1.Omów schemat komunikacji wg R. Jakobsona.Schemat komunikacji językowej Romana -rozwinął zagadnienie funkcji językowych na podstawie modelu aktu mowy Bűhlera; Uważał że nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny musi być zastosowany do kontekstu (coś musi znaczyć)Musi istnieć także kontakt- fizyczny kanał i psychiczny związek miedzy nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.

2.Omów sześć funkcji tekstów językowych.Każda wypowiedź służy do porozumieniu między nadawcą a odbiorcą, czyli pełni funkcję komunikatywną. Tak więc podstawową funkcją wypowiedzi pisanej lub mówionej jest funkcja komunikatywna. Ma ona różne odmiany w zależności od celu wypowiedzi :
Funkcja informatywna – zawiera informacje o świecie, ludziach. - rozprawy naukowe

- encyklopedie, leksykony- podręczniki
- audycje informacyjne (dziennik telewizyjny, radiowy)
- depesze, zawiadomienia, ogłoszenia np. prasowe, radiowe
- wykłady
Funkcja ekspresywna – wyraża pewne uczucia i stany [emocje]; (funkcja ta jest w zasadzie nieświadomie
realizowana przez każdy tekst, zwłaszcza mówiony.
Cechy takich tekstów to na przykład :
- obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnienia, z grubienia)
- zdania wykrzyknikowe
- środki stylistyczne (np. epitety, apostrofy)
utwory należące do tzw. Liryki osobistej, niektóre recenzje czy listy.
Funkcję ekspresywną odnajdujemy w wypowiedziach potocznych (radość, podziw, oburzenie itd.) np.
Funkcja impresywna – dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy :
- przejawia się w wydawaniu stanowczych nakazów zachowań,
- porady, instrukcje, regulaminy, prośby, apele,

Funkcja poetycka – jej celem jest zachwycić, zaskoczyć lub rozśmieszyć odbiorcę.
Tekst o funkcji poetyckiej pełen jest porównań, przenośni itp.
Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza się tylko do poezji. Z funkcją tą spotykamy się w przemówieniach, prozie czy też lirycznej, w różnego typu żartach, przysłowiach itp. korespondencji, w żargonach zawodowych, uczniowskich, wszędzie tam, gdzie dąży do odświeżenia języka.

Funkcja fatyczna – jest to funkcja nawiązywania, podtrzymywania kontaktu lub sygnalizowania jego zakończenia np.
hej!, cześć, witam, dzień dobry, aha, jak leci?, halo!, baj baj!, bywaj, do widzenia, do zobaczenia
Tego typu wyrażenia o niczym nie informują, ale komunikują, że chcemy nawiązać, podtrzymać lub zakończyć kontakt z partnerem aktu mowy.
Funkcja stanowiąca – tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej (np. słowa „Ogłaszam was mężem i żoną” czy „Zwalniam pana z pracy”.)
Funkcja magiczna - wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp.

3. Wymień podstawowe wyznaczniki konstrukcji dzieł z podziałem na rodzaje literackie.Rodzaj literacki: system ogólnych zasad budowy dzieła literackiego i odpowiednia

zbiorowość dzieł spełniających te zasady. Podziału na rodzaje literackie dokonuje się ze względu na pewne uniwersalne i zasadniczo

pozahistoryczne wyznaczniki konstrukcji dzieł. Podstawowe wyznaczniki dotyczą:

- sposobu uzewnętrzniania się podmiotu literackiego w obrębie utworu;

- budowie świata przedstawionego (kompozycja );

- budowy językowo- stylistycznej.

W tradycji europejskiej utrwalił się trójrodzajowy podział na:

a) lirykę (podmiot liryczny, afabularność, monolog liryczny ),

b) epikę (narrator, fabuła, narracja ),

c) dramat (nieobecność nadrzędnego podmiotu, akcja, dialog ).

4.Wymień najważniejsze gatunki dwudziestolecia międzywojennego i podaj przykłady.

wiele gatunków literackich. Artyści realizowali się zarówno w poezji, jak i dramacie czy prozie, dlatego nie można nazwać tej epoki „czasem poezji” czy „okresem dominacji dramatu”. Najważniejszymi „nowymi” gatunkami literackimi i technikami pisarskim 20. i 30. lat XX wieku, które miały wpływ na ostateczny kształt epoki ciężkich lat międzywojnia były: 

- powieść społeczną (Stefan Żeromski: Uciekła mi przepióreczka), 
- powieść psychologiczną (Zofia Nałkowska: Granica; Stefan Żeromski: Przedwiośnie; Maria Kuncewiczowa: Cudzoziemka), 
- powieść realistyczną (Maria Dąbrowska: Noce i dnie), 
- powieść awangardową (Witkacy: Nienasycenie; Witold Gombrowicz: Ferdydurke), 
- powieść historyczną (Jarosław Iwaszkiewicz: Czerwone tarcze; Zofia Kossak-Szczucka:Krzyżowcy), 
- powieść środowiskową (Gustaw Morcinek: Łysek z pokładu Idy; Pola Gojawiczyńska:Dziewczęta z Nowolipek). 
5.Wymień fonetyczne i słowotwórcze środki stylistyczne.SKŁADNIOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE:

Apostrofa - bezpośredni, często uroczysty zwrot do adresata (Boga, ojczyzny, osoby, pojęcia, rzeczy) stosowany w utworach poetyckich i w przemówieniu w celu wywołania odpowiedniego nastroju.
Antyteza - zestawienie w wypowiedzi dwu przeciwstawnych myśli.
Pytania retoryczne - pytanie, które nie wymaga wypowiedzi, ponieważ jest ona oczywista lub niemożliwa do udzielenia; wypowiedź podkreśla uczucia, ożywia opis. 
Odmiany w zakresie kompozycji:
- Anakolut - odstąpienie od składniowej poprawności. 
- Inwersja - figura, która polega na zmianie naturalnego szyku w zadaniu, nadaje wypowiedzi ton uroczysty albo podkreśla jedno ze słów. 

FONETYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE:
Onomatopeja - naśladowanie za pomocą środków językowych głosów i odgłosów otaczających rzeczywistość.
Aliteracja - powtórzenie jednakowych głosek w sąsiadujących ze sobą wyrazach w tekście lub na początku kolejnych wersów. 

Eufonia - przyjemne brzmienie wypowiedzi, kształtowane przez zestawienie głosek i unikanie połączeń trudnych do wymówienia.
Rym - powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania (w prozie).
6.Wymień pięć składniowych środków stylistycznych.Apostrofa, Inwokacja, Powtórzenie, Szyk wyrazów, Typy zdań.

7.Wymień najważniejsze nurty w filozofii dwudziestolecia.

Schyłek XIX wieku przyniósł ze sobą wiele  znaczących zmian społeczno – ekonomicznych. Wywołało to ogólne poczucie lęku, dodatkowo sytuację pogarszała wizja nadchodzącego końca świata. Czynniki te sprawiły, że w nowej epoce pojawiły się trzy nowe nurty filozoficzne. Ich twórcy to: Artur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Henri Bergson.  Koncepcje te były na tyle silne, że ich wpływ odnotowano również w sztuce a nawet historii.

8.Scharakteryzuj artystyczne kierunki w dwudziestoleciu.Założeniem futuryzmu było „patrzenie w przyszłość", odrzucanie przeszłości i tradycji. Był to awangardowy kierunek literacki i artystyczny rozwijający się w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu był włoski poeta Tomasso Marinetti, który głosił idee anarchistycznego buntu przeciwko istniejącym formom życia społecznego, tradycji kulturowej.

9.Wytłumacz, na czym polega teoria Junga na temat archetypów i symboli.Akceptując istnienie instynktów, biologicznych reakcji dziedziczonych z pokolenia na pokolenie służących przetrwaniu, Jung wyróżnia i podkreśla ogromne znaczenie gotowych, uniwersalnych form pojawiających się psychicznych przeżyć.

11.Wymień najważniejsze grupy poetyckie dwudziestolecia z podaniem ich przedstawicieli. PROZA:STEFAN ŻEROMSKI. POEZJA:JULIAN TUWIM DRAMAT:JERZY SZANIAWSKI

12.Scharakteryzuj prądy w literaturze dwudziestolecia.Czas twórców, którzy pamiętają wydarzenia z I wojny światowej. Miało to ogromny wpływ na świadomość twórców, ale i na sam sposób postrzegania tego, co zwykło się nazywać kulturą, dziedzictwem kulturowym, kultem dla oświeceniowego w swej genezie projektu literatury i sztuki, która w centrum swych zainteresowań stawiał właśnie człowieka, jako istotę najważniejszą, etyczna mającą wyrobiony zmysł dobra i zła.

13.Wytłumacz, dlaczego dwudziestolecie nazywane jest epoką manifestów.Jest to termin naj-pojemniejszy, bo ogarniający różnorodne zjawiska kultury tamtego czasu. Młodzi artyści manifestowali za pomocą tej nazwy nowoczesność i przełomowość swojej sztuki. Jednocześnie bardzo ważnym nurtem młodopolskiej literatury było akceptujące lub polemiczne nawiązanie do tradycji romantycznej

14.Wytłumacz, na czym polega poezja wizualna Apollinaire’a.Poezja wizualna, początkowo piktogram – wizualny zapis pisma. Pierwsze teksty-obrazy pochodzą z około 325 r. p.n.e. – ich autorem był Simiasz z Rodos (Jajko, Topór, Skrzydła)

15.Wyjaśnij, dlaczego poeci dwudziestolecia nazywani są piewcami nowoczesności.Poeci, zwłaszcza debiutanci, zajęli się przedewszystkim reformą słowa, które miało brzmieć inaczej i wyrażać zupełnie nowe treści. Zwykłym,potocznym językiem mówili o sprawach tak prozaicznych,jak podróż tramwajem czy randka w parku.

16.Przedstaw sylwetkę Leopolda Staffa, klasycysty w dwudziestoleciu.Leopold Staff był poetą, dramatopisarzem i tłumaczem, jego twórczość obejmuje trzy epiki literackie (Młoda Polska, dwudziestolecie i po II wojnie - współczesność), stąd miano poety trzech pokoleń, i jest ważnym elementem w dorobku polskiej literatury. 15.Wyjaśnij na przykładzie, czym jest motyw otium post negotium.

17.Wymień cechy języka Juliana Tuwima na przykładach.Ekspresjonizm - intuicyjne wyrażanie gwałtownych uczuć i doznań: zachwytu, ekstazy; sztuka wywołująca wstrząs; styl ten wykorzystywał różne środki: kontrast, deformację, karykaturę.

18Wyjaśnij, dlaczego Maria Pawlikowska-Jasnorzewska jest przedstawicielką Skamandra.Największa poetka miłości dwudziestolecia międzywojennego. W początkowym okresie swojej twórczości poetka wyraźnie zbliżyła się do Skamandrytów. Być może wpływ na to miało również to, że Jasnorzewska prywatnie przyjaźniła się z tymi poetami. Podobnie jak oni starała się pisać o rzeczach codziennych, dążyła do kolokwializacji języka i jego prozaizacji.

19.Przedstaw sylwetkę Bruno Jasieńskiego, polskiego futurysty.Zdolny futurysta, został wpisany w kanon, pośmiertnie uhonorowany, zrehabilitowany. Historia Brunona Jasieńskiego zaczyna się podczas Wypadków krakowskich w 1923. uwierzył w proletariat, zmienił front, od tego czasu staje się czynnym i aktywnym członkiem ruchu komunistycznego. Kilka lat później we Francji wydał Palę Paryż.Wydano mu to w 1928, W ZSRR witany był jak bohater, objął stanowisko redaktora naczelnego Kultura Mas, liczne awanse, wreszcie, co historia pomija z niejasnych przyczyn został stracony. Do końca życia był wiernych swoim ideałom.

20.Rozwiń zasadę 3M Tadeusza Peipera.3M- miasto, masa, maszyna - kult współczesności, techniki, postępu cywilizacyjnego, idei urbanizacji.

21.Przedstaw cechy charakterystyczne twórczości Juliana Przybosia na przykładach.Należał on do grona poetów skupionych w grupie "Awangardy Krakowskiej", której był jednym z najważniejszych przedstawicieli. Beż wątpienia była to wielka osobowość nowoczesnej literatury polskiej, dlatego postaramy się w punktach scharakteryzować najważniejsze cechy jego twórczości:- Twórczość wczesna poety. Julian Przyboś był najważniejszym poetą "Awangardy Krakowskiej" i jednym z głównych jej teoretyków

22.Scharakteryzuj czas w Przedwiośniu.

Akcja powieści rozpoczyna się w momencie wybuchu pierwszej wojny światowej, a raczej, gdy na ową wojnę został powołany Seweryn Baryka, czyli w roku 1914. Kolejnym wydarzeniem historycznym, mającym zasadniczy wpływ na fabułę „Przedwiośnia” jest powstanie bolszewickie w Rosji, które miało miejsce w 1917 roku. Następnym etapem jest zakończenie działań wojennych, a zatem odzyskanie niepodległości przez Polskę.

23.Scharakteryzuj narrację Przedwiośnia. Konstrukcja „Przedwiośnia” oparta jest na kontraście. W pierwszej części przedstawiona została idealna wizja Polski, czyli ojczyzna szklanych domów i dobrobytu. W drugiej ukazana jest rzeczywistość. Nawłoć jest obrazem stosunków panujących na polskiej wsi i w społeczeństwie w ogóle. Trzecia część oparta jest na konfrontacji ze sobą dwóch odmiennych ideologii, Lulka i Gajowca. Pomiędzy nimi znajduje się Cezary, który próbuje dokonać syntezy ich poglądów.Kompozycja powieści jest oparta na historii głównego bohatera, któremu towarzyszymy przez dziesięć lat życia. Należy zauważyć, że jest ona niejednorodna, ponieważ poszczególne części „Przedwiośnia” diametralnie się od siebie różnią. „Rodowód” to nieco ironiczne wprowadzenie do fabuły powieści. Zawarte są tam wiadomości o rodzicach głównego bohatera.

24.Wymień ideologie prezentowane w Przedwiośniu.

Żeromski z coraz większym niepokojem obserwował scenę społeczno-polityczną w wyzwolonej Polsce. Dostrzegał rosnące wpływy ideologii komunistycznej, przede wszystkim wśród młodzieży. Groźne było zwłaszcza to, że bieżące życie dostarczało coraz to nowych przesłanek do buntu. Nietrudno było zaobserwować nierówność i wyzysk, klasowy egoizm posiadaczy, marazm rządzących w rozwiązywaniu palących kwestii socjalnych. Żeromski obawiał się, że to musi skończyć się rozlewem krwi, cierpieniem milionów ludzi, zagładą kultury narodowej. Równocześnie może oznaczać kres niepodległego bytu narodu. Marzył o wielkiej idei dla Polski

25.Wytłumacz, jakie znaczenie ma opowieść o szklanych domach w Przedwiośniu. Mit o „szklanych domach” pełni w utworze wiele funkcji, między innymi artystyczną, ideową i symboliczną. Jest też motywacją dla głównego bohatera do kontynuowania podróży do ojczyzny. Wizja ta stała się także przyczyną wielkiego rozczarowania, jakie przeżył, gdy zetknął się z rzeczywistym obrazem wyzwolonych ziem. Opowieść Seweryna miała na celu pobudzić w Cezarym ciekawość i przekonać go, że Polska jest krajem niezwykłego dobrobytu i powszechnej szczęśliwości. Bez wątpienia, wizja ojca jest wynikiem hiperbolizacji i fantazji

26.Scharakteryzuj czas w granicy.Akcja powieści toczy się w latach pierwszej wojny światowej i w ciągu kilku lat po jej zakończeniu. Fabuła utworu obejmuje dodatkowo okres wcześniejszy, z czasów dzieciństwa Zenona w rodzinnym majątku Ziembiewiczów oraz czasy młodości Cecylii Kolichowskiej i jej dwóch małżeństw. Zastosowana przez pisarkę technika inwersji czasowej, umożliwiła rozpoczęcie i zakończenie utworu w tym samym momencie – od wiadomości w lokalnych gazetach, dotyczących aresztowania Justyny Bogutówny i doniesieniach o śmierci Zenona Ziembiewicza.
27.wskaz znaczenia tytułu granicy.Tytuł powieści jest wieloznaczny. Ma m.in. znaczenie moralne: „Istnieją granice, których przekraczać nie wolno, bo po ich przekroczeniu przestaje się być sobą, krzywdzi się drugiego człowieka” „W wirze, kiedy granice moralne ulegają przemianom, kryterium moralnym jest drugi człowiek”. Przykładem przekraczania granicy moralnej jest Zenon (nie zerwał związku z Justyną mimo narzeczeństwa, a później z Elżbietą. Skutki nieodpowiedzialności ponosi Elżbieta, Justyna i on sam. Krzywdzi obie kobiety, nie traktuje poważnie praktycznie żadnego uczucia. Oszukiwał Elżbietę i nie był szczery z Justyny

28.scharakteryzuj jedna z bohaterek granicy.Zenon Ziembiewicz jest bohaterem, wokół losów, którego toczy się akcja powieści „Granica” Zofii Nałkowskiej.Zenon pochodził ze szlacheckiej rodziny: jego ojcem był Walerian Ziembiewicz, zaś matką Joanna z Niemierów. Wychował się w Boleborzy, majątku, którym zarządzał jego ojciec. Uczył się w mieście gdzie toczy się akcja powieści, potem studiował w Paryżu, a następnie był redaktorem gazety „Niwa”, po czym został dyplomatą i prezydentem miasta. Jego żoną została Elżbieta Biecka, jego kochanką była zaś przez jakiś czas Justyna Bogutówna. Miał syna z Elżbietą, który po jego ojcu nosił imię Walerian. Po oblaniu kwasem przez Justynę i utracie wzroku popełnił samobójstwo.

29. Cudzoziemka” jako powieść psychologiczna.Utwór przedstawia życie wewnętrzne Róży Żabczyńskiej, w dużej mierze koncentruje się na jej przeżyciach, wyobrażeniach i emocjach.- Akcja utworu zmierza do wyjaśnienia, dlaczego bohaterka żyła w nieustannym konflikcie ze światem, czuła się samotna i nieszczęśliwa.-Brak jest chronologii zdarzeń, co jest wynikiem zastosowania przez autorkę retrospekcji. Wspomnienia z różnych etapów życia Róży pojawiają się nieoczekiwanie, pod wpływem różnych skojarzeń, przedmiotów, dźwięków

30. Scharakteryzuj Noce i dnie jako sagę rodzinną.Tetralogia Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, która wykorzystała dorobek tradycji polskiej i europejskiej prozy II połowy XIX i pierwszych dziesięcioleci XX wieku, łączy w sobie wiele gatunków literackich: począwszy od pierwiastków realizmu, wzbogaconego elementami prozy psychologicznej, a skończywszy na cechach wybitnego dzieła filozoficznego, podejmującego tematykę społeczno-obyczajową.

31. Scharakteryzuj język poetycki Leśmiana.

Bolesław Leśmian uważany był przez sobie współczesnych za poetę dziwacznego. Zawieszony pomiędzy dwiema epokami, Młodą Polską i Dwudziestoleciem Międzywojennym, wykreował swój własny, nierealny i niesamowity świat, zamieszkany przez osobliwe stwory. Jego lirykę zdominowały dwa motywy, znane literaturze niemal od jej początków: przyroda oraz zagadnienie istnienia.
Tym, co wyróżnia poezję Bolesława Leśmiana jest język. Jest to język magiczny, niekonwencjonalny, odkrywczy, dziwaczny i przesycony środkami stylistycznymi. Jest to po prostu język leśmianowski. Na potwierdzenie postaram się rzeczowo omówić najważniejsze zabiegi poetyckie, które świadczą o fenomenie twórczości Bolesława Leśmiana.
Poetyka Bolesława Leśmiana opiera się głównie na stosowaniu wielości środków stylistycznych. Większość z nich posiada dodatkowo wyjątkowe znaczenie w koncepcji poezji tego twórcy.

32. Scharakteryzuj balladę dwudziestolecia na przykładzie Dusiołka Utwór będący mistrzowskim nawiązaniem do tradycji ludowej, ukazał się w 1920 roku, w zbiorze Łąka. Ballada dotyczy opisu spotkania Bajdały z Dusiołkiem – fikcyjną postacią fantastyczną, którą Leśmian, wzorując się na podaniach i legendach mitologii słowiańskiej – wymyślił specjalnie na potrzeby liryku. Według tej religii Dusiołek to, jak mówi Słownik bohaterów literatury polskiej pod redakcją Mariana Kisiela i Marka Pytasz, cyniczna, stale psocąca istota. Przypomina trochę zmory, ponieważ – jak mówi jej nazwa - siada człowiekowi na piersi i wysysa z niej dech, „dusi”. Czyni to, gdy czuje, że człowieka jest przygnębiony, zmartwiony.

33. Scharakteryzuj model sytuacji kafkowskiej gdy główny bohater, Józef K., spotyka kapelana więziennego. Ksiądz opowiada mu historię człowieka ze wsi, który chciał uzyskać wstęp do prawa, lecz odźwierny mu na to nie pozwalał. Chłop czeka więc przed bramą całe swoje życie mając nadzieję, że kiedyś będzie mu dane przez nią przejść. Chwyta się każdej możliwości, by przekonać strażnika, ale ten pozostaje niewzruszony. Z biegiem lat człowiek starzeje się, obojętnieje, godzi z losem. Tuż przed śmiercią pyta odźwiernego, dlaczego nikt poza nim nie prosił o pozwolenie na wejście. Dostaje odpowiedź, że jest ono przeznaczone tylko dla niego.
Parabola ta może posłużyć za wyjście do interpretacji całego „Procesu”. Można się bowiem doszukać wielu analogii między sytuacją, w jakiej znalazł się Józef K., a opowieścią księdza. Czytając przypowieść o odźwiernym zastanawiamy się, dlaczego człowiek ze wsi ponosi klęskę i nie zostaje dopuszczony do prawa, a więc - powiedzmy - nie rozumie sensu swojego życia. Wejście do prawa zarezerwowane jest tylko dla niego, ale on sam przez nie przejść nie może i ostatecznie traci życie na czekaniu.
Podobnie sprawa wygląda w przypadku Józefa K., który pewnego dnia zostaje powiadomiony, że jest aresztowany i toczy się przeciw niemu śledztwo. Postępowanie sądowe rozwija się w groteskowy sposób – nikt nie stawia oskarżonemu konkretnych zarzutów, bohater nadal swobodnie się porusza po mieście. Jednak absurdalny proces, prowadzony de facto bez udziału oskarżonego i w całkowitej sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem, coraz bardziej go osacza i ubezwłasnowolnia. Józef K. staje się jednostką bierną, zagubioną i uległą.
34. Parabola ta może posłużyć za wyjście do interpretacji całego „Procesu”. Można się bowiem doszukać wielu analogii między sytuacją, w jakiej znalazł się Józef K., a opowieścią księdza. Czytając przypowieść o odźwiernym zastanawiamy się, dlaczego człowiek ze wsi ponosi klęskę i nie zostaje dopuszczony do prawa, a więc - powiedzmy - nie rozumie sensu swojego życia. Wejście do prawa zarezerwowane jest tylko dla niego, ale on sam przez nie przejść nie może i ostatecznie traci życie na czekaniu.
Podobnie sprawa wygląda w przypadku Józefa K., który pewnego dnia zostaje powiadomiony, że jest aresztowany i toczy się przeciw niemu śledztwo. Postępowanie sądowe rozwija się w groteskowy sposób – nikt nie stawia oskarżonemu konkretnych zarzutów, bohater nadal swobodnie się porusza po mieście. Jednak absurdalny proces, prowadzony de facto bez udziału oskarżonego i w całkowitej sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem, coraz bardziej go osacza i ubezwłasnowolnia. Józef K. staje się jednostką bierną, zagubioną i uległą.
35. Ferdydurke, metaforyczna powieść Witolda Gombrowicza opublikowana w 1937 (datowana 1938), przełożona na wiele języków, uznana za wybitny utwór już przed II wojną światową^[1].Groteska jest to kategoria estetyczna występująca w dziełach literackich, teatralnych, filmowych, plastycznych, muzycznych. Cechą groteski jest przejaskrawienie, deformacja, karykatura. Świat przedstawiony w utworze nie poddaje się logicznej interpretacji, zawiera pierwiastki oniryczne (rojeń sennych, marzeń). Występują groteskowe postacie, czyli takie, w charakterystyce których wyeksponowana została jedna cecha. Taka postać sprawia wrażenie marionetki grającej swoją rolę, np. profesor Pimko, Miętus, Zuta, Młodziakowie, Syfon, Walek. W utworze są także groteskowe sytuacje np. chłopi szczekający na Miętusa i Józia, wszystkie "kupy", pojedynki, gwałcenie przez uszy, pojawienie się żebraka z gałązką w ustach, bratanie się Miętusa z parobkiem. Jeśli chodzi o groteskowe motywy to są to: mucha w pantoflu, zbabrany kompot. Cechą groteski jest ostentacyjna inwencja słowna. Gombrowicz powtarza groteskowo nazwy części ciała: pupa, łydka, gęba, chętnie stosuje też wyliczenia, by zaznaczyć swą swobodę językową, tworzy też neologizmy semantyczne, czyli wyrazom nadaje nowe znaczenie, np. łydka, kupa , tworzy też nowe, np. mina - kontrmina, złożenia, np. półszekspir, ćwierćszopen, neologizmy frazeologiczne, np. myślałem ubogo, siedziałem staro, siedzieć absolutnie, wiedzieć dla kogoś. Gombrowicz miesza też style, styl niski i wysoki, wprowadza elementy stylizacji języka publicystycznego, potocznego, literackiego, gwary. Groteskowy jest
36. W Ferdydurke, swojej pierwszej powieści (wyd. na jesieni 1937 r., data na okładce 1938), podejmuje dyskusje na temat formy jako uniwersalnej kategorii, pojmowanej zarówno w sensie filozoficznym, jak socjologicznym i estetycznym, a będącej środkiem zniewolenia jednostki przez innych ludzi i społeczeństwo jako całość. Z tej powieści pochodzą słynne Gombrowiczowskie określenia, które weszły na stałe do języka polskiego, jak "upupienie" (dotyczy narzucania jednostce roli kogoś podrzędnego, niedojrzałego) czy "gęba" (narzucona komuś osobowość czy rola nieautentyczna). Ferdydurke jest też satyrą na różne polskie środowiska: postępowe mieszczańskie, chłopskie, ziemiańsko-konserwatywne. Tak więc Gombrowiczowska satyra dotyka człowieka zarówno jako członka społeczeństwa, jak i jednostki borykającej się ze sobą i światem.

37. Katastroficzna wizja świata przedstawiona w „Szewcach” Stanisława Ignacego WitkiewiczaStanisław Ignacy Witkiewicz kreuje w "Szewcach" katastroficzną wizję świata. Pokazuje, że jest on zdegenerowany i niszczony kolejnymi przewrotami prowadzącymi do zmiany władzy i sytuacji społecznej.. Wszystko to nieuchronnie prowadzi do katastrofy. Akcja dramatu przestawia trzy kolejne rewolucje, z których każda następna jest gorsza i groźniejsza w skutkach od poprzedniej. Pierwszego przewrotu faszystowskiego dokonuje prokurator Robert Scurvy z pomocą Dziarskich Chłopców. Szewcy zostają osadzeni w więzieniu, a on mianuje się ministrem i wprowadza rządy faszystowskie. Potem dochodzi do komunistycznej rewolucji, którą przeprowadzają buntujący się szewcy pod wodzą Sajetana Tempe. Na końcu po władzę sięga Hiper-Robociarz, zaprowadzając rządy totalitarne. Wiążą się one z przejęciem absolutnej władzy i całkowitą uniformalizacją. W przedstawionym przez dramatopisarza świecie dochodzi z czasem do degradacji wszelkich wartości moralnych i uczuć. Ludzie zachowują się jak obłąkani, bo okaleczono ich psychikę. Nie mają prawa wyboru, są uzależnieni od osób rządzących i tracą swoją indywidualność. W tym świecie nie ma miejsca na religię, filozofię, sztukę czy rozwój cywilizacyjny, bo przestaje rozwijać się myśl ludzka. Szerzy się natomiast niemoralność, wulgaryzm i potworna nuda. Wydaje się, że w "Szewcach" Witkacy idealnie zobrazował świat dwudziestego wieku, w którym przewroty i różnego rodzaju rebelie występują na porządku dziennym. Zwrócił on także uwagę na ważną prawdę historyczną, że każda rewolucja pożera własne dzieci. Ludzie, którzy doszli do władzy w wyniku przewrotu z czasem stają się dokładnie tacy sami jak ci, którym tę władzę wcześniej odebrali. I oni będą kiedyś tyranami. Najgorszym w tym wszystkim jest to, że nie ma żadnej alternatywy dla takiego biegu wydarzeń. Witkacy zdaje się mówić, że odpowiedzią na daną rewolucję zawsze będzie kolejna rebelia. Jest to bardzo pesymistyczna wizja dziejów świata i ludzkości, w której jednostka skazana jest na zagładę.

38. Teoria Czystej Formy: Do najważniejszych założeń teorii Czystej Formy należą:

Całkowite odpolitycznienie sztuki. Sztuka nie powinna służyć czemukolwiek, tym bardziej żadnej ideologii. Powinno się zrezygnować z funkcji utylitarnych, ideologicznych, politycznych. Widać tu wyraźne nawiązanie do młodopolskiego hasła „sztuka dla sztuki”, czyli wskazania, że celem sztuki jest... sztuka sama w sobie. Dzieło sztuki powinno istnieć dla samego piękna formalnego, a nie dla jakiejkolwiek idei, szczególnie politycznej.

Wyzwolenie się sztuki spod rygorów realizmu. Realizm odzwierciedlał rzeczywistość, ukazywał świat takim, jakim był on naprawdę, zwracał uwagę na logicznie uporządkowaną akcję, fabułę. Teraz akcja i fabuła powinny ulec destrukcji, nastąpić też musi rezygnacja z łańcucha przyczynowo-skutkowego. Konsekwencją tego jest luźne powiązanie z sobą kolejnych scen, osłabienie związku między nimi, uwolnienie bohaterów od rygorów prawideł psychologicznych, biologicznych, moralnych a nawet fizycznych. Takie zerwanie z logicznie uporządkowaną treścią sztuki sprawia, że u Witkacego osoba zabita w jednym akcie, w drugim ożywa i przechadzając się jakby nigdy nic, w dalszym ciągu wygłasza swoje, często bezsensowne, kwestie. Szczególna kreacja bohaterów. Bohaterowie sztuk Witkacego są z reguły artystami, którzy przeżywają na scenie ból istnienia, próbując zgłębić tajemnicę sensu bytu ludzkiego w ogóle. Eksperymentują więc, nierzadko wykraczając poza kanony smaku, gustu i zdrowego rozsądku. Ponieważ celem teatru jest drażnienie widza, prowokowanie jego zmysłów i doznań artystycznych, często u Stanisława Ignacego Witkiewicza pojawia się język potoczny (też wulgarny), ogromną rolę odgrywa erotyzm i przemoc.

-Witkacy, pisząc o celu teatru realizującego założenia teorii Czystej Formy, stwierdził między innymi: „Wychodząc z teatru człowiek powinien mieć wrażenie, że obudził się z jakiegoś dziwnego snu, w którym najpospolitsze nawet rzeczy miały dziwny, niezgłębiony urok, charakterystyczny dla marzeń sennych, nie dający się z niczym porównać...”.

39. Twórczość Czesława Miłosza jest bardzo różnorodna pod względem rodzajowym i gatunkowym. Przypada na długi czas: dwudziestolecie międzywojenne, lata II wojny światowej oraz okres powojenny. Wybitny polski poeta stworzył wiele poruszających wierszy, esejów i powieści.

-Jako poeta Miłosz debiutował w 1930 roku utworami ,,Kompozycja" i ,,Powódź" publikowanymi w uniwersyteckim czasopiśmie ,,Alma Mater Vilnensis". Pierwszy tom utworów lirycznych pt. ,,Poemat o czasie zastygłym" ukazał się w 1933 r. nakładem Koła Polonistów. Kolejny tom ,,Trzy zimy" opublikowano w 1936 r.

-Pierwsze utwory Miłosza ukazują kryzys społeczny, zagrożenie świata przez powstające ustroje totalitarne, zbliżającą się wojnę oraz rozprzestrzenianie się kultury masowej. Poeta wraz z Żagarystami (m.in. Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Zagórski) tworzył nurt katastroficzny w polskiej poezji lat trzydziestych. W utworach tego okresu sąsiaduje ze sobą obawa o przyszłość cywilizacji z pochwałą życia i przyrody oraz zapowiedź zbliżającej się Apokalipsy z tęsknotą za klasycznym ładem. Oto jeden z obrazów Miłosza - katastrofisty:

40. Charakterystyka twórczości:

Gałczyński nie miał sobie równego liryka, satyryka - humorysty, pozostał w poezji polskiej indywidualnością, niepowtarzalnym zjawiskiem, autentycznym i trwałym.
Utwory Gałczyńskiego zdobyły szeroką popularność i przyczyniły się do ugruntowania mitu poety-cygana, błazna i szarlatana.
Oprócz liryki osobistej i refleksyjnej, tworzył poezję patriotyczną i satyrę drwiącą z tradycyjnych polskich kompleksów narodowych. i inteligencko-mieszczańskich.
Twórczość Gałczyńskiego koncentruje się wokół trzech zasadniczych tematów:
- jego samego
- świata, w którym zmuszony jest istnieć i który próbuje zrozumieć, a którego nie może w żaden sposób zaakceptować
- poezji, z której pragnie uczynić mediatorkę pomiędzy sobą, a światem
Podmiotem lirycznym większości utworów jest sam Gałczyński - poeta, piszący swoje wiersze.
Skierowuje utwory na świat, na społeczeństwo ludzkie, warunki ludzkiej egzystencji. Nadaje twórczości cechy satyryczne, a także tragiczne.
Wykorzystuje groteskę, by ukazać bezsens świata.

-Kpił z tradycyjnej inteligencji, np. w wierszu "Śmierć inteligenta".
W poważniejszym tonie utrzymane są "Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich". Pokazują one kryzys światopoglądu i wiary w Boga.
Przed wojną Gałczyński był uznawany za pisarza katolickiego.
"Pieśni" miały charakter liryki osobistej, mówiącej o podstawowych zagadnieniach życia człowieka. Opisywał w nich pejzaże, codzienną krzątaninę, domowy spokój, miłość.
Poezji wyznaczał rolę ocalania od zapomnienia tych ulotnych chwil.

41. Krzysztof Kamil Baczyński•tragizm poety-żołnierza•wewnętrzne rozdarcie między chęcią wyrażania zachwytu nad światem z koniecznością pisania o koszmarze wojny i okupacji•protest przeciwko śmierci i zabijaniu•katastrofizm pokoleniowy•postawa tragiczno-heroiczna•współczesny Tyrteusz•niepokój o przyszłość swojego pokolenia•lęk przed zapomnieniem•tragizm historii, ciągłość wojen i powstań•dorośnięcie w czasie
42. Powstanie w getcie warszawskim

– zbrojne wystąpienie żydowskich podziemnych formacji zbrojnych, które miało miejsce na terenie warszawskiego getta pod koniec jego likwidacji przez Niemców w trakcie Operacji Reinhard (akcja zagłady Żydów polskich w ramach "ostatecznego rozwiązania").Wybuchło w wigilię żydowskiego święta Paschy, 19 kwietnia 1943 – w momencie, gdy w wyludnionym już getcie znajdowało się tylko ok. 50-70^[2] tysięcy ludzi (wobec niemal pół miliona w szczytowym okresie jego zaludnienia). Miało miejsce podczas zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta, polegającej na systematycznym przeszukiwaniu dzielnicy i wyłapywaniu resztek kryjącej się ludności. Gdy na teren getta weszły niemieckie oddziały wojskowe i policyjne oraz wspierające je formacje kolaboranckie, powstańcy otworzyli do nich ogień.W ciągu następnych tygodni, siły SS i policji pod komendą SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa krwawo stłumiły powstanie i wymordowały większość ludności (na miejscu lub w obozie zagłady w Treblince). Cały teren dzielnicy żydowskiej metodycznie spalono i zrównano z ziemią, a po zakończeniu likwidacji getta w połowie maja wysadzono w powietrze Wielką Synagogę. Niemcy ogłosili stłumienie powstania 16 maja 1943, chociaż sporadyczne walki ustały dopiero w czerwcu 1943 roku. Ostatni "gruzowcy" ukrywali się na terenie getta do 1944 roku

-Powstanie - pierwsze miejskie wystąpienie powstańcze w okupowanej przez Niemców Europie - nie miało celów militarnych: biorąc pod uwagę brak jakichkolwiek szans na powodzenie, było desperackim aktem wyboru godnej śmierci z bronią w ręku, jak i odwetu na prześladowcach przez garstkę kilkuset bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB, dowodzonej przez Mordechaja Anielewicza i Marka Edelmana) oraz Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW, pod dowództwem Pawła Frenkla i Leona Rodala), wspieranych przez polskie organizacje podziemne. Ze względu na swoją symboliczną wymowę, powstanie w getcie warszawskim uważane jest przez naród żydowski za jedno z najważniejszych wydarzeń w jego historii.

44.Niehilizm to pogląd filozoficzny całkowicie lub częściowo negujący istnienie pewnych bytów. Rozróżnia się kilka kategorii tego pojęcia:

Nihilizm ontologiczny traktuje o nieistnieniu żadnego bytu. W starożytności było reprezentowane przez Gorgiasza. Według innego rozumianego nihilizmu tylko niektóre aspekty życia nie istnieją, jako takie, jak również, że nie istnieją konkretne obiekty będące desygnatami istniejących pojęć.

Nihilizm epistemologiczny ukazuje, iż poznanie nie jest w ogóle możliwe (skrajny sceptycyzm poznawczy) i nie istnieje żaden sposób otrzymania wiedzy pewnej (skrajny sceptycyzm metodologiczny), albo zaprzecza nawet istnienia jakiejkolwiek formy wiedzy pewnej.

Nihilizm egzystencjalny głosi brak celu, sensu, znaczenia i wartości życia.

Nihilizm moralny wyraża pogląd nieistnienia pewnych, ani absolutnych nie wychodzących poza abstrakcję wartości moralnych.

W filozofii społecznej nihilizm jest czasami wykorzystywany do określenia takiego stanu społecznego, w którym jednostki są świadome braku celowości wraz z doświadczeniem pustoty znaczeniowej wszelkich regulacji i unormowań prawnych, zwyczajowych, czy kulturowych.

TWÓRCZOŚĆ-Tematyka wojenna i obozowa zdecydowanie dominuje w prozie Borowskiego, przeżycia związane z tymi latami wywarły tak silne warzeni, że nie można się było od nich uwolnić. Należał do pokolenia "porażonego wojną". Współcześni twórcy, ludzie, którzy przeżyli, zastanawiali się, czy po takim kataklizmie literatura w ogóle jest możliwa. Jasne było, że nie można powrócić do przedwojennych wzorców.

45. „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego łączy w sobie cechy charakterystyczne dla literatury faktu i literatury pięknej. Fabuła utworu oparta została na wspomnieniach autora i relacji z autentycznych wydarzeń. Jednocześnie poszczególne rozdziały przybierają formę mikronowel, co wpływa na specyficzną kompozycję dzieła.

Układ kompozycji narzuca biografia autora – narratora. W chronologicznej kolejności przedstawione zostały wydarzenia z życia Grudzińskiego od chwili osadzenia go w więzieniu w Witebsku, poprzez życie i pracę w obozie, zmianę sytuacji po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, głodówkę, zwolnienie i podróż przez Rosję, w celu przyłączenia do armii polskiej. Klamrę kompozycyjną stanowi epilog, w którym autor opowiada o spotkaniu w Rzymie ze współwięźniem z Witebska, nawiązując do wydarzeń z pierwszego rozdziału. Każdy rozdział ukazuje pewien fragment życia w Jercewie, lecz zostaje to podporządkowane nadrzędnemu celowi – wydobyciu z pojedynczych zdarzeń wiedzy o człowieku. Każdy rozdział składa się najczęściej z kilku mikronowel, które poprzez wyraziste portrety przybliżają współtowarzyszy narratora. Grudziński w dużej mierze skupia się na ukazaniu psychiki i biografii bohaterów, ich zachowania w ekstremalnych warunkach, próby ocalenia resztek człowieczeństwa lub skrajne upodlenie. Jego bohaterowie szukają w tak nieludzkim świecie ludzkich uczuć: miłości, nadziei, godności i przyjaźni.

Z formą wspomnień wiąże się specyficzna narracja. Narrator „Innego świata” wykorzystuje pierwszoosobową, pamiętnikarką narrację, opowiadając o tym, co widział bądź zasłyszał od innych. Jednocześnie jest bohaterem, który stara się maksymalnie wyciszyć własne emocje, by zachować obiektywizm i skupić się na przedstawieniu faktów. Ukazanie prawdy o świecie obozów pracy wymagało jednak, by i jego uczucia doszły do głosu. Wynika z tego dwoistość stylu, który łączy w sobie precyzję i zwięzłość z rozbudowanymi metaforami. Ta technika pozwala narratorowi rejestrować wszystkie zjawiska zmysłowe, emocjonalne i własne przemyślenia. Poprzez język, który łączy w sobie cechy stylu „wysokiego” i „niskiego” Grudziński zdołał połączyć dwa plany: fizjologii i duchowości.
Kompozycja „Innego świata” została w pełni podporządkowana przekonaniu autora, że dla człowieka, niezależnie od sytuacji, w jakiej się znalazł, ważne są takie wartości, jak wolność, godność i wrażliwość na ludzką krzywdę, którym należy dochować wierności za wszelką cenę. Losy bohaterów umożliwiają mu analizę psychologiczną zachowań ludzi w nieludzkich warunkach, a jednocześnie poprzez ich opis Grudziński zdołał wyrazić własne przekonania o sensie egzystencji człowieka.

46. Najważniejsze cechy poezji Tadeusza Różewicza:
1. Poezja o umieraniu kultury.
2. Postawa świadka epoki, obserwacja i analiza rozbitej osobowości człowieka końca dwudziestego wieku, nijakości jego życia.
3. Paraboliczny charakter wierszy.
4. Obraz egzystencjalnej trwogi człowieka współczesnego.
5. Poszukiwanie przyczyn rozpadu tradycyjnych wartości moralnych i estetycznych.
6. Stworzenie nowych form poetyckich – odrzucenie tradycyjnej poezji, częste posługiwanie się aluzjami (kulturowymi, biblijnymi).
7. Charakterystyczne cechy języka – rozbijanie dawnych znaczeń języka, grupowanie wyrazów na zasadzie wyliczeń, częsta zasada kontrastu, posługiwanie się parabolą, elipsą, brak interpunkcji, różnorodna długość wersów.
8. Oszczędność środków artystycznych.
47. Tadeusz Różewicz zakwestionował tradycyjne wzorce liryczne, Po Oświęcimiu niemożliwa jest poezja rozumiana jako niezachwiana wiara w człowieka i świat. Słowo straciło swą dawną moc, język okazał się kaleki. Wiersze ukazują stan świadomości i kondycję moralną człowieka doby apokaliptycznej. Poeta w imię prawdy wybiera tonację niską, tworzy antywiersz.
Tadeusz Różewicz należy do tzw. pokolenia Kolumbów. Urodził się w 1921 r. w Radomsku¹ i wraz z wybuchem II wojny światowej przekroczył próg dorosłości. Jest autorem wierszy, opowiadań i dramatów, które ukazują sytuację i kondycję moralną współczesnego człowieka, uwikłanego w pamięć o wojnie, skazanego na przeżywanie totalitaryzmu hitlerowskiego a potem komunistycznego. Jego podstawowym doświadczeniem życiowym jest utrata wartości, poczucie absurdalności istnienia w świecie zagrożeń i zniewolenia. W niniejszym wprowadzeniu do lektury wierszy Tadeusza Różewicza skupimy uwagę przede wszystkim na faktach biograficznych i odnotujemy niektóre tomy poezji (o dramatach traktuje wstęp do innego opracowania z naszej serii – poświęconego Kartotece).

48. Dżuma może być rozumiana w utworze jako:
1) Dżuma jako choroba - jest to dosłowne znaczenie wynikające z przebiegu powieściowych zdarzeń.
2)Dżuma jako potężny, nieobliczalny kataklizm spadający nieoczekiwanie na ludzi - przyczyn jego nic nie tłumaczy, a jego siły nikt nie jest w stanie przewidzieć. Jest symbolem zagrożenia człowieka, bezradności wobec żywiołu. Podkreśla kruchość i nietrwałość ludzkiego losu, którego scenariusz może ułożyć nieprzewidywalna w swym działaniu siła natury.
3) Dżuma jako wojna - wiele szczegółów wskazuje na podobieństwo dżumy do drugiej wojny. Stan oblężenia miasta, rozłąka z bliskimi, segregacja ludności, odosobnienie chorych, kremacja zwłok - nasuwają skojarzenia z doświadczeniem ostatniej wojny. Również niebezpieczny jak ten wywołany przez siły natury, jak również ten stworzony przez człowieka (kataklizm.
4) Dzuma jako zło tkwiące w człowieku i w świecie –

mówi Tarrou, twierdząc że człowiek jest w swej naturze zły. Nosi w sobie zło, którego bakcyl ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach ekstremalnych, w chwilach szczególnego zagrożenia. Dobroć, wielkoduszność jakie potrafi okazać to wynik walki, którą prowadzi z samym sobą. W gruncie rzeczy skazany jest na zło i na walkę ze złem. Zła nie można unicestwić ostatecznie, zwycięstwo nad nim jest chwilowe, tymczasowe, nigdy nie wiadomo kiedy ponownie

5) Dżuma jako absurd –

-Jest to nasza rzeczywistość, której w żaden sposób nie jesteśmy w stanie zracjonalizować bo wypełnia ją absurd. Jest ciągiem tragicznych zdarzeń, które pogłębiają naszą samotność i poczucie obcości świata. Ludzka egzystencja jest groźna i bezsensowna. Dżuma spada przecież na mieszkańców miasta niczym siła fatalna.Szukając jej przyczyn można uznać, że jest to kara za grzechy. Taki pogląd zostaje jednak obalony. Umierają ludzie, których taka wersja "nie obejmuje" (dziecko sędziego, Tarrou, żona doktora). Świat przedstawiony przez Camusa zapełniony jest ludźmi będących marionetkami w rękach ślepego losu. Nie ma on oparcia w opatrzności boskiej.Trudno by się dopatrzeć w nim sfery sacrum. Niebo okazuje się być puste. Bóg nie troszczy się swoje dzieci, czyli go nie ma, życiem na ziemi rządzi przypadek. Człowiek w swym nieszczęściu jest zdany sam na siebie, towarzyszy mu rozpacz, samotność.
49. Kultura elitarna (wysoka) – najważniejsza część kultury symbolicznej danego społeczeństwa.Korzysta z zasobów kultury narodowej i stanowi podstawę przekazu tradycji oraz dorobku społeczeństwa. Kulturę tę przekazuje szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa i powszechny dostęp do informacji. Ten rodzaj kultury

tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje zarówno tworzenia, jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Często mówi się, że kultura wysoka jest kulturą inteligencji. Potencjalnie adresowana jest do wszystkich. Składają się na nią treści formułowane w różnych kodach i przekazywane za pomocą różnych mediów – wymaga bardzo szerokich kompetencji kulturowych odbiorcy. Bez podstawowej wiedzy historycznej i teoretycznej nie zrozumiemy wybitnych dzieł literatury, muzyki czy sztuk plastycznych. Nabywanie jej polega na żmudnej i długotrwałej pracy. Jedną z jej cech jest zaangażowanie w problemy natury ogólnej oraz bardzo często wyrażana wprost niechęć do kultury masowej. Kultura wysoka utożsamiana jest ze sztuką będącą wytworem artysty. Jej literatura (pisana lub drukowana) cieszy się szczególnym szacunkiem.

Elity kulturalne tworzyła dawniej arystokracja w XIX wieku już ze względu na sam fakt urodzenia w takiej a nie innej rodzinie.

Bardzo ważna była rola wieszczów narodowych w epoce romantyzmu, w których poszukiwali autorytetów moralnych i duchowych. Byli nimi np. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid, Stanisław Wyspiański czy Stefan Żeromski.

Z definicji: do elity kulturowej należą osoby tworzące, przechowujące i przekazujące wzory kultury uważane za najważniejsze.

Współcześnie, osobą uważaną za członka elit kulturalnych nie zostaje się przez sam fakt urodzenia, lecz na drodze swojej własnej pracy dzięki posiadanym zdolnościom.

50. Kultura masowa to termin z zakresu socjologii i antropologii kulturowej oznaczający charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, której treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji.

Innym terminem który jest często używany zamiennie jest kultura popularna. Niektórzy badacze wskazują jednak na konieczność rozróżniania tych pojęć^[1].

Cechy kultury masowej wynikają z charakteru środków masowego przekazu, które umożliwiają jej funkcjonowanie. Dzięki radiu, prasie czy telewizji możliwe jest dotarcie do masowego odbiorcy. Charakter tych mediów sprawia jednak, że przekaz jest jednostronny, a masowy odbiorca staje się odbiorcą biernym. Media wymuszają także standaryzację i formalizację przekazów kulturowych.

Od swojego powstania kultura masowa była celem ostrej krytyki. Jedną z jej form było przeciwstawienie kultury masowej kulturze elitarnej (lub kulturze wysokiej). Kulturze masowej zarzucano niską wartość, brak oryginalności, antyintelektualizm, komercjalizację czy nastawienie na zaspokajanie najprostszych potrzeb (hedonizm).