Złoty wiek Polski

[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Wiek XVI jest nazywany złotym wiekiem dziejów Polski. Kraj był wówczas rozległy i zasobny. W połowie wieku liczył 990 tys. km² powierzchni i ok. 11 milionów mieszkańców. Polska stała się wówczas największym (obok Rosji i Turcji) państwem Europy a także potęgą polityczną, militarną, ekonomiczną i kulturalną. Była głównym dostawcą drewna, zboża, bydła rzeźnego i wielu innych produktów rolnych do zachodniej Europy, gdzie istniało na nie duże zapotrzebowanie. Transport towarów odbywał się Wisłą, eksportowane były przez Gdańsk, a dostarczały je rozrastające się folwarki pańszczyźniane. Rozwijało się także rzemiosło i handel, wzrastała liczba i wielkość miast. Wielkie działanie wprowadziła także Bona.

Rozwój gospodarczy sprzyjał rozwojowi kultury, wyznaczanemu przez renesansowy humanizm i reformację. Polacy osiągnęli w nauce i sztuce poziom europejski. Działali wtedy: pisarze polityczni Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga, poeci Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki, Jan Dantyszek, Mikołaj Rej, który pierwszy porzucił łacinę na rzecz języka polskiego oraz astronom Mikołaj Kopernik, twórca heliocentrycznej teorii budowy świata. Swoje miejsce w historii znalazł również Stańczyk, nadworny błazen króla Zygmunta I Starego. W budownictwie rozwinął się polski styl renesansowy. Jego najlepsze osiągnięcia to Kaplica Zygmuntowska na Wawelu i krużganki arkadowe wokół dziedzińca na Wawelu oraz attyki na mieszczańskich kamieniczkach w Kazimierzu Dolnym, Krakowie, Zamościu i wielu innych miastach.

Na arenie międzynarodowej Rzeczpospolita miała silną pozycję. Gdy w innych krajach europejskich rozwijał się absolutyzm, w Polsce tworzył się ustrój demokracji szlacheckiej. Panująca szlachta utożsamiała się z narodem, a pojęcie "Rzeczpospolita" oznaczało nie republikę, lecz monarchię parlamentarną szlacheckiej wspólnoty. Z praw stanowych najważniejsze były prawa nietykalności osobistej, nienaruszalności mienia, również wolności wyznania, ale tylko dla stanu szlacheckiego. Szlachta obejmowała 8-10% ludności, a składały się na nią: gołota – bez żadnej majętności, szlachta zagrodowa – pracująca na swych gospodarstwach, średnia – posiadająca do kilku, kilkunastu wsi, magnateria – z posiadłościami nawet kilkuset wsi, osiedli i miast.

Mieszczaństwo było bardzo silnie zróżnicowane pod względem zamożności. Bogatsi budowali okazałe kamieniczki z podcieniami, ich dzieci uczyły się w gimnazjach humanistycznych, a nawet na zagranicznych uniwersytetach. Parający się rzemiosłem rękodzielniczym, czy drobnym handlem oraz wyrobnicy żyli w ubóstwie. Znaczną rolę w miastach odgrywali Żydzi, którzy od połowy XIV w. napłynęli falami z zachodniej Europy, gdzie okresowo występowały prześladowania. Za Kazimierza Wielkiego uzyskali oni poważne przywileje osadnicze, jakie ułatwiały im działalność gospodarczą, zwłaszcza handel i rzemiosło oraz nabywanie gruntów i nieruchomości. Żydzi pełnili funkcję pośredników pomiędzy miastem a wsią, pomiędzy szlachtą i mieszczaństwem a chłopstwem. Prowadzili karczmy, gorzelnie, handel jarmarczny i domokrążny, trudnili się lichwiarstwem (pożyczkami), byli dzierżawcami i zarządcami majątków szlacheckich itp.

Natomiast sytuacja kmieci, stosunkowo dobra na początku stulecia, pogarszała się stopniowo, wskutek narastających obciążeń pańszczyźnianych. Rosła więc nędza chłopów, a ich wyznacznikiem były kurne chaty z drewna, chrustu i gliny, kryte słomą, oraz legowiska do spania na zapiecku. To też liczni chłopi uciekali z pańszczyźnianych wsi i osiedlali się w Karpatach, borach mazowieckich, a potem głównie na Ukrainie. Tam przyłączali się do buntów, wzniecanych przez Kozaków, przeciwko dworom szlacheckim i magnackim.

Za panowania Zygmunta I Starego dotarły również do Rzeczypospolitej reformatorskie nauki Marcina Lutra i Jana Kalwina z zachodniej Europy. Już w latach dwudziestych luteranizm przyjęty został we Wrocławiu i Gdańsku, a kalwinizm stał się od połowy XVI w. popularny w kręgach szlachty w Małopolsce i na Litwie. Jednym z odłamów tego wyznania był arianizm Wyznawców zwano braćmi polskimi. Ich głównym ośrodkiem religijnym i społecznym do 1638 r. było miasto Raków na Kielecczyźnie, gdzie posiadali drukarnie, gimnazjum i kilka zborów. Natomiast za Zygmunta II Augusta zawitała do Korony także kontrreformacja. Jej realizatorami stały się przede wszystkim nowo powstałe zakony jezuitów i zakładane przez nich liczne szkoły średnie (kolegia jezuickie), nawracające arian z powrotem na katolicyzm. Jest to wielka epoka renesansu wielki wiek renesansu. (przejdz do linku obok ry zobaczyć znaczenie słowa renesans) http://pl.wikipedia.org/wiki/Renesans][1]

Polska w rozkwicie [edytuj]

Poglądy humanistów głoszone na zachodzie Europy docierały również do Polski, głównie za sprawą cudzoziemców-artystów, nauczycieli, a także Polaków studiujących za granicą. Nowiny ze świata przywozili również kupcy. Za czasów panowania Zygmunta I Starego i jego małżonki królowej Bony (włoskiej księżniczki) oraz ich syna Zygmunta II Augusta nastąpił rozkwit polskiej kultury i sztuki w dobie odrodzenia.

Na dwór królewski przybywali włoscy artyści, którzy przy udziale miejscowych rzemieślników przebudowali królewską rezydencję na Wawelu. Wnętrza ozdobiono przepięknymi arrasami, które Zygmunt II August zamówił w najlepszych niderlandzkich pracowniach. Nazwa tych dekoracyjnych tkanin pochodzi od miasta Arras (czyt.ara), gdzie je początkowo tkano. Królowa Bona wychowana we Włoszech i rozmiłowana w ideach renesansu wprowadziła na dwór polski nowe zwyczaje.

Zaczęto zwracać uwagę na maniery, również na zachowanie przy stole. Władczyni, przyzwyczajona do potraw włoskich, sprowadziła do Polski m.in. tamtejsze warzywa (jarmuż, rzodkiew, seler, por, kalafior, koper włoski, kapusta włoska), które nazwano włoszczyzną. Wpływy, głównie włoskie, widoczne były także w modzie (np.obcisłe suknie z dekoltami, szyte z ciężkich jedwabi, bogato zdobione haftami i klejnotami).

Dwór królewski stał się wzorem architektury przy budowie rezydencji magnackich, np. w Baranowie Sandomierskim, Krasiczynie, Brzegu. W miastach wznoszono w tym stylu kamienice, np.Gdańsku, Kazimierzu Dolnym, Jarosławiu, oraz wspaniałe ratusze, np. w Poznaniu, Sandomierzu czy Zamościu. Wikipedia.pl

Wiek XVI w Polsce nazwany został "złotym wiekiem" ponieważ, przyniósł on ogromny wzrost znaczenia Polski w różnych dziedzinach życia na arenie międzynarodowej.

Wśród państw Europy Środkowej Polska zajmowała czołowe miejsce jako

potęga polityczna, militarna, kulturalna i ekonomiczna.

Wielkim sukcesem politycznym szesnastowiecznej Polski było rozwiązanie problemów jakich przysparzał Koronie Zakon Krzyżacki.

Krzyżacy zawsze dążyli do uniezależnienia się od Polski i odzyskania terenów, które utracili poprzez liczne konflikty zbrojne. Na początku XVI w wielkim mistrzem został Albrecht Hohenzollern. W 1519r doszło do kolejnej ale i ostatniej wojny Zakonu z Polską. W tym celu Wielki Mistrz zbratał się z przeciwnikami państwa polsko-litewskiego cesarzem Maksymilianem i

Iwanem III. Mimo dużego wsparcia ze strony Rzeszy, Polska odnosiła duże sukcesy i w 1521r zawarto rozejm.

W 1525r podpisano likwidację państwa krzyżackiego, a w skutek wydarzeń związanych z reformacją Albtecht Hohenzollern został luteraninem i utworzył Księstwo Pruskie, które było lennem Polski.

Oprócz sukcesów politycznych i militarnych Polska w XVI w przeżywała rozkwit kulturalny.

Zaczęły się masowe wyjazdy Polaków na uczelnie zachodniej Europy, a w szczególności na uniwersytety włoskie. Na studia do Włoch wyjeżdżała młodzież pochodzenia szlacheckiego, mieszczanie, a także chłopi. Zdobywali tam wiedzę wszechstronną, a zwłaszcza humanistyczną. Wielu Włochów przyjeżdżało także do Polski. Dwór Bony Sworzy był magnesem przyciągającym ich do Krakowa. Rozkwitała wymiana studentów z Polski i Włoch. Dzięki zwiększeniu liczby szkół, były one bardziej dostępne dla młodzieży. Szkoły unowocześniały program nauczania, próbowano przepajać je duchem humanizmu. Powstał nowy rodzaj szkoły-gimnazjum humanistyczne.

W 1551r powstała w Pińczowie pierwsza taka szkoła, najpierw było to gimnazjum kalwińskie, później ariańskie. Powstawały też gimnazja luterańskie w Toruniu i w Gdańsku, stanowiły one przeciwwagę do szkół katolickich. Najbardziej znaną i jedną z najlepszych w Europie uczelnią katolicką była Akademia Krakowska. Poziom nauczania takich przedmiotów jak: matematyka, astronomia czy geografia był bardzo wysoki, dlatego też tłumnie przybywała młodzież z różnych stron świata np. Węgrzy, Włosi, Niemcy, Czesi, Słowacy.

Wraz z rozwojem szkolnictwa rozwijało się drukarstwo. Wynalazek druku miał ogromny wpływ na rozpowszechnianie się kultury, powstawały drukarnie i firmy wydawnicze, m.in. Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora.

Mimo, iż nakłady nie przekraczały 1000 egzemplarzy, książki docierały do szerokich kręgów społecznych. Wydawano twórczość m.in. Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, a także dzieło najsłynniejszego polskiego astronoma Mikołaja Kopernika - O obrotach sfer niebieskich, wydanych po łacinie w 1543r. Kopernik postawił cały świat do góry nogami, obalił podstawowe założenie ideologii średniowiecznego kościoła o tym, że Ziemia stanowi centrum wszechświata. Obok Kopernika wystąpił najwybitniejszy polski myśliciel Andrzej Frycz Modrzewski, był on działaczem politycznym i rzecznikiem reform ustrojowych w Polsce. W 1551r wydał dzieło O naprawie Rzeczypospolitej... , krytykując w nim organizację współczesnego społeczeństwa, domagał się także równości wszystkich wobec prawa.

Oprócz astronomów i myślicieli działało w tym okresie w Polsce wielu wybitnych uczonych, takich jak: Jan Długosz, który był jednym z najwybitniejszych historyków żyjących w XVI w. Maciej Miechowita napisał w 1517r Traktat o dwu Sarmacjach, wielokrotnie wydawany i tłumaczony na wiele języków był podstawą wiedzy o wschodzie Europy. Marcin Kromer zdobył rozgłos dziełem Polonia, opisywał w nim stosunki kulturalne, gospodarcze, ustrojowe. Był on autorem najlepszego w tym czasie opracowania dziejów Polski.

Prekursorami literatury polskiej w XVI w. byli Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Dzięki nim, języka polskiego zaczęto używać w dyskusjach politycznych, polemikach, wyrażano nim myśli i uczucia. Rozszerzał się krąg odbiorców literatury. Wśród pisarzy można było spotkać liczną grupę mieszczan, a także chłopów. Literatura zaczęła nabierać zdecydowanie świeckiego charakteru. Utwory traktowały zarówno o przeżyciach osobistych, jak i o znaczeniu ogólnospołecznym. Rej rozpoczął pisanie literatury w języku narodowym. Stworzył on powtarzany przez pokolenia cytat:

"Niechaj narodowie wżdy postronni znają

Iż Polacy nie gęsi, i swój język mają"

Kochanowski zaś uważany jest za pierwszego wieszcza naszej literatury i największego poetę Polski. Do najważniejszych dzieł zaliczyć można:

- Fraszki

- Treny

- Pieśni

- Odprawa posłów greckich

W dobie renesansu wysoki poziom obok literatury osiągnęła muzyka. Na Wawelu powstał stały dwór. Muzyka rozwijała się przede wszystkim w oparciu o mecenat dworu królewskiego. Wielkim miłośnikiem ówczesnych kompozycji był Zygmunt I. Najwybitniejszym kompozytorem był Mikołaj Gomółka, twórca melodii do Psalmów Kochanowskiego.

Rozwój kulturalny, militarny i polityczny w XVI w. sprawił, że Polska na mapie Europy najmowała "tłustą połać ziemi". Polska mogła stać się pośrednikiem kulturalnym między wschodem a zachodem Europy. Nigdy wcześniej ani nigdy później nie osiągnęła takiego poziomu jak w "złotym wieku". Ściąga.pl

Uważam, że XVI wiek był okresem świetności dla Polski.
W tym, oto wieku Polska była pod panowaniem wielu władców. Jednym z nich był Zygmunt August. To właśnie za jego ponowania Polska zawarła unię z Litwą. Nastąpiło to w roku 1569 w Lublinie, a integracja obu państw dotyczyła życia społecznego, politycznego i gospodarczego oraz posiadania wspólnego króla i sejmu. W XVI wieku w państwie polsko-litewskim panowała wyjątkowa w ówczesnej Europie tolerancja religijna i chociaż w innych krajach tj.:
Niemcy, Francja czy Niderlandy bez przerwy toczone były wojny religijne, to Rzeczpospolita została krajem katolickim, a panujące w niej wolność i tolerancja religijna wzbudzały podziw za granicą. Zygmunt August rozszerzył Rzeczpospolitą o Inflanty. Jeszcze za panowania Zygmunta I Starego Polska utrzymywała pokój z Turcją. Osiągnięcia władcy dotyczyły głównie spraw skarbowych i wojskowych.

W XVI wieku szlachta osiągnęła całkowitą przewagę polityczną i gospodarczą nad mieszczaństwem i chłopstwem, a ustrój jaki panował w tym stuleciu nazwano- demokracją szlachecką. Szlachcice już wtedy mięli dużo praw i przywilejow (np.: prawo sprawowania rządów, nietykalność osobista, ulgi podatkowe i celne) W tamtych czasach szlachta posiadła tzw. folwarki szlacheckie, czyli gospodarstwa rolno-hodowlane. Mimo, że folwarki szlacheckie były dochodowym przedsiębiorstwem, to przez cały wiek XVI chłopi, chociaż ich sytuacja prawna ułożyła się nie korzystnie, żyli w swej masie raczej dostatnio, a w niektórych okręgach nawet zamożnie.

XVI stulecie okazało się niezwykle bujnym rozwojem kultury i nauki. Powstał Uniwersytet Wileński i Akademia Zamojska. Renesans spowodował także większe zainteresowanie książką. Literatura odrodzenia wyrażała idee humanizmu, ukształtował się ideał człowieka- istoty twórczej kształtującej siebie i otaczający świat, oraz ideał stylistycznyoparty na czystości i jasności języka. Najwybitniejszymi polskimi poetami tego okresu byli Mikołaj Rej, Jan Kochanowski i Andrzej Frycz Modrzewski. Zmieniła się także architektura renesansu- powstawały budowle centralne, nastąpił rozwój urbanistyki. Jednym z najwybitniejszych osiągnięć Europejskich jest miasto Zamość. W sztuce było bardzo podobnie: statyka kompozycji, dążenie do harmonii, jasności i prostoty form. W malarstwie, oprócz motywów religijnych, wzrosło zaiteresowanie tematyką świecką. Ludzie renesansu wrażliwi na uroki świata, kochali muzykę, i to nie tylko kościelną, ale także świecką, umilającą uroczystości rodzinne i biesiady.

Ostatecznie myślę, że wiek XVI możemy nazwać „złotym wiekiem”. Był to okres promieniujący pomyślnością i dobrobytkiem. Na tym właśnie ożywieniu i dostatku rozkwitło wspaniałe zjawisko polskiego renesansu.


ŻRÓDŁA:
1. „Dawna Polska” M.Bogucka; Wydawnictwo TRIO; Warszawa 1998
2. „Szlachta polska XVI wieku” A.Wyczański; Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2001
3. „Reformacja, kontrreformacja, tolerancja” J.Tazbir; Wydawnictwo Dolnośląskie; Wrocław 1996
4. „Ściągi dla licealistow” K.Dudek; Wydawnictwo PUNKT; Warszawa 1991 ściąga.pl

*Dlaczego złoty wiek nazywany jest złotym

1. Rozwój literatury, anuki, sztuki, architektury renesansowej.

2. Unia Lubelska - 1659
*Nazwa Państwa: RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW

*Litwa podarowała Polsce następujące ziemie:
- Ukraina
-Wołyń
- Podlasie

* Wspólne z Litwą:
- Nazwa państwa: RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW
- Monarcha (władca;król)
- sejm
- waluta
- polityka zagraniczna
- przywileje szlachty

* Oddzielne z Litwą:
- urzędy
- wojsko
- skarb

3. 1561r. - Polska przyłącza Inflanty

4. Hołd Pruski - 1525 r.

* Państwo Krzyżackie przestaje istnieć. Staje się "Prusami Książęcymi"
Albert Hohenzollern składa przysięgę wierności Zygmuntowi I Staremu
Prusy Książęcy stają się lennem ( ziemia wraz z poddanymi nadawana
przez seniora za służbę wojskową).

5. Flota na Bałtyku

* Flota - straż moska

6. Tolerancja religijna w Polsce

7. Demokracja szlachecka w Polsce
* Współżądzenie szlachty wraz z królem, ale VETO nie korzystne
(VETO - nie pozwalam)