Gosia, streszczenie str.82- 98

Siatkówka

-czopki- mało czułe na światło, ok.7 mln, skupione głównie w plamce żółtej, w której kąt widzenia wynosi ok.5 st.- w takim kącie widzenia możliwe jest prawidłowe rozpoznawanie barw

-pręciki- są aparatem wysokoczułym( ok.1000razy czulsze od czopków), dają wrażenia jasności bez możliwości różnicowania barwy, pręcików jest ok.75- 150mln i ich liczba rosnie w kierunku obwodu plamki zoltej

-widzenie czopkowe nazywamy fotopowym lub dziennym, w pelnym widzeniu czopkowym mamy natężenie swiatla rzedu 30cd/m2

-jeśli oko jest zaadoptowane w ciemności to mowimy o widzeniu nocnym lub ekotopowym, w którym czynne sa tylko precki, wystepuje ono przy natężeniu swiatla ok.0, 003 cd/m2, co odpowiada oświetleniu rzedu 0,01 luksa

-jeśli luminancja zawiera się w granicach 0,003-30cd/m2 to pobudzane są oba rodzaje receptorow i mowimy o widzeniu mezopowym- mieszanym

-zakres czułości oka zawiera się długości fali od 380 do 780nm pryz maksimum długości dla 555nm

-zjawisko Purkinjego- przy zmniejszaniu natężenia oświetlenia zmienia się stosunek jaskrawości różnie zabarwionych przedmiotów

Widzenie barwne

-prawidłowe rozpoznawanie barw możliwe jest przy natężeniach oświetlenia dających luminancje otoczenia powyżej 30 nitów, przy natężeniu oświetlenia ok.100-300 luksów

-teoria trójchromatyczna- zakłada istnienie trzech aparatów barwoczułych: zielony, czerwony i niebieski; pobudzenie tych trzech daje wrażenie określonej barwy

-w dołeczku środkowym nie ma aparatu niebiesko czułego

-na barwę oglądanego przedmiotu mają wpływ spektralne współczynniki odbicia i przepuszczania oraz skład widmowy zrodla światła

Ostrość widzenia

-zdolność widzenie obiektów znajdujących się bardzo blisko siebie

-uwarunkowana jest wielkością i gęstością zgrupowanych czopków

-istotny wpływ ma kontrast oglądanego przedmiotu z tłem, przy niskich wartościach kontrastu od 0% do 30% ostrość wzrasta bardzo szybko

-przy zwiększonej zrenicy powiększa się aberracja sferyczna i chromatyczna co pogarsza ostrość wzroku; z kolei zbyt mały otwór zrenicy obniża ostrość wzroku z powodu dyfrakcji promieni świetlnych; optymalna szerokość zrenicy to 2-3mm

Adaptacja do ciemności

-chwilowe rozszerzenie zrenicy i gwałtowny wzrost czułości czopków do ok. 0,01asb(ok.7min.), a nastepnie dłużej trwający wzrost czułości pręcików( ok.40- 90 min.)

Adaptacja do jasności

-zwężenie zrenicy i zmniejszenie czułości siatkówki

-najszybciej następuje spadek wrażliwości dołeczka środkowego

-adaptacja do jasności trwa tylko 20-50 sek.

Zródla światła(promienniki) można zaliczyć do trzech grup: temperaturowych, wyładowczych i wyładowczo- fluorescencyjnych. Obecnie używane są:

-żarówki- zrodla temperaturowe

-lampy halogenowe- temperaturowe, mogą być zasilane wyższym napięciem i dają bielsze światło niż żarówki

-świetlówki- należą do promienników wyładowczo- fluorescencyjnych, których światło jest emitowane przez warstwę luminoforu w wyniku działania promieni nadfioletowych( powstają w rozrzedzonych parach rtęci podczas przepływu prądu elektrycznego); wydajność świetlówek jest pięciokrotnie większa niż żarówek

-lampy rtęciowe i sodowe- należą do wyładowczych źródeł światła, dają widmo prążkowe, zniekształcenia barwne są bardzo duże, a przy lampie sodowej monochromatycznej odróżnianie barw staję się niemożliwe

-lampy ksenonowe- wyładowcze, dają skład widmowy podobny do światła dziennego, mogą być one źródłem promieniowania nadfioletowego, co może być przyczyną uszkodzenia siatkówki

-lampy indukcyjne

Wydajność świetlna uzyskana z 1 wata mocy jest przy fluorescencyjnych i wyładowczych źródłach kilkakrotnie większa niż przy żarówkach.

Czynniki oceniające oświetlenie sztuczne:

-natężenie oświetlenia- preferowane w wysokości 1000-3000luksów; eksploatacyjne natężenie oświetlenia-wartość od której nie może być mniejsza wartość średniego natężenia oświetlenia na określonej powierzchni

-równomierność oświetlenia- określa stosunek najmniejszego do średniego natężenia oświetlenia, powinna wynosić ok.0,7, a bliskim otoczeniu miejsca pracy ok.0,5

-średnie natężenie oświetlenia- normy:

->sale lekcyjne- 300 lx

->sale wykładowe i biblioteki- 500lx

->sale operacyjne i zabiegowe- 1000lx

->odróżnianie ludzkich twarzy- 20lx

->eksploatacyjne dzienne natężenie nie powinno być mniejsze niż 200lx

-możliwość olśnienia i rozkład luminancji- stopień olśnienia tym większy im większa jest luminancja zródła olśniewającego a mniejsza luminancja tła; luminancja bezpośredniego otoczenia przedmiotu nie może byś mniejsza od 1/3 wartości luminancji samego przedmiotu

-tętnienie i barwa światła- tętnienie światłą jest przyczyną postawania zjawiska stroboskowego, które obserwujemy gdy poruszający się przedmiot oświetlony jest pulsującym źródłem swiatła

-cienistość oświetlenia- wzór: S= E1/E0, gdzie S- cienistość, E0-natężenie światła ogólnego, E1-natężenie oświetlenia po umieszczeniu na nim przesłony; wzór pozwala na ocenianie cienistości różnych pomieszczeń

Czynniki oceniające światło dzienne:

-współczynnik świetlny- stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi

-współczynnik oświetlenia dziennego( WOD )- stosunek natężenie oświetlenia w danym punkcie wewnątrz pomieszczenia do natężenia oświetlenia na otwartej przestrzeni podany w procentach; jeśli WOD jest mniejszy niż podaje norma to pomieszczenie należy oświetlić światłem elektrycznym

WODA

Wpływ środowiska wodnego na stan zdrowia

-zbyt dużo sodu- nadciśnienie tętnicze

-podwyższony magnez- zwiększenie ryzyka zawału serca o 1/3

-woda w pobliżu odpływu ścieków- większe prawdopodobieństwo epidemii cholery

-2-4krotnie większe prawdopodobieństwo poronienia przy piciu wody wodociągowej bezpośrednio z kranu

-metale ciężkie- kadm, ołów, rtęć i mangan ujemnie wpływają na układ sercowo- naczyniowy, nerwowy, nerki, krew i tkanką kostną

-ołów osłabia organizm i powoduje anemię

-nikiel zwiększa zachorowalność na raka jamy ustnej, białaczkę, nowotwory piersi i macicy

-organiczne związki rakotwórcze- benzen, fenole, chlorek winylu oraz inne węglowodory aromatyczne

-wysoka zawartość związków azotowych w wodzie powoduje upośledzenie płodu

-związki chloru, arsenu- podwyższona radioaktywność

-bakterie- częste infekcję skórne

-rtęć- zanieczyszczenie kumulują się w organizmach wodnych- np. ryby, powodując niebezpieczne zatrucia u ludzi

Na, K, Cl

• potencjał elektryczny komórek

• zakłócenie równowagi Na – K => niewydolność kory nadnerczy – choroba Addisona

Na – 100 g w organiźmie

• niedobór przy wymiotach, biegunkach, krwotokach;

• nadmiar – zatrzymanie wody, pragnienie, nadciśnienie.

K – 250 g

• niedobór przy odwodnieniu: ↓ciśnienia; zwiotczenie mięśni, zmiany w EKG;

• spożycie 2,5 g, najwięcej z roślin.

Cl – 100 g

• HCl w żołądku! (warunki dla pepsyny);

• aktywacja amylazy – przyspieszenie rozkładu skrobii (potrawy posolone!)

S – 170 g

• cystyna, cysteina, metionina;

• glutation, CoA, insulina, tauryna, tiamina;

• enzymy (blokada SH powoduje ich unieczynnienie, np. przy zatruciach metalami);

• poł. eterowe ze związkami szkodliwymi: indol, skatol, krezol;

• cystynuria: cystyna w moczu → kamienie w drogach moczowych.

Fe – 3-4 g

• hemoglobina 70%; 3% mioglobina mięśni; 26% ferrytyna i hemosyderyna; 0,1% transferyna, 0,2% enzymy tkankowe;

• pożywienie: Fe³⁺ → redukcja w żołądku → Fe²⁺;

• w jelicie: apoferrytyna + Fe²⁺ → ferrytyna

• zapasy w szpiku kostnym, śledzionie, wątrobie, ostatecznie zmniejszanie hemoglobiny → niedokrwistość niedobarwliwa;

• dobre wchłanianie z mięs – żelazo hemowe;

• kiepawe niehemowego – tylko przy kwasie askorbinowym;

• wchłanianie z pożywienia: 10-15% (9-24% z mięs; 1-6% z roślin), przy niedoborze większe – do 20%

• upośledzenie wchłaniania: fosforany, wapń, kwasy fitynowe;

Cu – 150 mg

• spożycie 2 mg – orzechy, cielęcina, nasiona, zboża, owoce suszone;

• niedobór: niedokrwistość, zaburzenia: kośćca, ukł. nerwowego, pigmentacji owłosienia, ukł. rozrodczego, sercowo-nacz., wzrost cholesterolu.

J – 20-50 mg

• mięśnie, jajniki, kora nadnerczy, przytarczyczki, tarczyca;

• tarczyca – synteza tyroksyny – przemiana materii i procesy ustrojowe;

• niedobór: wole proste (przerost tarczycy);

• wchłanianie: przewód pokarmowy, skóra, płuca;

• spożycie: 150 μg.

F – szkliwo i kości

• woda pitna! najlepiej 1 mg/l; przy powyżej 1,5 mg/litr może wystąpić fluorzyca (plamkowatość szkliwa).

Równowaga kwasowo – zasadowa

• pH krwi norma: 7,35 – 7,45;

• zakwaszające działanie: Cl, J, P, S;

• alkalizujące działanie: Na, K, Ca, Mg;

• analiza popiołu – czy produkt jest alkaliczny czy zakwaszający;

• zdolność zakwaszająca: ile 0,1 N ługu lub kwasu do zneutralizowania popiołu ze 100 g LUB obliczenie stosunku milirównoważników;

• odmienne działanie – zróżnicowanie przyswajania poszczególnych składników;

• NAJWIĘCEJ KWASOTWÓRCZYCH – produkty zwierzęce, zbożowe; (białko, tłuszcze)

• ALKALIZUJĄCE: roślinne, mleko;

• dużo tłuszczów, mało węglowodanów – potęgowanie zakwaszającego działania.

Woda

• 70% masy ciała – 50% wewnątrzkom, 15% śródkom – limfa, 5% - osocze;

• wydalanie 1 litra wody – 585 kcal; utrata 20% wody – śmierć;

• odwodnienie – utrudnione wydalanie produktów przemiany materii – wypadanie piasku, osadów w moczu;

• trawienie białek 100 g – 40 g wody

• trawienie tłuszczy 100 g – 105 g wody (to chyba bzdura???)

• trawienie węgli 100 g – 55 g wody

Środki spożywcze jako źródło składników odzywczych

• przyswajalność – stopień wchłaniania;

• strawność – stopień rozkładania do części wchłanialnych;

I produkty zbożowe i ziemnaki

II warzywa i owoce, nasiona strączkowe i orzechy

III mleko i produkty mleczne itp

IV mięso, ryby, jaja

V cukier i słodycze

Produkty zbożowe i ziemniaczki – węglowodany złożone:

• rodzaj ziarna, obróbka, dystrybucja i sposób magazynowania;

• szkodniki spożowo-mączne: wołek zbożowy, rozkruszek mączny, mklik mączny, mól ziarniak;

• zanieczyszczenia roślinne zbóż: sporysz, kąkol, śniedź kukurydzy (obecnie nie występują bo ziarna są oczyszczone)

• przemiał mąki – ile produktu ze 100 kg ziarna – niski przemiał, dużo węgli, mało innych rzeczy (trwała i kaloryczna, ale uboższa);

• składniki mąki: skrobia (60-70%), gluten, otręby (włókna błonnika, zarodek, warstwa aleuronowa);

• gluten = gliadyna + glutenina – hydrolizowane przez peptydazę w b. śluzowej jelita;

• niedobór peptydazy -> celiakia (nadwrażliwośc na gluten – biegunki); dieta eliminujące gluten = mąki kukurydziane, ziemniaczane;

• składniki mineralne – głownie P, K, Mg - a w ogóle to zakwaszające;

• fityniany – zakłócenie wchłaniania Ca, Fe, Mg;

• witaminy: ciemna mąka – dużo z grupy B, oprócz tego E. Nie ma A, C, D;

• wysoka zawartość NNKT!!! 1/3 zapotrzebowania;

• wpierdalajcie surowe, młode ziemnaki, bo mają aż 24 mg/ 100 g wit. C! a stare (6 miesięcy) o 75% mniej, a oprócz tego jak je ugotujesz to tracą 50-80%;

• mają wszystkie wit B!

• mają też P, Cl, Na, Mg, Fe – są zasadotwórcze;

• mają białko (na masę) – Lys i Thr powodują kipienie kartofli!!!;

• 18% skrobii – 60 kcal/100g kartofli

II Warzywa i owoce, rośliny strączkowe

• generalnie uzupełniają sole mineralne i witaminy;

• są zasadotwórcze, więc jeść z mięskiem, żeby je zneutralizować;

• Ca i Fe się nie wchłaniają dobrze, bo : szczawiany, fityniany, błonnik;

• za to dobrze się wchłaniają Cu, Zn, Mn, Co, F, J;

• chlorofil, karoten, flawony – barwniki, są ładne.

• pektyny – subst. sklejające błony komórkowe;

• pochłanianie nadm. wody, tarte jabłka pochłaniają toksyny z przewodu pokarmowego;

• maliny – kwas salicylowy;

• borówki – kwas benzoesowy;

• KISZONKI – kwas mlekowy z sacharydów (pod wpływem bakterii kwasu mlekowego);

• KONFITURY itp. – pełno cukru, to już słodycze;

• rośliny strączkowe: dużo białka (>20%), węglowodany (>60%); wit. z grupy B; Fe, Cu, Mn, Ca, K, S; błonnik - 5%

• w soi dużo NNKT.

Mleko i produkty mleczne (grupa III)

- zawiera pełnowartościowe białko, tłuszcze, węglowodany, składniki mineralne- sole wapnia, fosforu, sodu, potasu, witaminy B2, A i D.
- zaliczamy to produktów alkalizujących (charakter zasadotwórczy)
- laktoza – w mleku krowim 4.5%, w mleku kobiecym 7%; część osób ma niedobór laktazy – stąd też uczulenie na mleko, ale z kolei można spożywać mleko ukwaszone, kefiry, jogurty, sery itd.
- tłuszcz – ok 3.5%, jest łatwo przyswajalny, zawiera karoten

- białko – kazeina, albumina, globulina; kazeina jako kazeinian wapnia; białko mleka ma wszystkie niezbędne aminokwasy; duża zawartość lizyny

- związki wapnia j fosforu; najbogatsze źródło wapnia
- mało żelaza- dla niemowlęcia źródłem żelaza jest mleko i zapasy z życia płodowego, przez 6 miesięcy niemowlę ma zapasy na właściwym poziomie – bo przyswaja żelaza od matki na poziomie 50%, zaś mleko krowie 10-12%

- pasteryzacja chroni mleko przed ukwaszeniem, zostają formy przetrwalnikowe drobnoustrojów- należy gotować mleko przed spożyciem

- skrzep kwasowy (twarogi) powstaje pod wpływem wiązania się kazeinianiu wapnia z kwasem mlekowym, w serwatce zostaje wapń, sole mineralne, witaminy, laktoza, białka
- skrzep podpuszczkowy- powstaje pod wpływem podpuszczki (przekształca kazeinian wapnia w parakazeinian); skrzep jest podstawą do wyrobów serów dojrzewających

białko [g/100g produktu] wapń [mg/100g produktu]
mleko 3.5% 64kcal 3 118

ser edamski 20 798

ser twarogowy 18 91

- ważną sprawą jest zapobieganie zanieczyszczeniom (metale w skażonej wodzie i paszy) i zafałszowaniom- jak rtęć, czy czteroetylek ołowiu, pestycydy i mykotoksyny w paszy, antybiotyki i leki w mleku
- okres karencji (mleko wyłączone z obrotu) – 5 dni po podaniu antybiotyków, bądź ilość dni potrzebna do zmetabolizowania leku

- soda i detergenty zapobiegają zakwaszeniu mleka – szkodliwe (rozwijają się bakterie)
- jod w mleku – służy myciu wymion
- prawidłowa mikroflora – bakterie Streptococcus i Lactobacillus

Mięso, wędliny, jaja (grupa IV)
- najpopularniejsze źródło pełnowartościowego białka
- mięso to mięśnie szkieletowe zwierząt jadalnych przez człowieka i narządy wewnętrzne; produkt nie poddany żadnym procesem utrwalającym (poza chłodzeniem i mrożeniem)
- 20% białka, 4-25% tłuszczu, 1% soli mineralnych,
1% ciała wyciągowe (warunkują smak i zapach)–zasady purynowe, kreatyna, mocznik, glutation
- związki fosforu, siarki, B1, B2, PP
- kwalifikację mięsa do uboju przeprowadza lekarz weterynarii (zapobiega przenoszeniu gruźlicy, trychinozy, tasiemczyc, ptasiej grypy, choroby wściekłych krów)
- po uboju – mięso nienadające się do spożycia – obecne stężenie pośmiertne, mięso jest twarde – mięso powinno dojrzewać w chłodni przez kilka dni
- dziczyzna ma dużo więcej tkanki ścięgnistej wymaga długiego okresu dojrzewania
- drób – łatwo przyswajalne białko, dużo NNKT
- ryby – mało tłuszczu 0.1-8%, tłuszcz pełen nienasyconych kwasów tłuszczowych 60-80%, NNKT 3-7%, kwas oleinowy, wit A i D, wapń, fosfor, żelazo, magnez, jod i fluor
- jaja – dużo cholesterolu (jedno jajo 250mg cholesterolu), NNKT, wit A D E, B – ryboflawina, kwas foliowy, biotyna, sole mineralne; jajko jest produktem zakwaszającym; białko jest trudno strawne- ma inhibitory trypsyny; najlepiej strawne 3-minutówki na miękko; 70kcal
- jaja kacze- duże zanieczyszczenie Salmonellą są niedopuszczone do obrotu

Tłuszcze zwierzęce i roślinne (grupa V)
- duża kaloryczność
- dzielimy na zwierzęce i roślinne, stałe/maziste i płynne (oleje), widoczne (wydzielone) czyli dodawane do pożywienia (smalec, olej, masło) i niewidoczne (niewydzielone) np. w mięsie czy nasionach – 55% spożywamy w niewidocznej postaci

- tłuszcze zwierzęce- więcej nasyconych kwasów tłuszczowych niż w olejach, stąd też większa konsystencja i mniejsza strawność – słonina, smalec, boczek, bekon
- oleje roślinne- oleje rafinowane to 100% tłuszczu, wit E, nie mają cholesterolu, NNKT – oliwa, olej rzepakowy (zły kwas erukowy), słonecznikowy, sojowy, (kwas linolowy) kukurydziany, arachidonowy; przy utwardzaniu oleju niszczymy tokoferole

- masło 82% tłuszczu, śmietana 10-30% tłuszczu – wit A, D, w maśle cholesterol 250mg%, zapach zawdzięczamy dwuacetylom, masło powinniśmy jeść na surowo (w 125st C nadtlenki i aldehydy, gorsza strawność) masło 750kcal/100g, śmietana 18% 190kcal/10g

Cukier i słodycze (grupa VI – puste kalorie
- cukier – sacharoza; z buraka cukrowego
- najlepsze słodycze to czekolada i chałwa – sole mineralne, wit B A i E

- miód pszczeli – ma dużo fruktozy; sztuczny otrzymywany przed hydrolizę sacharozy kwasami

Normy żywienia – określają ilość energii i niezbędnych składników odżywczych w zależności od płci, aktywności fizycznej, pracy i warunków bytowania (np. klimat). Poglądy te ulegają ciągłym zmianom.

Światowa Organizacja Zdrowia WHO i Organizacja d//s Wyżywienia i Rolnictwa FAO – to ma znaczenie przy kształtowaniu norm żywieniowych.

Obliczenie zapotrzebowania na składniki odżywcze dla 30 lat kobiety o zapotrzebowaniu 2100kcal:
a) białko – 70g/doba → 70 * 4 = 280 kcal to daje 13.3% dziennego zapotrzebowania
b) tłuszcze – 30% czyli 630 kcal; 630 / 9 = 70g
c) węglowodany – 56.7% czyli 1191 kcal; 1191/4 = 298g

tutaj tabele zapotrzebowań- myślę że ciężko umieścić w skrócie 4 strony tabelek więc zainteresowanych dokładnymi danymi odsyłam do skryptu

Zamiana środków spożywczych w racji pokarmowej
- muszą być dokonywane umiejętnie, należy dokonywać zmian jedynie w obrębie danej grupy (czyli np. zastąpienie makaronu kaszą), ew. np. mięso można zastąpić suchymi nasionami roślin strączkowych (chodzi o uzyskanie mieszaniny białek podobnych do wartości odżywczej mięsa)
- zamiana mleka i serów jest niewskazana dla dzieci, młodzieży, ciężarnych i karmiących – bo może być brak wapnia
- nie można zastąpić mięsa tłuszczami ani owoców cukrem
i tutaj również tabelka zamiany produktów

Planowanie wyżywienia
- uwzględniamy normy żywieniowe, możliwości zamiany produktów, liczbę posiłków, urozmaicenie posiłków, przerwy między posiłkami
- prawidłowe żywienie oznacza rozdział dziennej porcji pokarmowej na posiłki, o czym decyduje wiek, rodzaj pracy, zwyczaje żywieniowe, stany fizjologiczne – najbardziej optymalne są cztery posiłki w ciągu dnia
- przerwy nie dłuższe niż 6 godzin – dla optymalizacji procesów przemiany materii
- proporcje – dla 4 posiłków:
I śniadanie - 25%
II śniadanie - 10%

obiad - 40%

kolacja – 25%
- urozmaicenie – każdy posiłek powinien być źródłem pełnowartościowego białka, składników mineralnych i witamin – czyli jak najszerszy asortyment produktów zbożowych, owoców i warzyw (raz dziennie surowych) i mięs
- objętość i strawność, a także barwa, smak i zapach – służą prawidłowemu trawieniu.

1. Fermentacja osadów

   • Już po krótkim czasie w świeżych osadach ściekowych zaczyna rozwijać się proces fermentacji kwaśnej.

   • Fermentacja kwaśna- obojętny osad staje się kwaśny z powodu tworzenia się kwasów organicznych, jako produktów rozkładu substancji organicznych.

   • Główne produkty fermentacji kwaśnej: dwutlenek węgla, siarkowodór, kwasy tłuszczowe, alkohole.

   • W oczyszczalniach stosuje się anaerobową fermentację zasadowa (metanową) , która ma wiecej zalet od fermentacji kwaśnej. W przebiegu fermentacji zasadowej, fermentacja kwaśna to pierwszy stopien fermentacji osadow sciekowych.

   • Fermentacja zasadowa polega na działaniu innego rodzaju mikroorganizmów, niż fermentacja kwasna. Pożywieniem dla tego rodzaju mikroorganizmów stanowią kwasy tłuszczowe powstałe w wyniku fermentacji kwaśnej. Jest ona prawie bezwonna i przebiega ze znaczna redukcja związków organicznych. Osad po tej fermentacji zawiera 90% wody i łatwo ulega dalszemu odwodnieniu.

   • Ilość i skład gazu po fermentacji zasadowej zalezy od rodzaju rozkładanych związków. Zawiera on: 70% metanu i 29 % dwutlenku wegla. W dużych i średnich oczyszczalniach jest on ujmowany i wykorzystywany.

2. Urządzenia do fermentacji osadów:

   • Doły gnilne (szamba)

   • Komory fermentacyjne zespolone z osadnikami (osadniki Imhoffa)

   • Wydzielone komory fermentacyjne

Wydzielone komory fermentacyjne- (komory fermentacji wtórnej) zbiorniki żelbetonowe cylindryczne, lub prostopadłościenne u dołu zakończone lejem dla lepszego odprowadzania osadu. Ich zaleta jest możliwość kierowania procesem fermentacji. Zaopatrzone w urządzenie do ogrzewania i mieszania osadów. Przy 30-dniowym procesie dodaje się codziennie około 6% objętości nowych osadów, jednocześnie usuwa się osady przefermentowane. Osad świeży zawiera 97% wody, przefermentowany około 10% mniej.

1. Odwodnienie osadu:

• Suszenie na poletkach osadowych. Poletka osadowe-płytkie, protokatne zbiorniki ziemne na dobrze filtrującym podłożu.

• Przy sztucznym podłożu buduje się nieprzepuszczalne dno, układa się dreny, nasypuje się warstwy materiału filtracyjnego (żużel, tłuczeń, żwir i piasek)

• Osad wysycha i można go zbierac za pomoca wideł. Jest wykorzystywany w rolnictwie jako nawóz. Obecnie stosuje się go do rekultywacji terenów a nie pod uprawy, ze względu na metale ciężkie.

• Inne metody usuwania odpadów: składowanie na wysypiskach, zatapianie w morzu, czy spalanie. Metody te nie są przyjazne środowisku.

1. Higienizacja odpadów:

• Mieszanie odpadów z wapnem palonym (CaO) lub wapnem hydratyzowanym (zasada wapniowa).

• Wapno uzywane jest to stabilizacji odpadów surowych, lub osadów ustabilizowanych.

• Mieszanie osadów z wapniem powoduje wzrost odczynu mieszaniny. Pełna sterylizacja zachodzi w przeciągu 2 godzn.

1. Ciąg technologiczny mechaniczno biologicznej oczyszczalni ściekow:

• Ścieki płyna przez: kraty, piaskowniki, odtłuszczacze, osadniki wstępne-przeważnie Imhoffa, napowietrzane baseny z osadem czynnym, osadniki wtórne.

• Osad z krat i piaskowników wywożony jest na wysypisko.

• Osad z odtłuszczaczy, osadników wstępnych i osadników wtórnych jest pompowany do podgrzewanych komór fermentacji wtórnej. Potem jest przepompowywany na poletka osadowe.

• Gaz powstający w fermentacji metanowej jest wtórnie wykorzystywany do podgrzewania komór grzewczych fermentacji wtórnej.

1. Nieczystości stałe-odpady:

• Odpady-substancje i przedmioty poużytkowe.

• Ich ilość ciagle wzrasta

• Jest problem w geściej zaludnionych miejscach.

• Są zanieczyszczeniem gruntów, powietrza i wód.

1. Odpady przemysłowe:

• Powstaja w procesie tworzenia produktów, lub półproduktów.

• Są problemem dla zakładów odpowiedzialnych za ich utylizację.

• Prawie wszystkie są szkodliwe dla otoczenia.

• Wyróżnia się ponad 1000 rodzajów odpadów i ich podział od bardzo szkodliwych dla srodowiska ( związki rtęci, selenu, talu) za które opłaty są bardzo wysokie, po mało szkodliwe, jak odpady ze stacji uzdatniania wody.

• Składowanie szczególnie niebezpiecznych odpadów musi być zabezpieczone specjalnym podłożem.

1. Odpady bytowe:

• Śmieci- resztki odpadkow konsumpcyjnych.

• Na jednego mieszkańca na rok przypada śmieci.

• Odpadki ze szpitali i przychodni powinny być palone a popiół wyworzony na wysypiska.

• Odpadki stanowią: wylęgarnie owadów, dom dla szczurów, powstawanie kurzy i nieprzyjemnych zapachów.

1. Gospodarka odpadami:

• Minimalizacja odpadów w obróbce produkcyjnej.

• Włączenie procesów poprodukcyjnych do procesów wytwórczych.

• Odzysk możliwej ilości składników z odpadków.

• Sortowanie celem uzyskania surowców wtórnych poprzedza ich nieszkodliwienie.

• Segregacja- ich sortowanie powinno się odbywać jak najbliżej miejsca ich powstawania.

1. Higiena żywienia

2. zapotrzebowanie energetyczne:

• Procesy w których powstaja ciala o skomplikowanej budowie to ANABOLIZM

• Reakcje rozkładu substancji nazywamy KATABOLIZMEM

• Całość przemian jakim podlegają substancje pokarmowe to METABOLIZM

• Energia powstajaca w tych procesach jest wartościa wymierną. Może być obliczona metoda pośrednią i bezpośrednią

• Metoda bezpośrednia- polega na liczeniu wytworzonego przez organizm ciepła.

• Metoda pośrednia- polega na oznaczeniu ilości tlenu zużytego przez ustrój w czasie oddychania i wyliczenia ilości energii. (zużycie 1l tlenu wyzwala w organizmie około 19-21 kJ lub 4,5-5 kcal)

• Za najbardziej odpowiednia jednostkę do pomiaru i wyrażania przemian w organizmie uznano jednostkę ciepła czyli kilokalorię (kcal).

• W związku z międzynarodową unifikacja miar stosuje się uzywanie dzula jao jednostki energii (1 kilokaloria= 4,187 kilodzula kJ)

• Rozróżniamy współczynniki energetyczne Rubnera ( kalorie brutto) i Atwatera (kalorie netto). Przy obliczaniu kaloryczności jedzenia przyjmuje się współczynniki Atwatera.

• Składniki odżywcze/ Rubnera (kcal/g)/Atwatera

• Białka/ 4,1 ( 17,2 kJ)/ 4,0 (16,7 kJ)

• Tłuszcze/ 9,3 (38,9 kJ)/ 9,0 (37,7 kJ)

• Węglowodany/ 4,1 (17,2 kJ)/ 4,0 (16,7 kJ)

1. Całkowita przemiana materii:

• Wszystkie rodzaje wydatkow energetycznych.

• Do najwyższych należą podstawowa przemiana materii i wydatki związane z praca zawodową.

1. Podstawowa przemiana materii (PPM):

• Natężenie procesów metabolicznych bardzo różne (najmniejsze w czasie snu).

• Odnosi się do wykorzystania energii przez osobnika czuwającego, pozostającego w możliwie spoczynku mieśniowym i umysłowym, w okresie poasorbcyjnym tj. 12-14 godzin po lekkim posiłku, kiedy nie odbywja się procesy trawienia.

• Temp. Otoczenia powinna wynosić 20 stopni C.

• W ciągu 24 godz. przed badaniem powstrzymać się od znacznych wysiłków.

• 30 min. przed badaniem i w jego trakcie osoba lezy nieruchomo, wygodnie w pokoju nieco przyciemnionym.

• Energia wytworzona wtedy jest przeznaczona na podstawowe procesy życiowe.

• Ustalono szereg tabel i normogramów uwzględniających ważne czynniki: wzrost, masa ciała, wiek, płeć. Ponadto PPM zależy od klimatu, stanu odżywiania się, stanów chorobowych itp.

• Przyjmuje się, ze PPM u zdrowych dorosłych ludzi wynosi ok. 1kcal/kg masy ciała/godz. zatem wartość PPM na dobę wynosi 1200-1800 kcal.

• Dzieci mają wyższe PPM

• Wykryto, ze lepszy jest obliczanie na powierzchnię skory niż na masę ciała. (kcal/metr kwadratowy/godz.)

• U noworodka PPM jest niskie (35 kcal/m2/godz.) po kilku tygodniach się podwaja, potem rosnie do 5-go roku zycia. A nastepnie spada. W wieku 70 lat wynosi tylko 30 kcal/m2/godz.

• Ponadto PPM u kobiet jest niższe niż u mężczyzn. W czasie ciązy podnosi się proporcjonalnie do masy ciała.

• W krajach tropikalnych PPM jest nizsze o 10-20% a na dalekiej północy o 20% wyższa niż w klimacie umiarkowanym.

• Przy nadczynności tarczycy PPM wzrasta do 75%, przy jej niedomodze spada do 30%. Nadczynność przysadki-zwiększenie, niedoczynność-obniżenie.

• Na każdy stopień Celsjusza ponad norme PPM podnosi się o 13%

1. Ponadpodstawowa przemiana materii

• Czynniki podnoszące przemianę materii ponad poziom podstawowy: dynamiczne działanie pożywienia i praca mięsniowa.

• Swoiście dynamiczne działanie pożywienia-podniesienie się przemiany materii ponad podstawową związane z przyjęciem posiłku.

• Przyjmuje się, ze spożycie białek zwiększa przemianę materii ponad podstawową o 40%, tłuszczy o 14%, węglowodanów o 6%. Dieta mieszana, taka jaką ma każdy zdrowy człowiek podnosi PPM o około 10%.

• Praca zawodowa. Wpływa wydatnie na wysokość całkowitej przemiany materii. Niekiedy wydatek energii jest tak duży, ze podwójnie przekracza przemianę podstawową.

1. Obliczanie dziennego zapotrzebowania energetycznego

• Można to obliczyć sumując podstawowa i ponadpodstawowa przemianę materii.

• Obliczanie całkowitej przemiany materii dla mężczyzny o masie wkykonujacego lekka prace: 1. podstawowa przemiana materii: 1kcal x x 24 godz.= 1.680 kcal + 2. Swoista działanie pożywienia (dieta mieszana): 168 kcal + 3. Praca zawodowa: 8 godz. x 60 kcal= 480 kcal + 4. Codzienne czynności: ok. 400 kcal = około 2.728 kcal

1. Bilans energetyczny ustroju

• Wszystkie wydatki msza być zbilansowane poprzez dostarczanie kalorii z pożywieniem.

• Niedobór energetyczny prowadzi do wykorzystywania tkanek organizmu, a nadwyżka kalorii do otylości.

1. Składniki odżywcze pożywienia

• Źródła energii do pracy mięśni, podtrzymywania temp., itd.(tłuszcze, węglowodany, białka)

• Składniki budulcowe (wapń, żelazo, fosfor, jod, białko)

• Regulacja szeregu procesów życiowych (składniki mineralne, witaminy)

• Aminokwasy niezbędne- fenyloalanina, izoleucyna, lizyna, leucyna, metionina, treonina, tryptofan, walina, arginina, histydyna.

• Nasycone kwasy tłuszczowe- linolowy, linolenowy, arachidonowy.

• Składniki mineralne-Ca, Mg, Na, K, Mn, Fe, P, J, F, Cu, Co, Zn, S, Cl, Mo, Se

• Witaminy- A, D, E, K, C, B1, B2, PP, B6, H, kwas foliowy, B12

Strony: 211 – 224

Ocena sposobu żywienia :

1. jakość sposobu żywienia

2. ilość spożytej żywności

3. ilość energii spożytej żywności

Metody oceny:

1. Jakościowe

2. Ilościowe

Ad. 1

Oceniamy:

-jadłospisy posiłków w ciągu określonego czasu (np. tygodnia)

-wywiady ankietowe (dotyczy większych grup ludności)

Rodzaje:

-ocena punktowa (patrz tabelka strona 212)

-klasy prawidłowości (tabelka strona 213)

-typy posiłków - 6 typów

1. posiłki węglowodanowe lub węglowodanowo – tłuszczowe

2. pkt. 1 + białko zwierzęce (bez mleka i jego przetworów)

3. 1+ mleko i jego przetwory

4. 1 + białko zwierzęce

5. 1 + białko zwierzęce + warzywa lub owoce

6. 1 + warzywa lub owoce

Najlepszy jest TYP 5!!!

Ad. 2

Rodzaje:

-metoda bilansu żywności = (produkcja krajowa+ import)-(eksport+ zużycie nie na konsumpcje+ straty transportu, przechowywania itp.). Podstawa planowania wyżywienia kraju i polityki rolnej.

-metoda budżetów rodzinnych – bardziej szczegółowe niż metoda powyżej, wylosowane rodziny z różnych regionów, z różnymi dochodami, z różna pracą robią zapisy wydatków na żywienie.

-metoda inwentarzowa – jeszcze dokładniejsza, obliczenie masy spożytego produktu w ciągu dnia na osobę

-metoda wagowa – mega dokładna, jedna osoba waży wszystkie produkty przed przygotowaniem potraw

- wywiady ankietowe- mogą dotyczyć także metod jakościowych obejmują żywienie z ostatnich 24 h

Wartości energetyczne i odżywcze wyznaczamy dzięki:

- obliczeniom (korzystanie z tabel wartości)

-metodom chemicznym (oznaczenia chemiczne)

Oznaczanie:

Białek – amoniak

Tłuszcz – metody ekstrakcyjno – wagowe

Sanepid używa metod:

1. Klasycznej - pomnożenie białek, tłuszczów przez ich równoważniki energetyczne, węglowodany= 100 – (białko+ tłuszcze+ woda+ popiół)

2. Metoda utleniania kwasem chromowym

Ocena stanu odżywienia organizmu:

Przyczyny niedożywienia:

1. Pierwotne- wady w sposobie żywienia

2. Wtórne – wady układu pokarmowego, złe wchłanianie, nadmierne wydalanie

POWODY:

Ad. 1

- brak kasy

- brak jedzenia w sklepach

-złe zwyczaje żywienia

-za dużo pracy za mało czasu

-stres, napięcie

-upośledzenie fizyczne

Ad. 2

-choroby (wrzody, alergie, brak zębów, choroby psychiczne)

-upośledzenie wchłaniania (biegunki, wymioty, pasożyty)

-upośledzenie wchłaniania składników odżywczych (cukrzyca, alkoholizm)

-zwiększone wydalanie składników odżywczych (wielomocz w cukrzycy)

-zwiększone zapotrzebowanie (nadczynność tarczycy, ciąża)

Ocena stanu odżywienia:

1. badania lekarskie – objawy braków:

- Wit A – suchość, łuszczenie skóry, zmętnienie, suchość spojówek, rogowacenie rogówki

-B2 – blizny w kącikach ust, ciemnoczerwony język, pęknięte usta

-C – krwawiące dziąsła, wylewy podskórne krwawe, obrzmienia kości

-D- zgrubienie nasad kości, zniekształcenia kończyn i klatki piersiowej

-Fe – bladość błon śluzowych, zanik brodawek na języku

- I – powiększenie tarczycy

1. metody biochemiczne

-stężenie składników w płynach

-zmiany metaboliczne – zmiany w ilościach metabolitów i zmiany enzymatyczne

PRZYKŁADY:

-białko – mocznik, kreatynina, hydroksyprolina w moczu, test Whiteheada oraz oznaczanie białka w osoczu

-wit A – retinol i karoten we krwi

-D – wapń, fosforany, fosfataza zasadowa we krwi

-B1- stężenie Wit we krwi i moczu, poziom kwasu pirogronowego i mlekowego we krwi

-B2 - –ΙΙ–, aktywność reduktazy glutationu

-C -–ΙΙ– , test najęzykowy

-Fe – hemoglobina, żelazo i ferrytyna we krwi o transferryny

-mikroelementy- enzymy, mikroelementy we włosach

1. badania antropometryczne – informują o rozmiarach ciała i jego masie, składzie ciała, oceniają dojrzałość organizmu

Masa ciała:

1. masa = wzrost (cm) – 100

2. wskaźnik Broca – Brugcsha : 155-164 - -100, 165-174 - -105, 175 – 185 - -110

3. BMI = masa w kg/ wzrost w metrach do kwadratu

4. Grubość fałdu tluszczowo- skórnego

5. Udział tkanki tłuszczowej

BMI :

19 – niedowaga

20-23-25 wszystko ok. (kobiety/mężczyźni)

25-30 nadwaga

30 otyłość

Prawo żywieniowe

Żywieniem kieruje Ministerstwo Zdrowia razem z Ministerstwem Rolnictwa. Nad jakością produktów i higieną czuwa Sanepid oraz Państwowy Zakład Higieny , Instytut Żywności i Żywienia oraz Instytut Matki i Dziecka

POJĘCIA DO ZAPAMIĘTANIA:

-produkty ochronne – stanowiące źródło białka zwierzęcego, witamin i soli mineralnych (mleko, jaja, ryby, mięso, warzywa i owoce)

-test Whiteheada – stosunek aminokwasów endogennych do egzogennych

-środki spożywcze – produkty potrzebne do odżywiania organizmu

-używki – substancje nie zawierające składników odżywczych lub ich mało, maja cechy organoleptyczne i oddziałują fizjologicznie np. przyprawy, kawa , herbata

-dozwolone substancje dodatkowe – te które przedłużają okres ważności , ulepszają produkt, , konserwują itp.

-zanieczyszczenie – substancja nie celowo dodawana do żywności, może być groźna dla zdrowia

Higiena (str. 98 - 113)

WODY NATURALNE

• Obieg kołowy wody (cykl hydrologiczny) – stały ruch wody w przyrodzie.

Parowanie z powierzchni lądów i oceanów, skraplanie w atmosferze, opadanie na ziemię.

• Duży obieg wody – cykl obejmujący całą kulę ziemską. Ilość wody biorąca udział w obiegu – 577000 km³ na rok. Wody podziemne i lądowe – wody naturalne.

• Woda zanieczyszczona – zawiera domieszki o stężeniach przyjętych za szkodliwe dla zdrowia.

• Zanieczyszczenia środowiska – zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne powodujące zaburzenia równowagi ekologicznej. Wzrost zanieczyszczeń – przyczyny – eksplozja demograficzna, zużywanie nieodtwarzanych bogactw ziemi , przemysł, rolnictwo, energetyka, transport, ścieki, gazy, pyły, dymy, aerozole.

• Objętość wody kuli ziemskiej :

- łącznie – 2 x 10¹⁸ m³ .

- wody słone – niezdatne do picia, mają znaczenie ekologiczne,

- wody słodkie :

- część wód podziemnych, jeziornych, rzecznych. Stanowią 0,02 % całości zasobów wodnych Ziemi,

- lodowce, wieczne śniegi – 1,65 % ilości wód słodkich.

Pobór wodny na potrzeby gospodarki narodowej rocznie = 12000 mln m³ :

- 71,4 % - przemysł, 19,8 % - gospodarka komunalna, 8,8 % - rolnictwo i leśnictwo.

W ciągu roku na mieszkańca przypada :

- na Ziemi – 7300 m3 wody,

- w Europie – 4560 m3 wody,

- w Polsce – 1580 m3 wody.

Belgia i Malta – tylko te dwa europejskie kraje mają mniejsze zasoby wodne na jednego mieszkańca niż w Polsce.

Podział wód naturalnych :

- opadowe,

- powierzchniowe,

- podziemne.

WODY OPADOWE

- skropliny atmosferycznej pary wodnej, skład zależy od czystości powietrza.

- zawierają bardzo duże ilości : pyłów, sadzy, związków siarki, azotu, metali, minerałów radioaktywnych.

- nadaje się do spożycia po uzdatnieniu i dezynfekcji.

- powodują zmywanie z powierzchni terenu, transportowanie i akumulowanie okruchów skał i minerałów wraz z częściami organicznymi.

- wody opadowe jako siła destrukcyjna – zależna od intensywności , erodowana gleba dostaje się do cieków i zbiorników wodnych – spadek jakości wody.

WODY POWIERZCHNIOWE

- wody śródlądowe (źródła, potoki, rzeki, jeziora, stawy) , wody morskie.

- zasilane przez wody opadowe i podziemne.

- coraz częściej stanowią źródło wody do picia, po odpowiednim uzdatnieniu (głównie z rzek), z jezior – w ostateczności (wada: mogą zakwitać).

- zlewnia – obszar, z którego spływa woda do danego zbiornika naturalnego.

Klasyfikacja wód powierzchniowych (ze względu na stopień zanieczyszczenia) :

- wskaźniki zanieczyszczenia bakteriologicznego : liczba E.coli w 100cm³ i liczba bakterii grupy coli typu kałowego w 100 cm³ .

KLASY CZYSTOŚCI :

KLASA I – wody o bardzo dobrej jakości :

- brak wpływu działań antropogenicznych

- mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia (kategoria A1),

KLASA II – wody dobrej jakości :

- mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia (kategoria A2),

- wykazują niewielki wpływ antropopresji – ogół działań człowieka mających wpływ na środowisko przyrodnicze,

KLASA III – wody zadawalającej jakości :

- mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia (kategoria A3),

- wykazują umiarkowany wpływ antropopresji,

KLASA IV – wody nie zadawalającej jakości :

- mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia (kategoria A3),

- wykazują poważny wpływ antropopresji,

KLASA V – wody złej jakości :

- nie spełniają wymagań dla wód przeznaczonych do spożycia,

- z powodu antropopresji – zanik populacji biologicznych.

Wyniki klasyfikacji wód – określenie procentowej długości biegów rzek zaliczonych do poszczególnych klas czystości.

KĄPIELISKA (warunki bakteriologiczne, które muszą być spełnione) :

- NPL (najbardziej prawdopodobna liczba) bakterii grupy coli w 100 cm3 < 10000.

- NPL bakterii coli typu kałowego w 100 cm3 < 1000.

- Liczba paciorkowców kałowych w 100 cm3 < 400.

- W 1 litrze wody nie mogą być obecne pałeczki Salmonella.

- Od 1.04 do 30.09. – wodę bada się co 2 tyg.

- Kąpieliska śródlądowe – próbki wody 2 tyg. przed rozpoczęciem sezonu.

- Z plaży o dł. do 1,5 km – co najmniej 2 próbki + dodatkową na każde 750 m.

- Próbki pobierane z głębokości 30 cm.

- Badania fizykochemiczne – ocena organoleptyczna : odczyn , barwa, zapach, obecność olejów mineralnych, substancji powierzchniowo czynnych, fenoli, przezroczystości, tlenu rozpuszczonego, osadów smolistych przedmiotów pływających (np. drewno, plastyk, butelki), azotu amonowego, fosforanów.

- Eutrofizacja – zespół niekorzystnych objawów związanych z nadmiernym wzbogaceniem w składniki pokarmowe wody.

- Badania w kierunku zakwitu sinic – sinice zdolne do asymilacji azotu atmosferycznego, ich występowanie w zbiornikach prowadzi do deficytu tlenu i światła (niezbędnych do życia wodnych organizmów).

- Jakość wody jest dobra, jeśli na podstawie rocznej obserwacji odpowiada wymaganiom :

- w 80 % próbek w zakresie wskaźników dotyczących liczby bakterii grupy coli,

- w 95 % próbek w zakresie pozostałych wskaźników.

WODY PODZIEMNE

- zasilane głównie przez wody opadowe, znajdują się w warstwach wodonośnych (pokładach przepuszczalnych dla wody, położonych na warstwach nieprzepuszczalnych).

- Skład i czystość zależy od rodzaju, składu i grubości warstwy ziemi, pod którą zalegają.

- Stanowią główny rezerwuar wód pitnych, przemysłu spożywczego, hodowli.

- uczestniczą w 55% w zasilaniu odpływu powierzchniowego (czyli zasilaniu rzek).

- Klasyfikacja wg sposobu zalegania w różnych rodzajach skał :

- wody przypowierzchniowe (zaskórne),

- wody gruntowe (wody podziemne swobodne),

- wody wgłębne (wody podziemne naporowe),

- wody głębinowe.

WODY ZASKÓRNE

- zalegają tuż pod powierzchnią ziemi – do kilku metrów (I poziom wody) – niezbędne do życia roślin i mikroorganizmów,

- powstają w wyniku wsiąkania 1/3 opadów atmosferycznych do ziemi.

- nie nadają się do picia w stanie surowym.

- W powierzchownych warstwach gleby – procesy rozkładu szczątków organicznych, obecność bakterii (czasami chorobotwórczych), pasożytów, ich jaj i larw, pierwotniaków, grzybów. W czasie przesączania się wody przez glebę następuje jej samooczyszczanie, więc wody zaskórne mogą być wykorzystywane, gdy znajdują się na głębokości 6 m lub niżej, przy dobrych właściwościach filtrujących gruntu i na terenie o luźnej zabudowie. Wody infiltracyjne – z I poziomu – przesiąkają z naturalnych zbiorników wody powierzchniowej. Bywają wykorzystywane do zasilania wodociągów.

WODY GRUNTOWE

- poniżej 3m pod powierzchnią terenu, chronione od góry przynajmniej jedną warstwą nieprzepuszczalną.

- wykorzystywane do indywidualnego zaopatrzenia ludzi w wodę do picia.

- może być narażona na skażenie poprzez wodę pochodzącą z warstwy szczelinowej, która nie posiada dobrych cech filtracyjnych.

WODY WGŁĘBNE

- położone na dużej głębokości, pod wieloma warstwami nieprzepuszczalnymi,

- wysoki stopień oczyszczenia (przefiltrowania),

- niewrażliwe na zmiany klimatyczne,

- czyste pod względem bakteriologicznym i chemicznym,

- mogą mieć podwyższoną zawartość żelaza i manganu,

- wody artezyjskie – między dwoma warstwami nieprzepuszczalnymi , znajdują się pod ciśnieniem hydrostatycznym (gdy nawiercimy otwór, wody swobodnie wypływają) – występują głównie w basenie niecki warszawskiej i łódzkiej.

- Wody źródlane (wody wgłębne) – mogą wypływać na powierzchnie bez ingerencji człowieka.

- Rodzaje źródeł :

- zstępujące (spływające) – woda wydostaje się na powierzchnię pod działaniem sił ciężkości,

- wstępujące (bijące) – woda wydostaje się na powierzchnię pod cieśnieniem górnych warstw gruntu.

WODY GŁĘBINOWE

- na dużych głębokościach, zupełnie odizolowane od poziomów wyższych i są nieodnawialne, wysoko zmineralizowane.

SAMOOCZYSZCZANIE SIĘ WÓD POWIERZCHNIOWYCH

- Chyba nie musze pisać o producentach, konsumentach i reducentach ?! Bez przesady

- Czynniki wpływające na samooczyszczanie :

- sedymentacja zawiesin – zmniejszenie zanieczyszczeń organicznych (opadanie zawiesin na dno), występuje w zbiornikach ze zmniejszoną prędkością przepływu. Efekt : spadek mętności wody.

- adsorpcja – zatrzymywanie zanieczyszczeń chemicznych na granicy faz (na powierzchni dna i brzegów, roślinności wodnej, na ciałach stałych znajdujących się w wodzie). Osiedlają się bakterie, pierwotniaki – wytworzenie błonki biologicznej – rozkładanie zanieczyszczeń.

- rozcieńczanie – obniża stężenie substancji zanieczyszczających , zwiększa natlenienie wody. Głównie w wodach płynących. Zależy od prędkości przepływu, cyrkulacji wody w przekroju poprzecznym.

- mineralizacja – enzymatyczny rozkład związków organicznych przez drobnoustroje, wykorzystywanie energii i pierwiastków biogennych, wydalanie prostych produktów mineralnych. Przemiany zachodzą przy dostatecznym dopływie tlenu. Przy braku tlenu – brak pełnej mineralizacji zanieczyszczeń. Może mieć dwa etapy : 1. Biodegradacja – rozkład zw.org. i powstanie produktów mineralnych. 2. Dalsze utlenianie produktów nieorganicznych.

- temperatura – przy niskich temp. ok. 0^oC – hamowanie rozmnażania bakterii i podstawowych funkcji życiowych organizmów wodnych, spowolnione procesy mineralizacji.

- zbyt wysokie temp. w lecie – powodują niedobór tlenu – zaburzenia w procesie samooczyszczania.

- odczyn - optymalny dla środowiska mikroorganizmów wodnych jest odczyn obojętny. Bakterie rosną w odczynie słabo kwaśnym, a grzyby w kwaśnym. Jeśli dojdzie do gwałtownej zmiany pH wody, uniemożliwi to funkcje enzymów i zniszczy wrażliwe komórki.

- tlen – rozpuszczony w wodzie pochodzi głównie z dyfuzji powietrza i fotosyntezy roślin, a zwłaszcza fitoplanktonu. Tlen wykorzystywany w procesach mineralizacji organicznej przy udziale mikroorganizmów.

- związki toksyczne – obumieranie organizmów uczestniczących w procesach remineralizacji. Przykłady : związki metali ciężkich, cyjanki, organiczne związki trujące. W wodach powstają strefy częściowego lub całkowitego zatrucia.

- substancje radioaktywne – dostają się do wód ze ściekami. Promieniowanie emitowane przez substancje radioaktywne powoduje jonizację molekuł komórkowych, denaturację białek, działanie mutagenne. Radioizotopy nie są usuwane przez proste samooczyszczanie.

SAMOOCZYSZCZANIE SIĘ WÓD PODZIEMNYCH

- to zespół naturalnych procesów fizycznych, chemicznych, biologicznych i mikrobiologicznych zachodzących podczas przepływu zanieczyszczonych wód podziemnych do warstw wodonośnych. Dobre oczyszczanie – gleby sypkie, piaszczyste. Filtracja – zatrzymywanie zawiesin i przesączanie wody do głębszych warstw.

Zawiesiny ulegają adsorpcji na ziarenkach piasku. Organizmy chorobotwórcze zostają włączone w łańcuchy troficzne (pokarmowe) biocenozy. Związki organiczne podlegają biologicznemu utlenianiu do związków nieszkodliwych.

Najistotniejsze procesy biologiczne zachodzą w górnej warstwie gleby o grubości ok. 0,2 m. Najlepsza aeracja i oświetlenie, więc jest ogromna liczba drobnoustrojów.

Wody opadowe filtrujące się wolno przez glebę z dobrze rozwiniętą błoną biologiczną, po przejściu 0,5 m mogą być tak czyste, jak po przejściu 10 m gleby piaszczystej – pozbawionej błony.

ZARZĄDZANIE WODAMI – służy zaspakajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska w zakresie :

- zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludzi,

- ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami,

- utrzymywania Lub poprawy stanu ekosystemów wodnych,

- ochrony przed powodzią i suszą , itp.

ZUŻYCIE WODY

- minimalne zapotrzebowanie dla higieny osobistej i otoczenia = 35 litrów na dobę.

- czynniki decydujące o zużyciu wody :

- sposób zaopatrzenia w wodę,

- wyposażenie w urządzenia sanitarne,

- nawyki higieniczne,

- względy ekonomiczne, warunki klimatyczne.

Sposoby zaopatrzenia ludzi w wodę :

- indywidualny (miejscowy), gdy wodę pobiera się przy ujęciu – np. studnia.

- centralny.

Rodzaje studni :

- kopane

- abisyńskie

- wiercone.

Studnie kopane – składają się z szybu obudowanego ocembrowaniem + urządzenie do czerpania wody. Ocembrowanie – kręgi betonowe lub cegła na zaprawie cementowej. Do czerpania wody – pompa lub wiadro na kołowrocie. Głębokość studni – od 7 do 20-30 m. Wartość higieniczna zależy od : głębokości, szczelności cembrowiny, typu obudowy górnej, utrzymania terenu otaczającego, położenia w stosunku do źródeł zanieczyszczonych.

Studnie abisyńskie – składają się z rury stalowej, która ma w dolnej części filtr dł. ok. 1 m (rura dziurkowana owinięta nierdzewną siatką), na końcu świder do wkręcania w ziemię lub ostrze do wbijania. Końcówka górna ma pompę ręczną. Studnie płytkie, dostarczają wody z głębokości do 7 m.

Studnia abisyńska zimowa – kombinacja studni kopalnej ze studnią abisyńską zwykłą.

Studnie wiercone – składają się z rur stalowych o kilku średnicach. Rura najcieńsza sięga od warstwy wodonośnej do powierzchni ziemi, pozostałe tworzą teleskopową obudowę. Woda z pokładu wodonośnego wchodzi do rury na pewną wysokość i jest wydobywana przy pomocy pompy tłoczącej, znajdującej się w dolnym odcinku rury, powyżej filtra. Dostarczają wodę z warstw wodonośnych głębokich od kilkunastu do kilkuset metrów. Wykorzystywane do zasilania centralnego zaopatrzenia w wodę.

HIGIENA ŻYWIENIA 169-182

BIAŁKA

• 15-20 % masy ciala

• Białka proste (tylko aminokwasy) i białka złożone (z grupą prostetyczną)

• Rola białek: enzymy, hormony, ciała odpornościowe, hemoglobina, równowaga kwasowo-zasadowa

• Podział ze względów żywieniowych:

• Białka penowartościowe:

• Zawierają wszystkie aminokwasy egzogenne w proporcjach zbliżonych do białek organizmu

• Mleko, sery, mięso, ryby, jaja

• Białka niepełnowartościowe

• Nie zawierają wszystkich niezbędnych aminokwasów albo zawierają ich za mało

• Głównie pochodzenia roślinnego

• Dużo w produktach zbożowych, nasionach strączkowych

• Źródło białka do syntez wewnątrzustrojowych

• Białko zwierzęce łatwiej strawne od roślinnego

• Badanie wartości odżywczej białek:

• Analiza składu aminokwasowego

• Zawartość każdego aminokwasu w badanym białku w stosunku do zawartości danego aminokwasu w białku kurzym (100%) – wskaźnik „W” dla każdego aminokwasu

• Aminokwas o najmniejszym wskaźniku – aminokwas ograniczający – decyduje o wartości odżywczej spożywanego białka

• Wykorzystanie każdego innego aminokwasu egzogennego nie może być większe niż aminokwasu ograniczającego

• Zjawisko uzupełniania się białek – posiłek składa się z białek różnego pochodzenia – podnosi się wartość biologiczna białek niepełnowartościowych (np. je się chleb i popija mlekiem). Proces jest ograniczony w czasie.

• Stosunek azotu zatrzymanego w organizmie do spożytego

• Nadmiar spożywanych białek nie jest magazynowane. Reszta azotowa wydalana z moczem, a kwasy organiczne służą jako źródło energii lub przekształcają się w glukozę i tłuszcz

• Koszt produkcji białka zwierzęcego jest dużo wyższy niż węglowodanów i tłuszczów

• Niedobory białek:

• Zahamowanie wzrostu

• Niedokrwistość

• Owrzodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego

• Zmiany degeneracyjne wątroby

• Kwashiorkor – brak białka u dzieci w ubogich krajach (mimo węglowodanów i tłuszczy), spuchnięte brzuszki, mały wzrost, zmiany barwnikowe skóry i włosów (proste włosy o zabarwieniu czerwonym, szarym, białym), obrzęki, spuchnięta wątroba, biegunka, zmiany wokół ust wyglądające jak zajady (jak w niedoborze B₂)

• Marasmus – zespół zmian chorobowych spowodowany niedoborem energetycznym i niedoborem białek

• Zapotrzebowanie na białko

• Kobiety – 70-90 g/ dobę

• Mężczyźni 75-100 g/dobę (ponad 1g/kg masy ciała na dobę)

• Wzrasta u dzieci, młodzieży, kobiet w ciąży i karmiących – nawet dwukrotnie

• Białko pochodzenia zwierzęcego ok., połowy (w wieku rozwojowym 2/3)

• 12-14% energii z białek (w wysiłku udział ten zmniejsza się)

TŁUSZCZE

• W organizmie człowieka ok. 10 % (u kobiet pow. 25%, u mężczyzn 15% - nadmiar tłuszczu)

• Tłuszcz zapasowy – ilośc jakośc zależy od pozywienia, tłuszcz narządowy (mózg, serce) – jakość nie zależy od pożywienia

• Dzielimy tłuszcze na:

• Proste

• Glicerydy wyższych kwasów tłuszczowych

• Złożone

• Występują inne związki oprócz kw. tluszczowych np. fosfolipidy (fosfatydy)

• Lecytyny – reszta kwasu osforowego związana dodatkowo z choliną –dużo w mózgu, jajach, wątrobie, nasionach strączkowych, rabarbarze, sałacie marchwi

• Cerebrozydy – kwasy tłuszczowe, cukry, sfingozyna. Składnik tkanki mózgowej

• Tłuszcze spożywane:

• Glicerydy

• Sterole

• Cholesterol – dziennie nie powinno się przekraczać 300mg

• Dużo cholesterolu : jaja, podroby, jajka

• Cholesterol egzogenny – 20-40%

• Wszystkie komórki (szczególnie wątrobowe) oprócz komórek mózgowia uczestniczą w prpdukcji cholesterolu egzogennego

• Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT – dawniej witamina F

• Kwas linolowy – nie jest syntetyzowany w ustroju

• Kwas linolenowy i arachidonowy – względnie egzogenne- mogę powstawać z linolowego

• NNKT gromadzą się w wątrobie

• Obniżanie cholesterolu

• Prekursory prostaglandyn -> obniżanie ciśnienia, zapobieganie zakrzepom

• Witaminy A,D,E

• Poprawiają wrażenia smakowe

• Dają dłuższe uczucie nasycenia – pokarm przebywa dłużej w żołądku

• Zapotrzebowanie na tłuszcze:

• NNKT – 3,5-8 % energii

• Jednonienasycone kw. tłuszczowe – 10 -15%

• Nasycone kw. tłuszczowe – 6-7%

• Ogółem tłuszczy powinny pokrywać 25-33% zapotrzebowania energetycznego

• Powinny pochodzić z różnych źródeł

WĘGLOWODANY

• Ilość węglowodanów w organizmie - 400-600 g – głównie glikogen w mięśniach i wątrobie

• Glukoza – ok. 20 g, we krwi 80-120 mg%

• Wartośc energetyczna węglowodanów organizmu – 1600-2400 kcal – za mało na dzienne zapotrzebowanie

• Głowne źródło węglowodanów – produkty roślinne (mąka, ryż, ziemniaki, sacharoza)

• Podział:

• Monosacharydy

• Glukoza

• Soki owocowe, miód, jarzyny, ok. 20% suchej masy winogron

• Nadmiar do glikogenu i tłuszczy

• Fruktoza

• miód, owoce

• duża słodycz

• Mannoza

• galaktoza

• Bisacharydy

• Sacharoza

• Trzcina cukrowa, buraki cukrowe

• Cukier oczyszczony – puste kalorie (bez innych składników odżywczych)

• Zwiększone spożycie – próchnica, otyłość

• Laktoza

• maltoza

• Polisacharydy

• Skrobia

• Wyłącznie w roślinach – zboża, nasiona strączkowe, bulwy kartoflane

• Rozkład do dekstryn w trawieniu – rozpuszczalne w wodzie

• Dekstryny powstają przy ogrzewaniu skrobii na „sucho” – grzanki

• Glikogen celuloza

• Znaczenie

• Źródło energii

• Prawidłowy przebieg przemian biochemicznych – przemiany kw. tłuszczowych, aminokwasów

• Niedobór węglowodanów – nieprawidłowe spalanie kw. tłuszczowych -> powstają ciałaketonowe -> organizm się zakwasza; synteza glukozy głównie z białek i w mniejszym stopniu kw. tłuszczowcyh

• Spożycie:

• Główne źródło energetyczne dla organizmu to węglowodany – 50-60 % w tym 10-12 % z cukrów prostych (większość powinny stanowić cukry złożone)

• Błonnik pokarmowy

• Skład: celulozy, ligniny, hemicelulozy, pektyny, śluzy, gumy

• Nie jest źródłem energii

• Celuloza i hemiceluloza – najwieksza zdolność adsorpcji wody – największy udział w formowaniu kału

• Ligniny, pektyny – najaktywniejsze wymieniacze jonów – wzmaganie wydalania ich z kałem – spożywanie pokarmów bogatoresztkowych o wysokim udziale lignin – zwiększone wydalanie kwasów żółciowych ->obniżanie cholesterolu w surowicy krwi

• Pozytywny wpływ na persytaltykę

• Dieta ubogo-błonnikowa -> choroby jelit

• Niweluje uczucie głodu

• Zbyt duża zawartość – biegunki, podrażnienie jelit

• Źródła błonnika – kasza, nasiona strączkowe, pieczywo, warzywa, owoce

• Optymalna ilość błonnika – 20-40 g/dobę

WITAMINY

• Nie są źródłem energii ani materiałem budulcowym

• Różnicuje się je na rozpuszczalne w wodzie (B, C) i w tłuszczach A,D,E,K

• Awitaminozy:

• Schorzenie powstające w skutek braku witamin przez dłuższy czas

• Krzywica, gnilec, pelagra, beri-beri

• Hipowitaminozy

• Stan przy częściowym braku witamin w pożywieniu

• Zmniejszenie odporności, krwawienie z dziąseł, zmniejszenie ostrości wzroku

• Hiperwitaminozy

WITAMINA A

• Związki chemiczne które posiadają aktywnośc biologiczną retinolu

• Prowitamina A – np. beta-karoten

• Ułatwione wchlanianie wit. A w obecności tłuszczów, witaminy E, kwasu askorbinowego

• Niedobory białkowe – zmniejsza się wykorzystanie wit. A (nie ma syntezy białka transportującego wit. A)

• Bierze udział wprocesach wzrostowych, regeneracjakomórek (szczególnie nabłonkowych)

• Szczególnie wrażliwe na niedobory są płuca, zwłaszcza u przedwcześnie urodzonych noworodków

• Niedobór – kurza ślepota

• Witamina antyoksydacyjna, zmniejsza ryzyko nowotworzenia

• Nadmiar gromadzi się w wątrobie i jest toksyczny – powiększenie wątroby, osłabienie mięśni, choroby skóry

• Ustrój toleruje strukrotną dawkę większą od zalecanej

• Teratogenny wpływ wit. A na płód (w ciązy nie powinno się jest wątróbki)

• Karotenoidy nie są toksyczne ale mogą zmieniać kolor skóry na żółty

• Źródła wit. A: tran, wątroba, masło, tłuste sery, karotenoidy z roślin (przetwarzane w org), witaminizowana margaryna

• Karotenoidy i retinol wrażliwe na działanie tlenu i światła

• Całkowita aktywność witaminy A w pożywieniu – zawartośc retinolu i prowitamin w przeliczeniu na mikrogramo równoważniki retinolu

• 1/3 beta karotenu wchłaniana w jelitach z czego tylko 1/2przekształca się do retinolu

• Zapotrzebowanie na wit. A: dla kobiet 800 mikrogramów, dla mężczyzn 1000 mikrogramów

WITAMIN D

• D₂ – ergokalcyferol – jej prekursor to ergosterol

• D₃ – cholekalcyferol – powstaje z 7-dehydrocholesterolu znajdującego się w skórze, pod wpływem UV

• Łatwo się wchłania w jelitach

• Odkłada się w mózgu, czerwonych krwinkach, płucach, nerkach, wątrobie

• Hiperwitaminoza – utrata masy ciała, wymioty, biegunka, wrażliwość skóry czaszki na ucisk, bóle szczęki, stawów, mięśni, obfite pocenie się

• Najwieksze zapotrzebowanie dzieci, młodzież, kobiety w ciąży

• Mało jej w pożywieniu

• Dobre jej źródło: ryby morskie, wątroba, żółtko, masło, śmietana, mleko, tran, witaminizowana margaryna

• Zalecane dzienne spożycie – 5-10 mikrogramów na dobę

WITAMINA E

• Związki pochodzenia roślinnego – tokoferole

• Najczynniejszy ala-tokoerol

• W organizmie pare gramów wit. E w tłuszczu podskórnym

• Zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych, bierze udział w funkcjach rozrodczych, zapobiega degeneracji mięśni i martwicy wątroby

• Rola przeciwutleniacza nienasyconych kwasów tłuszczowych, witaminy A

• Znajduje się w: olejach roślinnych (sojowy, kukurydziany), ziarna zbóż, kiełki pszenicy, warzywa liściaste (sałata, szpinak, kapusta)

• Zapotrzebowanie – 10mg/dobę

WITAMINA K

• Niezbędna do wytwarzania protrombiny

• Grupa związków pochodnych naftochinonów wykazujących podobne działanie biologiczne

• Źródło witaminy K₁: produkty pochodzenia roślinnego (zwłaszcza zielone liście roślin), olej sojowy, orzechy

• Witamina K₂: wytwarzana przez bakterie jelita grubego

• Niedobory mogą wystąpić w wyniku zaburzenia we wchłanianiu z przewodu pokarmowego i w wydzielaniu żółci, podczas podawania antybiotyków i sulfonamidów

WITAMINA C

• Zapobiega powstawaniu szkorbutu (gnilca)

• Łatwo ulega utlenieniu

• W organizmie 3-4 g znajdujące się we wszystkich tkankach (najwięcej w nadnerczach)

• Nie magazynuje się w organizmie – tkanki się wysycają, a nadmiar wydala się z moczem

• Norma stężenia w surowicy krwi – 0,6-0,7 mg%

• Niezbędna do wytwarzania kolagenu

• Bierze udział w przemianach oksydoredukcyjnych

• Ułatwia prawidłowe wytwarzanie ciał odpornościowych

• Niedobór: wyczerpanie, kruchośc naczyń włosowatych, powolne gojenie ran i złamań

• Głównie występuje w roślinach, nieiwelie ilości w mleku, wątrobie, nerkach

• Bardzo latwo ulega rozkładowi ,p pod wpływem środowiska alkalicznego, wys temp, tlenu, UV szczególnie w obecności niektórych metali: miedź, zelazo, srebro

• W czasie sporządzania potraw traci się około 50-70 % witaminy

• Dobrze wchłania się w jelicie

• Mogą ją niszczyć niektóre drobnoustroje: salmonella, e.coli

• Upośledzone wchłanianie w nieżytach jelit, biegunkach

• Zswiększone zapotrzebowanie: nadczynność tarczycy, choroby zakaźne, ciążą, karmienie

• Zapotrzebowanie – 70 mg/dobę – dla intensywnie pracujących i palaczy większe

WITAMINY GRUPY B

• Rozpuszczalne w wodzie

• Zawierają azot

• Znajdują się w tych samych produktach naturalnych – drożdże, otręby, wątroba

• Wchodzą w skład wielu enzymów

• Nie są magazynowane

• WITAMINA B₁ (tiamina)

• Enzymy przemiany pośredniej węglowodanów

• Niedobór – nagromadzenie się produktów niekompletnego spalania węglowodanow szkodliwych dla ukł. Nerwowego

• Awitaminoza – choroba beri-beri: degeneracja mięśnia sercowego, chrypka, objawy podobne do obwodowego zapalenia nerwów, zaburzenia koordynacji mięśni, postępujące porażenie kończyn

• Hiperwitaminoza nie jest znana

• Najwięcej jej w orzechach i drożdżach

• Sporo w kaszach pełnoziarnistych, produkty mączne, suche nasiona strączkowe

• U zwierząt nerki, wątroba

• Łatwo nisczonaw środowisku zasadowych

• Podczas gotowania strata ok. 40 %

• Zalecana dawka – 1,2-2,5mg dziennie

• WITAMINA B₂ (ryboflawina)

• Procesy oddychania taknkowego

• Objawy awitaminozy: zajady, pękające wargi, zmainy zapalne języka, zmiany łojotokkowe na twarzy, pieczenie pod powiekami

• Źródła wit. B₂: mleko, sery, produkty zbożowe, mięso

• Łatwo rozkłada się pod wpłuywem światła

• Zalecane dawki: 1,8-2,6 mg/dobę

• WITAMINA PP (amin kwasu nikotynowego)

• Enzymy oksydoredukcyjne, przemiany składników pożywienia

• Niedobór – upośledzone odżywianie mózgu – utrudnione wykorzystanie glukozy

• Awitaminoza – pelagra: zapalenie skóry, biegunka, apatia, zaczerwienienia, brązowe wykwity, obrzmiały język

• Ocena zapotrzebowania: niacyna z pożywienia i tryptofan w stosunku 1:60 (z niego może powstać niacyn)

• Trwała witamina

• Źródło: wątroba, mięso, ryby, orzeczy, produkty zbożowe

• Zalecane spożycie – 18-23 mg/dobę

• WITAMINA B₆ (pirydoksyna)

• Przemiany bialkowe

• Niedobory – łojotokowe zapalenie skóry twarzy, zapalenie spojówek, warg, języka, zmiany na błonach śluzowych, zmiany w układzie nerwowym

• Źródła: ziemniaki, mięso, wędliny, produkty zbożowe, mleko, produkty mleczne

• Zapotrzebowanie – 2 mg/dobę

• WITAMINA B₁₂

• Przemiana białek, tłuszczów, węglowowdanów

• Niezbędna do funkcjonowania wszystkich kom. szczególnie szpiku, ukł. Nerwowego, przewodu pokarmowego

• Zapobiega niedokrwistości zlośliwej

• Źródła: wątroba, nerki, mięso, jaja

• Zapotrzebowani – 3 mikrogramy/dobę

SKŁADNIKI MINERALNE

• W organizmie ok. 4 % masy ciała – 2,5-3 kg

• Makroskładniki: wapń, fosfor, magnez, potas, sód, chlor, siarka

• Mikroskładnii: żelazo, miedź, jod, fluor, cynk, mangan, molibden, selen, kobalt

• Rola regulacyjna, budulcowa

• Ciągła wymiana z składnikami pobieranymi z pożywienia

• W organizmie jako związki nieorganiczne i organiczne (żelazo w żelazie, jod w tyroksynie)

• Niektóre usuwane z moczem (sód, chlor), w kale, w pocie (chlorek sodu, wapń)

• Żródła skł. mineralnych: produkty pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, woda, sól

• Przyswajalność ułatwiają niektóre witaminy (A,D), białko, enzymy

• Substancje utrudniające przyswajanie: kwas fitynowy, szczawiowy, dużo błonnika, tłuszczu, niewlaściwe proporcje skł. odżywczych

• WAPŃ

• W organizmie 900-1400 g – głownie w fosforanach i węglanach

• Tylko 1% w organizmie poza układem kostnym

• Układ nerwowy, mięśniowy, normalna czynność serca, równwaga kwasowo-zasadowa, odpowiednia krzepliwość, działanie przeciwalergiczne, przeciwzapalne

• Źródła: mleko (występuje tu w postaci jonowej i związanej z białkiem – łatwo wchłaniany- ok. 80%), sery (szczególnie podpuszczkowe), ryby, produkty zbożowe (wapń zamknięty w komórkach zbudowanych z celulozy – mało wchłaniany plus występuje z kwasem fitynowym), niektóre warzywa (ale tu często związany ze szczawianami które są trudno rozpuszczalne i wchłaniane – szczególnie w rabarbarze, szczawiu, szpinaku, zielonej pietruszce – przyswajalność z warzyw ok. 12%)

• Witamina D i białka zwiększają wchłanianie wapnia, tłuszcze obniżają (tworząc mydła)

• Średnia przyswajalność wapnia z pożywienia – ok. 30%

• Niedobór wapnia – odwapnianie kości czaszki, zębów, kończyn

• Obniżony poziom wapnia w surowicy – tężyczka

• Zalecone ilości – 900-1200 mg/dobę – w tym 50 % powinno pochodzić z mleka i serów, i zaopatrzenie w witaminę D powinno być dostateczne

• FOSFOR

• Obok wapnia główny składnik mineralny kości

• W organizmie 700-900 g – 20-25% w tkankach i płynach utrojowych

• Składnik wielu związków : kwasy nukleinowe, ADP, ATP, fosfokreatyna, lecytyna, tłuszczowce złożone

• Witaminy B uczynniane w połączeniu z fosforem

• Rzadko występują niedobory fosforu (dostarczany razem z wapniem)

• Źródła: żółtka, sery, wątroba, nerki, fasola, mąka pszenna

• Ze związków organicznych wchłaniany w ok. 60-70 % - lepiej wchłaniany nieorgsniczny

• Źle przyswajany z kwasów fitynowych obecnych w zbożach

• Dzienne zapotrzebowanie – 650-900 mg

• MAGNEZ

• W organizmie 25-35 g – ok. 75% w kościach, 25% w komórkach

• Aktywator enzymów, katalizuje reakcje z ATP, termoregulacja, działa na zakończenia włókien nerwowych

• Niedobór: zmiany w strukturze wewnętrznej komórki, zaburzenia czynności, inicjuje proces nowotworowy, wyzwala zaburzenia czynności grasicy wyrażające się porażeniem immunologicznym

• zapobiega tworzeniu złogów cholesterolu, chroni kom. serca przed niedotlenieniem, zapobiega zaburzeniom struktury i funkcji mózgu

• źródła: pożywienie, woda co uwarunkowane jest poziomem magnezu w glebie – ostatnio ta ilość się zmniejsza

• ciemne pieczywo, rośliny strączkowe, szpinak, kasze niepolerowane (gryczana)

• przyswajalność ok. 25-50%

• zapotrzebowanie 300-370 mg/dobę

Nieczystości płynne- ścieki.

1. Rodzaje:

bytowo-gospodarcze- woda z gospodarstw domowych, 60% skl. organicznych, 40%nieorganicznych, sklad raczej staly, oczyszczanie nieklopotliwe

przemyslowe- brak standardowej metody oczyszczania, bo rodzaj i ilosc zanieczysczen b. rozna, ogolnie odzyskiwanie cennych substancji, pozbywanie sie odpadow szkodliwych, usrednianie skladu, oczyszczanie biologiczne

wody dołowe z kopalń- znaczna zawiesina i zasolenie, uciazliwe do oczyszczania

ścieki opadowe- najwiekszy spływ zanieczyszczeń w pierwszych 10-20 min. deszczu, z terenów miast stężenie zawiesin zbliżone do bytowo-gospodarcz., podczas silnych opadow część kierowana jest do zbiornikow retencyjnych z pominięciem oczyszczalni

ścieki miejskie- zanieczyszczone wody, płynace siecią kanalizacyjną (w kanalizacji ogolnospławnej mieszanina wyzej wymienionych)

2. Nadzór: - obowiązkowe pozwolenie wodnoprawne -określa ilosc, stan (ph, temp, zawartość subst. promieniotwórczych) i skład(stężenie zanieczyszczeń)

3.Zabrania się wprowadzania ścieków:

-bezpośrednio do poziomów wodnonośnych wód podziemnych

-do wód powierzchniowych i ziemi, jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody

-w obrębie kąpielisk, plaż publicznych nad wodami oraz w odległości mniejszej niż 1 kilometr od ich granic

-do wod stojących,

-do jezior oraz do ich dopływów, jeżeli czas dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny

-do ziemi, jeżeli stopień oczyszczania ścieków lub miąższość utworów skalnych nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem

4. Ścieki w śródlądowych wodach powierzchniowych i wodach morskich nie mogą powodować:

-osadów, pisany

-zmian mętności, barwy, zapachu

- zmian naturalnej biocenezy

oraz zawierac:

odpadkow stalych, niektorych weglowodorow chlorowanych, patogennych droboustrojow zakaznych, przekroczonej ilosci substancji promieniotworczych

5. Kanalizacja

a)system rozdzielczy - oddzielne sieci dla sciekow (kanalizacja sanitarna) i opadow (kanaliz. deszczowa)

b) ogólnospławny- scieki i wody opadowe razem, aktualnie rzadko projektowany

Sieć kanalizacyjna- z reguły na zasadzie grawitacji, ew. pompowanie ścieków (np. na terenach depresyjnych)

6. Asenizacja

wywoz zgromadzonych w dołach kloacznych odpadów plynnych, w celu unieszkodliwienia (metoda tymczasowa do wprowadzenia pełnej kanalizacji, np. we wsiach)

Unieszkodliwianie :

-stacje zlewne - po oczyszczeniu mech. spust do sieci kanalizayjnej

-pola asenizacyjne- przy braku warunków opróżnienia do sieci kanalizacyjnej, odpadki są wprowadzane do gleby, użytkowanej do celów rolniczych

7. Kompostowanie- biotermiczny rozkład substancji organicznych, otrzymuje się wartościowy nawóz

8. Metody oczyszczania ścieków:

- mechaniczne (I stopien)

uzywane sa kraty, sita, piaskowniki, odtłuszczacze, osadniki

mechaniczno-chemiczne: do oczyszczania ścieków przemysłowych: koagulacja, neutralizacja, flotacja (wyplywanie zanieczyszczen w postaci piany), utlenianie środkami chemicznymi

- biologiczne (II stopien)

utlenianie i mineralizacja związków organicznych przy udziale mikroorganizmów w osadach czynnych lub błonach biologicznych. Najważniejsze produkty ulteniania: bezwodniki kwasu węglowego, azotowego i siarkowego, które wytwarzają sole rozpuszczalne.

Rozkladowi ulega 45-80% zanieczyszczeń organicznych, pozostała ilość przerabiana w osadnikach wspólnych na osad.

Metody naturalne: pola irygacyjne, pola filtracyjne, stawy biologiczne (rybne, glonowo-bakteryjne, glonowe)

Metody sztuczne: złoża biologiczne (błona biologiczna z żywych organizmów), oczyszczanie osadem czynnym (mikroorganizmy)

- usuwanie zwiazkow biogennych (III stopien)

biologiczna nitryfikacja i denitryfikacja, chemiczne strącanie zwiazków fosforu

-odnowy wody (IV stopien)

Proces usuwania resztek zanieczyszczeń po poprzednich stopniach oczyszczania. Po tym mogą słuzyć do wtórnego wykoprzystania np. w przemyśle.

Stosuje się: mikrosita, stawy biologiczne, filtry, zbiorniki z biostrukturami, komory rekacji z osadnikami wtórnymi do chemicznego strącania (siarczanu glinu i chlorku żelaza) itp.

9. Osady ściekowe

Tworzą się na kratach, pisakownikach, odtłuszczaczach, osadnikach.

Unieszkodliwianie:

- wstępne zagęszczanie (samoistne, flotacyjne, mechaniczne)

- stabilizacja (biologiczna, chemiczna, termiczna)

- wtorne zageszczanie i odwadnianie osadu ustabilizowanego

- higienizację i zagospodarowanie

Str. 51 - 66

ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

1. Zapylenie powietrza

   1. Zapobieganie szkodliwemu wpływowi zapylonego powietrza

Techniczne środki ochrony- dotyczą urządzeń i pomieszczeń

Indywidualne ochrony osobiste- dotyczą odzieży ochronnej

Profilaktyczna działalność służby zdrowia:

- wstępna selekcja i eliminacja osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego i krążenia

- badania okresowe (gł. RTG płuc)

- nadzór sanitarno- epidemiologiczny nad stanowiskiem pracy

- szerzenie oświaty zdrowotnej

1. Chemiczne zanieczyszczenie powietrza

2.1. Chemiczne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

Wentylacja - usuwanie powietrza zanieczyszczonego lub o zbyt wysokiej T lub dostarczenie czystego z zewnątrz

Klimatyzacja - dodatkowa regulacja T i wilgotności

Wielkość wentylacyjna - ilość powietrza, którą należy doprowadzi do pomieszczenia w ciągu jednej h dla jednej osoby, aby nie przekroczyć dopuszczalnego stężenia CO2

Całkowita ilość powietrza (L), którą należy doprowadzić do danego pomieszczenia

L = n/ P1 - P2 (m3/h)

n- ilość CO2 w pomieszczeniu w l/h

P1- dopuszczalna zawartość CO2 w l/m3 powietrza

P2- zawartość CO2 w powietrzu atm. w l/m3

Dopuszczalne zawartości CO2 w powietrzu:

• Szkoły - 0,15% (1,5 l/m3)

• Mieszkania - 0,1% (1 l/m3)

• Szpitale - 0,07% (0,7 l/m3)

Ilość wydalanego CO2:

• Dzieci w wieku szkolnym 15l/h

• Kobiety 19 l/h

• Kobiety pracujące fizycznie do 28 l/h

• Mężczyźni 22 l/h

• Mężczyźni pracujący fizycznie do 36l/h

Główne zanieczyszczenia w Polsce:

• Dwutlenek siarki

• Tlenki azotu

• Tlenek węgla

• Siarkowodór

Dwutlenek siarki i dwutlenek azotu - wskaźnik stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

CO2 - wskaźnik stopnia zanieczyszczenia powietrza pomieszczeń zamkniętych

2.2 Chemiczne zanieczyszczenia środowiska pracy

Działanie związku chemicznego na organizm człowieka zależy od:

• Wielkość wchłoniętej dawki i substancji toksycznej

• Droga wchłaniania

• Rodzaj substancji toksycznej, jej właściwości fizyczne i chemiczne

• Szybkość i charakter przemian metabolicznych w ustroju oraz szybkość wydalania substancji toksycznych z ustroju

• Czas ekspozycji

• Indywidualna wrażliwość

• Mikroklimat środowiska

2.3 Ocena wielkości wchłoniętej dawki

Pierwszy wskaźnik - polega na porównaniu stężeń substancji toksycznych zmierzonych w powietrzu środowiska pracy z normami higienicznymi (NDS, NDSCh, NDSP)

Drugi wskaźnik - pomiar stężenia danej substancji lub jej metabolitów w płynach ustrojowych i porównanie z wartościami DSB, na podstawie tego składnika można określić wartość indywidualnej dawki wchłoniętej substancji

2.4 Normy przemysłowych zanieczyszczeń chemicznych

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia dla 8-godzinnego dnia pracy

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - najwyższe stężenie substancji toksycznej, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 30 min w czasie zmiany roboczej

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - jest to najwyższe stężenie substancji toksycznej, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie

Dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym (DSB) - najwyższe stężenie danej substancji toksycznej (lub jej metabolitów albo enzymów) w płynach ustrojowych pracownika, przy którym nie stwierdza się jeszcze uszkodzeń zdrowia

Badania w materiale biologicznym:

1. Stężenia substancji toksycznych w moczu

2. Stężenia metabolitów

3. zmian biochemicznych w ustroju (tzw. biomarkery narażenia)

2.5 Ekspozycja mieszana

Rodzaje działania substancji toksycznych:

• sumowanie skutków biologicznych działania poszczególnych substancji

• działanie niezależne poszczególnych substancji

• działanie synergistyczne - silniejsze

• działanie antagonistyczne - słabsze

C1/NDS1 + C2/NDS2 + … +Cn/NDSn < lub = 1

C1…Cn - wartości średnich stężeń ważonych poszczególnych substancji toksycznych w powietrzu

NDS1…NDSn - wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń

2.6 Drogi wchłaniania

• Układ oddechowy - najczęstsza w warunkach zawodowych

• Skóra

• Przewód pokarmowy - przypadki nieprzestrzegania higieny osobistej

2.7 Właściwości fizyczne i chemiczne związków toksycznych a ich szkodliwość

2.8 Sposób działania substancji toksycznych na organizm

• Drażniące na drogi oddechowe

• Na górne drogi oddechowe

• Na dolne drogi oddechowe

• Duszące

• Powodujące asfiksję wprost - poprzez nagromadzenie wypierają z atmosfery tlen

• Powodujące asfiksję bezpośrednią (chemiczną)

• Narkotyczne

• Uszkadzające poszczególne układy i narządy

• Układ krwiotwórczy

• Krew obwodową

• Wątrobę

• Nerki

• Układ krążenia

• Układ nerwowy

• Układ kostny

• Skórę

• Narządy rozrodcze

• Działające na przyszłe pokolenia

• Mutagenne

• Teratogenne

2.8 Charakter toksycznego działania chemicznych czynników środowiska pracy

1. Substancje działające szybko

2. Substancje kumulatywne

3. Substancje rakotwórcze

2.9 Detoksykacja

1. Faza - utlenianie, redukcja, hydroliza -> zwiększona rozpuszczalność w wodzie

2. Faza - synteza ->wydalanie związków z organizm

2.10 Wpływ czasu ekspozycji na wystąpienie objawów zatrucia

• Ostre

• Przewlekłe

2.11 Indywidualna wrażliwość na substancje toksyczne

• Stan organizmu

• Wiek - młodociani bardziej

• Płeć - kobiety bardziej

• Przewlekłe choroby wątroby i nerek

2.12 Metody pomiarów stężenia chemicznych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego i stanowisk pracy

Dwa etapy:

1. Pobieranie próbek powietrza

• Aspiracyjna metoda integracyjna

• Pomiary stacjonarne - próbki z określonych stałych miejsc

• Pomiary indywidualne - próbki ze strefy oddychania każdego pracownika

1. Ilościowa analiza substancji szkodliwych zawartych w pobranych próbkach

• Spektrofotometria w widzialnym zakresie widma światła - substancje barwne

• Chromatografia gazowa lub cieczowa - mieszaniny wieloskładnikowe

• Absorpcyjna spektrometria atomowa -metale

Metoda wskaźnikowa- odmiana metody aspiracyjnej, od razu po pobraniu można odczytać stężenie szkodliwych substancji, stosuje się w niej ręczny wykrywacz gazów Draegera

Metody kontaktowe - określenie zanieczyszczeń na wolnej przestrzeni

Następnie należy ocenić zgodność Warunków pracy z normatywami higienicznymi.

2.13 Zapobieganie szkodliwym substancjom chemicznym w środowisku pracy

• Techniczne metody zapobiegania

• Właściwa organizacja pracy

• Indywidualne ochrony osobiste

• Profilaktyczna działalność służby zdrowia

• Odżywianie ochronne

• Klimat – jest to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk atmosferycznych

• kształtujacych sie pod wpływem własciwosci fizycznych i geograficznych

• tego obszaru, okreslony na podstawie wyników wieloletnich obserwacji.

• Typy klimatów np.:

• -umiarkowany, zwrotnikowy, równikowy, polarny,

• -morski, kontynentalny, monsunowy,

• -górski, nizinny.

• Klimat dzieli sie na: makroklimat, mezoklimat, mikroklimat.

• Mikroklimat kształtuje się pod wpływem dwóch pozostałych i działań człowieka.

• Parametry mikroklimatu: temperatura powietrza, wilgotnosc powietrza, ruch powietrza i promieniowanie termiczne.

• Temperatura – jest to skalarna wielkosc fizyczna okreslajaca stopien ogrzania

• ciała, odczytywana ze skali termometru.

• Termometry dzieli sie na rozszerzalnościowe i elektryczne. Wsród termometrów rozszerzalnosciowych wyróżniamy termometry metalowe, cieczowe i gazowe. Termometry elektryczne dzieli sie na oporowe i termoelektryczne.

• Termometr maksymalny – można z niego odczytac najwyższa temperature, jaka była w danym miejscu, w ciagu jakiegos okresu.

• Termometr minimalny – można z niego odczytac najniższą temperature, jaka była w danym miejscu, w ciagu jakiegos okresu. Zawiera zabarwiony toluen.

• Termograf jest to urzadzenie do ciagłego rejestrowania temperatury.

• T_K=273,15+t_c

• Wilgotność powietrza- mase wody (niezależnie od jej stanu skupienia) przypadajaca na 1 kg suchego powietrza.

• Nadmierna wilgotność powietrza może utrudniać oddawanie ciepła przez organizm. Natomiast,

• gdy powietrze zawiera dużo wilgoci w fazie ciekłej (np. mgła) lub stałej, może ono nieraz działac ochładzająco.

• Aktualną zawartość pary wodnej okreslaja dwa pojecia:

• -wilgotnosc bezwzgledna powietrza (g/m3),

• -cisnienie czastkowe pary wodnej (hPa).

• W warunkach nasycenia dalsze doprowadzanie wilgoci powoduje tworzenie sie mgły.

• Wilgotnosc wzgledna powietrza – to iloraz cisnienia czastkowego pary wodnej w powietrzu (PW) do cisnienia nasycenia w warunkach aktualnej temperatury powietrza (P_Max).

• Punkt rosy- temperatura, w której wilgotność równa się 100%; temperatura, w której rozpoczyna się skraplanie pary wodnej.

• Niedosyt fizyczny – różnica miedzy cisnieniem nasycenia powietrza para wodna a cisnieniem czastkowym pary wodnej w danej temperaturze; albo różnica miedzy wilgotnoscia maksymalna a wilgotnoscia bezwzgledna w danej temperaturze.

• Niedosyt fizjologiczny – różnica miedzy cisnieniem nasycenia powietrza para wodna w temperaturze ciała ludzkiego, czyli przy 37°C (PMax(37°C) = 62,8 hPa) a aktualnym cisnieniem czastkowym pary wodnej.

• Psychrometr składa sie z dwóch termometrów: suchego i wilgotnego. Sa to dwa identyczne termometry rteciowe, z których jeden ma zbiorniczek rteci owiniety muslinem zwilżonym woda destylowana:

• -Augusta- stacjonarny, na ścianie- pomiar 20min.

• -aspiracyjny Assmana- terenowy, z wiatraczkiem- pomiar 3-5min.

• Opady atmosferyczne. Ilosc opadów wyrażamy w wysokosci warstwy wody, która deszcz lub stopiony snieg utworzyłby w danym miejscu i czasie, gdyby woda nigdzie nie sciekała,

• nie parowała ani nie wsiakała w glebe. Jednostka ilosci opadów jest milimetr.

• Jeden milimetr opadów odpowiada jednemu litrowi wody rozlanej równomiernie

• na powierzchnie metra kwadratowego.

• Deszczomierze (ombrometry, pluwiometry)- zbiornik o wlocie 200 cm² wystawione na 6 godzin.

• Ruch powietrza- powstaje wskutek różnic temperatur i cisnien atmosferycznych. Powietrze ciepłe unosi sie do góry wskutek zwiekszonej temperatury, a na jego miejsce napływa powietrze zimniejsze. Ponadto powietrze przesuwa się z miejsca, gdzie panuje wysokie cisnienie do miejsca, gdzie cisnienie jest niższe. Ruch poziomy mas powietrza w stosunku do powierzchni ziemi nazywa sie wiatrem.

• Kierunek wiatru okresla strona swiata, skad wiatr do nas dochodzi. Kierunek wyznacza się przy użyciu chorągiewek.

• Predkosc powietrza (wiatru) mierzy sie anemometrami (wiatromierzami):

• -mechaniczne cisnieniowe, np. wiatromierz Wilda,

• -mechaniczne obrotowe – skrzydełkowe i miseczkowe,

• -cieplne, np. katatermometr Willa- w pomieszczeniach zamkniętych.

• -elektryczne – indukcyjne i oporowe.

• Jednostka m/s, km/godz, mila morska/godzine, skala Beauforta.

• Promieniowaniem nazywamy zjawisko przenoszenia energii przez fale ektromagnetyczne.

• Promieniowanie termiczne to promieniowanie elektromagnetyczne, które czerpie swa

• energie z ciepła oddawanego przez ciało ogrzane do temperatury wyższej od 0K.Może to być promieniowanie podczerwone, widzialne i ultrafioletowe.

• Promieniowanie to padajac na okreslona powierzchnie może ulegac częściowo odbiciu a czesciowo absorpcji. Zaabsorbowana czesc energii cieplnej nazywamy napromieniowaniem.

• Jednostka MW/cm² lub cal/cm²/min.

• Aktynometry działaja na zasadzie absorpcji energii promieniowania przez ciało czarne. Odczytuje się róznicę potencjałów między płytkami w środku urządzenia.

• Nateżenie napromieniowania słonecznego jest w górnych warstwach atmosfery

• wielkoscia stała i wynosi l35 mW/cm2 (1,94 cal/cm2/min). Jest to tzw. stała słoneczna.

• Na powierzchni ziemi wskutek pochłaniania przez atmosfere nateżenie napromieniowania wynosi najwyżej l05 mW/cm2 (1,5 cal/cm2/min).

• W promieniowaniu słonecznym 54% energii przypada na promieniowanie podczerwone, 43% na widzialne i 3% na nadfiolet.

• Usłonecznienie rzeczywiste jest to liczba godzin w ciagu dnia, kiedy niebo nie jest pokryte chmurami. Usłonecznienie możliwe jest to ilosc godzin od wschodu do zachodu słonca (zależne od pory roku), przy całkowitym braku zachmurzenia. Usłonecznienie wzgledne jest to iloraz usłonecznienia rzeczywistego do możliwego, wyrażony w procentach.

• Heliograf Campbella. Składa sie on ze szklanej kuli, umieszczonej na podstawie

• oraz z wklesłego, metalowego pasa kulistego, w który wkłada sie papierowe paski heliograficzne.

• Nie rozpisuje się o helioterapii, bo to mniej więcej wiadomo, ale może być istotne. Promieniowanie podczerwone ogrzewa tkanki, UV pobudza produkcję wit. D.

• Termoregulacja: mechanizmy raczej ogólnie znane. Istotą utrzymanie ciepła oddawanego i pobieranego na równym poziomie. Wzrost temp. ciala powyżej 43C. a spadek poniżej 25C są śmiertelne:

• -chemiczna- dostosowanie metabolizmu;

• -fizyczna reakcje naczynioruchowe, wydzielanie potu.

• Oddawanie ciepła:

• Promieniowanie- przekazywanie ciepła za pomocą fal elektromagnetycznych (główniepodczerwień). Należy zwrócic uwage, że na wrażenia człowieka zwiazane z promieniowaniem cieplnym wpływ ma nie tyle temperatura powietrza, co temperatura otaczajacych przedmiotów. Stąd pojecie sredniej temperatury promieniowania termicznego. Okresla ono srednia wartosc powierzchniowych

• temperatur wszystkich ciał w otoczeniu.

• Przewodnictwo (bezposrednie oddawanie ciepła powietrzu i otaczającym powierzchniom znajdujacym sie w kontakcie z ciałem) i konwekcja, czyli unoszenie (przekazywanie ciepła czasteczkom powietrza poruszajacym się wzgledem skóry).

• Parowanie- wiadomo co to jest. Pamiętać o parowaniu niewyczuwalnym.

• Mikroklimat a człowiek

• Jesli temperatura otoczenia jest wyższa niż temperatura skóry, to ciepło z otoczenia poprzez przewodnictwo i promieniowanie przechodzi do organizmu.

• Im będzie wyższa wilgotnosc, tym bedzie wieksze wrażenie ciepła, ponieważ trudniejsze

• sie stanie oddawanie ciepła przez parowanie.

• Jeszcze sporo takich zależności, ale reszty nie wypisuję, bo są w sumie logiczne.

• Rodzaje zespołów przegrzania:

• -kurcze cieplne- skurcze mięsni po utracie elektrolitów,

• -wyczerpanie cieplne- zaburzenie termoregulacji, niedomoga krążenia obwodowego, mało krwi w narządach, na skutek utraty wody i jonów- spadek ciśnienia, tętna, bladość itd.

• -udar cieplny- wyczerpanie termoregulacji, temp. ciala ponad 40C: bóle głowy, nudności, zaburzenia wzroku, śpiączka itp.

• Udar słoneczny- podrażnienie opon mózgowych na skutek działania promieni Słońca.

• Komfortem cieplnym nazywamy taki stan równowagi miedzy ustrojem a otoczeniem, w którym człowiek nie odczuwa goraca ani chłodu. W obszarze komfortu cieplnego bilans cieplny organizmu

• jest zawsze zrównoważony.

• Warunki komfortu cieplnego wyznaczaja nastepujace parametry mikroklimatu:

• temperatura powietrza, promieniowanie termiczne, wilgotnosc powietrza, ruch powietrza,

• a także: poziom aktywnosci ruchowej człowieka (scislej tzw. poziom metabolizmu

• człowieka), jakosc ubioru (tzw. opornosc cieplna odzieży).

1.7. Ocena wpływu czynników mikroklimatycznych

[norm wskaźników WBGT,WCI,IREQ nie wolno przekraczać, natomiast wartość temperatury efektywnej i wskaźnika PMV określają optymalne warunki, które zapewniają tylko i wyłącznie komfort i nie można ich egzekwować prawnie]

1.7.1 Skala temperatur efektywnych wg Yaglou

-pozwala przewidzieć wrażenia cieplne w zależności od temperatury, wilgotności i ruchu powietrza

-obrazowo można to przedstawić w taki sposób, jeśli człowiek przechodząc z 1 do 2 pokoju o innej temp., wilgotności i ruchu powietrza, a odczucia cieplne są takie same, to w obu pokojach temp efektywna jest identyczna

-strefa komfortu cieplnego dla ludzi będących w spoczynku lub wykonujących lekką pracę – 17,2 do 21,2 stopni

-ET (temp efektywna) -można ją odczytać z wykresu zbudowanego w odniesieniu o psychrometr Augusta(jest to punkt przecięcia się linii ruchu powietrza z linią łączącą temperatury termometru suchego i wilgotnego; punkt neutralny znajduje się przy 37 stopniach, w takich warunkach ruch powietrza nie wpływa ochładzająco, a powyżej tego punktu działa ogrzewająco) oraz z tablic

-CET skorygowana temp efektywna uwzględnia również wpływ promieniowania termicznego, zamiast temp termometru suchego podstawia się wartość temp z termometru kulistego

-skala ta nie dostarcza dokładnych wyników przy wilgotności względnej niższej niż 40%,nie bierze pod uwagę rożnych prac fizyczny i związana z tym produkcja ciepła, dlatego tez już się jej raczej nie stosuje

1.7.2. Ocena mikroklimatu umiarkowanego

-temp od 10 do 30 stopni Celsjusza

-wskaźnik PMV- przewidywana ocena średnia, oblicza się go znając aktywność ruchowa, oporność cieplna odzieży, temp powietrza, śr temp promieniowania termicznego(temp powietrza+prędkość ruchu powietrza+ temp termometru kulistego), prędkość ruchu powietrza i cząstkowe ciśnienie pary wodnej

-termometr kulisty-pomalowana na matowo czarny kolor metalowa kula o śr 15 cm do której wprowadzony jest termometr rtęciowy lub inny czujnik temp, wymaga 20 min do ustalenia równowagi termicznej, wskazuje zysk lub stratę ciepła pod wpływem działania promieniowania i konwekcji

-temp operacyjna-śr arytmetyczna temp powietrza i śr temp promieniowania termicznego

-odczucie zimna PMV <-0,5 ; odczucie komfortu -0,5< PMV<+0,5 ; odczucie gorąca PMV> +0,5

1.7.3.Ocena mikroklimatu gorącego

-temp powyżej 30 stopni

-WBGT- wskaźnik temperatury wilgotnego termometru kulistego; uwzględnia działanie wilgotności(określa ja temp termometru wilgotnego t_w), temp powietrza, ruchu powietrza i promieniowania termicznego(określa je temp termometru kulistego t_g)

_- dla pomieszczeń zamkniętych i na zewnętrz budynków bez nasłonecznienia

WBGT = 0,7 t_w + 0,3 t_g

-na zewnątrz budynków z nasłonecznieniem

WBGT = 0,7 t_w + 0,2 t_g + 0,1 t_a

t_a - temp termometru suchego

-Najwyższe dopuszczalne normy WBGT w stopniach Celsjusza, dla osób w odzieży roboczej o oporności cieplnej = 0,6 clo

Stopień ciężkości pracy	Osoba zaaklimatyzowana	Osoba nie zaaklimatyzowana*
Spoczynek	33	32
Praca lekka	30	29
Praca umiarkowana	28	26
	Ruch powietrza
	<0,5 m/s	>0,5 m/s
Praca ciężka	25	26
Praca bardzo ciężka	23	25

*os nie zaaklimatyzowana- nie narażona codziennie na gorąco w ciągu tygodnia poprzedzającego dana prace

-przy przekroczeniu tych norm należy zmniejszyć obciążenie termiczne pracowników poprzez :

• Oddziaływanie na środowisko pracy(wentylacja)

• Zmniejszenie obciążenia praca fizyczna

• Odpowiednia organizacja pracy(czas pracy, przerwy)

• Zastosowanie ochron indywidualnych(specjalne ubrania , schładzanie powietrzem,woda)

• Dostarczenie zimnych napoi

- profilaktyka medyczna selekcjonuje i eliminuje osoba z chorobami układu krążenia, otyłością i zaburzeniami wydzielania potu

1.7.4. Ocena mikroklimatu zimnego

-temp poniżej 10 stopni

-wskaźnik WCI- siła chłodząca powietrza (kcal/m²h) ,oblicza się z pomiarów temp termometru suchego i ruchu powietrza v, oblicza się dla ekspozycji tylko części ciała

WCI = (10,45 + 10 √v – v) (33- t_a )

Normy :

WCI < 1200 dopuszczalna jest ciągła ekspozycja

WCI > 2000 ekspozycja jest zabroniona

1200>WCI > 2000 wymagana ekspozycja skrócona

-wskaźnik IREQ- wymagana ciepłochronność odzieży(clo), wyznacza się go z wykresów w oparciu o pomiar temp, prędkość ruchu powietrza, śr temp promieniowania termicznego ,zmierzeniu wielkości wydatku energetycznego zależnego od stopnia ciężkości pracy, wyznacza się podczas ekspozycji całego ciała na zimno

Dla temp -30 stopni = 6clo

temp 0 stopni = 3clo

temp 10 stopni = 2clo

-przy przekroczeniu tych norm należy zmniejszyć obciążenie termiczne pracowników poprzez :

• Zaopatrzenie pracownika w odpowiednią odzież

• Zmniejszyć ujemne obciążenie termiczne na stanowisku pracy(dogrzewanie, osłony przed wiatrem, regulacja czasu pracy i przerw)

• Dostarczenie gorących napoi

-profilaktyka medyczna selekcjonuje i eliminuje pracowników z chorobami naczyń obwodowych, skory, przewlekłymi stanami zapalnymi układu ruchu i oddechowego oraz z choroba niedokrwienna serca

2. Ciśnienie atmosferyczne

-jest to ciśnienie hydrostatyczne wywierane przez powietrze atmosferyczne na wszystkie znajdujące się w nim przedmioty

-ciśnienie i temp maleją wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza

2.1.Metody pomiaru

-barometr rtęciowy-szklana rurka zasklepiona u góry, w której słup rtęci zrównoważony jest ciśnieniem powietrza atmosferycznego

• Naczyniowy – szklana rurka barometryczna której dolny koniec jest otwarty i zanurzony w naczyniu z rtęcią, barometr stosowany w stacjach meteorologicznych jest barometrem naczyniowym, pozwala na pomiar z dokładnością do 0,1 hPa poprzez noniusz(dodatkowa skala na metalowej płytce)

• Syfonowy – posiada dolny koniec wygięty ku górze, rura barometryczna tworzy literę U o nierównych ramionach

-aneroidy – barometry metalowe, zasada działania polega na zdolności zginania się falistego dnia puszki metalowej wyplenionej rozrzedzonym powietrzem, ruchy te przenoszą się za pomocą wskaźnika na skale oznaczona przy pomocy barometru rtęciowego

-barografy – przyrządy samopiszące, których wskazówka jest zaopatrzona pisak, mechanizm zegarowy porusza bęben z barogramami

2.2.1 Wykonanie pomiaru ciśnienia

-odczyt redukujemy do temp 0 stopni Celsjusza wg wzoru :

B₀ = B / 1+ t* 0,0001815

B- ciśnienie odczytane z barometru

t- temperatura barometru w stopniach C

0,0001815 – współczynnik rozszerzalności rtęci

-odczyt redukujemy do poziomu morza wg wzoru :

Bm=B₀ + x/ 7,9

B₀ – ciśnienie w temp 0 stopni C

x -wzniesienie nad poziomem morza w metrach

7,9- wysokość powodująca zmianę ciśnienia o 1hPa

2.2. Wpływ hiperbarii na organizm człowieka

-co 10 metrowy przyrost głębokości powoduje wzrost ciśnienia o 1 at

-prace podwodne wykonywane SA na głębokościach do 150 m, czasami nawet do 700, aby zapobiec skutkom hiperbarii podczas nurkowania konieczny jest właściwy dobór składników gazowych w mieszance oddechowej, do 60 m-wykorzystuje się sprzężone powietrze, niżej mieszankę gazów -tlenu i gazów obojętnych –helu i wodoru

-prawa rządzące gazami :

• Prawo Boyle’a – Mariotte’a

W stałej temp objętość gazu jest odwrotnie proporcjonalna do ciśnienia, gęstość zaś gazów wzrasta proporcjonalnie do ciśnienia; konsekwencja tego prawa jest to, że oddychanie sprężonym powietrzem na niższych głębokościach powoduje dostarczanie coraz to większej ilości powietrza , tłumaczy również występowanie urazów ciśnieniowych(barotraumów)

• Prawo Henry’ego

Im wyższe ciśnienie gazu znajdującego się nad cieczą tym większą jest jego w tej cieczy rozpuszczalność; oddychanie sprężonym powietrzem powoduje zwiększoną rozpuszczalność składników mieszaniny gazowej np. we krwi, podczas wynurzania(przy obniżaniu się prężności gazu) zjawisko to przebiega odwrotnie

• Prawo Nernsta

Jeżeli 3 składnik(np. gazowy) wprowadzony do układu złożonego z 2 nie mieszających się cieczy, rozpuszcza się w obu tych cieczach, to stosunek stężeń tego składnika w każdej warstwie cieczy jest stały w stałej temp.; w toku sprężania dochodzi do nasycenia gazem krwi i innych tkanek , dopiero później dzięki wytworzonej różnicy ciśnień azot przechodzi przez błonę naczyniowa do tkanki tłuszczowej, która nasyca się w czasie wielokrotnie dłuższym

• Prawo Daltona

W sprężonym powietrzu jakim oddycha nurek wzrasta ciśnienie poszczególnych składników i każdy z nich z tego powodu może działać patologicznie, tlen i azot pod zwiększonym ciśnieniem cząstkowym(powyżej 2500 hPa) mogą działać toksycznie, dlatego nie używa się azotu a tlen ogranicza się do biologicznie niezbędnej ilości

-zatrucie tlenem objawia się zawrotami głowy, napadami drgawek padaczkopodobnych, długotrwała ekspozycja-zaburzenia dyfuzji miedzy ścianą pęcherzyka płucnego a włośniczkami, dołącza się również zapalenie tchawicy i oskrzeli

-azot ma działanie narkotyczne dlatego tez objawami są euforia , obniżenie sprawności i aktywności umysłowej, dyskoordynacja motoryczna i pogorszenie sprawności manualnej

choroba ciśnieniowa (dekompresyjna, ch.kesonowa)

występuje u:

• nurków

• pracowników kesonów (taka skrzynia do nurkowania:)

• ludziach latających na dużych wysokościach samolotami o niehermetycznych kabinach

• nurkowanie wzrost głębokości wzrost ciśnienia (p) w butli wzrost ilości gazów rozpuszczonych we krwi (niebezpieczne jest np. toksyczne w tych warunkach działanie azotu na OUN)

• wynurzanie gwałtowny spadek głębokości dekompresja (spadek p) i rozprężanie gazów (wzrost V) – prawo Boyle’a Mariotte’a powstają pęcherzyki gazu pęcherzyki uciskają tkanki – krew, tk. nerwowa mikrozatory, niedokrwienie, uszkodzenie naczyń DIC – zespól wykrzepiania wewnątrznaczyniowego

Choroba ciśnieniowa
Przewlekła – po kilku latach w hiperbarii, wynik mikrourazów dekompresyjnych
Zablokowanie naczyń krwionośnych dysbaryczna, jałowa martwica kości bóle kości i stawów

barotraumy (urazy ciśnieniowe) – powstają gdy ciśnienia w zatokach/trąbce słuchowej/płucach nie zostaną szybko wyrównane, podczas zanurzania/wynurzania

barotrauma
przyczyna
objawy

Zapobieganie wpływowi wysokiego ciśnienia
Techniczne śr. ochrony
Sprawny sprzęt i aparatura pomiarowa; właściwy skład gazów w mieszankach oddechowych

hiperbaria w medycynie

leczenie:

• choroby ciśnieniowej, zatorów gazowych

• zatrucia CO

• zakażeń beztlenowcami

• uszkodzeń tkanek po radioterapii

• przewlekłych zapaleń kości

• i wspomagająco w wielu innych

wpływ HIPOobarii na organizm – spadek ciśnienia

• zaczyna występować na wysokościach <3000 m n.p.m.

• na 6 000 nie sposób przebywać dłuższy czas bez butli tlenowej

• 10000 nie da się oddychać nawet 100 % tlenem (chyba, że w skafandrze)

• hipobaria ostra choroba wysokogórska ból i zawroty głowy, trudności w oddychaniu, nudności, apatia, wzrost ciśnienia i tętna* spadek ciśnienia i tętna

*dolegliwości pojawiają się w pierwszej dobie przebywania na wysokościach i ustępują w ciągu tygodnia

biometeorologia – badanie wpływu czynników pogodowych

• meteorofizjologia – na zdrowego człowieka

• meteoropatologia – epidemiologię, przebieg i genezę chorób (np. to że glista ludzka potrzebuje gleby o temp 12-36^o , częstsze występowanie choroby niedokrwiennej w tzw stresie cieplnym – mocno obniżona albo podwyższona temp, chłód ataki astmy)

• meteoropatologia farmakologiczna, klimatoterapia – na działanie leków

• meteoropatologia morska – w czasie rejsów morskich

zanieczyszczenia powietrza – powietrze – aerozol = gazy + zanieczyszczenia (mgły – ciecz, pyły, dymy, drobnoustroje)

	Zanieczyszczenia powietrza
	Pyłowe – mono/polidyspersyjny – 1/wiele rodzajów cząstek
rodzaje	nieorganiczne – mineralne/metalowe organiczne mieszane – organiczne + nieorganiczne zoraganizowane – zarazki radioaktywne
Podział ze względu na działanie na człowieka	drażniące (na drogi oddechowe) np. kreda pylicotwórcze (zwłókniające) – azbest alergizujące toksyczne – Pb, Mn, środki owadobójcze chorobotwórcze rakotwórcze
Wpływ na człowieka – zależny od ilości, stopnia dyspersji, rozpuszczalności	duży pył (30 µm) miejscowe podrażnienie górnych dróg oddechowych 5-30 µm tchawica, oskrzela, oskrzeliki, są wydalana dzięki migawkowemu nabłonkowi 5 µm – pyły respirabilne oskrzeliki oddechowe i pęcherzyki płucne, nie mogą być wydalone 1-2µm – powodują zmiany marsko-włókniste w przegrodach międzypęcherzykowych pneumokoniozy – pylice zwłókniające kolagenowe – reakcje włókniste, bliznowacenie płuc (pylica krzemowa i azbestowa) niekolagenowe – kumulacja i drażnienie, a nie zwłóknienie, potencjalnie odwracalna (stanoza – tlenek Sn, barytoza – siarczan Ba, syderoza – Fe) mieszana – węglowa i spawaczy elektrycznych byssinoza – pneumopatia od pyłu bawełny (nie wiadomo czy akumuluje się w płucach więc to nie pylica) dychawica oskrzelowa – chrom, arsen azbest, chrom, arsen, nikiel, był dębu i buku – rakotwórcze pyły toksyczne płuca krew np. ołowica zapalenie spojówek, stany zapalne, utrudnione pocenie spowodowane zatkaniem porów skóry problem z termoregulacją cząsteczki pyłów mogą transportować różne szkodliwe substancje i drobnoustroje cząsteczki wydłużone, włókniste, ostre (azbest*) – cięższe i bardziej rozległe uszkodzenia wraz ze wzrostem rozpuszczalności pyłu wzrasta jego szkodliwość jeśli pył jest toksyczny (odwrotnie dla nietoksycznych – ułatwia to ich wydalenie)

*azbest – wpływa na układ immunologiczny, reaguje z DNA, wpływa na procesy mitozy, wydłużony kształt powoduje, że jest kiepsko fagocytowany przez makrofagi, a nawet, że je uszkodza wniknięcie do komórki innych substancji/samostrawienie komórki po uszkodzeniu; pyły ziarniste o składzie podobnym do azbestu nie powodują nowotworów

NDS – 1mg/m³ ; 0,2 włókien/cm³ w pyle całkowitym

krokidolit – forma azbestu odpowiedzialna za rozwój śródbłoniaka opłucnej, NDS jest dla niego b. niski(0,5 mg/m³; 0,2 włókien/cm³), bo nawet niewielka jego ilość jest niebezpieczna

pomiar zapylenia powietrza-wagowo(metoda grawimetryczna)m/cm³, najczęściej stosowana w Polsce lub ilościowo na cm³(konimetryczna) - głównie azbest

• pyłomierze filtracyjne – membranowe – do pyłów włóknistych/włóknikowe – z substancji włóknistej,

stacjonarne/indywidualne – nosi je pracownik zagrożony pyłami

selektor wstępny – część filtru pozwalająca oddzielić pył respirabilny

• analizatory zapylenia – laserowe, mierzą jednocześnie met. wagową i ilościową

• metoda naczyń osadowych – poza pomieszczeniami mg/m²/miesiąc

• metoda chemiczna – do oznaczania % wolnej krzemionki (jest zasadniczą przyczyną pylic) kolorymetrowanie/spektromeria/dyfraktometria – powstają widma

• metody do wykrywania drobnoustrojów: sedymentacyjna, prąd powietrza na pożywkę, filtrowanie drobnoustrojów z powietrza

NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie – stężenie które przez 8 godzin pracy, określoną ilość dni w tygodniu i lat w życiu nie powinno spowodować zmian chorobowych ani u pracownika ani u przyszłego pokolenia

wzór na średnie stężenie ważone dla pyłów przemysłowych: $\frac{C_{1}t_{1} + ... + C_{n}t_{n}}{8}$

8 – ilość godzin pracy, t – czasy narażenia C – stężenia w tych czasach

wzór jest stosowany to interpretacji dozymetrii indywidualnej, do stacjonarnej – logarytmy

• gdy wskaźniki znamiennie mniejsze od NDS – brak ryzyka przekroczenia norm

• NDS ≈ wskaźniki – ryzyko przekroczenia norm, potrzeba rozszerzenia badań

• NDS < wskaźniki – normy ewidentnie przekroczone

• jeżeli przekroczona zostanie choć jedna z NDSów – dla pyłu całkowitego/respirabilnego/włókien stwierdza się przekroczenie NDS, a warunki uznaje za szkodliwe