o wartości 100 000zł jest obciążona hipoteką na rzecz A (40 000zł) i później wpisaną hipoteką na rzecz B (80 000zł); Obydwaj wierzyciele mogą zawrzeć umowę o zmianie pierwszeństwa przysługujących im hipotek

-nie wolno zmieniać pierwszeństwa dla uszczuplenia praw osób trzecich lokowanych dotychczas pośrodku w ustalonej uprzednio hierarchii ograniczonych praw rzeczowych obciążających tę samą rzecz

-zmiana pierwszeństwa nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa

-zatem możliwa jest zmiana pierwszeństwa z „przeskokiem” nad prawami pośrednimi, jednakże jedynie w zakresie niepogarszającym pozycji tych praw

-np. Nieruchomość o wartości 100 000zł została kolejno obciążona hipoteką na rzecz:

• A – w kwocie 30 000zł

• B – w kwocie 60 000zł

• C – w kwocie 60 000zł

A i C zawarli umowę o zmianie pierwszeństwa przysługujących im hipotek. Umowa jest tylko częściowo skuteczna – C występuje na pierwszą pozycję jedynie do kwoty 40 000zł

§6. WYGAŚNIĘCIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

-wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych mogą powodować różne zdarzenia prawne:

a) zrzeczenie się prawa

b) konfuzja

c) szereg innych zdarzeń dotyczących poszczególnych typów ograniczonych praw rzeczowych

1. Zrzeczenie się prawa

-

art. 246 KC

jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa

-oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej i jest to jednostronne oświadczenie woli

-jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej

-podstawę wniosku o wykreślenie stanowi dokument zawierający oświadczenie o zrzeczeniu się prawa z podpisem notarialnie poświadczonym

2. Konfuzja

-

art. 247 KC

polega na zjednoczeniu się (zlaniu, confusio) w jednej osobie prawa własności i ograniczonego prawa rzeczowego

-ograniczone prawo rzeczowe „wtapia się” w materię szerszego prawa własności i tym samym wygasa

-ograniczone prawo rzeczowe, wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej

3. Inne źródła wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych

• jeżeli ograniczone prawo rzeczowe zostało ustanowione z zastrzeżeniem terminu końcowego – wygasa z upływem tego terminu

• niektóre ograniczone prawa rzeczowe wygasają wraz ze śmiercią uprawnionego – dotyczy to użytkowania i służebności osobistych (prawa niezbywalne)

• wygaśnięcie prawa rzeczowego ex lege – jeżeli nie są wykonywane przez 10 lat; dotyczy to użytkowania i służebności gruntowych

• wygaśnięcie praw akcesoryjnych powodowane jest wygaśnięciem prawa głównego; dotyczy to prawa hipoteki i zastawu w odniesieniu do zabezpieczanej przez nie wierzytelności

• zniesienie ograniczonego prawa rzeczowego orzeczeniem sądowym – jest to możliwe w odniesieniu do służebności gruntowych; takie orzeczenie ma charakter konstytutywny

• wywłaszczenie ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość

§7. OCHRONA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

-

art. 251 KC

wszystkie ograniczone prawa rzeczowe mają bezwzględny charakter

-do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności

-jest to odesłanie do przepisów o roszczeniu windykacyjnym i o roszczeniu negatoryjnym
-roszczenia te przysługują przeciwko:

a) osobom trzecim

b) właścicielowi rzeczy obciążonej

Roszczenie windykacyjne (art. 222 §1 KC)	Roszczenie negatoryjne (art. 222 §2 KC)
-roszczenie odpowiadające treścią roszczeniu windykacyjnemu służy do ochrony ograniczonych praw rzeczowych, jeżeli dokonano naruszenia prawa poprzez wyzucie uprawnionego z posiadania rzeczy -ochrona dotyczy: użytkowania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu zastawu niektórych postaci służebności	-roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń stosuje się w razie naruszenia prawa w inny sposób aniżeli pozbawienie uprawnionego faktycznego władztwa nad rzeczą

XI. UŻYTKOWANIE

Prawo użytkowania (użytkowanie)  polega na obciążeniu rzeczy prawem do jej używania i pobierania jej pożytków

-pełni ono funkcję alimentacyjną

-w przeważającej mierze występuje w ramach treści prawa dożywocia (art. 908 KC)

-służy zabezpieczeniu egzystencji określonych osób

§1. OGÓLNE CECHY UŻYTKOWANIA

-w KC wyróżnia się 3 rodzaje podmiotowe użytkowania:

1) użytkowanie przez osoby fizyczne

2) użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne

3) inne wypadki użytkowania

1. Ustanowienie użytkowania

-powstanie użytkowania następuje w trybie umownego ustanowienia prawa

-umowę zawiera właściciel obciążonej rzeczy i jej przyszły użytkownik

-prawa użytkowania nie można nabyć:

a) w trybie zasiedzenia
b) konstytutywnego orzeczenia sądowego

c) w trybie decyzji administracyjnej (wyjątkiem jest wywłaszczenie)

-prawo użytkowania można jednak nabyć w drodze stwierdzenia (nakazania) obowiązku złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego, jeżeli z mocy innego zdarzenia właściciel jest zobowiązany do zawarcia umowy (tutaj orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli zobowiązanego)

Umowa  na niezbędną treść umowy składają się zgodne oświadczenia woli o ustanowieniu prawa użytkowania oznaczonej rzeczy

-nie można przy tym naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa

-strony mogą samodzielnie ustalić:

a) termin końcowy dla ustanowionego prawa użytkowania – jeżeli nie oznaczono terminu, użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią

b) odpłatność za użytkowanie rzeczy

c) zakres użytkowania rzeczy – może być on ograniczony przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy

-ponadto wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części

2

art. 252 KC

. Przedmiot użytkowania

-przedmiot użytkowania stanowią rzeczy (ruchome i nieruchome)

-największe znaczenie ma użytkowanie nieruchomości

-użytkowanie obciąża oznaczoną rzecz w całości

-rozciąga się bez wyjątków na jej części składowe oraz jej przynależności (chyba, że umowa stanowi inaczej)

-

art. 253 KC

jednak, wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części

-w przypadku użytkowania stanowiącego element treści prawa dożywocia jest to zasadą

-np. syn, nabywając nieruchomość od ojca w trybie umowy dożywocia, ustanawia na rzecz ojca (dożywotnika) użytkowanie nabytej nieruchomości; równocześnie strony ograniczają wykonywanie prawa użytkowania do 10-arowej działki przydomowej

-wskazane ograniczenie dotyczy wykonywania prawa użytkowania

Przedmiot użytkowania
RZECZY (ruchome i nieruchome)	Rzeczy oznaczone co do tożsamości -główny przedmiot użytkowania -są to przede wszystkim rzeczy niezużywalne -treścią ustanawianego prawa jest uprawnienie do używania rzeczy i pobierania jej pożytków
	Pieniądze i rzeczy oznaczone co do gatunku - art. 264 KC jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze i rzeczy oznaczone co od gatunku, użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem -po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu wg przepisów o zwrocie pożyczki -jest to tzw. użytkowanie nieprawidłowe -użytkownik ma obowiązek zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości
	Zespół środków produkcji -np. inwentarz gospodarstwa rolnego; środki produkcji przedsiębiorstwa - art. 257 KC jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi; włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji -jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony wg oszacowania, użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane; po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono
PRAWA	-przedmiotem użytkowania mogą być także prawa - art. 265 KC do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy -do ustanowienia użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy -do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa -jako przedmiot użytkowania można tu wskazać: wierzytelności akcje obligacje -użytkowanie praw oznacza również pobieranie pożytków prawa

3

art. 252 KC

. Treść prawa użytkowania

-

art. 256 KC

rzecz można obciążyć prawem do jej używania i pobierania jej pożytków
-użytkowanie daje uprawnionemu najszerszy spośród ograniczonych praw rzeczowych zakres korzystania z cudzej rzeczy

-użytkownik powinien wykonywać swoje praw zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki

-

art. 262 KC

po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi w takim stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania

-

art. 253 KC

korzystanie z cudzej rzeczy przybiera postać „używania” i „pobierania pożytków”, ale nie obejmuje uprawnienia do pobierania „innych dochodów” z rzeczy, które nie stanowiłyby pożytków rzeczy w rozumieniu art. 53 KC

-zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy

-wówczas właściciel zachowuje uprawnienie do pobierania wyłączonych pożytków

-

art. 254 KC

użytkowanie ma charakter osobisty

-jest ono prawem niezbywalnym

-jednak użytkownik nie musi wykonywać swojego prawa osobiście

-może on oddać rzecz osobie trzeciej do eksploatacji na podstawie obligacyjnego stosunku najmu, dzierżawy lub użyczenia

4. Obowiązki stron stosunku użytkowania

-użytkowanie jest prawem bezwzględnym i skutecznym erga omnes

-wyłącznie uprawnionym do korzystania z rzeczy jest użytkownik, zaś wszelkie osoby trzecie są zobowiązane do biernego zachowania i powstrzymywania się od naruszania uprawnień użytkownika

-pomiędzy właścicielem rzeczy a użytkownikiem występuje wiele elementów obligacyjnych, wyrażających zobowiązania stron do określonego świadczenia

-treść tych elementów może być modyfikowana wolą stron w zawieranej umowie użytkowania

art. 258 KC

-na tej płaszczyźnie obowiązuje zasada swobody umów

• w stosunkach wzajemnych między użytkownikiem a właścicielem, użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy

-np. podatki, składniki na obowiązkowe ubezpieczenia majątkowe

• w

  art. 259 KC

  łaściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem

-jeżeli takie nakłady poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu wg przepisów o prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia

-np. dokonywanie zasiewów, sadzenie drzew, utrzymywanie inwentarza

• w

  art. 260 KC

  zakresie napraw postanowiono, że użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy

-np. remonty bieżące budynku, naprawa samochodu

• o potrzebie innych napraw i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót
  -np. remont kapitalny budynku

• jeżeli użytkownik poczynił nakłady, do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia

5. Wygaśnięcie prawa użytkowania

-użytkowanie wygasa:

a) w razie zrzeczenia się prawa

b) w przypadku konfuzji

c) w przypadku niewykonywania przez 10 lat (art. 255 KC)

-ponadto istnieją inne przyczyny wygaśnięcia użytkowania, właściwe dla poszczególnych rodzajów użytkowania

-

art. 262 KC

wygaśnięcie użytkowania rodzi obowiązek zwrotu rzeczy

-użytkownik jest zobowiązany zwrócić rzecz właścicielowi w takim stanie, w jakim powinna znajdować się stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania

-użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymogami prawidłowej gospodarki

§2. UŻYTKOWANIE PRZEZ OSOBY FIZYCZNE

-

art. 262 KC

użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią

-

art. 267 KC

jest to prawo ściśle związane z osobą użytkownika, nie wchodzi zatem do spadku
i nie przechodzi na spadkobierców

-użytkownik zobowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej przeznaczenie

-jednakże użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego

-przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swoim zamiarze

-jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu lub naruszały wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody

-

art. 268 KC

użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca

-najemca może założyć w najętym lokalu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom lub zagraża bezpieczeństwu nieruchomości

-

art. 269 KC

właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin

-po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu właściciel może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy

-dotyczy to przypadków zagrożenia dewastacji lub zniszczenia rzeczy stanowiącej przedmiot użytkowania

-zastosowaną formą zabezpieczenia może być:

• złożenie odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego

• ustanowienie hipoteki kaucyjnej

• u

  art. 270 KC

  stanowienie prawa zastawu

-właściciel może odmówić wydania przedmiotów objętych użytkowaniem nieprawidłowym dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia

-nie jest tu konieczne stwierdzenie „ważnych powodów”, ponieważ użytkowanie nieprawidłowe przenosi na użytkownika własność rzeczy

§3. UŻYTKOWANIE PRZEZ ROLNICZE SPÓŁDZIELNIE PRODUKCYJNE

-jest to użytkowanie o przeznaczeniu produkcyjnym, a jego przedmiotem są grunty

-użytkowanie przysługujące rolniczym spółdzielniom produkcyjnym występuje w 2 odmianach:

1) użytkowanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa

2) użytkowanie wkładów gruntowych wniesionych przecz członków spółdzielni

U

art. 272 §1 KC

żytkowanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa  w użytkowanie mogą być oddawane grunty skarbowe niepowierzone Agencji Nieruchomości Rolnych

• jeżeli spółdzielni produkcyjnej zostaje przekazany do użytkowania zabudowany grunt SP, przekazanie budynków może nastąpić albo do użytkowania albo na własność (a zatem istnieje możliwość ustanowienia odrębnej własności budynków)

• b

  art. 272 §2 KC

  udynki i inne urządzenia wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na użytkowanym przez nią gruncie SP stanowią własność spółdzielni, chyba że w decyzji o przekazaniu gruntów zostało zastrzeżone, że mają stać się własnością SP

• r

  art. 275 KC

  olnicza spółdzielnia produkcyjna może zmienić przeznaczenie użytkowanych przez siebie gruntów SP albo naruszyć ich substancję, chyba że w decyzji o przekazaniu gruntu zastrzeżono inaczej

• o

  art. 272 §3 KC

  drębna własność budynków i innych urządzeń nabytych lub wzniesionych przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną jest prawem związanym z użytkowaniem gruntu

-prawo własności budynków jest zatem niezbywalne, gdyż niezbywalne jest prawo użytkowania gruntu

• j

  art. 273 KC

  eżeli użytkowanie gruntu SP przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną wygasło, budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane i stanowiące własność spółdzielni produkcyjnej stają się własnością SP

-spółdzielnia może zażądać zapłaty wartości tych budynków i urządzeń w chwili wygaśnięcia użytkowania, chyba że zostały wzniesione wbrew społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu gruntu

• p

  art. 274 KC

  rzepisy dotyczące własności budynków i innych urządzeń na gruncie SP użytkowanym przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną stosuje się odpowiednio do drzew i roślin

Użytkowanie wkładów gruntowych wniesionych przez członków spółdzielni  zasady wnoszenia takich gruntów określa ustawa – Prawo spółdzielcze (1982r.)

-skutki wniesienia wkładu określa zarówno KC, jak i Prawo spółdzielcze

• statut spółdzielni może przewidywać, że członek posiadający grunty jest obowiązany wnieść je w całości lub w części jako wkład do spółdzielni

-wniesienie wkładu powoduje, że spółdzielnia nabywa prawo do użytkowania wkładu gruntowego

-użytkowanie przez spółdzielnię wkładów gruntowych jest odpłatne

-statut określa zasady wynagrodzenia za użytkowanie tych wkładów

-

art. 277 KC

podobnie stanowi KC: jeżeli statut rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub umowa z członkiem spółdzielni inaczej nie postanawia, spółdzielnia nabywa z chwilą przejęcia wniesionych przez członków wkładów gruntowych ich użytkowanie

• s

  art. 278 KC

  art. 279 KC

  tatut rolniczej spółdzielni produkcyjnej może postanawiać, że – gdy wymaga tego prawidłowe wykonanie zadań spółdzielni – przysługuje jej uprawnienie do zmiany przeznaczenia wkładów gruntowych oraz uprawnienie do naruszania ich substancji albo jedno z tych uprawnień

• budynki i inne urządzenia wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy stają się jej własnością

• budynki wzniesione wcześniej przez członka spółdzielni, a wnoszone do majątku spółdzielni wraz z gruntem stanowią przedmiot użytkowania spółdzielni

• zdarzeniem prowadzącym do wygaśnięcia użytkowania wkładu gruntowego wniesionego przez członka spółdzielni jest ustanie stosunku członkowstwa

-potrzebna jest jednak czynność wycofania wkładu

-członek wycofujący swój wkład otrzymuje ten sam grunt, który wniósł, jeżeli potrzeby wspólnej gospodarki nie stoją temu na przeszkodzie

-w przeciwnym razie otrzymuje on równoważny grunt z uwzględnieniem interesów obu stron

• w

  art. 279 KC

  razie wygaśnięcia użytkowania gruntu działka, na której znajdują się budynki lub inne urządzenia będące własnością spółdzielni, może być przez spółdzielnię przejęta na własność za zapłatą wartości w chwili wygaśnięcia użytkowania

-drzewa i inne rośliny zasadzone lub zasiane przez spółdzielnię stają się własnością właściciela gruntu

§4. INNE WYPADKI UŻYTKOWANIA

-użytkowanie może być ustanowione również na rzecz osób prawnych

-do tego użytkowania stosuje się przepisy ogólne dotyczące użytkowania oraz odpowiednio przepisy dotyczące użytkowania przez osoby fizyczne, chyba że użytkowanie to jest uregulowane inaczej odrębnymi przepisami

-użytkowanie to obejmuje użytkowanie gruntów stanowiących własność SP lub j.s.t.

§5. UŻYTKOWANIE W RAMACH TIMESHARINGU

-kwestia uregulowana jest przez przepisy ustawy o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku (2000r.)

-

art. 270¹ KC

ustawa określa zasady ochrony nabywcy, który na podstawie umowy zawartej na co najmniej 3 lata, uzyskuje od przedsiębiorcy prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku

-nabywcą może być wyłącznie osoba fizyczna, która zawiera umowę poza zakresem prowadzonej działalności gospodarczej

-timesharing może mieć postać prawa osobistego:

• wierzytelności

• prawa rzeczowego (w szczególności użytkowania)

-preferowaną formą jest użytkowanie

-ustawodawca wykluczył jednak stosowanie wobec timesharingu przepisów art. 254-255 i 266 KC

-oznacza to, że użytkowanie w ramach timesharingu jest zbywalne i podlega dziedziczeniu

-nie obowiązuje zasada, że użytkowanie wygasa na skutek niewykonywania przez lat 10

-prawo wygasa najpóźniej z upływem 50 lat od jego ustanowienia

XII. SŁUŻEBNOŚCI

§1. OGÓLNE POJĘCIE I FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA SŁUŻEBNOŚCI

Służebności  ograniczone prawa rzeczowe obciążające nieruchomości

-występują najczęściej w stosunkach sąsiedzkich

-służebność ma na celu zwiększenie użyteczności innej nieruchomości albo też zaspokojenie określonych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej

-wyróżnia się:

a) służebności gruntowe – mają na celu zwiększenie użyteczności innej nieruchomości

-przysługują każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej

b) służebności osobiste – mają na celu zaspokojenie określonych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej

-przysługują one oznaczonej osobie fizycznej

c) służebność przesyłu

-służebności mogą przyjmować różną postać

-

art. 285 KC

nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że:

a) właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej

bądź

b) właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań

bądź

c) właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności

Funkcje służebności:

• są wynikiem konieczności gospodarczej płynącej z faktu znacznego rozdrobnienia gospodarstw rolnych oraz nieprawidłowej konfiguracji gruntów, np. służebność drogi koniecznej

• są przydatne dla zwiększenia użyteczności nieruchomości władnącej lub dla użytku oznaczonej osoby fizycznej, np. czerpanie wody, wypas bydła, wydobywanie kruszywa

• związane są ze strukturą urbanizacyjną miasta, np. korzystanie z urządzeń zlokalizowanych na cudzej nieruchomości; korzystanie dla oparcia z murów sąsiedniego budynku, służebność drogi koniecznej

• zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej części

• funkcje gospodarcze

• funkcje alimentacyjne (np. służebność mieszkania)

Rodzaje służebności

a) służebności czynne  polegają na korzystaniu w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości

b) służebności bierne  polegają na zakazie wykonywania uprawnień wynikających z przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności

§2. SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE

Służebności gruntowe  polegają na tym, iż oznaczoną nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać z oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej

-jest to prawo rzeczowe obciążające nieruchomość na korzyść każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej

-służebność gruntowa jest prawem związanym z własnością nieruchomości władnącej

-jest ona traktowana jako część składowa tej nieruchomości

1. Powstanie służebności gruntowych

1) Umowne ustanowienie służebności  służebności gruntowe powstają przede wszystkim w trybie umownym

-umowa zawierana jest pomiędzy właścicielem nieruchomości obciążonej a właścicielem nieruchomości władnącej

-dla oświadczenia woli właściciela nieruchomości obciążonej niezbędne jest dochowanie formy aktu notarialnego ad solemnitatem

-ta forma dokumentu stanowi podstawę wpisu prawa służebności do księgi wieczystej

-wpis do księgi ma wyłącznie deklaratoryjny charakter

-nabycie służebności następuje solo consensu mocą umowy o podwójnym skutku: zobowiązująco-rozporządzającym

-jeżeli ustanowienie służebności następuje dla wykonania uprzedniego zobowiązania (causa solvendi), ważność zawieranej umowy zależy od istnienia tego zobowiązania

-strony określają w umowie niezbędną treść ustanawianego prawa

-strony mogą swobodnie doprecyzować treść prawa służebności

-mogą ustalić czy służebność będzie odpłatna czy nieodpłatna

-mogą swobodnie uregulować dalsze obowiązki związane z ciężarem utrzymania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowych

2

art. 292 KC

) Zasiedzenie służebności  służebność gruntową można nabyć przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (odpowiednio stosuje się przepisy dotyczące zasiedzenia nieruchomości)

-niezbędnym jest stwierdzenie posiadania służebności

-posiadaczem służebności jest ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności (art. 352 KC)

-do zasiedzenia służebności prowadzi jedynie korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia

-

art. 172 KC

np. korzystanie z mostu, urządzonej drogi, studni, kanalizacji oraz innych podobnych urządzeń zlokalizowanych na cudzej nieruchomości

-dla zasiedzenia niezbędny jest upływ określonego czasu

1) jeżeli posiadacz służebności uzyskał jej posiadanie w dobrej wierze, wystarcza upływ 20 lat nieprzerwanego korzystania z nieruchomości

2) w przypadku złej wiary posiadacza konieczny jest upływ 30 lat

-przy spełnieniu powyższych przesłanek nabycie służebności gruntowej następuje ex lege

-

art. 145 KC

natomiast stwierdzenie zasiedzenia następuje w trybie deklaratoryjnego postanowienia właściwego sądu

3) Ustanowienie służebności drogi koniecznej  jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właściciela gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej

-służebność drogi koniecznej obejmuje służebność przechodu i przejazdu w celu dostępu do drogi publicznej/zabudowań gospodarskich

-właścicielowi określonej nieruchomości przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności drogi koniecznej

-jego przesłanką jest brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej/zabudowań gospodarskich

-nie jest konieczny całkowity brak dostępu; wystarcza, że istniejący dostęp jest nieodpowiedni, np. droga zbyt wąska, bardzo okrężna, przebiegająca w trudnym terenie

-droga konieczna może przebiegać przez jedną lub kilka nieruchomości

-roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej przysługuje właścicielowi nieruchomości

-zgodnie z orzecznictwem prawo to przysługuje również użytkownikowi wieczystemu oraz posiadaczowi samoistnemu (dla posiadacza ta służebność będzie miała jednak postać służebności osobistej)

-przeprowadzenie drogi koniecznej następuje z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej

-powinna być ona przeprowadzona z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić

-nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej wywołany wzniesieniem budynku na szerokości całej nieruchomości nie uzasadnia żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej

4) Powstanie służebności na podstawie orzeczenia sądowego  orzeczenie sądu może powodować powstanie służebności gruntowej

• dotyczy to przede wszystkim służebności ustanawianych w związku z przekroczeniem granic gruntu sąsiedniego przy wznoszeniu budynku

-właściciel gruntu, którego granice przekroczono bez umyślnej winy, nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda

-może on żądać:

a) stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej

b) wykupienia zajętej części gruntu oraz części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze

-ustanowienie tej służebności może nastąpić na podstawie orzeczenia sądowego

-roszczenie o ustanowienie służebności przysługuje w tym przypadku właścicielowi nieruchomości obciążonej

• sąd może ustanowić odpowiednią służebność w razie zniesienia współwłasności (odpowiednio: działu spadku i podziału majątku wspólnego małżonków)

-służebność ustanawiania jest w przypadku podziału fizycznego rzeczy wspólnej

-przy podziale gruntu sąd może obciążyć jego poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi (art. 212 KC)

-najważniejsze znaczenie będą miały tu służebności drogowe, zwłaszcza służebność drogi koniecznej

-w ramach zniesienia współwłasności można ustanawiać służebności gruntowe wyłącznie w stosunkach między właścicielami nieruchomości wydzielonych z macierzystej nieruchomości wspólnej

5) Powstanie służebności na podstawie decyzji administracyjnej  służebność gruntowa może powstać na mocy konstytutywnej decyzji administracyjnej, zwłaszcza decyzji wywłaszczeniowej

-wywłaszczenie nieruchomości polega na odjęciu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości

-można zatem ustanowić niezbędną nieruchomość gruntową

-w trybie tym można ustanawiać służebności na rzecz SP i j.s.t.

-rodzaj ustanawianej służebności zależy od celu wywłaszczenia

3. Treść i wykonywanie służebności gruntowych

1) Treść służebności czynnych  służebności czynne polegają na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej

-treść służebności czynnych jest różnorodna i strony same oznaczają zakres uzgodnionego korzystania z cudzej nieruchomości

-stronom nie wolno jednak wkraczać w zakres treści właściwej innym prawom rzeczowym (np. prawa użytkowania)

-do służebności czynnych można zaliczyć, np.

• służebność drogi koniecznej

• służebność pobierania wody

• służebność wydobywania kruszywa

• służebność wypasu bydła

• służebność korzystania z cudzych urządzeń budowlanych, energetycznych, wodociągowych

-korzystanie z cudzej nieruchomości polega zatem na:

a) korzystaniu faktycznym (np. przejazd drogą)

lub

b) pobieraniu pożytków (np. wydobywanie kruszywa)

-nigdy jednak nie polega na korzystaniu faktycznym i pobieraniu pożytków  użytkowanie

-uprawnieniu właściciela nieruchomości władnącej do korzystania w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości odpowiada obowiązek znoszenia jego oznaczonych, czynnych działań przez właściciela nieruchomości obciążonej

2) Treść służebności biernych  służebności bierne występują w 2 wariantach:

a) właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań

-chodzi tu o ograniczenie dokonywania określonych działań w stosunku do nieruchomości własnej przez właściciela nieruchomości obciążonej

-właściciel nieruchomości władnącej nie posiada zatem uprawnienia do korzystania z cudzej nieruchomości

-np. ustanowienie zakazu wznoszenia określonych budowli, zakaz prowadzenia określonych upraw

b) właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności

-chodzi tu o zakaz działania właściciela nieruchomości obciążonej względem cudzej nieruchomości władnącej

-polega na obowiązku powstrzymywania się przez właściciela nieruchomości obciążonej od działań względem cudzej własności

-

art. 285 KC

np. pozbawienie właściciela nieruchomości obciążonej uprawnienia do wejścia na grunt sąsiedni w celu usunięcia zawieszających się z jego drzewa gałęzi lub owoców

3) Wykonywanie służebności  służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części

-służebność powinna podnosić wartość eksploatacyjną nieruchomości władnącej bez zbędnej szkody dla nieruchomości obciążonej

-

art. 287 KC

zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, wg zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych

-

art. 288 KC

służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej

4. Utrzymanie urządzeń niezbędnych do wykonywania służebności

-

art. 289 KC

wielokrotnie wykonywanie służebności wymaga korzystania z niezbędnych urządzeń

-w braku odmiennej umowy, obowiązek utrzymania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności obciąża właściciela nieruchomości władnącej, ponieważ wiąże się to z jego korzyścią

-np. utrzymywanie mostu, utrzymywanie studni, rowu melioracyjnego

-stronom jednak wolno postanowić inaczej w umowie:

• obciążenie obu stron

• o

  art. 289 KC

  bciążenie właściciela nieruchomości obciążonej

-jeżeli obowiązek utrzymania takich urządzeń został włożony na właściciela nieruchomości obciążonej, właściciel odpowiedzialny jest także osobiście za wykonywanie tego obowiązku

-odpowiedzialność osobista współwłaścicieli jest solidarna

-właściciel nieruchomości obciążonej odpowiada zatem „rzeczowo” z nieruchomości obciążonej oraz całym majątkiem

5. Podział nieruchomości

-

art. 290 §1 KC

w razie podziału nieruchomości władnącej służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział

-jeżeli służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku spośród części, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych

-

art. 290 §2 KC

w razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział

-

art. 290 §3 KC

jeżeli wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać zwolnienia od służebności

-ponadto, jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, sposób ten, w braku porozumienia stron, ustala sąd

6. Zmiana treści lub sposobu wykonywania służebności

-zmiana treści lub sposobu wykonywania służebności może nastąpić w trybie:

a) umownym  umowę zawiera właściciel nieruchomości władnącej i właściciel nieruchomości obciążonej

b) sądowym  tryb ma charakter wyjątkowy i przymusowy

-

art. 291 KC

jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej

-zmiana treści lub sposobu następuje za wynagrodzeniem dla właściciela nieruchomości władnącej

7. Wygaśnięcie służebności

-wg zasad ogólnych nieruchomości gruntowe wygasają w przypadku:

a) zrzeczenia się prawa

b) konfuzji

-

art. 293 §1 KC

ponadto nieruchomości gruntowe wygasają:

c) w wyniku niewykonywania służebności  służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez 10 lat

d

art. 293 §2 KC

)ex lege  jeżeli treść służebności gruntowej polega na obowiązku nieczynienia, służebność gruntowa wygasa, jeżeli na nieruchomości obciążonej istnieje od 10 lat stan sprzeczny z treścią służebności

e) w wyniku orzeczenia sądowego  dla wygaśnięcia służebności gruntowej muszą być spełnione określone prawem przesłanki:

• w

  art. 294 KC

  łaściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej

• j

  art. 295 KC

  eżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia

f) na mocy decyzji administracyjnej  zniesienie służebności może nastąpić jedynie w trybie wywłaszczenia

-wywłaszczenie polega na odjęciu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości

§3. SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE

1. Pojęcie służebności osobistych

S

art. 296 KC

łużebności osobiste  nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej

-służebności osobiste mogą mieć charakter:

a) czynny  polegają na korzystaniu w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości

b) bierny  polegają na tym, że:

• właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań

lub

• właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności

-uprawnionym nie jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, lecz imiennie oznaczona osoba fizyczna

-nie występuje tu nieruchomość władnąca

-funkcją służebności osobistych jest zaspokajanie osobistych potrzeb uprawnonego, a nie zwiększenie użyteczności innej nieruchomości

-służebności osobiste pełnią więc przede wszystkim funkcje alimentacyjne i są ściśle związane z osobą uprawnionego

-do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych

-od tej zasady istnieje kilka wyjątków ze względu na odmienny charakter służebności osobistych

• zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, wg osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych

• s

  art. 299 KC

  łużebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego

-służebności osobiste nie przechodzą na spadkobierców w drodze dziedziczenia

• s

  art. 298 KC

  art. 300 KC

  łużebności osobiste są niezbywalne

-nie można przenieść uprawnienia do ich wykonywania

• j

  art. 303 KC

  eżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień w wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zmiany służebności na rentę

2. Osobista służebność mieszkania

-służebność wyróżniona przez ustawodawcę spośród służebności osobistych ze względu na szczególny charakter

-uprawnionemu przysługuje tu, w charakterze prawa rzeczowego, uprawnienie do zamieszkiwania w budynku położonym na cudzej nieruchomości

-zakres służebności mieszkania określa umowa stron

-stosownie do zagadnień umownych, uprawniony może zajmować cały budynek lub jego oznaczone pomieszczenia

-minimalny zakres służebności obejmuje uprawnienie do zajmowania (chociażby wspólnego) przynajmniej
1 izby mieszkalnej

-

art. 908 KC

w praktyce służebność mieszkania występuje najczęściej w ramach treści prawa dożywocia

-w zamian za przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy dożywocia nabywca jest zobowiązany przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczając mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału

-

art. 301 KC

zapewnienie mieszkania może przybrać postać ustanowienia służebności mieszkania

-służebność mieszkania zaspokaja także potrzeby osób bliskich uprawnionego:

• mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie

• inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego

• dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości

• po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi

-

art. 302 KC

mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku

-do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne

-oznacza to rozłożenie ciężarów związanych z utrzymywaniem mieszkania

§4. SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU

-służebność przesyłu jako trzeci rodzaj służebności została wprowadzona ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (2008r.)

S

art. 305¹ KC

art. 49 KC

łużebność przesyłu  nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 §1 KC, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń

-chodzi tu o służebność ustanawianą dla korzystania z zainstalowanych na cudzym gruncie urządzeń przesyłowych, niestanowiących części składowych nieruchomości, służących do doprowadzania/odprowadzania:

płynów pary

gazu energii elektrycznej

oraz innych podobnych urządzeń

-ustanowienie służebności przesyłu prowadzi do ustanowienia prawa, na podstawie którego przedsiębiorca zostaje uprawniony do:

a) wybudowania na cudzym gruncie urządzeń przesyłowych

b) eksploatacji tych urządzeń

c) wstępu na cudzą nieruchomość w celu wybudowania i konserwacji tych urządzeń

-służebność przesyłu ustanawia się na rzecz przedsiębiorców (a nie właścicieli nieruchomości)

-osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, lecz wyposażonych w zdolność prawną, prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową

-ściśle biorąc, służebność tą ustanawia się na rzecz przedsiębiorców przesyłowych

-służebność służy przedsiębiorcom dla umożliwienia prowadzenia ich działalności gospodarczej
z wykorzystaniem cudzych nieruchomości w celu zorganizowania sieci urządzeń przesyłowych

-służebność przesyłu ustanawia się:

a) w trybie umownym  zachowana musi być forma aktu notarialnego w odniesieniu do oświadczenia woli nieruchomości obciążonej

b) w trybie sądowym  przedsiębiorcy przesyłowemu przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu

-

art. 305² KC

jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem

-jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowieniu służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu

-

art. 305³ KC

służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń przesyłowych

-służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa

-po wygaśnięciu służebności przesyłu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń przesyłowych, utrudniających korzystanie z nieruchomości

-

art. 305⁴ KC

jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest obowiązany do wynikłej stąd szkody

-do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych

XII. SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU

§1. ZNACZENIE SPÓŁDZIELCZOŚCI MIESZKANIOWEJ

-zadania spółdzielczości mieszkaniowej określa ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych (2000r.)

-celem spółdzielni mieszkaniowej jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin poprzez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkaniowych lub domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu

-przedmiotem działalności spółdzielni może być:

1) budowanie lub nabywanie budynków w celu ustanowienia na rzecz członków spółdzielczych lokatorskich praw do znajdujących się w tych budynkach lokali mieszkalnych

2) budowanie lub nabywanie budynków w celu ustanowienia na rzecz członków odrębnej własności znajdujących się w tych budynkach lokali mieszkalnych lub lokali o innym przeznaczeniu, a także ułamkowego udziału we współwłasności w garażach wielostanowiskowych

3) budowanie lub nabywanie domów jednorodzinnych w celu przeniesienia na rzecz członków własności tych domów

4) udzielanie pomocy członkom w budowie przez nich budynków mieszkalnych lub domów jednorodzinnych

5) budowanie lub nabywanie budynków w celu wynajmowania lub sprzedaży znajdujących się w tych budynkach lokali mieszkalnych lub lokali o innym przeznaczeniu

-do form prawnych zaspokajania przez spółdzielnie mieszkaniowe potrzeb lokalowych swoich członków należą:

a) „lokatorskie” prawo do lokalu

b) odrębna własność lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu

c) własność domu jednorodzinnego

d) najem lokalu lub budynku

e) ułamkowy udział we współwłasności w garażu wielostanowiskowym

-ustawa o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (2007r.) wyłączyła możliwość ustanawiania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

-ustawa nie skasowała jednak istniejących już, wcześniej ustanowionych, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu

-ponadto utrzymano, iż spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest prawem zbywalnym, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji; jest ono ograniczonym prawem rzeczowym

§2.TREŚĆ I CHARAKTER SPÓŁDZIELCZEGO WŁASNOŚCIOWEGO PRAWA DO LOKALU

-spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest ograniczonym prawem rzeczowym, które obciąża nieruchomość spółdzielczą

-obciążeniu podlega prawo własności nieruchomości oraz grunt wraz z budynkami i innymi urządzeniami stanowiącymi części składowe gruntu

-jest to prawo bezwzględne, skuteczne erga omnes

-na treść własnościowego prawa do lokalu składa się uprawnienie do używania przydzielonego lokalu

-członek spółdzielni może korzystać z lokalu, używając go zgodnie z przeznaczeniem

-z lokalu mieszkaniowego może korzystać dla zaspokojenia swoich potrzeb osobistych i rodzinnych

-również lokale użytkowe powinny być wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem

-prawo to:

a) jest zbywalne

• członek spółdzielni może przenieść inter vivos przysługujące mu prawo na inną osobę

-zbycie własnościowego prawa do lokalu obejmuje również wkład budowlany

-umowa zbycia własnościowego prawa do lokalu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego

• własnościowym prawem do lokalu można również rozporządzać poprzez ustanowienie hipoteki obciążającej to prawo

b) przechodzi na spadkobierców

• członek spółdzielni może rozporządzać także mortis causa spółdzielczym prawem własnościowym w sporządzonym testamencie

z powodu braku testamentu następuje dziedziczenie ustawowe

c) podlega egzekucji

• spółdzielcze prawo własnościowe może być również przedmiotem egzekucji

-stosuje się wówczas odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego

-nie znajdują tu zastosowania przepisy o uproszczonej egzekucji z nieruchomości

§3. WYGAŚNIĘCIE SPÓŁDZIELCZEGO WŁASNOŚCIOWEGO PRAWA DO LOKALU

-spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu wygasa wg powszechnych zasad prawa cywilnego:

a) zrzeczenie się prawa

b) konfuzja

-spółdzielcze prawo własnościowe do lokalu nie wygasa w razie ustania członkowstwa osoby uprawnionej w spółdzielni mieszkaniowej

-w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego prawa własnościowego do lokalu spółdzielnia jest zobowiązana uiścić uprawnionemu wartość rynkową tego prawa

-z wartości potrąca się niewniesioną przez uprawnionego część wkładu budowlanego

-w wypadku, gdy nie został spłacony kredyt zaciągnięty przez spółdzielnię na sfinansowanie kosztów budowy lokalu, potrąca się kwotę niespłaconego kredytu wraz z odsetkami

§4. WŁASNOŚCIOWE A LOKATORSKIE PRAWO DO LOKALU

Własnościowe prawo do lokalu	Lokatorskie prawo do lokalu
-jest to ograniczone prawo rzeczowe	-nie zalicza się go do ograniczonych praw rzeczowych
-jest to prawo zbywalne, dziedziczne i podlegające egzekucji	-jest to prawo niezbywalne, nie przechodzi na spadkobierców i nie podlega egzekucji
-uprawnia do używania przydzielonego przedzielonego lokalu	-uprawnia do używania lokalu
-nie wygasa w przypadku ustania członkowstwa osoby uprawnionej w spółdzielni mieszkaniowej	-jest związane ze stosunkiem członkowstwa w spółdzielni mieszkaniowej

§5. WSPÓŁCZESNE PRZEKSZTAŁCENIA PRAW DO LOKALI

-ustawodawca sprzyja przekształcaniu się spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność lokalu

Roszczenie o przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność lokalu

-na pisemne żądanie członka spółdzielni lub osoby niebędącej członkiem spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielnia mieszkaniowa jest obowiązana zawrzeć umowę przeniesienia własności lokalu po dokonaniu wymaganych spłat

-dopuszczono tu możliwość przekształcenia ograniczonego prawa rzeczowego w odrębną własność

Przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w odrębną własność lokalu

-na pisemne żądanie członka, któremu przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielnia jest obowiązana zawrzeć z tym członkiem umowę przeniesienia własności lokalu po dokonaniu wymaganych spłat

XIII. HIPOTEKA

§1.POJĘCIE, FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA
I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA HIPOTEKI

-hipoteka jest podstawową formą prawną rzeczowego zabezpieczania wierzytelności pieniężnych

-przedmiotem zabezpieczenia są nieruchomości

-obecnie hipoteka jest unormowana w ustawie o księgach wieczystych i hipotece (1982) [tu: KWU]

1. Treść hipoteki

-

art. 65 KWU

w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości

-z przepisu tego wynika, że wierzycielowi hipotecznemu przysługują dwa uprawnienia:

1) pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi

-pierwszeństwo to przysługuje wierzycielowi hipotecznemu w stosunku do wierzycieli osobistych

• wierzyciel osobisty  wierzyciel, który nie korzysta z zabezpieczenia hipotecznego

• wierzyciel hipoteczny  wierzyciel, który korzysta z zabezpieczenia hipotecznego

-o pierwszeństwie między wierzycielami hipotecznymi decyduje kolejność złożenia wniosku o wpis hipoteki, chyba że z mocy szczególnego przepisu określona hipoteka korzysta z pierwszeństwa niezależnie od tej kolejności

2) skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości

-oznacza, że wierzyciel może wykonywać uprawnienia płynące z hipoteki, nawet jeżeli własność obciążonej nieruchomości przeszła na inną osobę

-tak ujęta skuteczność hipoteki może być rozumiana dwojako:

a) nowy właściciel nieruchomości, który nie jest dłużnikiem, ma obowiązek znoszenia (pati) tego, że w stosunku do jego nieruchomości zostaje skierowana egzekucja dla ściągnięcia cudzego długu

b) nowy właściciel nieruchomości staje się, obok dłużnika osobistego, dalszym dłużnikiem wierzyciela hipotecznego

-w takim przypadku odpowiedzialność właściciela nieruchomości jest ograniczona tylko do tej nieruchomości

-doktryna opowiada się za drugim wariantem (b)

2. Akcesoryjność hipoteki

-hipoteka nie jest prawem samodzielnym

-jest ona prawem akcesoryjnym, pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością, którą zabezpiecza

-akcesoryjność hipoteki oznacza, że hipoteka może istnieć tylko wtedy, gdy istnieje prawo zasadnicze – wierzytelność

-hipoteka nie może powstać bez wierzytelności

-nie może być przeniesiona bez wierzytelności

-wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie hipoteki

-od zasady akcesoryjności hipoteki ustawa przewiduje wyjątki:

• hipoteka może zabezpieczać wierzytelność przyszłą lub warunkową

• przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej

• wygaśnięcie wierzytelności nie powoduje wygaśnięcia hipoteki, jeżeli z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu

3. Uprawnienia właściciela nieruchomości obciążonej

-właściciel może korzystać z nieruchomości obciążonej hipoteką, ale z pewnymi ograniczeniami

-nie wolno mu dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby doprowadzić do znacznego zmniejszenia wartości nieruchomości obciążonej tak, że wartość jej spadłaby poniżej zabezpieczonej wierzytelności

-w takim przypadku wierzycielowi przysługuje szereg uprawnień, składających się na ochronę hipoteki:

• j

  art. 91 KWU

  eżeli właściciel lub osoba trzecia oddziałuje na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągać za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania tych działań

• j

  art. 92 KWU

  eżeli na skutek okoliczności, za które właściciel odpowiada, wartość nieruchomości uległa zmniejszeniu w stopniu naruszającym bezpieczeństwo hipoteki, wierzyciel może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego lub do ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego

-po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu, wierzyciel może żądać niezwłocznego zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej

• j

  art. 93 KWU

  eżeli zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada, hipotek obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody

-właściciel może swobodnie rozporządzać nieruchomością

-rozporządzanie nieruchomością nie wyłącza bowiem możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z nieruchomości obciążonej

-

art. 72 KWU

niedopuszczalne jest jednak zastrzeżenie umowne, przez które właściciel nieruchomości zobowiązywałby się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki

4. Uprawnienia wierzyciela hipotecznego

-prawo wierzyciela hipotecznego polega na możliwości zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi

-hipoteka nie uprawnia wierzyciela do korzystania z nieruchomości

-wierzycielowi przysługuje – w razie braku zaspokojenia wierzytelności – środek ostateczny sprowadzający się do egzekucji i pozbawienia dłużnika rzeczowego własności nieruchomości

-ponadto wierzycielowi przysługują mu szczególne przywileje, które czynią zabezpieczenie efektywnym:

• wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości

• wierzycielowi hipotecznemu przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia wierzyciela hipotecznego przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości

§2. PRZEDMIOT HIPOTEKI

-co do zasady hipoteka jest prawem obciążającym nieruchomości

-ponadto, ze względu na potrzeby obrotu, jest możliwe obciążanie hipoteką niektórych zbywalnych praw rzeczowych odnoszących się do nieruchomości:

a) użytkowanie wieczyste

b) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu

-możliwym jest również obciążenie hipoteką wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie

-podsumowując, hipoteką mogą być obciążone:

1) prawo własności nieruchomości

2) udział współwłaściciela we własności nieruchomości

3) użytkowanie wieczyste

4) własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu

5) wierzytelność zabezpieczona hipoteką

1. Nieruchomości

-hipoteką można obciążyć ściśle oznaczoną nieruchomość

-nie można natomiast obciążać ogółu nieruchomości należących do pewnej osoby

-jest to tzw. zasada szczegółowości hipoteki

-do powstania hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej (a zatem hipoteką można obciążyć tylko taką nieruchomość, która ma urządzoną księgę wieczystą)

-hipoteką można obciążyć każdą nieruchomość, niezależnie od tego czyją jest własnością

-przedmiotem hipoteki może być każda nieruchomość bez względu na jej rodzaj:

1) nieruchomości gruntowe  przede wszystkim hipoteka obciąża grunty

-grunty mogą stanowić przedmiot obciążenia tylko wtedy, gdy założono dla nich księgę wieczystą

2) nieruchomości budynkowe  obciążeniu nie podlegają jednak własności budynków spółdzielni produkcyjnych związane z użytkowaniem gruntów, prawo użytkowania jest bowiem niezbywalne i nie można go obciążać

-można ustanowić hipotekę obciążającą własność budynków wzniesionych przez użytkownika wieczystego

3) nieruchomości lokalowe hipoteka obciąża odrębną własność lokali wraz z udziałem we współwłasności nieruchomości wspólnej

-hipoteka obciąża wraz z nieruchomością:

a) jej części składowe  części składowe rzeczy dzielą los prawny rzeczy

-część składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych

-części składowe nieruchomości są objęte hipoteką nawet po ich odłączeniu, dopóki pozostają na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia jest stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną

b) jej przynależności  -czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności lub przepisów szczególnych

-strony ustanawiając hipotekę, nie mogą wyłączyć przynależności nieruchomości z zakresu obciążenia hipotecznego

-modyfikacja następuje dopiero w związku z rozporządzaniem przynależnością na rzecz osoby trzeciej

-rzeczy, które wskutek zbycia przestały być przynależnościami, są objęte hipoteką do czasu pozostawania ich na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa została stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną

c) niektóre roszczenia okresowe  chodzi tu o roszczenia należne właścicielowi obciążonej nieruchomości

-np. czynsz najmu, czynsz dzierżawny

Hipoteka łączna  przepisy dopuszczają ustanowienie hipoteki zabezpieczającej wierzytelność na kilku oznaczonych nieruchomościach lub prawach

Hipoteka na udziale we współwłasności nieruchomości  część ułamkowa nieruchomości może być obciążona hipoteką, jeżeli stanowi udział współwłaściciela

• nie ma możliwości obciążenia hipoteką współwłasności łącznej (nie można określić tu współudziału)

• nie można również obciążyć hipoteką ułamkowej części nieruchomości, jeżeli nie zachodzi stosunek współwłasności

-tzn. wyłączny właściciel nieruchomości nie może dokonać idealnego podziału nieruchomości dla obciążenia hipoteką jedynie części ułamkowej tejże nieruchomości

-w tym przypadku przedmiotem hipoteki jest udział we współwłasności

-do ustanowienia przez współwłaściciela hipoteki na jego udziale nie jest wymagana zgoda pozostałych współwłaścicieli

-dopuszcza się obciążenie hipoteką przysługującego współuprawnionemu udziału we wspólności praw:

a) użytkowania wieczystego

b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

2. Użytkowanie wieczyste

-przedmiotem hipoteki może być użytkowanie wieczyste

-w tym przypadku hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym gruncie, stanowiące własność użytkownika

-dopuszczalnym jest także ustanowienie hipoteki na udziale w użytkowaniu wieczystym, które przysługuje kilku osobom

-wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają także ustanowione na tym prawie hipoteki

-wierzycielom hipotecznym użytkownika wieczystego przysługuje w takim wypadku ustawowe prawo zastawu na jego roszczeniach o wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte budynki lub inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanej nieruchomości

-zaspokojenie wierzyciela obciążonego prawa użytkowania wieczystego odbywa się w taki sam sposób,
jak w przypadku obciążenia prawa własności nieruchomości

3. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

-przedmiotem hipoteki może być spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a także udział w tym prawie, jeżeli przysługuje ono kilku osobom

-powstanie hipoteki na własnościowym prawie do lokalu wymaga założenia księgi wieczystej dla obciążanego prawa oraz wpisu hipoteki do tej księgi

-o założeniu księgi dla prawa spółdzielczego oraz wpisie sąd wieczystoksięgowy zawiadamia spółdzielnię mieszkaniową

-spółdzielnia mieszkaniowa ma obowiązek prowadzić rejestr lokali, do których prawa mają urządzone KW

-w wypadku przekształcenia się prawa spółdzielczego w prawo własności, hipoteka staje się hipoteką na nieruchomości, a księga wieczysta ustanowiona dla prawa – księgą wieczystą nieruchomości lokalowej

4. Hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie

-jest to tzw. subintabulat (prawo podzastawu)

-prawo subintabulatu polega na tym, że:

1) wierzyciel, korzystając pośrednio z praw przysługujących jego dłużnikowi względem właściciela nieruchomości obciążonej, może żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej i może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości

2) spłata wierzytelności obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości sumy subintabulatu tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, chociażby jego wierzytelność nie była jeszcze wymagalna

-w związku z tym, jeżeli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela

-wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek

-subintabulatem można obciążyć także wierzytelność zabezpieczoną na użytkowaniu wieczystym lub spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu

-przedmiotem subintulatu może być wierzytelność zabezpieczona hipoteką umowną lub hipoteką kaucyjną

§3. WIERZYTELNOŚĆ ZABEZPIECZONA HIPOTEKĄ I SPOSÓB JEJ ZASPOKOJENIA

1. Przedmiot zabezpieczenia

1) Wierzytelności  hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej

-hipotekę wyraża się w pieniądzu polskim

-może być ona wyrażona w innej walucie, jeżeli wierzytelność, którą zabezpiecza została wyrażona w tym innym pieniądzu

-

art. 69 KWU

oprócz wierzytelności hipoteka zabezpiecza także świadczenia dodatkowe:

1) roszczenia o odsetki nieprzedawnione

2) roszczenia o przyznane koszty postępowania

3) świadczenia uboczne

-niezbędnym warunkiem prawnym objęcia zabezpieczeniem hipotecznym tych roszczeń jest ujęcie ich w treści umowy lub innym dokumencie stanowiącym podstawę wpisu do księgi wieczystej

-przy spełnieniu tego warunku są one objęte zabezpieczeniem w granicach sumy hipoteki

-zgodnie z przepisami dotyczącymi zaspokojenia wierzycieli w toku egzekucji z nieruchomości postanowiono, że:

1) odsetki i koszty procesu ulegają zaspokojeniu w równym stopniu

2) roszczenia o świadczenia uboczne objęte zabezpieczeniem zaspokaja się w kategorii czwartej
i piątej

3) roszczenia o świadczenia ubocznie nieobjęte zabezpieczeniem zaspokaja się w kategorii dziesiątej

2) Przyszłe wierzytelności pieniężne  hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym także wierzytelność przyszłą

-musi być to wierzytelność realnie przewidywalna w ramach określonego stosunku prawnego

-ponadto istnieje możliwość zabezpieczania hipotecznego:

a) pieniężnych roszczeń odszkodowawczych z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań niepieniężnych

b) przekształconych w formę pieniężną roszczeń o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, zwrot nakładów itp.

3) Wielość wierzytelności  hipoteka umowna może zabezpieczać kilka wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi

-występuje tu jedność hipoteki obciążającej tę samą nieruchomość, przy występującej wielości wierzytelności w połączeniu z tożsamością wierzyciela

-jest to tzw. hipoteka zespolona

-ponadto wierzyciel hipoteczny może podzielić hipotekę

-oświadczenie o podziale hipoteki należy złożyć właścicielowi nieruchomości

-podział hipoteki staje się skuteczny z chwilą wpisu w księdze wieczystej

-dokonanie tego zabiegu oznacza wycofanie się z hipoteki zespolonej

-oświadczenie woli musi precyzyjnie określać wydzielone hipoteki

4) Wielość wierzytelności różnych podmiotów  w celu zabezpieczenia hipoteką kilku wierzytelności przysługujących różnym podmiotom, a służącym sfinansowaniu tego samego przedsięwzięcia, wierzyciele powołują administratora hipoteki

-mamy tu do czynienia z jednością hipoteki obciążającej tę samą nieruchomość, z wielością wierzycieli,
lecz z tożsamością przedsięwzięcia wspólnie finansowanego

-chodzi tutaj o hipoteczne zabezpieczenie przez zespoloną hipotekę zwrotu dokonywanych wcześniej przez różnorodne konsorcja finansowe zespolonych nakładów na wspólne przedsięwzięcie

-w umowie ustanawiającej hipotekę należy określić zakres zabezpieczenia poszczególnych wierzytelności oraz przedsięwzięcie, któremu służą

-koniecznym jest tutaj powołanie administratora hipoteki

-może być nim jeden z wierzycieli lub osoba trzecia

-umowa powołująca administratora hipoteki powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności

-administrator hipoteki:

 zawiera umowę o ustanowienie hipoteki

 wykonuje prawa i obowiązki wierzyciela hipotecznego we własnym imieniu, lecz na rachunek wierzycieli, których wierzytelności są objęte zabezpieczeniem

5) Podmiana wierzytelności  można zastąpić zabezpieczoną wierzytelność inną wierzytelnością tego samego wierzyciela

-do zamiany zabezpieczonej wierzytelności stosuje się przepisy o zmianie treści hipoteki

-nie jest tu potrzebna zgoda osób, którym przysługują prawa z pierwszeństwem równym lub niższym

-podmiana wierzytelności następuje w trybie umownym

-oświadczenie woli właściciela obciążonej nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego

2. Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką

-wierzyciel hipoteczny może mieć 2 dłużników:

a) dłużnika osobistego [X]

b) dłużnika rzeczowego [Y]

-sytuacja taka może powstać w 2 przypadkach:

1) gdy w związku z zaciągnięciem długu przez określoną osobę [X] dochodzi do obciążenia hipoteką nieruchomości stanowiącej własność innej osoby [Y]

-ma to miejsce wtedy, gdy właściciel nieruchomości [Y] godzi się (grzecznościowo lub odpłatnie) na ustanowienie hipoteki na zabezpieczenie cudzego długu

2) w następstwie zbycia nieruchomości przez osobę [X], która uprzednio zaciągnęła dług i obciążyła hipoteką swoją nieruchomość

-zobowiązanym rzeczowo staje się w takim wypadku nowy właściciel nieruchomości [Y]

-w związku z tym:

• dłużnik osobisty – odpowiada za dług, który zaciągnął, całym swoim majątkiem

-jego odpowiedzialność wynika ze stosunku obligacyjnego, który stał się podstawą zaciągnięcia długu

• dłużnik rzeczowy – odpowiada za dług, ponieważ jest właścicielem nieruchomości obciążonej

-odpowiada on tylko z nieruchomości

-podstawą prawną jego odpowiedzialności jest stosunek hipoteki

-jeżeli z nadejściem terminu płatności wierzyciel nie otrzymuje zapłaty, może żądać uiszczenia całego długu,
wg swego wyboru:

1) od jednego z dłużników

2) od obydwu dłużników jednocześnie

ponieważ każdy z dłużników odpowiada za dług w całości

-wierzyciel może otrzymać tylko jedną zapłatę

-jeżeli zaspokoi go jeden z dłużników, wierzytelność wygasa w stosunku do obydwu

-odpowiedzialność dłużników jest zaliczana do tzw. solidarności niewłaściwej (in solidium)

-roszczenia zwrotne między dłużnikami reguluje umowa

-

art. 75 KWU

zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje wg przepisów o postępowaniu egzekucyjnym:

a) sądowym

b) administracyjnym

-art. 75 ma charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens)

-strony nie mogą na drodze umowy ustalić, że np. w razie nieuiszczenia należności w terminie obciążona nieruchomość przejdzie na własność wierzyciela

-charakter ius cogens przepisu wynika z tego, iż umowny sposób zaspokojenia wierzyciela mógłby prowadzić do pokrzywdzenia właściciela nieruchomości, np. sprzedaż nieruchomości poniżej jej wartości

Sądowe postępowanie egzekucyjne  poza określonymi wypadkami, zaspokojenie wierzyciela następuje w sądowym postępowaniu egzekucyjnym

-następuje tu odesłanie do przepisów Części II KPC, a w szczególności do:

 przepisów dotyczących tytułów egzekucyjnych

 przepisów dotyczących egzekucji świadczeń pieniężnych z nieruchomości

 przepisów o uproszczonej egzekucji z nieruchomości

 przepisów regulujących zasady podziału sumy uzyskanej z egzekucji

-postępowanie może być wszczęte wówczas, gdy:

a) wierzyciel hipoteczny dochodzi zaspokojenia wobec wymagalności wierzytelności

-w celu uzyskania swojej należności wierzyciel hipoteczny powinien wytoczyć powództwo o jej zasiedzenie

- wierzyciel powinien skierować się do komornika sądowego w celu wszczęcia egzekucji

-komornik sądowy wszczyna egzekucję na podstawie odpowiedniego tytułu wykonawczego

-tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności:

• zasądzający wyrok sądowy

• akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji

• bankowy tytuł egzekucyjny

-prawo do zaspokojenia z sumy uzyskanej z dokonanej przez organ egzekucyjny sprzedaży na nieruchomości przysługuje:

• wierzycielowi hipotecznemu dochodzącego zaspokojenia w powyższym trybie

• innym wierzycielom hipotecznym

• innym wierzycielom

b) wierzyciel nie dochodzi zaspokojenia (np. wierzytelność nie jest jeszcze wymagalna), ale z nieruchomości prowadzona jest egzekucja przez innego wierzyciela (osobistego lub hipotecznego)

-w tym przypadku hipoteka przysługująca wierzycielowi nieprowadzącemu egzekucji wygasa, ponieważ z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o przysądzeniu w toku egzekucji własności nieruchomości wygasają wszelkie prawa jej dotyczące

-na ich miejsce powstaje prawo do zaspokojenia z ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, przy uwzględnieniu obowiązującego pierwszeństwa

-owo postanowienie sądu stanowi podstawę do wykreślenia w księdze wieczystej praw obciążających nieruchomość

-zaspokojenie wierzycieli hipotecznych z uzyskanej ceny następuje, chociażby ich wierzytelności nie były jeszcze wymagalne

-wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego

-przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej

-właściciel nieruchomości obciążonej nie może podnieść skutecznego zarzutu przedawnienia

-nie dotyczy to jednak roszczenia o świadczenia uboczne

Administracyjne postępowanie egzekucyjne  wyjątkowo postępowanie egzekucyjne może być przeprowadzane przez organ administracji publicznej

-zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje w drodze egzekucji administracyjnej:

1) gdy wierzytelność zabezpieczona hipoteką podlega ze względu na swój charakter egzekucji administracyjnej

2) gdy dojdzie do zbiegu prowadzonej przez wierzyciela hipotecznego lub przez innego wierzyciela właściciela obciążonej nieruchomości egzekucji sądowej z egzekucją administracyjną, a sąd postanowi o dalszym łącznym prowadzeniu egzekucji przed administracyjny organ egzekucyjny

3) gdy z nieruchomości obciążonej hipoteką egzekucja sądowa nie została wszczęta, a prowadzona jest egzekucja administracyjna w celu zaspokojenia należności podlegającej takiej egzekucji

§4. POWSTANIE HIPOTEKI I JEJ RODZAJE

-hipoteka może powstać na różne sposoby:

a) na podstawie umowy

b) na podstawie orzeczenia sądu lub innego organu

c) ex lege

-niezależnie od sposobu powstania można wyróżnić rodzaje hipoteki:

1) hipotekę łączną

2) hipotekę kaucyjną

1

art. 65 KWU

. Hipoteka umowna

Hipoteka umowna  źródłem powstania hipoteki umownej jest umowa zawarta przez właściciela obciążanej nieruchomości z osobą, której wierzytelność ma być zabezpieczona (wierzycielem)

-jeżeli hipoteka ma obciążać inne prawo na nieruchomości (np. użytkowanie wieczyste) umowa z wierzycielem zawierana jest przez podmiot tego prawa

-oświadczenie właściciela nieruchomości (podmiotu prawa)musi być złożone w formie aktu notarialnego

-oświadczenie wierzyciela może być złożone w dowolny sposób, nawet w sposób dorozumiany (np. poprzez złożenie wniosku o wpis hipoteczny do KW)

-w praktyce oba oświadczenia składane są w jednym akcie notarialnym

-w umowie należy określić:

1) zabezpieczaną wierzytelność

2) wysokość wierzytelności

3) stosunek prawny, z którego wierzytelność wynika

-w przypadku zabezpieczania kilku wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi w umowie ustanawiającej należy określić:

1) stosunki prawne

2) wynikające z tych stosunków wierzytelności objęte zabezpieczeniem

-do ustanowienia hipoteki niezbędny jest również konstytutywny wpis do księgi wieczystej

-podstawę wniosku o wpis stanowi umowa zawarta w formie aktu notarialnego lub przynajmniej notarialne oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki

Hipoteka bankowa  rodzaj hipoteki umownej

-służy zabezpieczaniu wierzytelności banku z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek

-w tym przypadku oświadczenie woli właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki wymaga formy pisemnej ad solemnitatem, a nie formy aktu notarialnego

-podstawę wpisu do księgi wieczystej tak ustanowionej hipoteki stanowi wystawiony przez bank dokument, stwierdzający istnienie określonej wierzytelności

2. Hipoteka przymusowa

H

art. 109 KWU

ipoteka przymusowa  w określonych ustawą przypadkach, osoba której przysługuje wierzytelność pieniężna względem właściciela nieruchomości (podmiotu prawa) może żądać ustanowienia hipoteki w celu zabezpieczenia tej wierzytelności

-hipoteka powstaje w takim wypadku bez zgody właściciela nieruchomości, a niekiedy nawet wbrew jego woli

-hipoteka przymusowa może mieć dwojaki charakter w zależności od tego, czy dokument stanowiący podstawę wpisu do księgi wieczystej:

a) stwierdza ostatecznie istnienie i wysokość wierzytelności (hipoteka zwykła)

b) jedynie zabezpiecza płatność wierzytelności na czas toczącego się postępowania (hipoteka kaucyjna)

-w chwili jej wpisywania do KW nie wiadomo, czy wierzytelność rzeczywiście istnieje, a jeżeli nawet tak – to nie wiadomo, jaka jest jej wysokość

-w celu ustanowienia hipoteki przymusowej wierzyciel musi uzyskać odpowiednie orzeczenie i złożyć wniosek o wpis, na jego podstawie

-wpis ma charakter konstytutywny

-podstawę do dokonania wpisu do księgi wieczystej stanowią:

1) orzeczenie sądowe:

a) sądowy tytuł wykonawczy  hipotekę przymusową może uzyskać wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym

-tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony przez sąd w klauzulę wykonalności, a więc w szczególności:

• prawomocne orzeczenie sądu oraz ugoda zawarta przed tym sądem

• nieprawomocne, ale podlegające natychmiastowemu wykonaniu, orzeczenie sądu

• prawomocne lub podlegające wykonaniu orzeczenie referendarza sądowego

• wyrok sądu polubownego i ugoda przed takim sądem

• ugoda przed mediatorem

• inne orzeczenia, ugody i akty, które podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej

• akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji

b) postanowienie sądu o udzieleniu zabezpieczenia  hipotekę przymusową na nieruchomości można uzyskać na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia, zabezpieczającego w taki sposób roszczenie pieniężne dochodzone w postępowaniu sądowym lub w postępowaniu przed sądem polubownym

-hipoteka taka, jest hipoteką kaucyjną

2) akt organu administracyjnego:

a) administracyjny tytuł wykonawczy stwierdzający wierzytelność pieniężną

b) akt organów określonych w art. 110 KWU

Skarbowa hipoteka przymusowa  SP i j.s.t. przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych, a także z tytułu zaległości podatkowych i odsetek

-hipoteka powstaje przed dokonanie wpisu do księgi wieczystej

-podstawą wpisu jest:

1) doręczona decyzja:

a) ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego

b) określająca wartość zobowiązania podatkowego

c) określająca wysokość odsetek za zwłokę

d) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta

e) o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej

f) o odpowiedzialności spadkobiercy

g) określająca wysokość zwrotu podatku

2) tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia, jeżeli może być wystawione na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

3. Hipoteka ustawowa

-funkcjonowała do 2001r.

-powstawała z mocy samego prawa, bez konieczności konstytutywnego wpisu do księgi wieczystej

-zabezpieczała wierzytelności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego

-w jej miejsce rozszerzono hipotekę przymusową

4. Rodzaje hipoteki

1

art. 102 KWU

) Hipoteka kaucyjna  hipoteka zabezpieczająca wierzytelności o wysokości jeszcze nieustalonej

-hipoteka kaucyjna nie może być ustanowiona dowolnie, a jedynie w przypadkach wskazanych przez ustawę

-hipoteka kaucyjna może powstać jako:

a) hipoteka umowna

b) hipoteka przymusowa

Hipoteka kaucyjna umowna  można ją ustanowić dla zabezpieczenia następujących wierzytelności:

1) wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną (np. odsetki) nieobjęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą

-np. wierzytelność z otwartego kredytu udzielonego dla finansowania określonej budowy, której wysokość zmienia się w miarę postępów w budowie

2) wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wysokość wierzytelności była z góry ustalona

-np. wierzytelności z czeku lub weksla

Hipoteka kaucyjna przymusowa  powstaje na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia lub innych orzeczeń, z którymi ustawa łączy taki skutek

-w obu wypadkach powstania hipoteki kaucyjnej niezbędny jest wpis do KW

-hipoteka kaucyjna zabezpiecza, w przeciwieństwie do hipoteki zwykłej, wierzytelność, której istnienie nie jest pewne lub której wysokość jest nieznana

-w przypadku hipoteki kaucyjnej wierzyciel nie może powołać się na wpis hipoteki kaucyjnej w celu udowodnienia wierzytelności zabezpieczonej

-z chwilą, gdy istnienie wierzytelności i jej wysokość zostaną ustalone hipoteka kaucyjna może się przekształcić w hipotekę zwykłą

-dopuszczalna jest również zmiana hipoteki zwykłej na kaucyjną

2) Hipoteka łączna  istnieje możliwość zabezpieczenia jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach

-jest to tzw. hipoteka łączna

-polega ona na tym, że wierzyciel, któremu ona przysługuje, może wg własnego wyboru żądać zaspokojenia w całości lub w części:

1) z każdej nieruchomości z osobna

2) z niektórych spośród nieruchomości

3) ze wszystkich nieruchomości łącznie

-wierzyciel może również dokonać podziału wierzytelności pomiędzy poszczególne nieruchomości

Hipoteka łączna powstająca z mocy samego prawa (ex lege)  hipoteka łączna powstaje z mocy samego prawa w wyniku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką

• w przypadku podziału nieruchomości obciążonej na dwie lub kilka nieruchomości mniejszych, hipoteka ciąży w całości na każdej z nich (zasada niepodzielności hipoteki)

• w razie sprzedaży części nieruchomości, zarówno sprzedawca, jak i kupujący mogą zażądać, aby wierzyciel zwolnił tę część od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna, a wartość pozostałej części zapewnia wierzycielowi dostateczne bezpieczeństwo

• w razie podziału nieruchomości polegającego na:

a) ustanowieniu odrębnej własności lokalu

b) wydzieleniu z dotychczasowej nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym

nabywca wydzielonej nieruchomości może żądać podziału hipoteki proporcjonalnie do wartości nieruchomości powstałych w skutek podziału

Hipoteka łączna umowna  do ustanowienia hipoteki łącznej umownej mają zastosowanie ogólne przepisy dotyczące powstania hipoteki umownej

-jej wpis powinien nastąpić do księgi wieczystej każdej z obciążanych nieruchomości

Hipoteka łączna przymusowa  jest dopuszczalna tylko w przypadkach określonych przez ustawę:

1) jeżeli przewiduje ją przepis szczególny

2) jeżeli nieruchomości są już obciążone inną hipoteką łączną

3) jeżeli nieruchomości stanowią własność dłużników solidarnych

-poza tymi przypadkami obciążanie kilku nieruchomości hipoteką przymusową jest niedopuszczalne

§5. WYGAŚNIĘCIE HIPOTEKI

-hipoteka wygasa w następujących wypadkach:

1) wskutek zrzeczenia się prawa

2) wskutek konfuzji

3) wskutek wygaśnięcia wierzytelności, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu

• hipoteka zabezpieczająca kilka wierzytelności wygasa z chwilą wygaśnięcia ostatniej wierzytelności, jeżeli nie może już powstać żadna wierzytelność ze stosunków prawnych stanowiących źródło pierwotnie zabezpieczonych wierzytelności

4) w skutek złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego - gdy wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest wymagalna, a wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo też zaspokojenie go napotyka trudności, hipoteka wygasa, jeżeli właściciel nieruchomości złoży zabezpieczoną kwotę do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem

5) w związku z jej wykreśleniem bez podstawy prawnej - jeżeli hipoteka została wykreślona z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej, hipoteka wygasa po upływie 10 lat

-w razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynność umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej

§6. ROZPORZĄDZANIE OPRÓŻNIONYM MIEJSCEM HIPOTECZNYM

-w przypadku wielości hipotek obciążających tą samą nieruchomość, obowiązywała zasada, że wygaśnięcie którejkolwiek z nich powoduje posuwanie się naprzód dalszych, istniejących hipotek

-po nowelizacji ustawy o księgach wieczystych i hipotece przyjęto odmienną zasadę rozporządzania przez właściciela obciążonej nieruchomości opróżnionym miejscem hipotecznym

• w razie wygaśnięcia hipoteki właścicielowi nieruchomości przysługuje w granicach wygasłej hipoteki uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym

-może on na tym miejscu:

a) ustanowić nową hipotekę

b) przenieść na nie za zgodą uprawnionego którąkolwiek z hipotek obciążających nieruchomość

-uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym przysługuje każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości

• hipotece ustanowionej na opróżnionym miejscu hipotecznym lub przeniesionym na to miejsce przysługuje pierwszeństwo takie samo jako wygasłej hipotece

• jeżeli hipoteka wygasła wskutek egzekucji z nieruchomości, właściciel nieruchomości nie może rozporządzać opróżnionym miejscem hipotecznym

• w razie wykreślenia hipoteki bez jednoczesnego wpisania na jej miejsce innej hipoteki, właściciel nieruchomości może zachować uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, jeżeli jednocześnie z wykreśleniem hipoteki uprawnienie to zostanie wpisane do księgi wieczystej

-do wykreślenia wygasłej hipoteki oraz do wpisu uprawnienia potrzebne jest oświadczenie właściciela nieruchomości złożone w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym

• jeżeli w związku z wygaśnięciem hipoteki właściciel nieruchomości nie rozporządził opróżnionym miejscem hipotecznym ani nie zastrzegł sobie, poprzez odpowiedni wpis do księgi wieczystej, uprawnienia do przyszłego rozporządzania takim miejscem, następuje powrót do zasady posuwania się naprzód dalszych, istniejących hipotek

-przepisów tych nie stosuje się do hipoteki ustanowionej na wierzytelności hipotecznej

XIV. PRAWO ZASTAWU

§1. ZABEZPIECZENIE WIERZYTELNOŚCI

-istota stosunku zobowiązaniowego polega na tym, że wierzyciel może żądać świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić

-dłużnik ponosi odpowiedzialność osobistą za obciążający go dług

-wierzyciel może dochodzić, a następnie egzekwować swoją należność z całego majątku dłużnika, zarówno obecnego, jak i przyszłego, aż do całkowitego zaspokojenia wierzytelności

-nie gwarantuje to pewności zaspokojenia roszczenia

-wierzyciel może dokonywać zabezpieczenia swoich roszczeń
-wyróżnia się:

1) zabezpieczenia osobiste (osobowe)  charakteryzują się tym, że obok dłużnika „głównego” odpowiedzialność osobistą swoim całym majątkiem ponosi dłużnik „dodatkowy” (osoba trzecia wobec wierzyciela)

-do zabezpieczeń osobowych zalicza się:

• poręcznie wg prawa cywilnego

• gwarancję bankową

• weksel własny in blanco

• poręczenie wekslowe (aval)

• przelew wierzytelności na zabezpieczenie

• przystąpienie do długu

• nieodwołalne pełnomocnictwo

-instrumenty te służą zabezpieczeniu wszelkich wierzytelności, a także kredytowych wierzytelności banków

2) zabezpieczenia rzeczowe  zabezpieczenie wierzytelności stanowi odpowiedzialność określoną rzeczą właściciela tej rzeczy, bez względu na to, czy jest dłużnikiem głównym, czy osobą trzecią

-do zabezpieczeń rzeczowych zalicza się:

• przewłaszczenie na zabezpieczenie – polega na zabezpieczeniu wierzytelności przez przeniesienie na wierzyciela własności oznaczonej rzeczy z równoczesnym zobowiązaniem wierzyciela do korzystania rzeczy w sposób oznaczony w umowie i do powrotnego przeniesienia własności rzeczy na zbywcę po zaspokojeniu zabezpieczonej wierzytelności

-przeniesienie własności następuje causa cavendi (w celu zabezpieczenia)

-między zbywcą a wierzycielem powstaje stosunek powiernictwa

-w przypadku niespełnienia świadczenia przez dłużnika wierzyciel może zaspokoić się z rzeczy poprzez definitywne zachowanie własności rzeczy, jej sprzedaż, wynajęcie itp.

• zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej – dotyczy zastrzeżenia dokonywanego przez sprzedawcę własności rzeczy sprzedanej aż do uiszczenia ceny przez kupującego

• zastaw

• hipotekę

• prawo zatrzymania

• kaucję – stosuje się do niej, na podstawie analogii, przepisy o zastawie

-kaucja jest zabezpieczeniem stosowanym w bankowych stosunkach kredytowych

-przedmiotem zabezpieczenia w formie kaucji bywają przeważnie bony oszczędnościowe, kosztowności i gotówka

• blokadę środków pieniężnych – polega na zablokowaniu środków pieniężnych na koncie bankowym

-zablokowana kwota służy na zabezpieczenie kredytu bankowego lub innej wierzytelności przeciwko posiadaczowi rachunku bankowego

-jest to odmiana zastawu na prawie

§2. POJĘCIE I FUNKCJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA ZASTAWU

-zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym, którego celem jest zabezpieczanie wierzytelności

-zastaw stanowi jedną z form zabezpieczeń rzeczowych

-jest on prawem akcesoryjnym, zależnym od wierzytelności, którą zabezpiecza

-zastaw nie może powstać bez wierzytelności

-przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu

-zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności

-wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu

-od zasady akcesoryjności istnieją jednak pewne wyjątki:

• zastawem może być zabezpieczona wierzytelność przyszła (jeszcze nie istniejąca)

-zastaw stanowi formę zabezpieczenia na rzeczach ruchomych i niektórych prawach

-wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem KC nazywa zastawnikiem

-właściciel, który obciążył swoją rzecz, to zastawca

1. Treść prawa zastawu

-

art. 306 KC

w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne

-na treść prawa zastawu składają się dwa podstawowe uprawnienia:

1) możność zaspokojenia się z rzeczy oddanej w zastaw bez względy na to, czyją ona jest w momencie zaspokajania własnością

-jeżeli po ustanowieniu zastawu zastawca przenosi własność rzeczy oddanej w zastaw, zastawnik może zaspokoić się z tej rzeczy, pomimo że nie stanowi ona już własności jego dłużnika

-wierzyciel może również żądać zaspokojenia od zbywcy rzeczy, jako swojego dłużnika osobistego

-dłużnik osobisty odpowiada za dług całym swoim majątkiem

-dłużnikiem rzeczowym jest osoba, która oddała swoją rzecz w celu zabezpieczenia cudzego długu

2) pierwszeństwo zaspokojenia się przed wierzycielami osobistymi

-zastawnikowi przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia się przed wierzycielami osobistymi zastawcy

-od tej zasady istnieją jednak wyjątki:

• art. 1025 KPC – pewne wierzytelności (alimenty, należność za pracę, podatki) korzystają przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji z pierwszeństwa ustawowego

Uprawnienia właściciela obciążonej rzeczy (zastawcy)

może, bez uszczerbku dla wierzyciela, rozporządzać swoim prawem nieważne jest umowne zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu (art. 311 KC) jeżeli rzecz zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie, zastawca może żądać: jej złożenia do depozytu sądowego zwrotu za ustanowieniem innego zabezpieczenia sprzedaży -w ostatnim przypadku zastaw przechodzi na uzyskaną ze sprzedaży cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego (art. 321 KC)

Uprawnienia i obowiązki wierzyciela (zastawnika)

zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw jeżeli jednak rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń (art. 319 KC) zastawnik, któremu rzecz została wydana powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem (art. 318 KC) art. 835 KC – przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie nie pogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie art. 837 KC – przechowawca powinien przechowywać rzecz w taki sposób, do jakiego się zobowiązał, a w braku umowy w tym względzie, w taki sposób, jaki wynika z właściwości przechowywanej rzeczy i z okoliczności jeżeli zastawnik poczynił nakłady na rzecz, do których nie był zobowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 321 KC) art. 753 §2 KC – z czynności swych prowadzący cudzą sprawę powinien złożyć rachunek oraz wydać wszystko, co przy prowadzeniu sprawy uzyskał dla osoby, której sprawę prowadzi; -jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy

2. Przedmiot zastawu

-przedmiotem zastawu mogą być rzeczy ruchome

-zastaw można ustanowić tylko na rzeczach niewyjętych z obiegu

-zastaw ustanawia się wyłącznie na rzeczach mających wartość majątkową

-oddanie rzeczy w zastaw rozciąga się również na:

a) jej części składowe

b) przynależności (chyba że umowa ustanawiająca zastaw stanowi inaczej)

-

art. 327 KC

przedmiotem zastawu może być również udział współwłaściciela w rzeczy ruchomej

-ponadto KC zezwala na zastaw na prawach

-przedmiotem zastawu mogą być tylko prawa zbywalne:

• wierzytelności

• obligacje

• akcje

-

art. 328 KC

przedmiotem zastawu nie mogą być prawa będące przedmiotem hipoteki

-do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych

-dalsze przepisy przewidują jednak specjalne unormowania dotyczące zastawu na prawach, zwłaszcza zastawu na wierzytelnościach

3. Przedmiot zabezpieczenia

1) Wierzytelności istniejące  zastaw można ustanowić dla zabezpieczenia:

a) wierzytelności pieniężnych

b) wierzytelności niepieniężnych – ze względu na to, że realizacja zastawu polega na zaspokojeniu się z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy zastawionej, realizacja ta co do wierzytelności niepieniężnej jest możliwa dopiero wtedy, gdy przekształci się ona w wierzytelność pieniężną

-następuje to z chwilą, gdy wierzyciel zamiast roszczenia pieniężnego może żądać odszkodowania

-zastaw zabezpiecza nie tylko samą wierzytelność, lecz także roszczenia związane z zabezpieczoną wierzytelnością:

a) roszczenie o odsetki nieprzedawnione

b) roszczenie o zwrot nakładów na rzecz

art. 314 KC

c) roszczenie o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności

2) Wierzytelności przyszłe lub warunkowe  zastaw można ustanowić także dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej, nawet jeśli w chwili zastawu jej wysokość nie jest ustalona

§3. POWSTANIE I WYGAŚNIĘCIE ZASTAWU ORAZ JEGO RODZAJE

-zastaw może powstać w dwojaki sposób:

1) na podstawie czynności prawnej

2) ex lege

-w związku z tym wyróżniamy:

1) zastaw umowny

2) zastaw ustawowy

1

art. 307 KC

. Zastaw umowny

Zastaw umowny  powstaje na podstawie umowy pomiędzy właścicielem rzeczy a wierzycielem

-

art. 309 KC

w niektórych przypadkach zastaw może powstać na podstawie umowy pomiędzy wierzycielem a osobą nieuprawnioną do rozporządzania rzeczą, ponieważ do ustanowienia zastawu stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą

-ważność umowy nie zależy od zachowania określonej formy, ale żeby zastaw był skuteczny wobec innych wierzycieli zastawcy, powinna być zawarta na piśmie z datą pewną

-w zawieranej umowie określa się przedmiot zastawu oraz zabezpieczoną wierzytelność

-można także uregulować zakres względnych stosunków wzajemnych między zastawcą a zastawnikiem

-

art. 307 KC

sama umowa nie wystarczy do powstania zastawu, koniecznym jest również wydanie rzeczy wierzycielowi lub osoby trzeciej

-w typowym przypadku umowa o ustanowienie zastawu jest czynnością prawną realną

-jeżeli jednak rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, wówczas do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa

-dopiero z tym momentem następują ostatecznie zamierzone skutki dokonywanej czynności prawnej

-wymóg przejęcia władania rzeczą przez wierzyciela lub wskazaną osobą trzecią służy zagwarantowaniu rzetelności zabezpieczenia zastawniczego

2. Zastaw ustawowy

Zastaw ustawowy  powstaje ex lege na mocy szczególnych przepisów

-zastaw powstaje z mocy prawa, do jego powstania nie jest konieczne wydanie rzeczy zastawnikowi

-do zastawu ustawowego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zastawu umownego na rzeczach ruchomych

-np.

• art. 670 KC – dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż 1 rok, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu

• art. 432 KC – posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody

-na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje prawo zastawu

3. Zastaw skarbowy

Zastaw skarbowy  forma zastawu przymusowego

-ustanawiany jest w trybie ustawy – Ordynacja podatkowa (1997r.)

-SP i j.s.t. z tytułu zobowiązań podatkowych, a także z tytułu zaległości podatkowych oraz odsetek za zwłokę przysługuje zastaw skarbowy na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, jeżeli wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosi co najmniej 10 000zł

-zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych

-rejestry prowadzone są przez urzędy skarbowe

-wpis powstaje na podstawie doręczonej decyzji:

1) ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego

2) określającej wysokość zobowiązania podatkowego

3) określającej wysokość odsetek za zwłokę

4) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta

5) o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej

6) o odpowiedzialności spadkobiercy

7) określającej wysokość zwrotu podatku

4. Zaspokojenie wierzyciela

-

art. 312 KC

zaspokojenie wierzyciela z rzeczy zastawionej następuje wg przepisów o postępowaniu egzekucyjnym

-następuje tu odesłanie do przepisów części II KPC, poświęconej postępowaniu egzekucyjnemu:

• przepisów dotyczących tytułów egzekucyjnych (art. 776-795)

• przepisów dotyczących egzekucji świadczeń pieniężnych z ruchomości (art. 844-879)

• przepisów regulujących zasady podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1023-1028
  i art. 1033-1034)

-wierzyciel pragnący zaspokoić się z rzeczy obciążonej zastawem musi uzyskać tytuł egzekucyjny, a więc wytoczyć odpowiednie powództwo, a następnie uzyskać tytuł wykonawczy i złożyć wniosek egzekucyjny do komornika

-przepis ten ma charakter ius cogens

-strony nie mogą postanowić w umowie np. iż w razie niewykonania zobowiązania zastawnik stanie się właścicielem rzeczy

-przepis ma na celu ochronę dłużnika

-KC przewiduje jednak jeden wyjątek:

• art. 313 KC – jeśli przedmiotem zastawu są rzeczy mające tzw. cenę sztywną, można się umówić, że w przypadku zwłoki zapłatą długą staną się one własnością zastawnika

-przepis nie ma praktycznego znaczenia, ponieważ ceny sztywne obecnie nie występują

-egzekucję oddanej w zastaw rzeczy ruchomej prowadzi, po zajęciu rzeczy, komornik sądowy

-dokonuje on sprzedaży rzeczy, sporządza plan podziału uzyskanej sumy i stosownie do niego zaspokaja wierzycieli

-zastawnikowi przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia, chyba że przepis szczególny, ustanawia szczególne przywileje egzekucyjne dla innych wierzytelności

-podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej

-tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny opatrzony klauzulą wykonalności

-tytułem wykonawczym jest zatem przeważnie wyrok sądowy

-niezbędnym jest dla wszczęcia egzekucji z rzeczy ruchomej oddanej w zastaw wcześniejsze dochodzenie roszczenia przed właściwym sądem powszechnym

-ponadto:

• dla zaspokojenia wierzyciela można dochodzić roszczenia od zastawcy niebędącego dłużnikiem osobistym, jednakże z ograniczeniem jego odpowiedzialności do egzekucji z oznaczonej rzeczy będącej przedmiotem zastawu

-sąd powinien wydać wyrok zasądzający, ze wskazaniem istniejącego ograniczenia rzeczowego odpowiedzialności zastawcy

• z

  art. 315 KC

  astawca niebędący dłużnikiem osobistym może niezależnie od zarzutów, które przysługują mu osobiście przeciwko zastawnikowi, podnosić:

a) zarzuty, które przysługują dłużnikowi

b

art. 316 KC

) zarzuty, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu zastawu

• zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego

• p

  art. 317 KC

  rzedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej

-zastawnik nie może podnieść skutecznego zarzutu przedawnienia (art. 117 §2 KC )

-zasady ogólne zachowano jedynie w stosunku do roszczenia o odsetki lub inne świadczenia uboczne

5. Wygaśnięcie zastawu

-zastaw wygasa na zasadach ogólnych tak, jak wszystkie ograniczone prawa rzeczowe:

1) w razie zrzeczenia się prawa przez zastawnika

2) w razie konfuzji

-jako przyczyny odnoszące się specjalnie do wygaśnięcia zastawu wymienia się:

3) wygaśnięcie wierzytelności – zastaw wygasa, ponieważ jest prawem akcesoryjnym w stosunku do wierzytelności, którą zabezpiecza

4) przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej bez przeniesienia zastawu – art. 323 KC

art. 318 KC

5) zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy – art. 325

-po wygaśnięciu zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy

§

art. 327 KC

4. ZASTAW NA PRAWACH

-przedmiotem zastawu mogą być prawa, jeżeli są zbywalne

-do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych

-jednakże ze względu na szczególny charakter zastawu na prawach ustanowiono wiele odrębnych zasad:

• d

  art. 329 KC

  o ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa

-jednakże umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, chociażby umowa o przeniesieniu prawa nie wymagała takiej formy

-ponadto, jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos do ustanowienia zastawu, potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę

• d

  art. 333 KC

  o odbioru świadczenia uprawnieni są zastawca wierzytelności i zastawnik łącznie

-każde z nich może żądać spełnienia świadczenia do rąk ich obu łącznie albo złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

• j

  art. 334 KC

  eżeli dłużnik wierzytelności obciążonej zastawem spełnia świadczenie, zanim wierzytelność zabezpieczona stała się wymagalna, zarówno zastawca jak i zastawnik mogą żądać złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

• j

  art. 335 KC

  eżeli wierzytelność pieniężna zabezpieczona zastawem jest już wymagalna, zastawnik może żądać zamiast zapłaty, żeby zastawca przeniósł na niego wierzytelność obciążoną, jeżeli jest pieniężna, do wysokości wierzytelności zabezpieczonej zastawem

-zastawnik może dochodzić przypadłej mu z tego tytułu części wierzytelności z pierwszeństwem przed częścią przysługującą zastawcy

XV. ZASTAW REJESTROWY

§1. POJĘCIE I FUNKCJE ZASTAWU REJESTROWEGO

Zastaw rejestrowy  został wprowadzony ustawą o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (1996r.)

-społeczno-gospodarczą funkcją zastawu jest zabezpieczenie głównie kredytu produkcyjnego

-zastaw rejestrowy jest prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z jego przedmiotu bez względu na to, czyją stał się on własnością i z pierwszeństwem przed prawami osobistymi

-na treść zastawu rejestrowego składają się dwa uprawnienia:

1) możliwość zaspokojenia wierzytelności bez względu na to, czyją przedmiot zastawu stał się własnością

2) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi

§2. USTANOWIENIE ZASTAWU REJESTROWEGO

-do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem)

-umowa powinna być sporządzona na piśmie ad solemnitatem

-oprócz umowy niezbędnym jest wpis do rejestru zastawów

-wpis ten ma charakter konstytutywny

-rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe (gospodarcze), które mają siedzibę w miastach będących siedzibą wojewodów i obejmują swoja właściwością obszar województwa

-rzeczy obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy

-wydanie rzeczy obciążonej zastawnikowi nie stanowi ustawowej przesłanki ustanowienia zastawu rejestrowego (umowa oczywiście może przewidywać wydanie rzeczy)

-czynność tą zastępuje wpisanie umowy zastawu do rejestru

-w praktyce stosuje się ponadto specjalne oznakowanie rzeczy zastawionych, a pozostawionych w posiadaniu dłużnika

-ustawa chroni dobrą wiarę zastawnika na wypadek, gdyby nabył on w drodze umowy zastaw rejestrowy, nie wiedząc o tym, że jego kontrahent nie był uprawniony do ustanowienia tego prawa

-jeżeli zastawca nie był uprawniony do rozporządzania rzeczą, do ochrony zastawnika działającego w dobrej wierze stosuje się przepisy o ochronie nabywcy w dobrej wierze, a wpis do rejestru zastawów jest równoznaczny z wydaniem rzeczy

§3. PRZEDMIOT ZASTAWU REJESTROWEGO

-przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i prawa zbywalne (z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego)

-zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:

1) rzeczy oznaczone co do tożsamości

2) rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku

3) zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny

4) wierzytelności

5) prawa na dobrach niematerialnych

6) prawa z papierów wartościowych

7) prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (2005r.)

-zastaw rejestrowy może także obejmować rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłości

-w takim przypadku obciążenie tych rzeczy/praw staje się skuteczne z chwilą ich nabycia przez zastawcę

-obciążenie rzeczy zastawem rejestrowym pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym rzecz może ulegać w toku przetwarzania

-w razie połączenia lub pomieszania rzeczy obciążonej z innymi rzeczami ruchomymi, w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, zastaw obciążą całość rzeczy pomieszanych lub połączonych

-zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej

§4. WIERZYTELNOŚCI ZABEZPIECZONE ZASTAWEM REJESTROWYM

-zastawem rejestrowym można zabezpieczyć:

1) wierzytelność istniejącą

2) wierzytelność przyszłą lub warunkową

-wierzytelność może być wyrażona w pieniądzu polskim lub walucie obcej

-wierzytelność zabezpieczona zastawem powinna być zidentyfikowana w umowie poprzez oznaczenie stosunku prawnego, z którego wierzytelność ta wynika

-ponadto umowa musi określać najwyższą sumę zabezpieczenia, tj. kwotę do której zastaw zabezpiecza daną wierzytelność

-sumę zabezpieczenia ujawnia się także w rejestrze zastawów

-poza wierzytelnością główną zastaw zabezpiecza również:

a) roszczenia o odsetki

b) roszczenia o należności uboczne wskazane w umowie zastawniczej

c) roszczenia o koszty zaspokojenia zastawnika

§5. ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA Z PRZEDMIOTU OBCIĄŻONEGO ZASTAWEM REJESTROWYM

-zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego

-jednak umowa zastawnicza może przewidywać pozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia zastawnika:

1) przez przejęcie przedmiotu na własność  umowa może przewidywać taki sposób zaspokojenia zastawnika, jeżeli:

a) zastaw rejestrowy został ustanowiony na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (2005r.)

b) przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa, których wartość została ściśle oznaczona w umowie zastawniczej

c) przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym

-zastawnik, którego wierzytelność jest już wymagalna, dokonuje przejęcia zastawu na własność poprzez złożenie na piśmie zastawcy jednostronnego oświadczenia woli o tym przejęciu

-oświadczenie to wywołuje skutek:

a) co do instrumentów finansowych – z dniem ich zapisania na rachunku

b) co do przedmiotów wskazanych w pkt. b i c – z chwila złożenia oświadczenia

2) przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego  przetarg publiczny przeprowadza notariusz lub komornik w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży

-sprzedaż taka ma takie same skutki, jak sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym

-o zamiarze przejęcia przedmiotu zastawu na własność zastawnik powinien zawiadomić na piśmie zastawcę, który może wystąpić do sądu o ustalenie, że wierzytelność nie istnieje lub nie jest wymagalna

3) przez pobieranie przez zastawnika dochodów, jakie przynosi przedsiębiorstwo obejmujące zbiór rzeczy lub praw obciążony zastawem rejestrowym  ten sposób zaspokojenia ma dwojaką postać:

a) jeżeli w umowie zastawniczej postanowiono, że wierzytelność zastawnika będzie zaspokojona z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawcy, przedsiębiorstwo to może być przejęte w zarząd

-do zarządu tego stosuje się przepisy KPC o egzekucji przez zarząd przymusowy nad przedsiębiorstwem

b) przedsiębiorstwo może być na żądanie zastawnika wydzierżawione w celu zaspokojenia jego wierzytelności z czynszu, jeżeli umowa zastawnicza tak stanowi

-w umowie zastawniczej można zastrzec, że do zawarcia umowy dzierżawy jest upoważniony zastawnik

§6. WYGAŚNIĘCIE ZASTAWU REJESTROWEGO

-zastaw rejestrowy wygasa na zasadach ogólnych w przypadku:

1) zrzeczenia się prawa

2) konfuzji

-ponadto zastaw rejestrowy wygasa:

3) na skutek rozwiązania umowy zastawniczej przez strony

4) gdy przestaje istnieć zabezpieczona wierzytelność

5) w razie przeniesienia wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym na podmiot nieuprawniony do zabezpieczenia wierzytelności zastawem rejestrowym

6) poprzez wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów na wniosek zastawnika

XVI. POSIADANIE

-posiadanie jest elementem treści określonych praw podmiotowych:

a) praw rzeczowych

b) wybranych praw względnych (obligacyjnych)

-uprawnienie do posiadania występuje w przypadku:

• p rawa własności

• prawa użytkowania wieczystego

• prawa użytkowania prawa rzeczowe

• spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

• prawa zastawu

• niektórych postaci służebności

• n ajmu

• dzierżawy prawa względne

• użyczenia

-czynnik posiadania występuje również w licznych stosunkach prawnych w kontekście:

• przeniesienia posiadania

• wydania rzeczy

§1. POSIADANIE RZECZY

1. Pojęcie posiadania

P

art. 336 KC

osiadanie  posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią włada faktycznie jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad rzeczą (posiadacz zależny)

-nie każde władztwo może być zakwalifikowane jako posiadanie

-niezbędne jest władanie rzeczą „jak właściciel” lub „jak mający prawo do władania cudzą rzeczy”

-na posiadanie składają się zatem 2 elementy:

a) corpus – fizyczne władztwo nad rzeczą

b) animus – wola władania rzeczą dla siebie

2. Faktyczne władztwo nad rzeczą

-stan posiadania rzeczy konstytuuje przede wszystkim element faktycznego władztwa nad rzeczą (corpus)

-objawia się ono przez widoczne zachowanie posiadacza, np. noszenie biżuterii, korzystanie z pojazdu, uprawa ziemi

-

art. 337 KC

władanie nie musi być wykonywane osobiście przez posiadacza

-posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje rzecz w posiadanie zależne

-

art. 340 KC

niemożność posiadania wywołana przez przemijającą przeszkodę nie przerywa posiadania, a posiadanie poczytuje się za nieprzerwane

3. Wola władania rzeczą

-element woli pozwala rozróżniać instytucje związane z faktycznym władaniem rzeczą:

a) posiadanie

b) dzierżenie

c) władztwo prekaryjne

oraz pozwala rozróżniać posiadanie samoistne od posiadania zależnego

-elementem konstytuującym posiadanie jest element psychiczny, sprowadzający się do woli władania rzeczą dla siebie (animus rem sibi habendi)

-oznacza to, ze posiadaczem nie jest ten kto faktycznie włada rzeczą za kogo innego – jest to dzierżyciel

-o zamiarze władania rzeczą rozstrzyga wola zewnętrzna

4. Współposiadanie rzeczy

-współposiadanie rzeczy jest odmianą posiadania

-stan taki zachodzi wówczas, gdy jednolite posiadanie rzeczy wykonuje kilka osób

-współposiadanie może płynąć z określonego stosunku prawnego lub stanowić postać faktycznego współposiadania bez tytułu prawnego

5

art. 338 KC

. Dzierżenie rzeczy

Dzierżenie  kto rzeczą włada faktycznie za kogo innego, jest dzierżycielem

-np. przewoźnik, spedytor, przechowawca, przedsiębiorca składowy, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy

-

art. 343 KC

dzierżenie obejmuje element faktycznego władztwa nad rzeczą, nie występuje tu jednak wola władania rzeczą

-do dzierżenia nie stosuje się przepisów dotyczących posiadania

-wyjątek stanowią przyznanie dzierżycielowi uprawnienia do obrony koniecznej i dozwolonej samopomocy dla ochrony dzierżenia

6. Posiadanie służebności

-wyjątkowo służebności stanowią źródło posiadania rzeczy

-np. służebność mieszkania

-

art. 352 KC

ustawodawca stanowi, że kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym z treści służebności, jest posiadaczem służebności

-dotyczy to wyłącznie służebności czynnych

-np. faktyczne posiadanie służebności drogi koniecznej, służebności czerpania wody ze studni sąsiada

-do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy

§2. NABYCIE POSIADANIA

1. Pierwotne nabycie posiadania

-do pierwotnego nabycia posiadania dochodzi przez jednostronny akt posiadacza polegający na objęciu rzeczy (occupatio) połączony z wolą wykonywania określonego prawa względem rzeczy

-np. objęcie w posiadanie niczyjej rzeczy ruchomej; przywłaszczenie cudzej rzeczy zgubionej; kradzież cudzej rzeczy; zajęcie cudzej nieruchomości

2. Pochodne nabycie posiadania

1) Przeniesienie posiadania  jest to czynność prawna na mocy której posiadacz rzeczy przekazuje swoje posiadanie innej osobie

-istnieją następujące formy przeniesienia posiadania:

art. 348 KC

a) traditio corporalis – przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy

b) traditio longa manu – wydanie dokumentów (np. dowodu rejestracyjnego), które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków (np. kluczyków od samochodu), które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem rzeczy

c

art. 349 KC

) constitutum possesorium – przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą

-np. właściciel sprzedaje nieruchomość, ale strony jednocześnie zawierają umowę dzierżawy – nieruchomość pozostaje w posiadaniu zależnym sprzedawcy

d

art. 350 KC

) jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym lub dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę i przez zawiadomienie posiadacza zależnego lub dzierżyciela

e

art. 351 KC

) traditio brevi manu – przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami

-np. sprzedaż nieruchomości dotychczasowemu dzierżawcy

2) Dziedziczenie posiadania  dziedziczność posiadania wywodzona jest z faktu, iż jest ono zalążkiem prawa podmiotowego

§3. RODZAJE POSIADANIA

1. Posiadanie samoistne i zależne

Posiadanie samoistne  posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel

-posiadaczem samoistnym jest:

• właściciel

• złodziej

• nieuczciwy znalazca

• nieformalny posiadacz nieruchomości

Posiadanie zależne  posiadaczem zależnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak:

a) użytkownik

b) zastawnik

c) najemca

d) dzierżawca

e) mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą, np.

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• służebność mieszkania

• użyczenie rzeczy

2. Posiadanie w dobrej i złej wierze

-nie istnieje uniwersalna definicja dobrej lub złej wiary

Posiadanie w dobrej wierze  posiadaczem w dobrej wierze jest osoba, która pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje jej wykonywane prawo do rzeczy:

• prawo własności w przypadku posiadania samoistnego

• inne prawo do rzeczy cudzej w przypadku posiadania zależnego

-dobrą wiarę wyłącza:

a) wiedza posiadacza (scientia)

b) niedbalstwo posiadacza (culpa)

-obowiązuje generalne domniemanie dobrej wiary

-ilekroć ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie złej wiary

Istotnym jest, że osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności, zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego, nie jest samoistnym posiadaczem w dobrej wierze

Posiadanie w złej wierze  posiadanie w złej wierze ogranicza lub całkowicie wyklucza możliwość wystąpienia określonych, pozytywnych dla posiadacza skutków prawnych

3. Dalsza stratyfikacja posiadania

1. posiadanie bezprawne i posiadane prawne

a) posiadanie zgodne z tytułem prawnym – przysługuje jedynie właścicielowi rzeczy

b) posiadanie bez tytułu prawnego – wszelkie inne przypadki posiadania

2. posiadanie wadliwe oraz niewadliwe

a) posiadanie wadliwe – występuje wówczas, gdy posiadanie zostało nabyte z użyciem środków niedozwolonych

b) posiadanie niewadliwe

§4. FUNKCJE POSIADANIA

-wyróżnia się następujące funkcje posiadania:

1) funkcja manifestująca prawo – posiadanie jest traktowane jako dowód własności

-domniemywa się, że ten, kto faktycznie rzeczą włada, jest posiadaczem samoistnym (art. 339 KC)

-ponadto domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (art. 341 KC)

2) funkcja korygująca prawo – posiadanie niejednokrotnie prowadzi do nabycia własności rzeczy

3) funkcja ochrona dla praw podmiotowych

§5. DOMNIEMANIA ZWIĄZANE Z POSIADANIEM

1

art. 339 KC

. Domniemanie posiadania samoistnego

-domniemywa się, że ten kto faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym

-stwierdzenie zawiera w sobie 2 domniemania:

1) domniemanie, że ten kto faktycznie włada rzeczą jest jej posiadaczem (a nie np. dzierżycielem)

2) domniemanie, że jest on posiadaczem samoistnym (a nie zależnym)

-domniemanie ma znaczenie we wszystkich przypadkach, w których ustawodawca uzależnia skutki prawne od posiadania samoistnego, zwłaszcza w przypadku możliwości nabycia własności przez zasiedzenie

2

art. 340 KC

. Domniemanie ciągłości posiadania

-przy nabyciu własności przez zasiedzenie istotne znaczenie ma ciągłość posiadania

-stąd art. 340 KC wprowadza domniemanie ciągłości posiadania, stanowiąc dodatkowo, że niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania

-postanowienia uzupełnia fikcja prawna, że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane (art. 345 KC)

3. Domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym

-

art. 341 KC

domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym

-domniemanie dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza

-w połączeniu z domniemaniem samoistności posiadania, tworzy nowe domniemanie, iż każdy, kto faktycznie włada rzeczą, jest jej właścicielem

-domniemanie jest istotne zwłaszcza w stosunku do rzeczy ruchomych, albowiem w przypadku nieruchomości domniemań dotyczących posiadania nie można przeciwstawiać domniemaniu prawa wynikającemu z księgi wieczystej

4. Domniemanie dobrej wiary

-

art. 7 KC

zgodnie z domniemaniem, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary

§6. OCHRONA POSIADANIA

1. Uwagi ogólne

-ochrona posiadania odnosi się do:

a) posiadania jako elementu treści określonego prawa podmiotowego

b) posiadania jako instytucji samoistnej, występującej w oderwaniu od prawa podmiotowego

-

art. 342 KC

zakazanym jest samowolne naruszanie posiadania, choćby posiadacz był w złej wierze

-w imię zachowania porządku publicznego nie wolno naruszać żadnego posiadania, nawet jeśli czyni to właściciel lub osoba uprawniona do władania rzeczą w stosunku do osoby nieuprawnionej

-przewiduje się następujące środki ochrony posiadania:

1) ochronę własną (obronę konieczną i dozwoloną samopomoc)

2) sądową ochronę posiadania (roszczenia posesoryjne)

2

art. 343 §1 KC

. Obrona konieczna

-posiadacz może zastosować obronę konieczną, żeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania

-cechą charakterystyczną obrony koniecznej jest to, iż stosuje się ją w trakcie trwania naruszenia posiadania w celu odparcia zamachu

-istnieje obowiązek zachowania proporcji w wyborze użytych środków ochrony, czyli obowiązek używania środków niezbędnych do odparcia samowolnego zamachu na posiadanie

3. Dozwolona samopomoc

-

art. 343 §2 KC

występuje wówczas, gdy doszło już do naruszenia posiadania i chodzi o przywrócenie stanu posiadania istniejącego przed naruszeniem

-ustawodawca różnicuje możliwość stosowania dozwolonej samopomocy w zależności od tego, czy naruszono posiadanie rzeczy ruchomej czy nieruchomej

Naruszenie posiadania nieruchomości  posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni

-nie wolno przy tym stosować przemocy względem osób

-działania posiadacza powinny nastąpić niezwłocznie, czyli bez nieuzasadnionej zwłoki

Naruszenie posiadania ruchomości  posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego

-nie ma zakazu stosowania przemocy w stosunku do osób

-działania posiadacza rzeczy ruchomej powinny nastąpić natychmiast

4. Roszczenia posesoryjne

1

art. 344 KC

) Przesłanki roszczenia  jeżeli po dokonanym naruszeniu posiadania brakuje przesłanek dla zastosowania dopuszczalnej samopomocy lub posiadacz nie skorzystał z niej we właściwym terminie, pozostaje korzystanie ze zwykłej drogi postępowania sądowego dla dochodzenia roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego oraz zaniechanie naruszeń (roszczenie posesoryjne)

-generalnie bowiem, przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego oraz zaniechanie naruszeń

-roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem

-w sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego

-proces posesoryjny charakteryzuje się prostotą postępowania i szybkością działania

-niejednokrotnie odznacza się prowizorycznością rozstrzygnięcia, jeżeli np. orzeczenie zapada przeciwko naruszającemu cudze posiadanie właścicielowi rzeczy

2) Treść roszczenia  roszczenie posesoryjne może mieć dwojaką postać

-

art. 344 §1 KC

posiadaczowi przysługuje roszczenie:

a) o przywrócenie stanu poprzedniego

b) o zaniechanie naruszeń

-zależnie od rodzaju naruszeń posiadaczowi przysługuje roszczenie o:

a) przywrócenie posiadania przez wydanie rzeczy

b) wydanie pozwanemu odpowiednich nakazów lub zakazów

-

art. 344 §2 KC

szczególnym rodzajem roszczenia posesoryjnego jest roszczenie o wstrzymanie budowy

3) Termin zawity roszczenia posesoryjnego  roszczenie posesoryjne wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone wciągu 1 roku od chwili naruszenia

4) Czynna legitymacja procesowa  przysługuje ona wyłącznie posiadaczowi rzeczy (samoistnemu lub zależnemu)

-z roszczeniem nie może wystąpić dzierżyciel rzeczy

5) Bierna legitymacja procesowa  roszczenie posesoryjne przysługuje przeciwko temu:

a) kto samowolnie naruszył posiadanie

b) na czyją korzyść naruszenie nastąpiło

6) Wyrok sądu  wyrok orzekający o przywróceniu poprzedniego stanu musi precyzyjnie określać obowiązki pozwanego i przez to nadawać się do egzekucji

-w przypadku naruszania posiadania, sąd określa w wyroku rodzaj czynności, których dokonywanie jest zakazane pozwanemu

5. Ochrona posiadania między współposiadaczami

-

art. 346 KC

roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania

-roszczenie posesoryjne przysługuje jednemu współposiadaczowi względem drugiego w razie naruszenia współposiadania, które może być wykonywane bez współdziałania z pozostałymi współposiadaczami

-jeżeli współposiadanie może być wykonywane tylko przy zgodnym współdziałaniu współposiadaczy, roszczenie posesoryjne nie przysługuje

6. Roszczenie o wstrzymanie budowy

-jest szczególną odmianą roszczenia posesoryjnego

-

art. 347 KC

posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić mu wyrządzeniem szkody

-roszczenie ma charakter prewencyjny

-roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy

-wygasa ono jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu 1 miesiąca od dnia rozpoczęcia budowy

XVII. KSIĘGI WIECZYSTE

§1. FUNKCJA KSIĄG WIECZYSTYCH

-bezwzględny charakter praw rzeczowych wymaga ich jawności

-prawnomanifestującą funkcję pełni zasadniczo posiadanie rzeczy, ponieważ wiąże się z nim domniemanie własności

-znajduje ono zastosowanie w przypadku rzeczy ruchomych oraz nieruchomości, dla których nie założono KW

-nie można jednak przeciwstawiać domniemania własności domniemaniu prawa wynikającego z wpisu
do KW

-KW są rejestrami obejmującymi nieruchomości

-wszystkie rejestry dzieli się na:

1) rejestry podmiotowe  ujawnia się w nich określone podmioty stosunków prawnych

-np. akta stanu cywilnego, ewidencja ludności, KRS

2) rejestry przedmiotowe  służą ujawnianiu określonych przedmiotów i ich sytuacji prawnej

-np. rejestr zastawów, księgi wieczyste, ewidencja gruntów

-rejestry przedmiotowe i podmiotowe dzielą się na:

a) rejestry czysto ewidencyjne – wpisy do nich mają charakter wyłącznie informacyjny i nie pociągają za sobą żadnych szczególnych skutków prawnych

b) rejestry, do których wpisy pociągają za sobą skutki w sferze prawa materialnego – np. z wpisem spółdzielni do KRS łączy się jej powstanie

-KW ustawania się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości

-wpisowi podlega prawo własności i inne prawa rzeczowe

-ponadto w KW można ujawniać także niektóre prawa osobiste i roszczenia

-obowiązuje zasada powszechności ksiąg wieczystych nieruchomości

-KW zakłada się i prowadzi dla nieruchomości, które nie mają KW albo których KW zaginęły lub uległy zniszczeniu

-zasada ta dotyczy wyłącznie nieruchomości, a nie spółdzielczych praw własnościowych do lokalu

-z funkcjonowaniem KW wiąże się system domniemań prawnych

• domniemywa się, że prawo jawne z KW jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

• domniemywa się, że prawo wykreślone z KW nie istnieje

§2. REALNY SYSTEM KSIĄG WIECZYSTYCH

-KW stanowią szczególny rodzaj urzędowych rejestrów publicznych

-prowadzi się je w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości

-ustawodawca przyjął realny system ksiąg wieczystych

-KW prowadzone są dla nieruchomości, niezależnie od następujących zmian właściciela

-mają one charakter rejestru przedmiotowego

-pełnią one rolę ewidencyjną, a jednocześnie wpisy do KW wywołują szereg skutków prawnych

-zasadą jest, że dla każdej nieruchomości prowadzi się oddzielną KW, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej

-do wyjątków zalicza się, np.

• właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących ze sobą, może zażądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość

• w przypadku użytkowania wieczystego prowadzi się wspólną księgę dla gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste i budynków stanowiących odrębny przedmiot własności użytkownika wieczystego

-KW służą ujawnieniu stanu prawnego nieruchomości:

a) gruntowych

b) budynkowych

c) lokalowych

-istnieje możliwość prowadzenia KW w celu ustalenia stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

-do tego typu KW stosuje się odpowiednio przepisy o KW dla nieruchomości, a ściślej: przepisy dotyczące KW dla lokali stanowiących odrębny przedmiot własności

-w razie przekształcenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności lokalu, KW prowadzona dla ograniczonego prawa rzeczowego przekształca się w KW dla nieruchomości

§3. PRAWA PODLEGAJĄCE UJAWNIENIU W KSIĘDZE WIECZYSTEJ

-KW prowadzi się w celu ujawnienia stanu prawnego nieruchomości

-w KW ujawnia się prawa rzeczowe oraz, w wypadkach wskazanych przez ustawę, prawa osobiste i roszczenia

Prawa rzeczowe

Prawa względne

prawo własności prawo użytkowania wieczystego ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie służebności hipoteka spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

prawo najmu lub dzierżawy prawo odkupu lub pierwokupu prawo dożywocia roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego roszczenia wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub użytkowników wieczystych roszczenia współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia hipotecznych listów zastawnych prawo do korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku

-w celu określenia przedmiotu praw wpisanych do KW wpisuje się do niej także dane faktyczne:

-położenie nieruchomości

-obszar nieruchomości

-sposób korzystania z nieruchomości

-wpisy te mają znaczenie wyłącznie informacyjne

§4. CHARAKTER WPISÓW

-na treść KW składają się poszczególne wpisy

Wpis  każda adnotacja w KW wskazująca na zmianę stanu prawnego (np. zmianę osoby właściciela) lub na ustalenie tego stanu zgodnie z rzeczywistością (jeżeli dotychczasowy wpis nie odpowiada prawdzie)

-wpisem do księgi wieczystej jest również wykreślenie

-wpisu nie stanowią adnotacje, które tylko informują o możliwości dokonania wpisu (np. wzmianka o wniosku)

-treść wpisu formułuje sędzia (referendarz sądowy) na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę, np. umowy o przeniesienie własności nieruchomości

1. Wpis o charakterze konstytutywnym i wpisy o charakterze deklaratoryjnym

Wpis o charakterze konstytutywnym  mają charakter wyjątkowy

-wpisu konstytutywnego wymaga się dla:

• ustanowienia odrębnej własności lokalu

• ustanowienia i przeniesienia użytkowania wieczystego

• ustanowienia hipoteki

• przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w KW

• zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w KW

• zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w KW

• zmiany pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych ujawnionych w KW

Wpis o charakterze deklaratoryjnym  ustalenie stanu prawnego nieruchomości następuje w trybie deklaratoryjnego wpisu ujawnianego prawa

-niezależnie od wpisu następuje skuteczne rozporządzanie prawem

• przeniesienie prawa własności – nie wymaga konstytutywnego wpisu do KW

-zbycie prawa własności następuje niezależnie od wpisu

-wyjątek stanowi ustanowienie odrębnej własności lokalu

-właściciel nieruchomości jest zobowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swojego prawa w KW

-jeżeli osoba trzecia doznała szkody na skutek nieujawnienia prawa własności w KW, właściciel ponosi odpowiedzialność za szkodę

-ponadto sądy, organy administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego zawiadamiają sąd właściwy do prowadzenia KW o każdej zmianie właściciela nieruchomości, dla której jest założona KW

-a zatem wpis prawa własności do KW jest obowiązkowy, ale ma charakter deklaratoryjny

• użytkowanie, służebności, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu – wpis do KW ma charakter deklaratoryjny, a ponadto fakultatywny

2. Wpisy ostateczne i tymczasowe

Wpisy ostateczne  definitywnie kończą określone postępowanie

-wpisem ostatecznym jest np. wpis do KW nowego właściciela, ponieważ kończy on postępowanie wszczęte na skutek wniosku o dokonanie takiego wpisu

Wpisy tymczasowe  zabezpieczają wynik postępowania

-wpisem tymczasowym jest np. wpis hipoteki przymusowej na podstawie postanowienia sądu o udzielenie zabezpieczenia

§5. JAWNOŚĆ KSIĄG WIECZYSTYCH

-księgi wieczyste są jawne

-nie można zasłaniać się zatem nieznajomością wpisów w KW ani wniosków, o których uczyniono wzmiankę

-KW są jawne pod względem:

1) formalnym – oznacza to ogólny dostęp osób trzecich w celu zbadania stanu prawnego nieruchomości

-przeglądanie KW jest możliwe tylko w obecności pracownika sądu

-ponadto na żądanie osób zainteresowanych/sądu/prokuratora/notariusza/organu administracji rządowej/ jednostki samorządu terytorialnego dokonuje się odpisów ksiąg wieczystych wg ostatniego stanu wpisów

2)materialnym – oznacza to, że nikt nie może zasłaniać się nieznajomością wpisów w KW ani wniosków, o których uczyniono wzmiankę

§6. PRAWNOMATERIALNE ZASADY KSIĄG WIECZYSTYCH

-wyróżnia się następujące zasady:

1) zasada wpisu

2) zasada domniemań związanych z wpisem

3) zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

4) zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do księgi wieczystej

5) zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi

1. Zasada wpisu

-w polskim prawie zasada wpisu występuje tylko w ograniczonym zakresie

-z reguły zmiany stanu prawnego nieruchomości następują niezależnie od wpisu (zasada deklaratywności wpisów)

-od tej reguły istnieją wyjątki:

• w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych wpis jest konieczną przesłanką nabycia/zmiany/wygaśnięcia prawa rzeczowego na nieruchomości (wpis konstytutywny)

• [wyjątki: patrz §4, pkt. 1]

-poza tymi wyjątkami obrót nieruchomościami odbywa się pozaksięgowo

-w konsekwencji odróżniamy:

a) rzeczywisty stan prawny nieruchomości

b) stan prawny wynikający z KW

-nie zawsze muszą się one pokrywać

-aby zapobiec niezgodnościom, ustawa nakłada na właścicieli nieruchomości obowiązek ujawniania w KW swojego prawa pod rygorem odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez osobę trzecią wskutek nieujawnienia jego prawa, jak też – w szczególnych wypadkach – pod sankcją grzywny, którą może wymierzyć sąd

2. Domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym

-domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

-domniemanie to odnosi się do ujawnionych w KW praw podmiotowych: rzeczowych, osobistych oraz roszczeń

-nie rozciąga się ono na informacje natury faktycznej (np. oznaczenie nieruchomości)

-przeciwko temu domniemaniu nie można powoływać się na domniemania wynikające z prawa posiadania

-równocześnie domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje

-oba domniemania mają charakter usuwalny

-można je obalić dowodem przeciwnym w każdym postępowaniu, w którym od stwierdzenia rzeczywistego stanu prawnego zależy treść rozstrzygnięcia:

a) proces windykacyjny

b) proces negatoryjny

c) postępowanie o rozgraniczenie nieruchomości

d) postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia

e) postępowanie o dział spadku

f) postępowanie o zniesienie współwłasności

-w razie niezgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym, niezbędna jest jego korekta

-korekty można dokonać na dwa sposoby:

1) w postępowaniu przed sądem wieczysto księgowym w trybie właściwym dla dokonywania wpisów

-tryb stosuje się wówczas, gdy niezgodność jest wynikiem nieujawnienia w KW faktu dalszego przeniesienia lub wygaśnięcia prawa wpisanego w przeszłości zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

-wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią KW a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami (dokumentacja przejścia na inną osobę lub wygaśnięcia wpisanego prawa)

2) w postępowaniu procesowym

-postępowanie procesowe prowadzi się wówczas, gdy wpis do KW jest od początku niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym

-w razie niezgodności osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności

-wpisu dokonuje się na podstawie wyroku sądu

3. Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

1) Istota rękojmi  wielokrotnie mogą powstawać rozbieżności pomiędzy treścią KW, a rzeczywistym stanem prawnym, np.

• w księdze wieczystej jako właściciel ujawniona jest osoba A, chociaż w rzeczywistości właścicielem jest osoba B, która nabyła nieruchomość w drodze zasiedzenia

• nieruchomość w księdze została wpisana jako należąca do jednego z małżonków, chociaż stanowi przedmiot majątku wspólnego

• księga nie zawiera wpisu obciążającej nieruchomość służebności lub użytkowania

-w takich wypadkach może dojść do konfliktu między interesem osoby trzeciej(C), która z osobą wpisaną do księgi wieczystej dokonuje określonej czynności prawnej (np. zawiera umowę nabycia własności z A, a nie z rzeczywistym właścicielem – B), a interesem osoby, której prawo nie zostało ujawnione

-prawo w tym przypadku chroni interes osoby trzeciej (C)

-w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w KW a rzeczywistym stanem prawnym treść KW rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną wg KW nabył własność lub inne prawo rzeczowe

-jest to zatem odstępstwo od zasady nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet

-zasada wiarygodności ksiąg wieczystych chroni osoby trzecie na wypadek:

1) nabycia prawa rzeczowego

2) innego rozporządzenia takim prawem

3) spełnienia świadczenia przez osobę trzecią na rzecz osoby ujawnionej jako uprawnionej (np. spłaty wierzytelności hipotecznej)

-rękojmia, jeżeli są spełnione jej przesłanki, gwarantuje nabycia prawa od osoby uprawnionej wg księgi

-nie daje jednak pewności co do tożsamości tej osoby

-dlatego nie nabywa własności czy innego prawa ten, kto zawarł umowę z rzekomym właścicielem, legitymującym się fałszywym dokumentem

2) Przesłanki rękojmi  przesłanki rękojmi muszą zachodzić kumulatywnie

1. Rękojmia chroni jedynie nabycie w drodze czynności prawnej, jeżeli czynność ta spełnia ustawowej przesłanki swojej ważności

-w szczególności muszą być spełnione przesłanki co do formy czynności prawnej, zdolności do czynności prawnych

-rękojmia chroni nabycie prawa rzeczowego na podstawie orzeczenia sądowego, ponieważ zastępuje ono oświadczenie woli

-rękojmia nie chroni:

• tego, kto uzyskał hipotekę przymusową

• tego, kto nabył własność nieruchomości przez zasiedzenie

-przepisy rękojmi nie mają zastosowania przy nabyciu nieruchomości w trybie egzekucji

2. Ochroną wynikającą z rękojmi objęte są tylko czynności prawne polegające na rozporządzaniu prawem rzeczowym ujawnionym w księdze

-rękojmia chroni przeniesienie własności lub ustanowienie w drodze umowy ograniczonego prawa rzeczowego albo przeniesienie takiego prawa lub zmianę jego treści

-wskutek rękojmi nabywca może nabyć nieruchomość bez istniejących dotychczas na niej, a nieujawnionych w KW, obciążeń

-zasada rękojmi wary publicznej KW nie odnosi się do stosunków obligacyjnych

3. Rękojmia nie chroni nabycia pod tytułem ogólnym

-rękojmia chroni nabycie pod tytułem szczególnym w drodze umowy rozporządzającej oznaczoną nieruchomością

-nie chroni ona nabycia uniwersalnego w drodze dziedziczenia, zbycia spadku itp.

4. Rękojmia nie chroni nabywcy w wypadku rozporządzeń nieodpłatnych

-rękojmia wyłączona jest, gdy rozporządzenie następuje w trybie, np.:

• umowy darowizny

• wykonania zapisu testamentowego

• nieodpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego następcy prawnemu

-ochronie podlegają jedynie czynności prawne odpłatne

-ustawodawca chroni w ten sposób osoby uprawnione wg rzeczywistego stanu prawnego
5. Rękojmię wyłącza zła wiara osoby trzeciej

-w interesie tej osoby ustawodawca ogranicza zakres złej wiary, nie przyjmując generalnej zasady złej wiary

-w tym przypadku w złej wierze jest ten, kto wie, że treść KW jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć

-brak należytej staranności wyłącza dobrą wiarę

-rozstrzygające znaczenie ma dobra/zła wiara w chwili zawarcia umowy rozporządzającej

3) Prawa chronione przed rękojmią  ustawodawca ustala katalog praw podmiotowych o szczególnym znaczeniu, chronionych przed działaniem rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

-rękojmia nie działa przeciwko:

1) prawom obciążającym nieruchomości z mocy ustawy niezależnie od wpisu

2) prawu dożywocia

3) służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej

4) służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia

-skutkiem udzielonej ochrony wskazane prawa nie wygasają, mimo że nie były wpisane do KW

5) Wzmianki wyłączające rękojmię  rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka:

a) o wniosku

b) o skardze na orzeczenie referendarza sądowego

c) o apelacji lub kasacji

d) ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w KW z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości

-wyłączenie rękojmi jest uzasadnione, ponieważ naniesione wzmianki lub ostrzeżenie obligują do zapoznania się z treścią wniosku lub pozwu, a w ślad za tym – do zachowania ostrożności przy dokonywaniu transakcji

-nikt nie może się bowiem zasłaniać nieznajomością wniosków, o których uczyniono wzmiankę w KW

4. Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych

-kolizje między ograniczonymi prawami rzeczowymi są rozstrzygane wg zasady pierwszeństwa

• prawo wpisane ma pierwszeństwo przed prawem niewpisanym

• o pierwszeństwie praw wpisanych decyduje chwila złożenia wniosku o ich wpisanie

• wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu

5. Zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi

-w KW mogą być ujawnione:

1. prawo najmu lub dzierżawy

2. prawo odkupu lub pierwokupu

3. prawo dożywocia

4. roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego

5. roszczenia wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub użytkowników wieczystych

6. roszczenia współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności

7. wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia hipotecznych listów zastawnych

8. prawo do korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku

-przez ujawnione w KW prawo lub roszczenie osobiste uzyskuje skuteczność względem praw nabytych w drodze czynności prawnej po jego ujawnieniu

-w szczególności prawo lub roszczenie osobiste służące przeciwko danemu właścicielowi nieruchomości staje się skuteczne przeciwko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości

§7. ZAKŁADANIE KSIĄG WIECZYSTYCH

-prowadzenie KW należy do właściwości sądów rejonowych

-właściwy sąd wieczysto księgowy zakłada oraz prowadzi księgę wieczystą

-założenie księgi wieczystej następuje z chwilą dokonania pierwszego wpisu

-założenie księgi wieczystej dokonywane jest na podstawie wniosku zawierającego:

1. oznaczenie nieruchomości: miejsca jej położenia, obszaru oraz sposobu korzystania z nieruchomości

2. wymienienie wszystkich uprawnionych, na których rzecz własność ma być wpisana

3. powołanie tytułu własności

4. wyszczególnienie obciążających nieruchomość ograniczonych praw rzeczowych lub ograniczeń w jej rozporządzaniu albo oświadczenie wnioskodawcy, że nie wie o istnieniu takich praw lub ograniczeń

-do wniosku powinny być dołączone:

1. dokumenty stwierdzające nabycie własności nieruchomości

2. dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości

§8. STRUKTURA KSIĘGI WIECZYSTEJ

-KW zawiera 4 rozdziały, z których:

1. pierwszy obejmuje oznaczenie nieruchomości uraz wpisy praw związanych z jej własnością

2. drugi obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego

3. trzeci jest przeznaczony na wpisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych z wyjątkiem hipotek, na wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym oraz na wpisy innych praw i roszczeń, z wyjątkiem roszczeń dotyczących hipoteki

4. czwarty przeznaczony jest na wpisy dotyczące hipotek

-każdy dział dzieli się na łamy

-dokonanie wpisu w niewłaściwym łamie lub dziale nie powoduje jednak jego nieważności, ponieważ podział KW ma charakter porządkowy

-przy KW prowadzi się akta księgi wieczystej

-składa się do nich dokumenty i pisa dotyczące nieruchomości

-przybliżoną strukturę posiadają KW założone dla ograniczonych praw rzeczowych i dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

-KW mogą być zakładane i prowadzone w systemie informatycznym

§9. PROWADZENIE KSIĄG WIECZYSTYCH

1. Nieprocesowy tryb postępowania

-prowadzenie KW należy do właściwości sądów rejonowych

-sąd dokonuje wpisów do księgi wieczystej

-sąd rozpoznaje sprawy o wpis do księgi wieczystej w postępowaniu nieprocesowym (art. 626¹ – 626¹³ KPC)

2. Dokonywanie wpisów

-wpis w KW dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu

-wniosek o dokonanie wpisu może złożyć:

1. właściciel nieruchomości

2. użytkownik wieczysty

3. osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić

4. wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w KW

-za złożenie wniosku uznaje się również przekazanie sądowi przez notariusza wypisu aktu notarialnego zawierającego wniosek o dokonanie wpisu do KW

3. Podstawa wpisu

-wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu

-do wpisu ograniczonego prawa rzeczowego wystarcza dokument obejmujący oświadczenie woli właściciela nieruchomości o ustanowieniu tego prawa

4. Zakres kognicji sądu

-sąd rozpoznając wniosek, bada jedynie treść i formę:

1. wniosku

2. dołączonych do wniosku dokumentów

3. księgi wieczystej

-sąd bada zasadność wniosku przede wszystkim od strony formalnej i nie dokonuje oceny zdarzeń prawnych stanowiących podstawę wniosku

Badanie treści i formy wniosku  sąd bada treść i formę wniosku dla poznania żądania wnioskodawcy

-sąd ocenia, czy żądanie dotyczy ujawnienia prawa podlegającego wpisowi do KW

-badanie formy jest związane z tym, że wpis do KW może być dokonany jedynie na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym

Badanie treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów  sąd sprawdza, czy określony dokument dokonuje lub stwierdza dokonanie zmian stanu prawnego nieruchomości

Badanie treści księgi wieczystej  sąd bada treść KW, ponieważ mogą tam tkwić przeszkody dla dokonania wpisu

4. Orzeczenie sądu

-sąd dokonuje wpisu w granicach wniosku

-wpis w księdze wieczystej jest orzeczeniem, ale nie uzasadnia się dokonanego wpisu

-wpisem do księgi wieczystej jest również wykreślenie

-jeżeli sąd swoim orzeczeniem oddala wniosek o wpis, wówczas postanowienie sądu podlega uzasadnieniu

5. Zaskarżalność orzeczeń

-orzeczenia kończące postępowanie w sprawie o wpis do KW podlegają zaskarżeniu w trybie apelacji

-powodzenie zaskarżenia zależy od uzasadnionych zarzutów apelacyjnych

1^ od czasu wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz zmianie niektórych innych ustaw (2007r.) wykluczone jest już ustanowienia prawa do lokalu; funkcjonują natomiast nadal takie prawa wcześniej ustanowione, aż do czasu ewentualnego przekształcenia w odrębną własność;