TĘTNICE
Odprowadzają krew z serca. Układ tętniczy jest wysokociśnieniowy, ale niskoobjętościowy (ok. 15% krwi krążącej). Krew płynie zgodnie z gradientem ciśnienia od serca do naczyń krwionośnych. Zbudowane są z 3 warstw:
- wewnętrznej zbudowanej ze śródbłonka i luźnej tkanki łącznej
- środkowej zbudowanej w kom. mięśniowych i włókien sprężystych i kolagenowych
- zewnętrznej zbudowanej z tk. łącznej wiotkiej
Wyróżniamy 3 typy tętnic:
- sprężyste - bogate we włókna sprężyste w środkowej warstwie ściany, aorta i jej odgałęzienia, cechuje się dużą rozciągliwością i elastycznością.
- mięśniowe – bogate w kom. mięśniowe gładkie w środkowej warstwie ściany, większość naczyń tętniczych zaliczana jest do tej grupy, nazywa się je dystrybucyjnymi, ze względu na zdolność do kurczenia się i regulowania w ten sposób dopływu krwi do poszczególnych części ciała.
- tętniczki – tak zwane naczynia oporowe, mają stosunkowo dużą mięśniówkę co wpływa na ich zdolność do kurczenia się. Decydują o oporze naczyniowym! Zachodzi w nich największy spadek ciśnienia i zmiana przepływu krwi z pulsacyjnego na ciągły.
ZASADY PRZEPŁYWU KRWI W NACZYNIACH KRWIONOŚNYCH
Krew przepływa przez zbiornik tętniczy zgodnie z gradientem ciśnienia od serca do naczyń krwionośnych. Przepływ ten ma charakter pulsujący. Średnia prędkość przepływu wynosi 0,6m/s. Odpływ krwi ze zbiornika tętniczego zależy od średnicy naczyń oporowych i od lepkości krwi.
CIŚNIENIE KRWI
Zależy od dopływu i odpływu krwi ze zbiornika tętniczego oraz od fazy cyklu pracy serca. W czasie skurczu 120mmHg czyli 16kPa, w czasie rozkurczu 80mmHg czyli 9,3kPa. Średnie 90mmHg czyli 12kPa. Podczas rozkurczu ciśnienie nie spada do 0, dzięki elastyczności ścian tętnic, które magazynują energię skurczów serca. Układ tętniczy jest wysokociśnieniowy, ale niskoobjętościowy (15% krwi krążącej). Czynniki wpływające na ciśnienie krwi to wiek pacjenta, płeć, masa ciała, sposób odżywiania, rozciągliwość i elastyczność tętnic, średnica tętnic, lepkość krwi i angiotensyna.
TĘTNO
Fala ciśnieniowa z towarzyszącym jej odkształceniem ścian tętnic. LK wtłacza podczas 1 skurczu serca do aorty objętość wyrzutową, która zwiększa ciśnienie i powoduje odkształcenie ściany tętnicy. Fala rozchodzi się wzdłuż tętnic od serca do naczyń ze prędkością, która zależy od elastyczności ścian tętnic i od lepkości krwi. Wynosi średnio 5-9m/s. Wyróżniamy 3 typy tętna:
- objętościowe – rytmiczne rozciąganie tętnicy
- ciśnieniowe – rytmiczny wzrost ciśnienia w świetle aorty
- przepływowe – rytmiczny wzrost prędkości przepływu krwi
Role tętna – ułatwia ciągłość przepływu krwi, ponieważ fala tętna wyprzedza przepływ krwi, odciąża pracę serca, niesie energię potrzebną do ciągłego przepływu krwi w naczyniach, zapobiega spadkom ciśnienia rozkurczowego do poziomu 0.
Ciśnienie tętna wynosi 30-50mmHg. Prawidłowe jest miarowe.
Zwolnienie – bradykardia, przyśpieszenie – tachykardia.
ROLA NACZYŃ WŁOSOWATYCH
W obrębie naczyń włosowatych zachodzi wymiana substancji między krwią, a tkankami na drodze dyfuzji, filtracji i resorpcji. Średnia prędkość przepływu wynosi 0,05m/s. W naczyniach włosowatych znajduje się ok. 7% krwi krążącej.
- w naczyniach włosowatych PRZYTĘTNICZYCH zachodzi proces FILTRACJI, ponieważ ciśnienie hydrostatyczne jest większe od ciśnienia onkotycznego. Ciśnienie filtracyjne +8mmHg +1,1kPa
- w naczyniach włosowatych PRZYŻYLNYCH zachodzi proces RESORPCJI, ponieważ ciśnienie hydrostatyczne jest mniejsze od ciśnienia onkotycznego. Ciśnienie resorpcyjne -12mmHg -1,6kPa
W zależności od stanu mięśni gładkich naczyń przeważa proces filtracji lub resorpcji.
Rozszerzenie tętniczek powoduje otwarcie naczyń włosowatych i przewagę filtracji, natomiast skurcz tętniczek powoduje ich zamknięcie i przewagę resorpcji.
Naczynia włosowate zespalają tętnice z żyłami.
PRZEPŁYW KRWI W ŻYŁACH
Przepływ krwi w żyłach różni się od przepływu krwi w tętnicach. Jest możliwy dzięki:
- ssącemu działaniu serca – siła od przodu – podstawa serca obniża się podczas skurczu co działa zasysająco na krew żylną
- gradientowi ciśnień – siła od tyłu – wytworzony przez skurcze LK wynosi średnio 15mmHg
- pompie mięśniowej – siła od boku – skurcze mięśni szkieletowych wyciskają krew z żył w kierunku serca, zastawki znajdujące się w żyłach zapobiegają cofaniu się krwi.
Żyły charakteryzują się dużą zawartością włókien kolagenowych w swoich ścianach, są bardzo rozciągliwe, dzięki temu magazynują ponad połowę całej krwi krążącej! Średnia prędkość przepływu krwi przez żyły wynosi 0,4m/s.
OŚRODEK SERCOWO-NACZYNIOWY
Ośrodek sercowy dzielimy na:
- ośrodek PRZYŚPIESZAJĄCY pracę serca – znajduje się w rogach bocznych rdzenia kręgowego odcinka piersiowego, uwalnia A i NA.
- ośrodek HAMUJĄCY pracę serca – znajduje się w jądrze grzbietowym nerwu błędnego w rdzeniu przedłużonym, uwalnia Ach.
Ośrodek hamujący wykazuje stałą przewagę nad ośrodkiem przyśpieszającym!
Ośrodek naczyniowy znajdujący się w rdzeniu przedłużonym w tworze siatkowatym dzielimy na:
- część PRESYJNĄ – wywołującą skurcz, naczynia krwionośne zwężają się, maleje przepływ krwi ze zbiornika tętniczego do żylnego, czyli ciśnienie podnosi się.
- część DEPRESYJNĄ – wywołującą rozkurcz, naczynia krwionośne rozszerzają się, zwiększa się przepływ krwi ze zbiornika tętniczego do żylnego, czyli ciśnienie obniża się.
Część PRESYJNA pobudzana jest przez wyższe ośrodki kory mózgowej i układu limbicznego, podwzgórze, układ siatkowaty, ośrodek oddechowy, spadek prężności O2.
Część DEPRESYJNA pobudzana jest przez spadek prężności CO2 i impulsację z baroreceptorów.
Odruch ASCHNERA – ucisk na gałkę oczną powoduje zwolnienie akcji serca
Odruch GOLTZA – ucisk trzewi powoduje zwolnienie akcji serca
Odruch BEZOLDA-JARISHA- pobudzenie chemoreceptorów w aorcie powoduje zwolnienie akcji serca
ODRUCHY Z BARORECEPTORÓW
Baroreceptory to mechanoreceptory. Czynnikiem pobudzającym jest rozciągnięcie ściany tętnicy lub ściany serca na skutek zwiększonego ciśnienia krwi. Znajdują się w łuku aorty, zatoce szyjnej, przedsionkach, lewej komorze i naczyniach krążenia płucnego. Mają charakter hamujący, działają na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Ulegają adaptacji. Jest to odruch własny układu krwionośnego (receptor i efektor w tym samym układzie). Po każdym skurczu serca z baroreceptorów biegnie impulsacja do rdzenia przedłużonego gdzie znajdują się ośrodki naczynioruchowe. Następuje pobudzenie ośrodka hamującego prace serca lub jego blokowanie.
ODRUCHY Z CHEMORECEPTORÓW
Zlokalizowane są w kłębkach szyjnych i aortalnych. W warunkach fizjologicznych duża ilość krwi przepływa przez kłębki, kiedy ciśnienie spadnie poniżej 80mmHg przepływ krwi zmniejsza się, co za tym idzie zmniejsza się prężność O2, wzrasta prężność CO2 i H+. Są to czynniki pobudzające chemoreceptory, które wysyłają impulsację do rdzenia przedłużonego w którym znajduję się ośrodek naczynioruchowy. Zostaje pobudzona część PRESYJNA i następuje zwiększenie ciśnienia. Chemoreceptory wpływają również na ośrodek oddechowy przyśpieszając i pogłębiając oddech.
ODRUCHY Z RECEPTORÓW OBJĘTOŚCIOWYCH
Zlokalizowane są w warstwie podwsierdziowej przedsionków. Wyróżniamy 2 typy receptorów objętościowych:
- receptory A – pobudzane w czasie skurczu, reagują na zmiany napięcia skurczowego.
- receptory B – pobudzane w czasie rozkurczu, reagują na rozciągnięcie przedsionków.
Jednoczesne pobudzenie receptorów A i B powoduje przyśpieszenie akcji serca i zwężenie naczyń krwionośnych, czyli podniesienie ciśnienia tętniczego.
Jest to odruch analogiczny do ODRUCHU BAINBRIGDE’A – przyśpieszenie akcji serca na skutek nagłego wypełnienia krwią zbiornika żylnego.
NERWY NACZYNIORUCHOWE
Dzielimy na naczynia:
- ZWĘŻAJĄCE – należą do układu współczulnego, uwalniają na swoich zakończeniach NA, kontrolowane są przez ośrodek PRESYJNY w rdzeniu przedłużonym. Charakteryzują się STAŁYM napięciem tonicznym.
- ROZSZERZAJĄCE – należą do pozazwojowych włókien układu współczulnego i przywspółczulnego oraz włókien układu somatycznego.
Pozazwojowe włókna układu przywspółczulnego włókna cholinergiczne, biegną w nerwach czaszkowych 3,7,9,10. Rozszerzają naczynia przy udziale BRADYKININY.
Pozazwojowe włókna układu współczulnego włókna cholinergiczne, które docierają do mięśniówki naczyń mięśni szkieletowych powodując ich rozszerzenie.
Włókna układu somatycznego włókna czuciowe korzeni rdzenia kręgowego, powodują rozszerzenie naczyń w miejscu podrażnienia skóry.
Nerwy zwężające naczynia znajdują się stale w tonicznym napięciu, czego nie wykazują nerwy rozszerzające. Włókna cholinergiczne wydzielają na swoich zakończeniach Ach i histaminę.
REGULACJA HUMORALNA KRĄŻENIA
Wyróżniamy czynniki krążące we krwi, które wpływają na zwężanie lub rozszerzanie naczyń.
Czynniki ZWĘŻAJĄCE:
- WAZOPRESYNA – produkowana przez podwzgórze, uwalniana przez tylni płat przysadki mózgowej, powoduje zwężenie naczyń krwionośnych i oporowych, jej stężenie rośnie podczas krwotoków.
- ADRENALINA – zwęża naczynia skórne, trzewi brzusznych i płucnych, jednocześnie rozszerza naczynia serca i wątroby.
- NORADNERALINA
Wspólne działania A i NA powoduje wzrost ciśnienia krwi i wzrost przepływu krwi przez naczynia.
- UKŁAD RAA (renina+aldosteron+angiotensyna)
RENINA – produkowana przez nerki pod wpływem niedotlenienia lub spadku ciśnienia w tętnicy nerkowej, powoduje zwężenie naczyń oporowych. Wpływa na korę nadnerczy, która produkuje
ALDOSTERON – zwiększenie wchłaniania Na+, a wydalania K+
ANGIOTENSYNA – działa najsilniej ze wszystkich związków, kurczy małe tętniczki znacznie zwiększając całkowity opór naczyniowy, rośnie ciśnienie tętnicze.
Czynniki ROZSZERZAJĄCE:
- ANP – przedsionkowy czynnik natriuretyczny produkowany przez ściany przedsionków, powoduje wzrost wydalania Na+ z moczem, obniża ciśnienie rozszerzając naczynia krwionośne.
- BRADYKININA, HISTAMINA, PROSTAGLANDYNY, PROSTACYKLINA, VIP
13. MIEJSCOWA REGULACJA KRĄŻENIA
Podrażnienie interoreceptorów w narządach prowadzi do wydzielania przez tkanki zw. chemicznych które zwężają lub rozszerzają naczynia krwionośne.
Czynniki ZWĘŻAJĄCE:
- spadek temperatury, wzrost prężności O2
- SEROTONINA – zwęża naczynia w okolicy uszkodzenia, uwalniana z trombocytów
- ENDOTELINA – silnie zwęża naczynia, uwalniania w odpowiedzi na rozciągnięcie ścian śródbłonka
- TROMBOKSAN – powodują skurcz naczyń i agregację trombocytów
Czynniki ROZSZERZAJĄCE:
- wzrost temperatury, K+, kwas mlekowy, ATP
- KININY – hormony tkankowe powodujące rozszerzanie naczyń np. BRADYKININA, KALIDYNA
- PROSTAGLANDYNY PGE (rozszerza nacz. mikrokrążenia) I PGA (obniża ciśnienie)
- HISTAMINA – rozszerza naczynia mikrokrążenia zwiększając ich przepuszczalność
- ŚRÓDBŁONKOWY CZYNNIK ROZLUŹNIAJĄCY
ANGIOGENEZA
Proces powstawania nowych naczyń krwionośnych, jest to proces złożony. Rozpoczyna się w rozwoju embrionalnym, gdzie z kom. macierzystych tworzą się pierwotne sieci kom, następnie mniejsze naczynia i kapilary. W wyniku procesu angiogenezy naczynia powiększają się. Nowe naczynia krwionośne powstają na bazie już istniejących, w wyniku ich wydłużania i rozgałęziania. Proces ten ma ważne znaczenie podczas gojenia się ran, miesiączki i nowotworów.
Czynniki hamujące angiogenezę:
- heparyna
- czynnik płytkowy 4
Czynniki pobudzające angiogenezę:
- czynnik wzrostu fibroblastów
- płytkowy i naczyniowy czynnik wzrostu śródbłonka
KRĄŻENIE MÓZGOWE
Ma za zadanie dostarczyć tlen i sub. odżywcze do mózgu. Krew dopływa do mózgu za pośrednictwem 2 par tętnic: 2 tętnice szyjne wewnętrzne i 2 tętnice kręgowe.
Charakterystyczną cechą krążenia mózgowego jest stałość przepływu, niezależnie od wysiłku fizycznego i emocji przez mózg przepływa zawsze ok. 750ml/min. Ilość krwi przepływającej przez istotę szarą jest średnio 3 razy większa niż ilość krwi przepływająca przez istotę białą.
Krążenie mózgowe zależy od ciśnienia śródczaszkowego, które zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia tętniczego i żylnego i wraz ze wzrostem lepkości krwi.
Charakterystyczna jest obecność bariery KREW-MÓZG, którą tworzą wypustki astrocytów oplatające naczynia włosowate. Pełni ona funkcję ochronną, uniemożliwiając wnikanie do naczyń niektórych zw. chemicznych. Lecz są miejsca wolne od tej bariery:
- dno komory 3 i 4 – narząd okołokomorowy – blaszka końcowa – narząd podsklepieniowy.
W tych miejscach dociera angiotensyna, wazopresyna i aminy katecholowe.
Krążenie mózgowe charakteryzuje się autoregulacją w postaci odpowiedzi skurczowej mięśni gładkich na rozciągnięcie naczyń przy wzroście ciśnienia, zależy od zmian prężności CO2 i O2.
KRĄŻENIE WIEŃCOWE
Głównym zadaniem krążenia wieńcowego jest zaopatrzenie serca w O2 i substancje odżywcze. Krew dopływa do serca za pomocą 2 tętnic wieńcowych – prawej i lewej. Nie łączą się one ze sobą większymi naczyniami, w przypadku zaczopowania jednej z nich, druga nie jest w stanie jej zastąpić, dochodzi do zawału serca.
Przez naczynia wieńcowe przepływa 250ml/s co stanowi ok. 5% pojemności min. krwi, serce zużywa ok. 10% O2. Lewa tętnica wieńcowa zaopatruje większą część mięśnia sercowego, prawa natomiast PP i PK. Przepływ krwi w naczyniach wieńcowych jest ściśle zależny od fazy cyklu pracy serca:
- podczas rozkurczu krew swobodnie przepływa przez obie tętnice
- w początkowej fazie skurczu, gdy ciśnienie powoli wzrasta przepływ maleje
- w czasie skurczu izowolumetrycznego przepływ jest najmniejszy, czasami w LK dochodzi do cofnięcia krwi do aorty – tak zwany wsteczny przepływ krwi.
Przyśpieszenie akcji serca powoduje niewystarczający przepływ wieńcowy – dochodzi w ten sposób do niedotlenienia mięśnia sercowego.
Wyróżniamy czynniki zmieniające przepływ krwi w naczyniach wieńcowych – chemiczne i nerwowe.
CHEMICZNE – niedotlenienie, histamina, cholina, prostaglandyny, adenozyna, wazopresyna
NERWOWE – Ach, A i NA
KRĄŻENIE PŁUCNE
Jego rolą jest doprowadzenie krwi do pęcherzyków płucnych w których zachodzi wymiana gazowa. Tętnicami płynie krew odtlenowana, natomiast żyłami krew utlenowana. Nazywane jest inaczej krążeniem mniejszym, ponieważ przepływa przez nie 12% krwi krążącej.
Działa jak FILTR, ponieważ nie przepuszcza do krążenia dużego czynników, które mogłyby zaczopować tętnice. Dodatkowo śródbłonek naczyń płucnych wytwarza prostacyklinę, NA, histaminę, serotoninę.
Krążenie płucne nie posiada naczyń oporowych ! Małe tętniczki mają słabo rozbudowaną warstwę mięśniową. W wyniku tego w krążeniu tym charakterystyczny jest PULSUJĄCY przepływ krwi.
Nie zachodzi filtracja ! Ciśnienie osmotyczne jest wyższe niż hydrostatyczne. Tylko resorpcja.
Ciśnienie skurczowe 25mmHg rozkurczowe 10mmHg, ciśnienie 6 razy mniejsze niż w dużym.
Nie posiadają zdolności do autoregulacji, rozciągnięcie naczyń nie wywołuje skurczu mięśni gładkich.
PRZEPŁYW KRWI PRZEZ SKÓRĘ
Służy głównie regulacji temperatury oraz odżywaniu skóry. Zależy od temperatury krwi, zwężania i rozszerzania tętnic oraz od stężenia produktów przemiany materii wpływających na mięśnie naczyń. Jest pod kontrolą układu współczulnego!
Wraz ze wzrostem temperatury naczynia rozszerzają się, podczas pracy mięśni i przewodu pokarmowego naczynia zwężają się i pod wpływem NA też się zwężają.
Normalnie przez skórę przepływa ok. 5% krwi krążącej, natomiast w ciepłym otoczeniu może zwiększyć się do nawet 20%.
UKŁAD CHŁONNY
Jest to otwarty układ naczyń i narządów przez który przepływa limfa. Podstawową funkcją jest obrona przed zakażeniami i regulacja płynu tkankowego. Układ chłonny połączony jest z układem krążenia w głównym przewodzie piersiowym. Limfa krążąc po organizmie zbiera substancje toksyczne i przekazuje je do węzłów chłonnych, które pełnią rolę filtra, następnie przekazywane są do nerek i wydalane na zewnątrz organizmu.
Układ chłonny pełni funkcję:
- odpornościową – w węzłach chłonnych powstają limfocyty i przeciwciała
- neutralizującą – zwalczanie ciał obcych
- odprowadzającą – odprowadzanie limfy do krwi