1.PRZEDMIOT NAUKI O FINANSACH 2.FINANSE A PIENIĄDZ 3.POJĘCIE FINANSÓW I ICH FUNKCJE 4.RODZAJE I ZAKRES ZJAWISK FINANSOWYCH 5.POLITYKA FINANSOWA A SYSTEM FINANSOWY 6. GOSPODARKA FINANSOWA-JEJ ZAKRES I CECHY 7. RODZAJE STRUMIENI PIENIĘŻNYCH 8. OSZCZĘDNOŚCI RZECZOWE, PIENIĘŻNE, DOCHODY KREDYTOWE 9. ZJAWISKA INFLACJI I DEFLACJI 10. POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ PIENIĄDZA 11. WPŁYW PIENIĄDZA NA REALNE PROCESY GOSPODARCZE 12. PODMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH 13. CHARAKTERYSTYKA STRUMIENI PIENIĘŻNYCH ICH STRUKTURY I WZAJEMNYCH POWIĄZAŃ 14. TEORIA KREDYTU-KREDYT TOWAROWY I BANKOWY 15. WEKSEL-RODZAJE I ROLA 16. POTRZEBA WYSTĘPOWANIA KREDYTU 17. FUNKCJE KREDYTU 18. MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA PRZEZ BANK CENTRALNY I BANKI KOMERCYJNE 19. POLITYKA PIENIĄDZA 20. BUDŻET PAŃSTWA-PODSTAWOWE WIADOMOŚCI 21. STRUKTURA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETU 22. INSTRUMENTY POBIERANIA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH 23. PODATEK- ELEMENTY KONSTRUKCJI PODATKOWEJ 24. KLASYFIKACJA PODATKÓW 25. SYSTEM PODATKOWY 26. RYNEK FINANSOWY I JEGO SEGMENTY 27. ELEMENTY ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH 28. GOSPODARKA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA-CELE FUNKCJONOWANIA, KRYTERIA OCENY 29. EFEKTYWNOŚĆ GOSPODARCZA I FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA 30. SYSTEM FINANSOWY UBEZPIECZEŃ 1.PRZEDMIOT NAUKI O FINANSACH FINANSE - to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza w procesie podziału i wymiany wartości. Na ruch pieniądza składa się: gromadzenie, podział i wydatkowanie środków pieniężnych. Przedmiotem zainteresowania finansów jest pieniądz będący w ruchu, czyli jego emisja poprzez system bankowy, cyrkulacja miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w nim oszczędności i rezerw. Finanse zajmują się analizą zjawisk pieniężnych na tle i w związku z przebiegiem takich zjawisk realnych w gospodarce jak: produkcja, podział, spożycie indywidualne i zbiorowe, inwestycje oraz wymiana z zagranicą. Finanse są jedną z dyscyplin, które zawierają się w obszarze nauki szeroko pojętej ekonomii. Finanse maja charakter wiedzy teoretycznej. Jest też ona wiedzą stosowaną, pragmatyczną, praktyczną i użyteczną. Problem związku finansów z innymi naukami: Nauki o charakterze społecznym zajmują się problematyką finansową. Wiedza stosowana opiera się na praktyce obserwowanych rzeczywistych działań kategorii finansowych a także na teorii praw, związków finansowych. Ważną cechą finansów jest to że teoria z praktyką się warunkują, nawzajem przenikają. Badanie zjawisk finansowych wymaga znajomości praw, które nimi rządzą. Efekty badań służą do takich teoretycznych uogólnień by były one zgodne z rzeczywistością. Przedmiotem badań finansów zarówno teorii jak i dyscyplin są zawsze zjawiska pieniężne. Finanse to wiedza u podstaw której zawsze i wszędzie leży występowanie pieniądza. Zarys historii nauki o finansach: Wyodrębnienie nauki finansów jako samodzielnej dyscypliny nastąpiło na przełomie XVIII i XIX wieku. Wg A Smitha nauka finansów początkowo zajmowała się wydatkami i dochodami państwa oraz długiem publicznym. Rozwój krajów, pojawienie się kredytów spowodowało pojawienie się pieniądza papierowego. Finanse objęły również badania nad wydatkami i dochodami gospodarstw domowych. Objęły one wszystkie sfery życia społecznego i gospodarczego. Finanse są ściśle związane z pieniądzem, gdyż przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza, jego kreacja w systemie bankowym, cyrkulacja między różnymi jednostkami gospodarującymi oraz „osiadanie” w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych. 2.FINANSE A PIENIĄDZ Pojęcie finanse i pieniądz nie pokrywają się ze sobą co do swego zakresu .Każde zjawisko finansowe jest jednocześnie pieniężnym ale nie każdy proces pieniężny jest finansowym. Procesy przepływu strumieni pieniężnych w tę lub ową stronę w końcowym efekcie prowadzą do podziału produktu. Procesy gromadzenia i podziału zasobów mają charakter realny- występuje tu realny pieniądz(bilon, bilety, substytuty)bo mają zwolnienie z zobowiązań. Istnieją takie zjawiska, które nie wymagają wystąpienia pieniądza w postaci realnej. Pieniądz w postaci realnej- wykorzystywanie miary pieniądza, jednostek pieniądza dla wyceny wartości jakiegoś produktu .Zjawiska ewidencji wartości pewnych zasobów materialnych (np. ewidencja procesów rzeczowych przez wykorzystywanie miary jednostki monetarnej) Wycena- określenie wartości, rozmiarów jakiegoś zjawiska. Pieniądz jest to środek wymiany, powszechnie przyjmowany jako zapłata w transakcjach gospodarczych. W praktyce pieniądz spełnia funkcje: a) miernika wartości: mierzy wartość wszystkich towarów i usług; b)środka płatniczego: obsługuje transakcje pomiędzy kupującymi a sprzedającymi c)środka tezauryzacji ; Traktowanie zasobu pieniądza jako skarbu d)pieniądza światowego; Pieniądz krajowy może pełnić funkcję pieniądza światowego pod warunkiem, że Państwo prawnie gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie tynkowym. Finanse są ściśle związane z pieniądzem, gdyż przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza, jego kreacja w systemie bankowym, cyrkulacja między różnymi jednostkami gospodarującymi oraz „osiadanie” w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych. Przyjmując określenie, że finanse są to zjawiska pieniężne, należy odpowiedzieć na pytanie, czy wszystkie zjawiska pieniężne są objęte pojęciem „finanse”. Otóż nie wszystkie, bowiem wykorzystywanie pieniądza jako miary procesów produkcyjnych nie daje podstawy do objęcia go pojęciem „finanse”, ponieważ nie wymaga to obecności zasobów pieniężnych. Ponadto zjawiska pieniężne, które obejmujemy terminem „finanse”, mają też swoje idealne odbicie: w odniesieniu do przeszłości (np.: księgi rachunkowe) lub przyszłości (planowanie finansowe). Podsumowując można powiedzieć, że finanse jako nauka zajmują się badaniem gospodarki funduszami i starają się uchwycić związki przyczynowo- skutkowe między gromadzeniem środków pieniężnych a procesami gospodarowania, procesami politycznymi i społecznymi. 3.POJĘCIE FINANSÓW I ICH FUNKCJE Finanse publiczne-to sfera obejmująca podział i gromadzenie zasobów pieniężnych wszystkich instytucji związków publiczno-prawnych o charakterze rządowym i transferowym, które inicjują dominujący wpływ na kształt zjawisk, określają zakres zjawisk. Ważna jest ich rola redystrybucyjna. Nie ma na celu uzyskiwania dochodu. Instytucje prowadzące działalność zarobkową to przedsiębiorstwa, zjawiska finansowe w nich to finanse przedsiębiorstw. Do sektora publicznego należą przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, są definiowane przez państwo lub samorządy terytorialne. Podstawowym elementem finansów publicznych są sfery reprezentowane przez budżet państwa, sferę parabudżetową, scentralizowane samorządy. Finanse publiczne czerpią dochody w sposób bezzwrotny-metodą podatkową. Ma miejsce korzystanie z dochodów transferowych (z dywidend przedsiębiorstw) Nie są zasilane ze sprzedaży aktywów państwowych czy samorządowych, dokonują repartycji poważnej części PKB. Przedstawicielem finansów publicznych są także fundusze scentralizowane parabudżetowe. Obecnie jest ich kilkanaście np. Fundusz ubezpieczeń społecznych, Fundusz pracy, Fundusz alimentacyjny, Fundusz kombatantów, Fundusz ochrony środowiska, Wojewódzkie fundusze zasobów geodezyjnych i kartograficznych. Te fundusze w zakresie repartycji podlegają finansom publicznym. Większość z nich nie zamyka się dochodami, często muszą być dofinansowane z budżetu państwa lub budżetów samorządowych. Zasoby budżetowe są niedostateczne. Wydatki nie są pokrywane przez dochody państwa bo brakuje pieniędzy. Nauka o finansach szuka odpowiedzi na takie pytania, jak: · dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej, a nie innej wysokości i jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu · w jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony · jakie skutki dla gospodarki przyniosą wydatki dokonywane przez władze · jakie skutki dla gospodarki spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne, itd. Podsumowując można stwierdzić, że klasyczna nauka o finansach publicznych bada zjawiska i procesy związane z tworzeniem funduszy publicznych, w szczególności takich jak: budżet państwa i samorządów, fundusze ubezpieczeń społecznych itd. Nowoczesna nauka o finansach nie ogranicza się do badania gospodarki funduszami publicznymi, ale wyjaśnia treść ekonomiczną i społeczną funduszy publicznych. Gospodarka rynkowa ma charakter pieniężny, co oznacza, że wszystkie procesy odbywają się w niej za pomocą pieniądza. Dziedziną gospodarki pieniężnej są finanse. Określane są one w szerokim tego słowa znaczeniu gospodarką pieniężną, polegającą na gromadzeniu pieniędzy z różnych źródeł i ich wydatkowaniu na różne cele, w różny sposób. W rozumieniu potocznym finanse utożsamiane są z pieniędzmi, którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarujące. Finanse określa się również jako zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych. Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się: FUNKCJA ALOKACYJNA - polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczanie towarów i usług całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z rodzajem zadania stawianego przed państwem. Zadania te są realizowane przez państwo w chwili, gdy nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego. Zadania publiczne państwa to obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, służba dyplomatyczna, administracja państwowa. Zadania społeczne to zaspokajanie indywidualnych potrzeb człowieka. Dostarczanie dóbr społecznych lub proces, w którym wykorzystanie całości zasobów jest dzielone między prywatne i społeczne dobra w którym ustala się strukturę dóbr społecznych. FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA - tzw. rozdzielcza - polega na dokonywaniu za pomocą finansów podziału produktu dochodu narodowego poprzez kształtowanie odpowiednich przychodów i wydatków wszystkich uczestników ogniw (podział funduszu nabywczego). Fundusz nabywczy zależy od: -przychodu materialnego -przychodu redystrybucyjnego -przychodu kredytowego -wydatków redystrybucyjnych -wydatków kredytowych -oszczędności Są różne metody gromadzenia funduszu nabywczego w różnych ogniwach. Metodami tymi są: samofinansowanie (przedsiębiorstwa) budżetowe (państwo) kredytowe Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonywana przez system transferów dochodów. Transfery te mają postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Transfery o charakterze publicznym istotne jest, że przepływ pieniądza ma charakter jednostronny np.: podatki. Transfery wewnątrz sektora publicznego (z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych) Transfery o charakterze zwrotnym są to transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek. Skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane oraz nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem PKB(dochodu narodowego). Redystrybucja dochodów zawsze dokonuje się czyimś kosztem i na czyjąś korzyść, ale koszty i korzyści mogą być różne dal poszczególnych obywateli. Dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (dystrybucji). FUNKCJA STABILIZACYJNA - wykorzystuje politykę budżetową jako instrumentu utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem efektów bilansu płatniczego. FUNKCJA KONTROLNA - polega na wykorzystaniu związków zachodzących między ruchem wartości materialnych i usług a ruchem zasobów pieniężnych w celu uzyskania informacji o przebiegu procesów rzeczowych w gospodarce FUNKCJA STYMULACYJNA - polega na wykorzystaniu przepływu strumieni pieniężnych jako aktywnego narzędzia oddziaływania na podmioty uczestniczące w tych procesach. 4.RODZAJE I ZAKRES ZJAWISK FINANSOWYCH Rodzaje zjawisk finansowych: -podatki(stosunek finansowy pomiędzy podatnikiem a urzędem skarbowym) -pożyczki -odszkodowania z tytułu ubezpieczenia Kryterium (podmiotu) z jakiego powstaje dany proces (związek) finansowy i podmiotu z którym wchodzimy w stosunki finansowe: *prawo i przymus państwowy powoduje przepływ: podatnik- państwo *dobre serce i sympatia- dobrowolna pożyczka: darczyńca- darbiorca Zjawiska finansowe mają bardzo zróżnicowany charakter. Wszystkie występują w sferze produkcji i spożycia. Zjawiska finansowe (pieniężne) mają zróżnicowany charakter. Dlatego należy dokonać ich klasyfikacji. Ale ta klasyfikacja może być oparta na różnych kryteriach- przedmiotowym i podmiotowym. Kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić zjawiska finansowe niezależnie od tego, jakie podmioty biorą w nich czynny udział. Wyróżniamy tu trzy zasadnicze grupy zjawisk: ekwiwalentne, redystrybucyjne i kredytowe. Kryterium podmiotowe. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek gospodarujących, które dokonują operacji pieniężnych, tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniądza. 5.POLITYKA FINANSOWA A SYSTEM FINANSOWY Polityka finansowa- to świadome wyznaczanie celów i środków ich realizacji przez władze państwowe oraz posługiwanie się nimi oraz szereg analiz, decyzji mających na celu korektę danej polityki gospodarczej. Cele dotyczące finansów publicznych: -jaka ma być wielkość deficytu, jakie dochody, jakie wydatki -środki realizacji celów: podatki, cła, akcyzy, określone normy wydatkowania i formy wydatków -Rada Polityki Pieniężnej i NBP określają cele polityki pieniężno- kredytowej jak np. zakres akcji kredytowych, powiększenie pieniądza w obiegu, określone rezerwy finansowe, obowiązkowe stopy procentowe= środki realizacji tych celów System finansowy- to zespół metod i środków realizacji celów polityki finansowej. Zespół norm prawnych, zasad organizacyjnych i instytucji, który służy realizacji zadań finansów a przez to też celów polityki finansowej. Wszystkie te zasady są skodyfikowane lub mają charakter pojedynczych ustaleń władzy ustawodawczej lub wykonawczej. Owe normy prawne regulują i korygują sposób, charakter przepływu strumieni pieniężnych. 6.GOSPODARKA FINANSOWA-JEJ ZAKRES I CECHY Każda osoba fizyczna i prawna prowadzi gospodarkę finansowa która charakteryzuje się tym że jest ona działaniem świadomym i racjonalnym. Proces gromadzenia przychodów i realizacji wydatków- jest to zorganizowany proces racjonalnego gromadzenia i podziału środków w celu osiągnięcia korzyści. Gospodarka finansowa – świadome działania składające się z całego szeregu czynności o charakterze: vPrzygotowawczym do zgromadzenia środków pieniężnych (prognozowanie i planowanie) vDziałania realizacyjne- (rzeczywiste uzyskiwanie i wydatkowanie środków pieniężnych) vRejestracja ewidencyjna zaszłości w dziedzinie gromadzenia i wydatkowania vAnalizy tych zaszłości finansowych vWyciąganie wniosków z kształtowania się procesów finansowych po to by ukształtować racjonalne wnioski na przyszłość co do gromadzenia i wydatkowania Zjawiska nieuświadomione, nie zaplanowane F>GF Gospodarka Finansowa są to czynności polegające również na finansowaniu, planowaniu i gromadzeniu pieniądza 7.RODZAJE STRUMIENI PIENIĘŻNYCH -RYNKOWE Przychody i wydatki pieniężne zwane ekwiwalentnymi (rynkowymi) charakteryzują się powiązaniem wydawania pieniędzy jednego podmiotu ze wzajemnym świadczeniem ze strony drugiego podmiotu realizującego wydatek pieniężny. Chodzi o rodzaj świadczenia tzn. sprzedaż towarów i usług oraz świadczenia pracy. -REDYSTRYBUCYJNE Drugą grupę strumieni pieniężnych wyróżnionych w oparciu o kryteria podmiotowe stanowią przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery obejmujące płatności dokonywane z różnych tytułów). Ich wspólną cechą jest występowanie materialnego ekwiwalentu za przekazywany pieniądz. Strumienie redystrybucyjne obejmują: - podatki i opłaty, - renty i zasiłki, - subwencje i dotacje, - odsetki. Charakteryzują się tym, że są regulowane przez mechanizm rynkowy. -KREDYTOWE Przychody i wydatki kredytowe (III grupa strumieni wyodrębnionych w oparciu o kryterium przedmiotowe obejmuje przychody i wydatki, które są związane z operacjami kredytowymi banków. Wszystkie pozostałe operacje pożyczkowe np. prywatne pożyczki pieniężne udzielane przez osoby fizyczne traktowane są jako transfery). Przychody kredytowe - przychody pieniężne osiągane przez niebankowe jednostki gospodarujące, które zadłużają się w bankach. Wydatki kredytowe - to wydatki tych jednostek, które są związane z zapłatą poprzednio wykorzystanych kredytów bankowych. 8.OSZCZĘDNOŚCIE RZECZOWE, PIENIĘŻNE, DOCHODY KREDYTOWE Oszczędności to ta część zarobionej kwoty, która nie została od razu spożytkowana na zakup produktów lub usług. Oszczędności reprezentują niezrealizowane wydatki na rzeczywiste (istniejące) dobra lub usługi. Istnieje szereg czynników, które mają istotny wpływ na poziom oszczędności w gospodarce. Są to między innymi: bieżące stopy procentowe banku centralnego; oczekiwania odnośnie zmian stóp procentowych w przyszłości; bieżący poziom zadłużenia (im wyższy, tym bardziej ogranicza oszczędności); polityka podatkowa państwa; stabilizacja polityczna i gospodarcza oraz oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji w przyszłości; poziom dochodu gospodarstw domowych; stopień pewności odnośnie zatrudnienia w przyszłości; preferencje konsumentów, w tym skłonność do oszczędzania; bieżący popyt na dobra i usługi, zgłaszany przez gospodarstwa domowe (jako że oszczędności są przeciwstawiane konsumpcji). 9.ZJAWISKA INFLACJI I DEFLACJI Inflacja jest to stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi. Jej głębokość opisuje tzw. stopień ostrości. Wyróżniamy wiele podziałów inflacji, ze względu na różne czynniki: I. Ze względu na tempo: a) pełzająca- niewielkie wskaźniki wzrostu cen (poniżej 1%) b) umiarkowana- jednocyfrowa (do 9%) c) galopująca- dwucyfrowa lub trzycyfrowa d) hiperinflacja II. Ze względu na zmiany cen i płac: a) zrównoważona- ceny i płace zwiększają się w jednakowym tempie b) niezrównoważona- ceny rosną szybciej niż dochody III. Ze względu na możliwość jej przewidzenia: a) antycypowana- można ją było przewidzieć b) nieantycypowana IV. Ze względu na rodzaj gospodarki: a) otwarta (jawna)- w gospodarce wolnorynkowej b) tłumiona (ukryta)- występuje jedynie w gospodarce, w której ceny są regulowane przez państwo (tzw. gospodarka centralnie planowana) V. Ze względu na źródło pochodzenia: a) popytowa- kiedy popyt przewyższa podaż rynkową b) kosztowa- gdy ceny rosną z powodu rosnących kosztów produkcji Ogromną wagę przykłada się do problemu zwalczania inflacji, jako że stanowi ona oprócz bezrobocia największą plagę współczesnych gospodarek. Jest kilka środków, jakie może podjąć rząd, aby zrównoważyć następstwa inflacji: · Wprowadzenie indeksacji płac- oznacza to, że płace (także renty i emerytury) będą wzrastać proporcjonalnie do wzrostu cen. · Uzależnienie podatku dochodowego od wielkości dochodu realnego- poszczególne progi podatkowe i przypisane im stawki powinny być corocznie zmieniane zgodnie ze wzrostem cen. · Uzależnienie stopy procentowej od wzrostu cen- stopa procentowa nominalna powinna koniecznie uwzględniać wzrost cen. Deflacja to zjawisko odwrotne do inflacji. Objawia się obniżką ogólnego poziomu cen dóbr i usług a także produkcji i zatrudnienia w wyniku ograniczenia dopływu pieniądza do gospodarki. 10.POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ PIENIĄDZA Podaż pieniądza to wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza, będąca w dyspozycji przedsięb. i ludności. Podaż tworzą: pieniądz gotówkowy i p. bezgotówkowy banków komercyjnych na rach. w banku centralnym (może on być zamieniony w każdej chwili na gotówkę). Wielkość podaży pieniądza jest mierzona agregatami pieniężnymi. M1 – gotówka w obiegu oraz depozyty płatne na żądanie, M2 – M1 + wkłady oszczędnościowe M3 – M2 + depozyty terminowe. Podaż pieniądza kształtuje obecnie bank centralny. Podaż ta powinna mieć takie rozmiary aby: w gosp. nie było nadmiaru pieniądza prowadzi to do inflacji i deprecjacji; w gosp. nie było niedoboru pieniądza co utrudnia rozwój gosp. przez utrudniony dostęp przedsiębiorców i inwestorów do pieniądza oraz powoduje zakłócenia w rozliczeniach pieniężnych. Na podaż pieniądza wpływają: -ludność-decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty -banki-określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy -bank centralny-decyduje o wielkości bazy monetarnej, skład. się z gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym. Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie podmiotów gosp. spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zamienić na gotówkę. Zaspokojenie popytu na pieniądz następuje przez utrzymywanie części dochodów w formie rezerw pieniężnych (gotówka, wkłady a`vista), co nadaje im cechę płynności. Cecha ta umożliwia szybkie regulowanie zobowiązań bez ponoszenia kosztów związ. z utratą % wkładów terminowych, zaciąganiem kredytów, niekorzystną sprzedażą pap. wart. itp.  Czynniki wpływające na popyt na pieniądz: dochód (bogactwo); stopy procentowe od różnych aktywów; oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości; stopień ryzyka różnej liczby aktywów; ceny; oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja). 11.WPŁYW PIENIĄDZA NA REALNE PROCESY GOSPODARCZE Możliwość działania Banku Centralnego w kierunku regulacji emisji pieniądza w drodze kredytowej. Instrumenty oddziaływania Banku Centralnego na emisję pieniądza. Całość regulacji stosowanych przez BC stosuje narzędzia o charakterze: 1) bezpośrednia regulacja masy pieniądza-są limitowaniem kredytów (kontyngentowane). Adresowane do banków komercyjnych. Limituje się rodzaje kredytów (przedmiotowe)lub limitowanie podmiotowe-ograniczanie możliwości udzielania kredytów pewnym grupom podmiotów. Kontyngentowanie ogólne- Bank Centralny może określać dla banków komercyjnych dopuszczalny poziom przyrostu kredytu. Limitowanie podmiotowe-stosuje się tylko w niektórych przypadkach. Stanowi określenie kwoty dopuszczalnego zadłużenia. Limitowanie bezpośrednie ma tą zaletę, że jak każdy nakaz przy założeniu posłuszeństwa ze strony nakazobiorcy jest przestrzegany. Ma też wady: ma charakter administracyjny, prymitywny, nikła elastyczność, nie uwzględnia szybkiego tempa zmian ekonomicznych, które powinny wpływać na reakcje kredytobiorców. 2) Pośrednia regulacja masy pieniądza -Wśród narzędzi regulowania pośredniego należy wymienić instrumenty Banku Centralnego: a) stopy kredytów podstawowych udzielone bankom handlowym -. Wpływa to na wysokość stopy% w bankach komercyjnych. Oddziałuje na procesy gospodarcze. Zwiększa lub zmniejsza korzystanie z kapitałów obcych, ma wpływ na inwestycje. Niższe stopy% spowodują wzrost popytu na kredyt, wyższe spadek popytu. b) operowanie zakresem kredytów udzielonych bankom komercyjnym-wzrost lub hamowanie kredytów finansujących działalność banków komercyjnych wpływa na zwiększenie akcji kredytowej stosowanej przez banki komercyjne. Jest to uwarunkowane wielkością posiadanej przez banki komercyjne rezerwy gotówkowej, która jest podstawą do akcji kredytowej. Zmniejszanie zakresu ogranicza płynność. c) rezerwy obowiązkowe w BC obowiązujące banki komercyjne-stosowanie ich powoduje blokadę pewnych środków jakimi dysponują banki komercyjne. To zmniejsza zdolność akcji kredytowej. d)stosowanie operacji „otwartego rynku”- polega to na sprzedaży/zakupie papierów wart. przez Bank Centralny. Obrót transakcyjny-przesuwanie przy pomocy pieniądza wyprodukowanych dóbr i usług od producenta do konsumenta przez ogniwa pośredniczące (przedsiębiorstwa obrotu towarowego, hurtowe).W tym obrocie pieniądz nie tworzy dochodów. Masa pieniądza-to pieniądz transakcyjny, jest uwzględniana stała. Przy założeniu stałości, produkcji i obrotów, względnej stabilizacji gospodarki. Wzrost gospodarczy to wzrost popytu na pieniądz transakcyjny. Spadek aktywności gospodarczej to spadek popytu na pieniądz transakcyjny, oznacza przesunięcie części tego pieniądza do obiegu dochodowego. Występują zjawiska nie doprowadzenia do ostatecznych odbiorców PKB ale do pośredników. Powstaje zapotrzebowanie na pieniądz transakcyjny, trzeba przeciwstawić taką masę pieniądza, która spowoduje przesuwanie tych produktów. Pieniądz transakcyjny-nie ulega wahaniom miedzy podmiotami gospodarczymi. Jeśli jego ilość nie jest nadmierna do potrzeb obsługi obrotu transakcyjnego to jednostki gospodarcze nie mogą ich przemienić w wydatek. Równowaga jest zachowana. Deficyt budżetowy pochłania w rzeczywistości środki powstające bezpośrednio lub pośrednio w drodze kredytowej lub jego finansowania. Finansowanie deficytu w drodze kredytowej były równoznaczne z nadmiarem pieniądza nad popytem na pieniądz. Ten popyt jest dynamizowany na potrzebę finansowania deficytu. 12.PODMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH Podmiotowa klasyfikacja zjawisk pieniężnych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania podmiotów gospodarczych, które dokonują operacji pieniężnych tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniężnych. Podmiotowa klasyfikacja obejmuje: - finanse publiczne, Finanse publiczne - finanse państwa oraz samorządów terytorialnych stanowiących związki publiczno-prawne. Dla tego sektora charakterystyczne są przychody transferowe, które obejmują: - podatki, opłaty, grzywny, - wpłaty z zysku przedsiębiorstw oraz dywidendy, - wpłaty z zysku Banku Centralnego, - pożyczki państwowe lokowane w bankach oraz na rynku kapitałowym w formie obligacji państwowych i bonów skarbowych. - finanse przedsiębiorstw, Pierwsza grupa klasyfikacyjna obejmuje finanse (przychody i wydatki) przedsiębiorstw. W teorii ekonomii i finansów przedsiębiorstwo zalicza się do sektora zarobkowego, w którym jest wytwarzany PKB i w którym dokonuje się w ujęciu pieniężnym jego podział pierwotny. Dla gospodarki pieniężnej przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne jest gromadzenie przychodów ekwiwalentnych (z tytułu sprzedaży towaru i usług) ale również przychodów kredytowych w postaci pożyczek bankowych, jak również transferów z budżetu oraz z rynku kapitałowego. Dla przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne są wydatki związane z zakupem rzeczowych czynników wytwórczych jak również siły roboczej, czyli wydatki ekwiwalentu. Ważną pozycją wydatków przedsiębiorstw są wydatki transferowe. Przedsiębiorstwa ponoszą ponad to wydatki kredytowe związane ze spłatą zaciągniętych kredytów. - finanse gospodarstw domowych, Finanse gospodarstw domowych obejmują przychody i wydatki tego podmiotu. Dla gospodarstw domowych typowymi są przychody z tytułu wynagrodzenia za pracę (przychody ekwiwalentne), a także przychody redystrybucyjne, czyli transfery. Transfery - emerytury, renty, zasiłki dodatkowe, ubezpieczenia osobowe, ubezpieczenia obligacji i depozytów bankowych oraz dywidendy. Gospodarstwa domowe osiągają też przychody kredytowe. Kierunki wydatków gosp. dom. - wydatki związane z zakupem dóbr, usług konsumpcyjnych oraz wydatki transferowe, podatki, opłaty, składki ubezpieczeniowe. - finanse banków i instytucji kredytowych, Finanse banków dotyczą również pozostałych instytucji kredytowych. Dla banków typowe są operacje kredytowe związane z kreacją pieniądza oraz wycofaniem jego z cyrkulacji. Emisją pieniądza żyrowego (depozytowego) zajmują się wszystkie banki natomiast emisją biletów bankowych oraz bilonu zajmują się banki centralne niekiedy skarb państwa. Przychodami banków są jedynie odsetki pobierane z tytułu oprocentowania kredytów oraz prowizje (są to więc przychody transferowe). Wydatki związane z oprocentowaniem depozytów mają charakter wydatków transferowych, ponadto banki i instytucje kredytowe ponoszą wydatki ekwiwalentne opłacają również różnego rodzaju podatki oraz opłaty. - finanse ubezpieczeń. Finanse ubezpieczeń obejmują gromadzenie oraz podział zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych z wyjątkiem zakładów ubezpieczeń społecznych, które z uwagi na niezarobkowy charakter działalności są zaliczane do sektora publicznego. Firmy ubezpieczeniowe gromadzą przychody pieniężne w formie składek, które zalicza się do transferów, pomimo rynkowej regulacji ich wysokości. Wydatki firm ubezpieczeniowych związane z zatrudnieniem pracowników i zakupem dóbr konsumpcyjnych mają charakter rynkowy. Płacone przez te instytucje podatki oraz opłaty są wydatkami transferowymi. 13.CHARAKTERYSTYKA STRUMIENI PIENIĘŻNYCH ICH STRUKTURY I WZAJEMNYCH POWIĄZAŃ Przychody i wydatki (strumienie pieniężne): a)Strumienie materialne i osobowe - często nazywane ekwiwalentne lub rynkowe. Ruchowi środków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartości materialnej; Są one regulowane przez mechanizm rynkowy, gł. zgodnie z relacjami popytu i podaży; mogą być regulowane wobec innych zasad np. ustawowe określenie płacy min. lub opodatkowanie niektórych towarów. b)Strumienie redystrybucyjne – transferowe nie podlegają regułom rynkowym lecz są regulowane przez prawo finansowe, charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego, otrzymują najczęściej środki pieniężne od innego podmiotu (zasiłki podatki dotacje) c)Strumienie kredytowe – przychody i wydatki, związane z działalnością gospod banków, funkcje kredytowe spełniają przede wszystkim banki komercyjne, poza kredytem bankowym występuje kredyt towarowy d)Strumienie i wydatki ubezpieczeniowe - zaliczane do kategorii usług finansowych, rozpatruje się je w kategorii ubezpieczeń społecznych i gospodarczych. Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe i powszechne; mają chronić przed niedostatkiem, obciążają ubezpieczenia na koszt pracodawcy, państwa. Ubezpieczenia gosp. mają charakter osobowy (zawierane są często na koszt pracownika) lub majątkowy (suma ubezpieczeń oraz inne elementy ustalane są na wniosek ubezpieczającego 14.TEORIA KREDYTU: KREDYT TOWAROWY I BANKOWY Kredyt towarowy (zwany również kupieckim lub handlowym) to postawienie do dyspozycji towarów będących przedmiotem wymiany rynkowej. Występuje on wówczas, gdy normalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt umożliwia prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania go do sprzedaży, a równocześnie sprzedawcy nie mogą znaleźć nabywców, którzy mogliby natychmiast zapłacić im gotówką. Kredyt towarowy jest kredytem krótkoterminowym. Szczególną formą kredytu towarowego udzielanego przez bank konsumentowi końcowemu za pośrednictwem instytucji finansowej i sprzedawcy jest sprzedaż ratalna. Kredyt bankowy - umowa pomiędzy bankiem a kredytobiorcą zawierana w formie pisemnej. Bank zobowiązuje się udostępnić określoną kwotę na określony cel oraz czas a kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać kredyt zgodnie z jego przeznaczeniem oraz zwrócić pobraną kwotę wraz z należnym bankowi wynagrodzeniem w postaci prowizji i odsetek. Na podstawie tej definicji kredyt postrzegany jest jako specyficzny rodzaj stosunków zobowiązaniowych, którego wyróżniającymi cechami są: zwrotność, terminowość i oprocentowanie. Sposoby ujmowania kredytu: formalno-prawne ujecie kredytu - zgodnie z nim, istotą kredytu jest wykorzystanie czasowo wolnych środków pieniężnych, a nie tworzenie nowych. Bank sprawuje tutaj rolę pośrednika w przekazywaniu potrzebującym podmiotom czasowo ulokowanych w nim, przez inne osoby, środków pieniężnych. W wyniku tej operacji, powstaje wierzytelność u kredytodawcy, oraz proporcjonalne kwotowo zobowiązanie u kredytobiorcy, ekonomiczne ujęcie kredytu - wg tak rozumianego ujęcia, bank umożliwia dokonywanie wydatków pieniężnych w rozmiarach przekraczających aktualnie posiadane przez kredytobiorcę środków pieniężnych, poprzez tworzenie nowych dochodów i środków z równoczesnym ich udostępnieniem kredytobiorcy, na warunkach przewidzianych w umowie. Standardowa umowa kredytowa zawiera: -datę i miejsce zawarcia umowy -dane stron umowy -postanowienia ogólne -kwotę i walutę kredytu -warunki uruchomienia -cel kredytu -zasady i termin spłaty kredytu -wysokość prowizji -wysokość oprocentowania -sposób zabezpieczenia kredytu -zakres uprawnień banku -termin i sposób postawienia do dyspozycji kwoty kredytowej -informacje o warunkach zmiany i odstąpienia od umowy przez bank i kredytobiorcę -informacje o skutkach naruszenia umowy oraz inne ustalenia stron. Stroną dominującą w stosunku kredytowym wobec kredytobiorcy jest bank, który określa warunki kredytu i jest uprawniony do kontroli jego wykorzystania oraz uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej, przy czym nie jest zobowiązany do udzielenia kredytu, nawet jeżeli osoba ubiegająca się o kredyt ją posiada. Kredyt występuje jedynie w formie bezgotówkowej, pod postacią zapisu na rachunku. Prawo udzielania kredytów mają wyłącznie banki, a środki na ten cel pochodzą z depozytów powierzonych bankowi przez ich klientów, dlatego umowy kredytowe reguluje prawo bankowe. W zależności od okresu kredytowania wyróżniamy kredyty krótkoterminowe (do 1 roku), średnioterminowe (od 1 roku do 3 lat) i długoterminowe (powyżej 3 lat). 15. WEKSEL: RODZAJE I ROLA 1.WEKSEL – jest to papier wartościowy o określonej przez prawo wekslowe formie charakteryzujący się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Jako papier wartościowy jest dokumentem potwierdzającym istnienie zobowiązania osób, które go podpisały, a jedyną osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wskazanych na wekslu jest prawny posiadacz weksla. Prawo wekslowe rozróżnia dwa rodzaje weksli : -weksel własny (suchy, prosty, sola)- jest to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej przez przepisy prawa wekslowego, zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych -weksel trasowany (ciągniony, trata) – jest to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej przez przepisy prawa wekslowego, zawierający skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej o oznaczonym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych Różnica pomiędzy powyższymi wekslami polega na tym, że w wekslu własnym wystawca sam zobowiązuje się do zapłacenia wskazanej w wekslu sumy pieniężnej, natomiast w wekslu trasowanym wystawca poleca zapłacenie tej sumy wskazanej przez siebie osobie . Funkcje weksla : =funkcja płatnicza – wręczany jest zamiast zapłaty przy zakupie towarów bądź usługę, wręczenie go nie może być uważane za równoznaczne z zapłatą -Funkcja kredytowa – wyraża się w odroczonym terminie płatności należności za zakupione towary lub usługi od daty oznaczonej na wekslu. Tym samym dłużnikowi zostaje udzielony przez wierzyciela „kredyt kupiecki”. -funkcja obiegowa – związana jest z możliwością nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na drugą za pomocą indosu. W związku z tym jeden i ten sam weksle może być wręczony jako zapłata w wielu transakcjach handlowych. -funkcja gwarancyjna – polega na zabezpieczenie zapłaty weksla przez wszystkie osoby na nim podpisane. Jednocześnie możliwość dochodzenia wierzytelności w trybie postępowania nakazowego umożliwia szybkie uzyskanie zaspokojenia roszczeń z weksla. -funkcja refinansowa – wyraża się w możliwości złożenia weksla w banku do dyskonta, czyli do wykupienia go przez bank przed terminem płatności. Wierzyciel może więc uzyskać sumę wekslową pomniejszoną o dyskont, bez czekania na nadejście płatności weksla. Charakter zobowiązania wekslowego : -charakter bezwarunkowy – przy wystawianiu weksla wystawca przyjmuje na siebie odpowiedzialność za to, że albo sam zapłaci sumę wymienioną na wekslu (przy wekslu własnym) albo że zapłaci ją osoba przez niego wskazana (przy wekslu trasowanym). Jest to odpowiedzialność niezależna od spłacenia jakichkolwiek warunków. -Samodzielność – oznacza to, że zobowiązanie wekslowe każdej z podpisanych na wekslu osób wynika właśnie z tego, że dana osoba złożyła na wekslu swój podpis -Solidarność – oznacza to, że posiadacz weksla może dochodzić roszczeń według swego wyboru przeciw jednemu, kilku lub wszystkim dłużnikom podpisanym przed nim na wekslu bez potrzeby zachowania porządku, w jakim się zobowiązali. -Abstrakcyjność – oznacza ona, że zobowiązanie wekslowe odrywa się od sytuacji gospodarczej w związku z którą został wystawiony i wręczony weksel. Każdy kto złożył swój podpis na wekslu, musi liczyć się z tym, że może być zobowiązany wobec dalszych posiadaczy do zapłaty za weksel bez względu na to, czy w stosunku do osoby, której wręczył weksel, mógłby podnieść zarzuty dotyczące czynności prawnej, w związku z którą weksel został wręczony czy tez nie . 16.POTRZEBA WYSTĘPOWANIA KREDYTU Przyczyny występowania kredytu w gospodarce: 1) Przyczyną występowania kredytów w gospodarce jest zjawisko nie pokrywania się w czasie momentu konieczności realizacji zobowiązań, a momentu uzyskania przychodów. Czyli termin konieczności realizacji zobowiązania jest wcześniejszy niż uzyskanie dochodu. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele. Wyróżniamy przyczyny obiektywne i subiektywne. a)przyczyny zobiektywizowane: nierównomierność przebiegu procesów gospodarczych mająca miejsce w każdej gospodarce - przyczyny przyrodnicze (sezonowość produkcji, transportu, obrotu towarowego) Procesy sezonowości działają na produkcje wielu artykułów, gdyż producenci musza się zaopatrywać w surowce potrzebne do produkcji powoduje to zwiększone zapotrzebowanie na środki pieniężne w danym okresie. b) przyczyny subiektywne wpływają na nierównomierność zapotrzebowania zasobów - celowe zainteresowanie w wykorzystywaniu środków pieniężnych i kredytowych po to by dzięki dodatkowemu kapitałowi obcemu zwiększyć efekty gospodarcze z kapitału własnego - złe prognozy, przewidywania efektów cyklu koniunkturalnego - złe przewidywanie koniunktury, błędy spowodowane że nie uzyskaliśmy tyle co zaplanowaliśmy, powstała luka którą przejściowo trzeba zapełnić kredytem 2) fakt występowania zjawiska szeroko pojętych oszczędności 3) Ponadto kredyt to jedyna możliwość powstawania pieniądza i dostarczania go do obieguf Funkcja emisyjna pieniądza uzasadnia potrzebę istnienia kredytu w każdej gospodarce. 17.FUNKCJE KREDYTU Kredyt można podzielić na cztery podstawowe grupy biorąc pod uwagę funkcję jaką pełni: * Funkcja emisyjna * Funkcja stymulacyjna * Funkcja dochodowa * Funkcja restrukturyzacyjna Funkcja emisyjna kredytu polega na wprowadzeniu do cyrkulacji pieniądza poprzez kredytowy mechanizm emisji pieniądza . Funkcję tę realizuje każdy kredyt bankowy, gdyż każde udzielenie kredytu wprowadza do cyrkulacji nowy pieniądz, a każda spłata kredytu prowadzi do wycofania pieniądza z obiegu. Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystaniu instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego oraz wykorzystaniu czynników produkcji ( pracy i kapitału). Funkcja dochodowa polega na czerpaniu korzyści materialnych (finansowych i ekonomicznych), dzięki zwiększaniu siły nabywczej firmy. Kredyt w funkcji dochodowej nie stwarza natomiast możliwości uzupełnienia popytu w skali całej gospodarki narodowej, powstałego w wyniku tworzenia oszczędności pieniężnych przez różne podmioty gospodarujące. Funkcja rozdzielcza kredytu oznacza wykorzystanie go do stworzenia dodatkowego popytu pieniężnego. Funkcja restrukturyzacyjna polega głównie na oddziaływaniu na przemiany strukturalne i własnościowe w gospodarce. Kredytobiorcami mogą być osoby prawne, osoby fizyczne, podmioty gospodarcze nie mające osobowości prawnej. 18.MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego. Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są: 1.Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych. 2.Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego. Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji. 3.Przyjęte do redyskonta weksle. 4.Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków. Jednym słowem są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego. Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz – nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Dlatego jest to kreacja pierwotna. Inna formą pierwotnej kreacji pieniądza jest wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej. Ta forma kreacji pieniądza polega na emisji pieniądza gotówkowego. Również w przypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje pierwotna kreacja pieniądza. Mówiąc o pierwotnej kreacji pieniądza należy wspomnieć o rodzajach rachunków bankowych. Wyróżniamy następujące rodzaje rachunków bankowych: 1.Rachunki rozliczeniowe: a) rachunki bieżące – mają podstawowe znaczenie dla podmiotów  gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców itp. b) Rachunki pomocnicze – służą do przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem innych banków niż bank prowadzący rachunek bieżący lub do dokonywania operacji w ściśle określonym celu, 2.Rachunki lokat terminowych – służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich przedsiębiorstwa obywające się bez kredytów, lokując na nich wolne środki. Zachęca je do tego oprocentowanie wyższe niż na rachunkach bieżących. 3.Rachunki oszczędnościowe(wkłady oszczędnościowe) – są prowadzone dla osób fizycznych, dla szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. dowodem zawarcia umowy takiego rachunku jest książeczka oszczędnościowa lub inny dokument imienny. Rachunków tych nie wolno wykorzystywać do rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą. 4.Rachunki powiernicze – prowadzone są na podstawie odrębnej umowy. Środki pochodzą wyłącznie od osób trzecich, które powierzają je posiadaczowi rachunki (powiernikowi) na podstawie zawartej z nim odrębnej umowy (umowy powierniczej). Inne rodzaje rachunków bankowych wymienia jeszcze ustawa o Narodowym Banku Polskim w art. 51, są to rachunki prowadzone przez NBP: 1.rachunki banków 2.rachunki budżetu państwa 3.rachunki Bankowego Funduszu Gwarancyjnego 4.rachunki Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej 5.rachunki innych osób prawnych, dla których wymagana jest zgoda Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Wtórna kreacja pieniądza KREACJA WTÓRNA realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić: -wkład pierwotny – załóżmy że klient wpłaca do banku gotówkę np. 1000zł. Bank otwiera mu rachunek na tę kwotę, którym ten klient może dysponować. Dokonany wkład jest to właśnie wkład pierwotny. W wyniku tej operacji następuje przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza. Wkład ten ma pełne pokrycie w rezerwie gotówkowej banku. - wkład pochodny – w wyniku uzyskanego przez bankowców doświadczenia okazało się że tylko niewielka część zdeponowanych w bankach wkładów jest podejmowana w gotówce. Pozostała część służy do rozliczeń bezgotówkowych albo przez długi czas nie jest podejmowana. Uznano zatem, że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym. Z wtórną kreacją pieniądza mamy do czynienia wówczas, gdy banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom. Ta kreacja wyznacza wielkość podaży pieniądza. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej. W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów. Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej.  Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu. Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami 19.POLITYKA PIENIĘŻNA Polityka pieniężna, polityka monetarna – systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe. Politykę monetarną dzieli się na: *Politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku – jest to polityka antyinflacyjna. *Politykę ekspansywną (miękką), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku. W polityce pieniężnej pieniądz spełnia trzy podstawowe funkcje: -środka wymiany (funkcja wynikająca z tzw. podwójnej zbieżności potrzeb) i środka płatniczego, -miernika wartości, -środka przechowywania wartości i odroczonych płatności. W zestawieniu z innymi składnikami aktywów pieniądz posiada trzy wyróżniki: -stała wielkość nominalnej przechowywanej wartości, -brak kosztów transformacji (pozostałe aktywa wymagają transformacji w pieniądz), -brak dochodu z przechowywania wartości w jego formie. Formy występowania pieniądza: *gotówkowa: -bilety banku centralnego, -bilon metalowy. *bezgotówkowa (tzw. pieniądz skrupulatny): -depozyty w banku centralnym, -depozyty w innym banku. Instytucje polityki pieniężnej w Polsce *Narodowy Bank Polski (bank centralny), *Rada Polityki Pieniężnej, *Zarząd NBP, *Komisja Nadzoru Finansowego, Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej *instrumenty kontroli głównej – zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku, system minimalnych rezerw obowiązkowych, *instrumenty kontroli selektywnej – kontrola stóp procentowych, udzielonych pożyczek, polityka selektywnych wskaźników rezerwowych, *oddziaływanie przez perswazję (ang. moral sausion) – przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często oddziaływanie to ma skalę znacznie szerszą – międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje finansowe. 20.BUDŻET PAŃSTWA-PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Najbardziej popularne określenie budżetu to plan przyszłych dochodów i wydatków państwa. Budżet jest planem dyrektywnym, tj nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie czyniąc jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania. Budżet państwa spełnia dwie podstawowe funkcje: -Funkcja ekonomiczna -redystrybucyjna, -stabilizacyjna, -alokacyjna -Funkcja polityczna Cechy instytucji budżetu państwa *Budżet jest scentralizowanym funduszem redystrybucyjnym, służącym realizacji zadań albo funkcji państwa. *Gromadzenie środków w budżecie z pewnymi wyjątkami ma charakter przymusowy i bezzwrotny. *Ma charakter ustawy. *Proces gromadzenia i wydatkowania ma charakter ekonomiczny i społeczny. *Jest urządzeniem planistycznym w zakresie kształtowania dochodów i wydatków w określonym z góry czasie. Rok budżetowy i handlowy pokrywają się (w Polsce) *Budżet określają strumienie dochodów i wydatków Państwa. *Budżet nie odzwierciedla całokształtów finansowych operacji państwa, wobec tego nie może być jedynym kryterium oceny działalności państwa. Budżet został ściśle powiązany z trzema sferami życia społeczeństwa: *gospodarczą, *społeczną, *polityczną. Zasady budżetowe Zasady budżetowe – to pewne postulaty które mają zapewnić najbardziej prawidłowe tworzenie budżetu oraz działanie gospodarki budżetowej. Najistotniejsze zasady dotyczące konstruowania budżetu: 1.Zasada jedności budżetu (zasada jedności formalnej i materialnej) Jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie prawnym. Naruszeniem tej zasady jest występowanie budżetów nadzwyczajnych oraz funduszów pozabudżetowych. Zasada ta jest ciągle naruszana. 2.Zasada zupełności (powszechności) W klasycznym ujęciu, jest to postulat aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków; współcześnie występuje często budżetowanie netto, 3.Zasada równowagi budżetowej Postuluje wyrównanie dochodów z wydatkami budżetowymi. Zdecydowana większość ustalanych budżetów – to z założenia budżety deficytowe. 4.Zasada roczności budżetu Postuluje uchwalenie przez Sejm budżetu przed rozpoczęciem roku w jakim ma on być wykonywany. Budżet powinien być ustalony w połowie listopada/na początku grudnia. Później można wprowadzać ew. zmiany do tego budżetu, po ustaleniach komisji sejmowych. 5.Zasada jasności i przejrzystości Budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środowisku masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania. 21.STRUKTURA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETU Klasyfikacja wydatków budżetowych Wydatki sektora publicznego klasyfikowane są według : -działów i rozdziałów, określających rodzaj finansowej działalności, -paragrafów, określających ekonomiczny charakter wydatków W budżecie państwa wydatki są ponadto klasyfikowane według części budżetowych, odpowiadającym poszczególnym naczelnym organom państwa, resortom i województwom oraz instytucjom i jednostkom, którym przyznano prawo do dysponowania środkami budżetowymi otrzymywanymi bezpośrednio z podstawowego rachunku budżetowego. Generalnie biorąc wydatki budżetowe można podzielić na dwie kategorie: *wydatki finalne - przeznaczone są na zakup dóbr, usług i dokonywanie się przez instytucję, którym gł. źródłem finansowania jest budżet, *wydatki transferowe - są to wszystkie wydatki związane ze świadczeniami społecznymi w pieniądzu, np.: renty. Opierając się na kryterium przeznaczenia wydatki możemy podzielić na te, które są przeznaczone na: *obronę narodową - są one koniecznością związane z sytuacją międzynarodową, *cele socjalne - obejmują wydatki na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, ubezpieczenia społ., oświatę i wychowanie, szkolnictwo wyższe, kulturę oraz sport, *administrację - obejmuje ściśle wydatki przeznaczone na finansowanie administr. państwowej, oprócz tego do tej grupy zalicza się: wydatki na wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo publiczne, *gospodarkę - są przeznaczone na inwestycje oraz uzupełnienie środków bieżących wykorzystywane na cele gospodarcze, *inne - w tej grupie mieszczą się te wydatki które przeznacz się na spłatę pożyczek wew. i zagranicznych wraz z odsetkami, oprocentowanie lokat budżetowych itp. Przyczyny wzrostu wydatków: *przyczyny socjologiczne- porównanie organizmu pub. do organizmu żywego żeby istnieć musi się rozwijać poprzez zwiększenie wydatków *przyczyny historyczne-istnieją okresy w których organizm pub. potrzebuje większych dochodów (wojny, klęski wtedy zaciąga pożyczki które musi zwrócić wraz z %, a to z kolei zwiększa wydatki. Rozmiar i znaczenie długu pub. są łagodzone przez automatyczne mechanizmy spłaty tj dewaluację pieniądza, zwiększanie bogactwa narodowego. *przyczyny polityczne -zwiększanie zakresu działalności państwa (opiekuje się jednostkami i podmiotami gospodarczymi), upowszechnianie się korzystania z bezpłatnych usług państwa. -rozwój technik politycznych z technikami finansowymi Zmiana charakteru wydatków *Skarb Państwa płaci coraz więcej na rzecz wszystkich (od autostrad po czynsze za mieszkania) *Zmiana techniki podatkowej *Czynnik ekonomiczny- postęp techniczny pociąga coraz większe koszty *Budżet państwa stał się narzędziem redystrybucji dochodów *Budżet państwa finansuje inwestycje te które ze względów ekonomicznych nie są opłacalne podmiotom gosp. *Zmiany demograficzne- odmładzanie społeczeństwa- kształcenie *Urbanizacja- miasta molochy - duże nakłady na bezpieczeństwo, zarządzanie, *Podejmowanie inicjatyw społecznych i obietnic politycznych. Ze wzgl. na kryterium rodzajowe dochody budżetowe dzieli się na dwie zasadnicze grupy. 1.Dochody bezzwrotne: A)podatki - jest to pieniężne świadczenie przymusowe i nieodpłatne, bez zwrotne i ogólnie pobierane na podstawie przepisów prawa, przez państwo bądź związki publicznoprawne. Ogół podatków obowiązujących w danym państwie stanowi system podatkowy; B)cła - są to przymusowe świadczenia pieniężne ponoszone na rzecz budżetu w związku z przewozem i wywozem towarów do kraju albo z kraju. Pobieranie ceł ma dwa zadania: fiskalne i ochronne. Fiskalne polega na dostarczeniu budżetowi określonych kwot środków pieniężnych. Natomiast ochronne wynikają z określonej polityki państwa, które zabezpiecza je przed niepożądanym wywozem, czy wwozem towarów. Podstawę ustalenia poziomu opłaty celnej są stawki celne. Stawki celne mają dwojakiego rodzaju postać: *od wartości ? ustala się % wartości faktury, *od jednostki miary ? np. kilogramy, sztuki; C)opłaty - są to świadczenia przymusowe i odpłatne pobierane przez państwo za czynności urzędowe i usługi jednostek państwowych. Opłaty różnią się tym od podatków że są odpłatne. Opłaty dzielą się na: *opłaty za usługi świadczone przez jednostki państwowe, są to gł. świadczenia komunalne, *opłaty za czynności urzędowe np.: sądowe. 2.Dochody zwrotne: A)pożyczki zagraniczne - są udzielane przez urzędy obcych państw lub banki tych państw na podstawie odpowiednich porozumień. Te ostatnie mogą być poręczone przez sądy co zobowiązuje je w przypadku kiedy będą nie uregulowane zobowiązanie do spłaty ze środków państwowych. Większość pożyczek zagranicznych jest oprocentowana; B)pożyczki wewnętrzne - są to zaciągane przez państwo u osób fizycznych lub prawnych. Pożyczki wew. najczęściej powstają w drodze emisji obligacji lub bonów skarbowych. Przy czym obligacje to są pożyczki długoterminowe, a bony krótkoterminowe. Pożyczki te mogą być: *oprocentowane; *premiowane, *oprocentowane częściowo, *premiowane częściowo. W stosunku do pożyczek można zastosować: *konsolidację, tj. połączenie w jedną, zobowiązanie z różnych pożyczek z reguły towarzyszy temu postępowaniu zamiana w druki umowy, *konwersja, która polega tylko na zmianie warunków. A)lokaty budżetowe - są to środki umieszczone w budżecie na zasadach dobrowolnych lub przymusowych różnych instytucji finansowych. Wkłady te są bezterminowe i tym różnią się od pożyczek, że mogą być wycofane w przypadku wystąpienia konieczności związanej z określonymi potrzebami w instytucji lokującej. Dochodami w niniejszym znaczeniu są także dochody z gier liczbowych. loterii państwowych, kar i grzywien, itp. 22.INSTRUMENTY POBIERANIA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH Stosunkowo najstarsze są polityczne funkcje budżetu związane z tym, iż w porządku prawnym współczesnych państw przyjęto konstytucyjną zasadę, że zgoda organów przedstawicielskich na pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków przez rząd jest ograniczona do roku i musi być corocznie powtarzana. Uprawnienia budżetowe parlamentu mają swe źródło w teorii podziału władzy. Budżet jest dla parlamentu tym instrumentem prawnym, który pozwala mu najpełniej sprawować władzę w państawie ? rząd może bowiem wydatkować pieniądze tylko i wyłacznie na cele wskazane w ustawie budżetowej i w kwotach tam określonych. Ustawa budżetowa wyznacza granice wydatków i dochodów w sposób wiążący władzę wykonawczą. Przekroczenie tych granic przez rząd pociąga za sobą określone skutki prawne : * odpowiedzialność polityczną (np. nie udzielenie rządowi absolutorium z wykonania budżetu, odwołanie rządu, pociągnięcie poszczególnych ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu), * zastosowanie sankcji przewidzianych prawem budżetowym, karnym, cywilnym, administracyjnym lub prawem pracy. Wykorzystanie budżetu Budżet ze względu na swoje specyficzne cechy może być wykorzystywany dwojako: *jako regulator rozmiarów działalności przez rozdział środków pieniężnych, *jako regulator poziomu i struktury kosztów w tych dziedzinach, które w całości funkcjonują. 23.PODATEK: ELEMENTY KONSTRUKCJI PODATKOWEJ Konstrukcja podatku Obejmuje ona następujące elementy: Podmiot podatku -podatnik (osoba fizyczna, lub prawna ponosząca ciężar podatku) -płatnik (osoba fizyczna, lub prawna zobowiązana do pobierania i wpłacania zaliczki podatkowej) Przedmiot podatku Rzecz lub zjawiska, zdarzenia, z którymi prawo wiąże powstawanie obowiązku podatkowego. Podstawa podatku Przedmiot podatku wyrażony wartościowo lub ilościowo Stawka podatku Stopa podatkowa – to część podstawy opodatkowania, która jako podatek podlega odprowadzeniu na rzecz budżetu Państwa lub gminy. Skala podatkowa Zbiór stawek podatkowych stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona procentowo lub kwotowo. Zwolnienia, ulgi Częściowe lub całkowite wyłączenie z podatku określonego podmiotu lub przedmiotu 24.KLASYFIKACJA PODATKÓW Podatki mogą być różnie klasyfikowane, według rozmaitych kryteriów. Kryterium przedmiotowe. a) Podatki majątkowe i od praw majątkowych- ich źródłem jest posiadany majątek. W wyniku nakładania tego podatku wartość majątku podatnika nie powinna ulegać zmniejszaniu. Jeśli ulega zmniejszeniu, wówczas mówimy o podatku realnym, jeśli jednak źródłem podatku jest dochód z majątku to podatek taki nosi nazwę podatku nominalnego. b) Podatki od przychodów- płaci się je w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Podatki te pobierane są przez państwo niezależnie od wyników działalności podmiotu i są wkalkulowane w ceny towarów i usług. Mają charakter powszechny. c) Podatki od dochodów- są przykładem zawłaszczania przez państwo prywatnych dochodów obywateli. Przedmiotem opodatkowania jest tu dochód z pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej. Za pomocą tych podatków dochodzi do dzielenia się dochodami z państwem. Mają charakter powszechny. d) Podatki od wydatków- są typowymi podatkami od konsumpcji. Są stosowane wybiórczo. Przedmiotem opodatkowania są tu wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np.: samochody, jachty) i dóbr, które uważa się za domenę Skarbu Państwa (sól, alkohol, zapałki, paliwa płynne). Kryterium podmiotowe. a) Podatki bezpośrednie (nieprzerzucalne)- obciążają bezpośrednio danego podatnika. Do tej grupy należą przede wszystkim podatki od dochodów i podatki majątkowe. b) Podatki pośrednie (przerzucalne)- są wkalkulowane w ceny towarów, więc zostają przerzucane na inne podmioty. Do tej grupy należą podatki od przychodów, akcyzy (podatki od dóbr luksusowych). Kryterium władztwa podatkowego. a) Podatki nakładane przez państwo- większość podatków jest nakładana przez państwo, ze względu na konsekwencje tego zjawiska. b) Podatki nakładane przez władze samorządowe- niewielki zakres. Jest to uregulowane ustawowo. 25.SYSTEM PODATKOWY System podatkowy - ogół przepisów prawnych i instytucji finansowych w zakresie ustalania i poboru podatków. Obejmuje on nie tylko przepisy prawne dotyczące instytucji podatków, ale także całą strukturę podmiotów, które podatki pobierają, płacą je oraz te, które wyznaczają ich indywidualną wysokość, w tym także warunki ich płatności. Podatki stanowią podstawowe źródło finansowania zadań i potrzeb publicznych, dlatego też prawidłowe funkcjonowanie systemu podatkowego przesądza o realizacji zadań publicznych, rozwoju kraju oraz sytuacji obywateli. Czynniki kształtujące system podatkowy *czynniki ekonomiczne -wybór właściwych źródeł podatkowych -wybór odpowiedniego momentu procesu gospodarczego -właściwe i precyzyjne określenie podmiotu gospodarczego, który ma być objęty obowiązkiem podatkowym, oraz ustalanie właściwej wysokości nakładanych podatków *czynniki zewnętrzne (globalne) -występująca koniunktura gospodarcza na świecie -rola danego państwa w gospodarce światowej *czynniki wewnętrzne -warunki społeczno-gospodarcze -stopień rozwoju gospodarczego -typ ustroju politycznego -rola i zakres władzy państwowej 26.RYNEK FINANSOWY I JEGO SEGMENTY Rynek finansowy - miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi Przedmiotem rynku finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej lub zdematerializowanej. Podmioty na rynku finansowym -Skarb Państwa -Terenowe Organy Władzy -Instytucje ubezpieczeniowe -Fundusze emerytalne -Fundusze inwestycyjne -Przedsiębiorstwa -Ludność -Podmioty zagraniczne segmenty rynku finansowego -rynek walutowy -rynek pieniężny -rynek kapitałowy (rynek pierwotny, rynek wtórny) -rynek instrumentów pochodnych (derywatów) -rynek kredytowy *Rynek walutowy, to rynek, na którym handluje się walutami (ew. dewizami). Na rynku tym tworzy się kurs walutowy (kurs wymiany), który odzwierciedla stosunek ceny między dwoma walutami. Handel może odbywać się zarówno na rynku kasowym (wymiana jest dokonywana natychmiast) jak i rynku terminowym (wymiana zostanie dokonana w późniejszym, ściśle określonym terminie). Najważniejszymi uczestnikami rynku walutowego są inwestorzy, którzy zajmują się wyłącznie spekulacją. Ponadto aktywne są podmioty zajmujące się eksportem bądź importem towarów bądź usług. Do trzeciej istotnej grupy uczestników rynku walutowego należą banki centralne, które sprzedają lub skupują walutę w celu zapobiegania nadmiernemu wzrostowi bądź spadkowi danej waluty (interwencja). *Rynek pieniężny to transakcje gdzie kupujący i sprzedający realizują interesy rozliczane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej o okresie zapadalności do jednego roku. Do instrumentów rynku pieniężnego w Polsce zalicza się przede wszystkim 13 i 52 tygodniowe bony skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw oraz pożyczki i depozyty na międzybankowym rynku pieniężnym o różnym terminie zapadalności-od natychmiastowych ON (na noc) do 1Y (jednoroczne). *Rynek kapitałowy to segment rynku finansowego, na którym są dokonywane transakcje długoterminowymi instrumentami finansowymi: akcjami, obligacjami. Zwyczajowo (ale też w przepisach prawnych wielu krajów), cezurą czasową oddzielającą rynek pieniężny od kapitałowego jest termin zapadalności instrumentu finansowego wynoszący jeden rok. 27.ELEMENTY ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH Rozliczenia zagraniczne przebiegają głównie bezgotówkowo. Rodzaje rozliczeń zagranicznych: - dewizowe; - bezdewizowe. Charakterystyka form rozliczeń dewizowych: polecenie wypłaty wydaje bankowi jego klient lub bank-korespondent; polega na wypłaceniu lub zapisaniu na r-ku wskazanej osoby określonej kwoty pochodzącej ze środków wpłaconych bankowi lub w ciężar r-ku zleceniodawcy; czek - w obrocie zagranicznym jest zleceniem wypłacenia określonej kwoty lub uznania r-ku posiadacza czeku udzielonego bankowi zgranicznemu przez bank krajowy; czeki w obrocie zagranicznym mogą być skupowane oraz przyjmowane do inkasa; weksel - w obrocie zagranicznym to weksel trasowany o dłuższych terminach płatności; weksel w obrocie zagranicznym wykorzystywany jest w funkcji płatniczej kredytowej i refinansowej; inkaso dokumentowe - polega na pobraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów reprezentujących dostawę (dokumenty te to: Fa, list przewozowy, polisa ubezp. itd.); zasady inkasa regulują “Jednolite zasady dot. inkasa dokumentowego” określane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu; akredytywa dokumentowa - jest pisemnym zobowiązaniem Banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących dostawę. Charakterystyka rozliczeń bezdewizowych: barter polega na wymianie: towar za towar; banki dokonują rozliczenia pieniężnego ewentualnego salda; clearing polega na kompensowaniu należności między kontrahentami z różnych krajów: clearing dwustronny czyli bilateralny - polega na kompensowaniu należności kontrahentów z dwóch krajów; clearing wielostronny (multilateralny) – polega na kompensowaniu należności kontrahentów z kilku krajów 28.GOSPODARKA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA-CELE FUNKCJONOWANIA, KRYTERIA OCENY Dla gospodarki finansowej przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne jest gromadzenia przychodów pieniężnych z tytułu sprzedaży towarów i usług, a więc przychodów ekwiwalentnych czy rynkowych. Oprócz tego przedsiębiorstwa otrzymują przychody kredytowe w postaci pożyczek bankowych oraz transfery, m.in. z rynku kapitałowego, a także z budżetu państwa. Najbardziej charakterystycznym kierunkiem pieniężnych wydatków przedsiębiorstw jest dokonywanie zakupów materialnych czynników produkcji i wynagradzanie pracowników za pracę, a więc wydatki typu ekwiwalentnego czyli rynkowego. Istotne znaczenie w gospodarce finansowej przedsiębiorstw mają też transfery, występujące w postaci: • podatków i opłat, • oprocentowania kredytów bankowych i obligacji, • wypłaty dywidend i innych dochodów właścicielom przedsiębiorstwa (np. z tytułu udziału w spółkach, poza wspomnianymi dywidendami z tytułu akcji i wynagrodzeniem za pracę, jeżeli właściciele przedsiębiorstw są w nich zatrudnieni) • składek na ubezpieczenie społeczne i rzeczowe, itp. Jeżeli przedsiębiorstwo osiąga przychody kredytowe z tytułu pożyczek bankowych, muszą w nim występować również wydatki kredytowe przy spłacie poprzednio zaciągniętych pożyczek. 29.EFEKTYWNOŚĆ GOSPODARCZA I FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA(AKUMULACJA FINANSOWA, ZYSK, STOPA ZWROTU Z KAPITAŁU) Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa to mechanizm ciągłego, odpowiednio zorganizowanego procesu gromadzenia przychodów i dochodów oraz realizacji wydatków. Oznacza to, że w toku funkcjonowania gospodarki finansowej mamy do czynienia z występowaniem zespołu różnego typu rozliczeń. W tym kontekście rozliczenia te należy rozumieć szeroko. Będą nimi np.: pozyskiwanie kapitału własnego i obcego, realizowane na podstawie prowadzonego rachunku opłacalności i dostępności źródeł finansowania, wydatki przeznaczone na inwestycje o charakterze rzeczowym i finansowym, zakup surowców, wypłaty wynagrodzeń pracowniczych, świadczenia podatkowe i quasi-podatkowe. Przytoczone tu przykładowo tytuły rozliczeń są oparte na kryterium przedmiotowym. Natomiast zgodnie z kryterium podmiotowym można, przykładowo, wymienić: procesy rozliczeń z pracownikami, instytucjami ubezpieczeniowymi, bankami, budżetem, dostawcami, odbiorcami, giełdą papierów wartościowych. Gospodarka finansowa to prowadzenie nieustającej działalności w sferze operacji pieniężnych. Nie można jej rozpatrywać statycznie, gdyż jest ona działaniem, co oznacza konieczność rozpatrywania dynamicznego — w ciągłym ruchu i zmienności przepływów pieniężnych. Mamy tu zatem do czynienia z występowaniem określonych czynności: -poprzedzających ruch pieniądza - przygotowanie operacji pieniężnych obsługujących pożądane przez przedsiębiorcę procesy (ich prognozowanie, przewidywanie, czy też planowanie oraz podejmowanie decyzji z uwzględnieniem dwóch istotnych czynników: czasu i ryzyka); -związanych z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych; -polegających na zapisie zrealizowanych operacji finansowych, analizie przebiegu zaszłych zjawisk finansowych i wreszcie wnioskowaniu, które służy kształtowaniu tych zjawisk w przyszłości, a więc podejmowaniu decyzji w sferze rzeczowego oraz finansowego zarządzania przedsiębiorstwem. W konsekwencji procesy zachodzące w gospodarce finansowej przedsiębiorstwa można przedstawić jako działania występujące w trzech następujących po sobie fazach (etapach): -przygotowawczej, -realizacji, -ewidencji, analizy i wnioskowania 30.SYSTEM FINANSOWY UBEZPIECZEŃ(FUNKCJE UBEZPIECZEŃ, UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE I SPOŁECZNE-PROBLEMY FINANSOWANIA) Zasadniczym celem ubezpieczeń gospodarczych jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia gospodarcze spełniają także szereg funkcji związanych z przynależnością do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa, a nazywanych wspólnie funkcjami finansowymi. Funkcje finansowe ubezpieczeń gospodarczych polegają generalnie na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw. Do funkcji finansowych zaliczamy: -funkcję redystrybucyjną, -fiskalną, -lokacyjną, -interwencyjną, -kontrolną. Funkcja redystrybucyjna związana jest z samą istotą ubezpieczeń gospodarczych i sprowadza się do kumulowania i odpowiedniego rozdzielania środków finansowych. Funkcja fiskalna polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków. Funkcja lokacyjna przejawia się w inwestowaniu (lokowaniu) chwilowo wolnych środków finansowych (np. z kapitałów własnych lub rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, lokaty bankowe) w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów. Dodatkowe dochody wpływają przede wszystkim na kalkulację składek oraz wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń. W przypadku ubezpieczeń na życie z dochodów tych korzystają także ubezpieczający (w postaci np. niższej składki lub udziału w zyskach). Korzyści z tej funkcji odnosi także gospodarka, gdyż otrzymuje ona dodatkowe fundusze na rozwój poszczególnych dziedzin. Funkcja interwencyjna zwana także stymulacyjną polega na stwarzaniu przez ubezpieczenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, a więc zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego przedmiotu. Ubezpieczenia mogą być wykorzystane jako narzędzie skłaniając ubezpieczających do większej dbałości o ubezpieczone przedmioty. Dobrze funkcjonujący system ubezpieczeń może stymulować rozwój nowych dziedzin gospodarki wskutek coraz szerszego zastosowania osiągnięć postępu naukowo-technicznego. Funkcja kontrolna sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z ubezpieczonym przedmiotem. W przypadku nieodpowiedniego postępowania zakład ubezpieczeń może interweniować przy pomocy różnych instrumentów techniczno-ubezpieczeniowych. Funkcje finansowe mają tym większe znaczenie, im większą rolę odgrywają ubezpieczenia gospodarcze w systemie finansowym państwa, tzn. im większe gromadzą i rozdzielają fundusze. Funkcje finansowe są funkcją uzupełniającą do funkcji ochrony ubezpieczeniowej i funkcji prewencyjnej, dlatego też należy traktować je w sposób komplementarny, a nie substytucyjny.