PROFILAKTYKA

I LECZENIE HIV

PIELĘGNIARSTWO

Klaudia Szeszycka

PROFILAKTYKA I LECZENIE HIV

HIV(human immunodeficiency virus) jest to ludzki wirus nabytego upośledzenia odporności. Prawdopodobnie pochodzi od małp afrykańskich. Przedostając się do afrykańskich skupisk miejskich podczas migracji ludności rozprzestrzenił się w USA, Europie i na pozostałych kontynentach. Początkowo rozprzestrzeniał się poprzez drogę kontaktów seksualnych. Osoby, które narażeni są szczególnie na zakażenie wirusem HIV to: homoseksualiści i biseksualiści, narkomani, którzy wprowadzają narkotyki drogą dożylną, prostytutki, chorzy na hemofilie, wielokrotni biorcy krwi, dzieci , których matki są zakażone wirusem, osoby często zmieniające partnerów. Wśród dróg szerzenia się zakażeń HIV możemy wyróżnić: seksualną, krwiopochodną (w czasie przetaczania krwi, poprzez podanie preparatu krwiopochodnego wytworzonego z krwi osoby zakażonej, w wyniku stosowania niejałowego sprzętu medycznego), wertykalną ( zarażenie dziecka poprzez przejście wirusa na łożysko, poprzez ekspozycję płodu na krew i wydzieliny matki podczas porodu lub też poprzez karmienie piersią), poprzez transplantację, sztuczne zapłodnienie.

Wiele osób żyje w nieświadomości , nie wiedzą , że posiadają wirusa. Zakażenie przez wiele lat może nie dawać objawów klinicznych, jednak człowiek zarażony może zarazić swojego partnera seksualnego, czy też płód lub noworodka. Choroba ta ma podstępny przebieg i nie można jej wyleczyć. Zarażony często obawia się o utratę dotychczasowego statusu społecznego, odtrącenia przez otoczenie i bliskich, boi się samotności. Szacunkowo podaje się, że wirusem HIV codziennie zaraża się około 16 tysięcy osób na świecie. Zakażenie powoduje osłabienie układu odpornościowego organizmu i jego zniszczenie. Jedyną skuteczną bronią przed zakażeniem wirusem HIV jest świadomość społeczna.

Przebieg zakażenia HIV- krótko po zakażeniu może wystąpić ostra choroba retrowirusowa, która charakteryzuje się dużą wiremią. W tym czasie osoba jest zakażona jest szczególnie zaraźliwa dla innych. Wtedy wynik testu może być jeszcze ujemny. Kliniczne objawy okresu ostrej choroby retro wirusowej to: ból głowy, kaszel, nocne pocenie się, gorączka, powiększenie się węzłów chłonnych. Okres ten trwa 2-4 tygodnie. Po tej fazie długo mogą nie występować żadne zauważalne objawy chorobowe. Ten bezobjawowy okres może trwać od 6 miesięcy do 12 lat a nawet dłużej. Utrudnia to prawidłową profilaktykę zakażeń. Osoba nieświadoma własnego zakażenia może wówczas przenosić wirusa HIV na innych. Dane oparte na badaniach osób zakażonych, przeprowadzonych głównie w Stanach Zjednoczonych dowodzą, że średnio po 10 latach od momentu pojawienia się infekcji 50% zakażonych choruje na AIDS. Kolejną fazą rozwoju zakażenia jest okres występowania chorób oportunistycznych związanych z HIV, schorzeń wskaźnikowych. Jest ich ok. 29, z których najczęstszymi są: cytomegalia(CMV), zapalenie płuc pneumocystozowe, gruźlica(50-60% zakażonych), mięsak Kaposiego, kandydoza ustna, przełyku, oskrzeli lub płuc, pleśniawki, opryszczka, grzybica pochwy, rak szyjki macicy i inne nowotwory.

LECZENIE WIRUSA HIV

Lek, który byłby idealny dla wirusa HIV zmniejszałby wytwarzanie cząsteczek wirusa czy też całkowicie redukował jego syntezę, działał swoiście, nie uszkadzając przy tym komórek ustroju, ochraniał komórki niezakażone, wchłaniał się z przewodu pokarmowego, nie dawał objawów ubocznych. Niestety środek taki nie został jeszcze wynaleziony.

W leczeniu HIV wprowadza się terapię antyretrowirusową (HAART-ang. Highly active antiretroviral therapy), która pozwala zahamować namnażanie wirusa i hamuje postęp choroby . Polega ona na obniżeniu stężenia HIV RNA we krwi obwodowej tkanki limfatycznej poniżej progu wykrywalności i utrzymania takiego efektu przez jak najdłuższy czas. Obniżenie ilości wirusa przebiega w dwóch fazach. Wstępny efekt terapeutyczny w postaci gwałtownego i znaczącego spadku, będącego następstwem zahamowania replikacji w limfocytach CD4, jest osiągalny zwykle po 8 tygodniach. Druga faza przebiega powoli, dotyczy hamowania replikacji w innych zakażonych komórkach. Zarażony powinien rozpocząć leczenie tak wcześnie, jak jest to możliwe, najlepiej natychmiast po wykryciu zakażenia HIV. Powinno być one obowiązkowe u osób z wysokim poziomem ilości wirusa (wiremii), zwłaszcza u tych, u których liczba CD4 nie przekracza 500/mm3. Terapia może być podjęta po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta, który musi zostać poinformowany, iż będzie ona trwała do końca jego życia. Wiele osób zwleka z podjęcia leczenia. Dzieje się tak poprzez występujące skutki uboczne, które występują w czasie terapii takie jak: biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha, zgaga, uczucie zmęczenia, wypadanie włosów, bezsenność. Leczenie trwające kilka miesięcy może też wywołać pewne działania niepożądane takie jak: lipodystrofia (zmiana rozkładu tkanki tłuszczowej), zaburzenia gospodarki tłuszczowej, niekiedy cukrzyca, zaburzenia gospodarki lipidowej. Te niepożądane działania jeżeli nie są właściwie leczone mogą prowadzić do chorób układu krążenia. Właściwa dieta i wysiłek fizyczny pomaga w walce z tymi zaburzeniami.

HIV różni się od innych zakażeń. Wnika do komórek w różnych narządach, z układem pokarmowym, mózgiem, narządami płciowymi i układem odpornościowym. Całkowite usunięcie wirusa oznaczałoby zniszczenie wszystkich zakażonych nim komórek, ponieważ są one niezbędne do życia lekarze nie mogą tego zrobić.

Pierwszym znanym i do dziś stosowanym lekiem jest AZT. Jest to nazwa związku chemicznego stanowiącego lek zidovudine. Do 1991 roku był to jedyny lek zatwierdzony w USA do leczenia. Jest to środek przeciwwirusowym. Działanie AZT polega na zmniejszeniu szybkości namnażania się HIV-u, zarówno we wnętrzu komórek T, jak i innych zakażonych wirusem. Lek ten nie niszczy HIV-u, hamuje jego rozprzestrzenianie, pozwalając na działanie układu odpornościowego tak długo jak to możliwe. Zapobiega również pojawieniu się zakażeń oportunistycznych, które występują przeważnie u osób ze zmniejszoną odpornością. Początkowo AZT stosowano u ludzi w poważnych stadiach choroby. W późniejszym czasie stwierdzono, że podawanie AZT wcześniej, bezpośrednio po zakażeniu, zwalnia tempo niszczenia układu immunologicznego. Uważano, że lek AZT jest lekiem magicznym, ponieważ chronił on przed wieloma zakażeniami oportunistycznymi, poprawiało się po nim samopoczucie, zapobiegał częstym stanom gorączkowym i wzmagał przyrost stężenia ciała. Leczenie za pomocą AZT stwarza jednak pewne problemy. Jego działanie jest bardzo krótkie- trwa tylko 4 godziny, toteż lek należy podawać w płynie lub w formie pigułki kilka razy dziennie. Efekt działania AZT zacznie znikać nawet po ominięciu podania jednej dawki. U niektórych osób lek powoduje skutki uboczne- począwszy od nudności do poważnych problemów z wątrobą. Oprócz oddziaływania na HIV AZT może wpływać także na funkcjonowanie niektórych zdrowych komórek co może doprowadzić do niekorzystnych następstw. Oprócz tego należy wspomnieć, że terapia tym lekiem jest bardzo droga. Leczenie kosztuje setki dolarów miesięcznie. Jeżeli zarażony nie jest ubezpieczony lub ubezpieczenie nie pokrywa całości kosztów leczenia, wydatki są bardzo wysokie.

W październiku 1991 roku zatwierdzano drugi lek do leczenia w USA- didanosine, czyli ddl. Jest to również lek przeciwwirusowy, hamuje namnażanie się HIV-u w zdrowych komórkach. Podawany jest głownie osobom, które źle reagują na działanie AZT lub które znajdują się późnym stadium zarażenia HIV-em. Może również powodować działania uboczne jak w przypadku AZT, takie jak uszkodzenia trzustki czy nerwów.

Jest kilka zarejestrowanych leków służących do bezpośredniego zwalczania wirusa. Niemniej jednak nosiciele wirusa HIV sięgają po inne sposoby zwalczania choroby takie jak: kuracje witaminowe, terapia ziołami, korzystają z usług znachorów. Nie ma pewności czy te alternatywne sposoby pomagają fizycznie w walce z chorobom, mogą jednak pomóc nosicielom HIV żyć z ich problemami psychicznymi i emocjonalnymi.

Nauczenie się życia ze świadomością bycia zakażonym HIV to długa i ciężka droga. Dużym obciążeniem psychicznym dla osób dotkniętych wirusem jest poczucie realnej śmierci, izolacji społecznej oraz lęk przed przyszłością. Wynikiem tego może być brak akceptacji własnej osoby, niska samoocena ,utrata sensu życia. Pokonanie tego lęku możliwe jest w oparciu o stały kontakt z osobami nie tylko znającymi tę problematykę, ale i potrafiącymi udzielić tak ważnego w tym przypadku wsparcia, zwłaszcza emocjonalnego. Udzielenie tego rodzaju pomocy ludziom żyjącym z HIV leży również w gestii pielęgniarek, będąc wyzwaniem dla ich profesjonalizmu, sprawdzianem ich „człowieczeństwa” i humanitaryzmu. Celem wsparcia emocjonalnego dawanego przez pielęgniarkę osobie zakażonej jest utrzymanie jej w jak najlepszym stanie psychicznym np. poprzez pomoc w przezwyciężeniu napotkanych trudności i organizowaniu życia w nowym jego wymiarze. Duże znaczenie ma wzbudzenie w pacjencie poczucia, że nie tylko może, ale powinien kierować się swoim życiem i wpływać na jego dalszy przebieg. Pielęgniarka powinna nie dopuścić do tego, aby pacjent koncentrował się tylko i wyłącznie na własnym problemie, powinna go zmobilizować do działania i twórczego podejścia do życia. Sprawia to, że pacjent nie czuje się ciężarem dla innych. Ważne żeby chory zaczął dostrzegać aspekty, które dotychczas w swoim życiu pomijał. Pielęgniarka musi pamiętać, że przytłaczanie nadmiernym wsparciem emocjonalnym oraz branie odpowiedzialności za postępowanie podopiecznego prowadzi do ograniczenia i niewykorzystania posiadanego przez niego potencjału życiowego. Udzielając wsparcia emocjonalnego osobie zarażonej HIV pielęgniarka ma wspierać chorego w podejmowaniu działań. Swoją postawą powinna wyrażać pełną akceptację pacjenta jako człowieka i przestrzegać jego prawa do decydowaniu o sobie.

PROFILAKTYKA

Ze względu na to, że nie wynaleziono do tej pory szczepionki przeciwko wirusowi HIV niezwykle ważną role odgrywa profilaktyka i edukacja, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzeniania wirusa.

Ryzyko zakażenia można zmniejszyć poprzez:

- unikanie kontaktów seksualnych z przypadkowym partnerem, w szczególności z takim, który miał wiele partnerów seksualnych,

-używanie zabezpieczeń- prezerwatyw,

-zaprzestastanie używania przyborów, które mogły zostać zakażone krwią np. szczoteczki do zębów, maszynki do golenia,

-ostrożność przy przebijaniu np. uszu, robienia tatuażu( narzędzia powinny być sterylizowane, jednorazowego użytku),

-poddawanie się regularnemu badaniu krwi,

-edukacja dzieci i młodzieży w szkołach na temat wirusa HIV,

-unikanie alkoholu i narkotyków, które prowadzą do utarty samokontroli, co prowadzi do ryzykownych zachowań, które wiążą się z większym ryzykiem zakażenia np. stosunek seksualny z nieznajomą osobą,

- wsparcie rodziców w czasie rozwoju ich dziecka- rozmowa o seksualności i zdrowych, bezpiecznych zachowaniach,

-przeprowadzanie testów każdej kobiety w ciąży na obecność wirusa- odpowiednie leczenie, regularne podawanie leków w czasie ciąży dają dużą szansę aby zapobiec przekazaniu wirusa HIV dziecku,

-zachowanie ostrożności w czasie przeprowadzania zabiegów, udzielania pomocy, w kontakcie z ranami i krwią,

- przeprowadzanie wywiadu z osobami z grup wysokiego ryzyka,

-stosowanie środków ochrony osobistej: rękawiczki, maski itp.,

-Profilaktyka poekspozycyjna, która może dotyczyć nie tylko pracowników służby zdrowia, ale też innych służb ratowniczych np. policji czy też każdego z nas w przypadku potencjalnej ekspozycji na zakażenie HIV drogą np. seksualną. W przypadku, gdy ekspozycja na zakażenie jest wynikiem zanieczyszczenia błon śluzowych, należy to miejsce przemyć wodą z mydłem, a następnie środkiem dezynfekcyjnym, nie należy tamować krwawienia.

Patrząc na szybki postęp medycyny w XXI można mieć nadzieję, że prędzej czy później zostanie odkryta szczepionka przeciwko HIV. Wirus zabił już ponad 30 milionów ludzi na całym świecie, a więc wynalezienie lekarstwa zaprzestałoby dalszemu poszerzaniu się wirusa i ocaliłoby setki istnień ludzkich. Zanim ten czas przyjdzie musimy edukować i uświadamiać społeczeństwo jak wielkim zagrożeniem jest HIV i jak się przed nim uchronić, dzięki temu możemy chociaż w małym stopniu zmniejszyć ilość zakażeń na świecie.

BIBLIOGRAFIA

1Skotnicki Aleksander, Kornaszewski Wacław-.AIDS- powstawanie obraz kliniczny próby leczenia epidemiologia, wydawnictwo- Zakład Narodowy im. Ossolińskich

2.Anna Grajcarek- AIDS- jak zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV w praktyce pielęgniarskiej, wydawnictwo ad vocem

3.Michael Thomas Ford- 100 pytań i odpowiedzi wokół AIDS, wydawnictwo Grupa IMAGE sp.z o.o

4.Jabłoński Leon, Karwat Irena, Dorota- Podstawy epidemiologii ogólnej, epidemiologia chorób zakaźnych, wydawnictwo Czelej Sp.z o.o

5.Twardosz Wojciech- Wielka Encyklopedia Zdrowia, wydawnictwo Horyzont