Rozwój naukowy pedagogiki
Od początków istnienia ludzkości – istnienie wychowania.
Od czasów starożytnych – istnienie refleksji pedagogicznej.
Od XIX wieku – istnienie pedagogiki naukowej.
Wychowanie – przedmiot refleksji:
sygnalizowanie pierwszych pedagogicznych problemów (na gruncie filozofii):
- sofiści,
- greccy filozofowie – Sokrates, Platon (Państwo, Uczta), Arystoteles (Metafizyka), Epikur i inni (filozoficzne poglądy ad spraw wychowawczych).
początki chrześcijaństwa: nowe pojęcia, wartości, zasady wychowania wynikające z pojmowania wychowania zgodnie z wiarą chrześcijańską (np. św. Tomasz z Akwinu – Summa teologiczna – twórca tomizmu),
XVI w., protestantyzm - nurt chrześcijaństwa powstały w wyniku rozłamu w Kościele zachodnim (np. M. Luter) –powstanie no- wych pedagogicznych poglądów w postaci traktatów publicystycznych, często krytyka wychowania chrześcijańskiego,
niechrześcijańska filozofia wychowania np. w osobie Nicollo Machiavellego (XV/XVI w.) (Książę).
makiawelizm – doktryna polityczna zalecająca stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do realizacji zamierzonego celu
wiek XVIII, czasy oświecenia - myśl filozoficzna ad. problematyki:
rozważania Johna Locke`a (O właściwym używaniu rozumu) –tábula rasa – czysta, niezapisana tablica, karta,
angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista, twórca klasycznej
postaci empiryzmu.
- Davida Hume’a (Traktat o naturze ludzkiej),
- historyk – popularyzator historii średniowiecznej Anglii, wybitny filozof,
- zasługi dla socjologii i innych nauk społecznych, głównie za przemyślenia dotyczące metodologii nauk empirycznych
utopia wychowawcza autorstwa Jana Jakuba Rousseau w dziele Emil, czyli o wychowaniu,
genewski pisarz francuskojęzyczny, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania,
odrzucenie postępu, powrót
do natury, „dobry dzikus”.
Refleksja pedagogiczna przed powstaniem pedagogiki/nauki:
becne w historii myśli ludzkiej od jej początku,
charakteryzowała się dużą nieregularnością,
ożywiała się zawsze, kiedy stare, istniejące do tej pory, formy wychowania zawodziły, nie pasowały do zmieniającej się rzeczywistości,
jakiekolwiek naukowe rozważania nad wychowaniem - zawsze z punktu widzenia filozofii, religii, literatury,
nie istniała nauka zajmująca się tylko i wyłącznie treściami wychowawczymi, rzeczywistością wychowawczą,( raczej rozważania przy okazji, głównie rozważań filozoficznych).
Początki pedagogiki jako nauki:
zaczęła wyłaniać się z filozofii wychowania i filozofii człowieka,
proces wyodrębniania się pedagogiki z filozofii trwał kilka wieków,
w tradycji europejskiej wyodrębnienie się nauki szczegółowej wymaga spełnienia następujących warunków:
- określenia przedmiotu badań oraz problematyki badawczej,
- zdefiniowania podstawowych pojęć - (stanowiących podstawę) dla danej dyscypliny naukowej,
określenia metodologii badań naukowych.
Powstawanie pedagogiki jako proces:
wyodrębnianie się pedagogiki z filozofii zapoczątkowane przez Jana Amosa Komeńskyego (Comenius, Czech, lata 1592-1670, autor Wielkiej dydaktyki) - sformułował problematykę badawczą pedagogiki,
proces zakończony powstaniem pierwszego naukowego systemu pedagogicznego w XIX w., mianowicie systemu pedagogicznego Johanna Friedricha Herbarta
Johann Friedrich Herbart
(1776-1841):
niemiecki uczony studiujący w Jenie,
po habilitacji w 1802 r. w Getyndze, objęcie (1809 r.), w Królewcu, katedry filozofii po Immanuelu Kancie,
w Królewcu prowadził seminarium z pedagogiki,
W 1833 roku powrócił na uniwersytet w Getyndze Oddzielił on pedagogikę od filozofii, ojciec naukowej pedagogiki”- pierwszy habilitowany profesor pedagogiki.
Herbartyzm:
system oparty na dwóch naukach pomocniczych: etyce i psychologii ,
etyka (dziedzina filozofii) - określenie ideałów i celów wychowania (ideowy układ), psychologia dostarczenie środków do osiągania celów,
główny cel wychowania ukształtowanie charakteru moralnego (wszczepienie cnoty), główne środki– wyrobienie karności i nauczanie wychowujące,
szczególna zasługa - wkład w rozwój dydaktyki - proces uczenia się to gromadzenie wyobrażeń, kojarzenie ich i systematyzowania,
teoria stopni formalnych nauczania obejmujących: jasność, kojarzenie, systematyzowanie, metodyczne stosowanie wiedzy.
Zasługi dla usamodzielnienia się i rozwoju pedagogiki jako nauki szczegółowej:
usystematyzowanie podstawowych problemów pedagogiki,
stworzenie pierwszego naukowego systemu pedagogicznego,
stworzenie ram organizacyjnych dla rozwoju pedagogiki jako nauki szczegółowej uprawianej na poziomie akademickim,
stworzenie podstaw do wyodrębnienia się podstawowych działów pedagogiki (pedagogika ogólna, dydaktyka– didasco- uczę nauczam, n. o uczeniu i nauczaniu).
Polska I poł. XIX w.:
rozprawa Józefa M. Hoene-Wrońskiego (1822r.) „Filozofia pedagogii”,
„Chowanna” (1842 r.) Bronisława E. Trentowskiego,
1846r. pierwszy podręcznik pedagogiki autorstwa Teodora Sierocińskiego (Warszawa).Opozycja wobec herbartyzmu:
koniec XIX w.,
nowy system pedagogiczny,
John Dewey (filozof, pedagog),
powiew z zachodu,
ukształtowania się nowej ideologii wychowania, ekonomiczne i społeczne przemiany związane z rozwojem gospodarki wielkokapitalistycznej i rozwojem demokracji w wysokorozwiniętych krajach kapitalistycznych,
upowszechnianie się takich wartości jak: równość, wolność (min. słowa, sumienia), prawo do sukcesu, do swobodnego zrzeszania się
Zarzuty wobec herbartyzmu:
formalizm dydaktyczny,
rygoryzm wychowawczy,
oderwanie od życia,
bierność ucznia.
Filozofia pragmatyzmu/ podstawowe założenia:
oparta o instrumentalizm Charlesa Peirce’a
prawdziwe to, co użyteczne i skuteczne w działaniu, „Prawdziwe jest to, co wiąże się z dotychczasowym doświadczeniem jednostki”,
człowiek jest istotą działającą, poznaje świat przez działanie, „Nie żyjemy po to , żeby myśleć, ale myślimy po to, żeby lepiej żyć”.
Pedagogika XIX i XX wieku:
przełom w uprawianiu pedagogiki pod wpływem rozwoju psychologii eksperymentalnej ( Lipsk, w Niemczech rok 1879 Wilhelm Wundt - pierwsze psychologiczne laboratorium eksperymentalne)
empiryczne badania pedagogiczne nad wychowawczym i szkolnym rozwojem dzieci i młodzieży, nad problemami dydaktyki, higieny nauczania,
kwestionariusze, ankiety, testy, obserwacje - wykorzystywanie metod przyrodniczych do badania zjawisk pedagogicznych ( metody przyrodoznawcze nie są w stanie rozstrzygać zagadnień celów wychowawczych, gdyż można za jej pomocą uchwycić jedynie związki przyczynowe i ustalić prawa rządzące zjawiskami).
Początek XX wieku:
kryzys pedagogiki eksperymentalnej, pojawienie się pedagogika normatywnej, (problem celów wychowania),
naukowe (pedagogiczne) i filozoficzne określenie celu i ideału wychowania,
kolejna niezgoda pomiędzy pedagogami – powstanie sprzecznych ze sobą kierunków i prądy pedagogicznych.
Obecnie:
publikacje, badania z zakresu pedagogiki,
wiele kierunków i nurtów pedagogicznych,
6-krotnemu wzrostowi liczby studentów w Polsce odpowiada prawie 14-krotny wzrost liczby studentów pedagogiki,
co 4-ty student w Polsce to student pedagogiki?
prężny rozwój czy stagnacja?
zapotrzebowanie na pedagogikę.
Wiek XX c.
ddalszy, dynamiczny rozwój pedagogiki,
czas powstania wielu sposobów myślenia o wychowaniu, wielu pedagogicznych systemów,
nauki pedagogiczne są rozwijane, powstają nowe pomysły jak wychowywać lepiej, skuteczniej, do historii pedagogiki dołączają wciąż nowe nazwiska kolejnych jej współtwórców.
Subdyscypliny pedagogiczne
„Różne przyczyny i mechanizmy w ciągu dziejów powodowały i powodują procesy dyferencjacji i dezintegracji myślenia naukowego, odrywania się poszczególnych nauk od wspólnego pnia filozoficznego, ich „autonomizację” (…) ich dalszą specjalizację i rozpadanie się na „gałęzie” i „subdyscypliny” szczegółowe.”
S. Wołoszyn
dyferencjacja (łac. differentia – różnica) – różnicowanie się, wyodrębnianie się składników jakiejś całości
dezintegracja/ dezyntegracja (z fr.) – rozpadanie się całości na części składowe
autonomizacja – usamodzielnianie, uniezależnianie, nadawanie autonomii
autonomia (gr. autonomia- samorząd) – samostanowienie, prawo do samodzielnego rozstrzygania spraw wewnętrznych danej zbiorowości, instytucji, itp.
Przyczyny dezintegracji:
praktyka życiowa,
pomysły i idee wybitnych twórców nauki.
Usamodzielnione dyscypliny, zwłaszcza zaraz po zyskaniu autonomii upajają się emancypacją. Niestety zaraz po euforii następuje poczucie izolacji, potęgujące się .
Klasyfikacja Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN (M. Nowak 1999r.)
I Podstawowe dyscypliny pedagogiczne:
pedagogika ogólna,
historia oświaty i wychowania,
teoria wychowania,
dydaktyka.
II Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne (wyznaczone linią rozwoju człowieka):
pedagogika rodziny,
pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna,
pedagogika szkolna,
pedagogika szkoły wyższej,
pedagogika dorosłych (andragogika),
pedagogika specjalna (rewalidacyjna, resocjalizacyjna, rehabilitacyjna),
teoria kształcenia równoległego,
teoria kształcenia ustawicznego,
pedagogika ludzi starych (gerontagogika).
III Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka:
pedagogika społeczna,
pedagogika kultury,
pedagogika pracy,
pedagogika zdrowia,
teoria wychowania technicznego,
teoria wychowania obronnego,
pedagogika czasu wolnego i rekreacji.
IV Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza:
pedagogika porównawcza,
pedeutologia,
polityka oświatowa,
ekonomika oświaty,
organizacja oświaty i wychowania,
filozofia wychowania,
psychologia wychowania,
socjologia wychowania,
biologia wychowania,
informatyka edukacyjna.
Pionowy – wertykalny układ dyscyplin pedagogicznych
(S.Kunowski)
ped. teoret.
ped. normatywna
pedagogika opisowa i eksperymentalna
pedagogika empiryczna
Pedagogika empiryczna lub praktyczna – obserwująca, zbierająca, badająca całość doświadczeń wychowawczych.
Pedagogika opisowa lub eksperymentalna – dział naukowy uwzględniający doświadczenia, badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, kulturowych związanych z wychowaniem.
Pedagogika normatywna, która na podstawie filozofii człowieka (antropologii), aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury, ustalając wartości, ideały, cele, normy, którymi powinno kierować się wychowanie.
Pedagogika teoretyczna, czyli ogólna, która jako dział najważniejszy obejmujący całość badanego przedmiotu dąży – opierając się na materiale empirycznym, eksperymentalnym, normatywnym, do stosowania jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju.
Układ poziomy - horyzontalny
(dyscypliny obok siebie)
Tradycyjny podział /dyscypliny:
pedagogika ogólna - Zawiera ona treści wyjściowe niezbędne do scharakteryzowania pedagogiki jako nauki, czyli jej przedmiotu, zadań, metod badań, podstawowych pojęć i zagadnień.
Historia oświaty i wychowania – inaczej historia wychowania, czy dzieje wychowania i myśli pedagogicznej lub historia pedagogiki, zadanie: badanie, jak w różnych okresach społeczeństwa organizowały u siebie wychowanie i dlaczego stosowały konkretne systemy pedagogiczne.
Teoria wychowania – wyodrębnienie się jej jako subdyscypliny - przełom XIX i XX wieku (J. Dewey, E. Durkheim), przedmiot t.w. to wychowanie w wąskim znaczeniu tego słowa – czyli kształtowanie postaw i cech osobowości dzieci i młodzieży ze stwarzaniem warunków ułatwiających uaktywnienie posiadanych przez nich możliwości
Dydaktyka – didasco- gr. – uczę, nauczam; nauka o nauczaniu-uczeniu się, yróżnia się dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe, tzw. metodyki poszcz. przedmiotów. Przedmiot dydaktyki to: cele nauczania, treści kształcenia, procesy nauczania, zasady nauczania-uczenia się, metody nauczania, środki dydaktyczne, metody i techniki pomiaru dydaktycznego.
Pedagogika wczesnoszkolna –
zajmuje się procesami nauczania i wychowania w młodszym wieku szkolnym oraz analizą, konstruowaniem programów, kształtowanie pojęć, funkcjonowanie uczniów zdolnych, trudności dydaktyczno-wychowawcze, wdrażanie do uczenia się, aktywizacja uczniów.
Pedagogika dorosłych –
andragogika. nauka o oświacie i wychowaniu dorosłych (andros gr. – mężczyzna, ago – prowadzę), szukanie optymalnych rozwiązań w zakresie kształcenia i wychowania dorosłych, wychodzi naprzeciw ostatnim tendencjom – „ uczenia się przez całe życie
Pedagogika specjalna – teoria i praktyka kształcenia i wychowania osób z odchyleniami od normy, zorientowana (zdaniem J. Doroszewskiej) na całokształt realizowania człowieka w człowieku, na miarę możliwości uszkodzonych jednostek; w zależności od badanych braków rozwojowych wyróżniamy:
oligofrenopedagogikę (pedagogika upośledzeń umysłowych)
surdopedagogikę ( pedagogika zaburzeń słuchu i mowy, wyodrębniła się z niej logopedia, zajmująca się leczeniem wad wymowy),
tyflopedagogika (pedagogika uszkodzeń wzroku),
resocjalizacja ( pedagogika zaburzeń zachowania, uzależnień).
Pedagogika społeczna – w Polsce nurt ten wiąże się z działalnością H. Radlińskiej; pedagodzy społeczni zajmują się: rozwojem jednostek na tle warunków społecznych, wychowaniem w środowisku lokalnym, wychow. w rodzinie, w placówkach pozaszkolnych, problemami czasu wolnego, kształceniem ustawicznym, funkcjonowaniem wychowawców nieprofesjonalnych…
pedagogika porównawcza – komparatystyczna – porównywanie rzeczywistości pedagogicznej w różnych obszarach kulturowych, w różnych krajach,
logopedia – pedagogika zaburzeń wymowy,
„nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty”
pedeutologia – zajmuje się problemami zawodu nauczycielskiego – osobowość nauczyciela, talent pedagogiczny, dyspozycje psychofizyczne, etyka zawodowa, kreatywność, wykształcenie nauczycieli, warunki i efekty pracy,
A także:
pedagogika twórczości,
-- // -- mediów,
-- // -- kultury popularnej,
-- // -- rodziny,
--- // -- sportu,
-- // -- religii,
--- // -- zdrowia.
ciągle powstają nowe działy pedagogiki,
trudno czasem wskazać czy to dział, kierunek, ruch czy działalność pedagogiczna,
w różnych ośrodkach różne dziedziny są rozwijane,
odpowiadanie na potrzeby społeczne, naukowe…
Nowe subdyscypliny pedagogiczne:
pedagogika prenatalna – (D. Kornas-Biela), opieka i wychowanie człowieka w pre- i perinatalnym okresie życia (od poczęcia do końca 1-go tygodnia po urodzeniu), oraz wychowanie i edukacja człowieka w związku z realizowaniem przez niego zdolności prokreacyjnych,
pedagogika gender /rodzaju –
podejmuje kwestie historycznych i społeczno-kulturowych uwarunkowań stereotypów płciowych funkcjonujących w społeczeństwie, mając na celu ich dekonstrukcję i reinterpretację w procesie dydaktyczno-wychowawczym.
Pedagogika inkluzyjna –
„W wielu krajach pedagogika inkluzyjna jest bowiem pojmowana jako pedagogika integracyjna, tymczasem chodzi w niej o coś więcej niż o integrację osób niepełnosprawnych w społeczeństwie. Dla inkluzji istotne jest bezwarunkowe zaakceptowanie specjalnych potrzeb wszystkich dzieci. Takie rozumienie inkluzji wynika z „Konwencji ONZ o prawach ludzi niepełnosprawnych” (2006), która postuluje „system edukacji włączającej" („inclusive education system“) jako podstawowy model kształcenia i wychowania. Jego przewodnie hasło brzmi - „Szkoła dla wszystkich dzieci“.”
B. Śliwerski (blog)
Ortopedagogika – dział pedagogiki zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek niepełnosprawnych,
Ortodydaktyka – (gr. Orthós – prosty, słuszny, prawdziwy); dydaktyka uwzględniająca swoiste warunki nauczania jednostek upośledzonych. Tzw. dydaktyka prostująca.
Pedagogika rewalidacyjna-
dotyczy oddziaływań natury pedagogicznej i społecznej mających za cel przywrócenie w miarę możliwości jednostce niepełnosprawnej możliwości funkcjonowania w społeczeństwie,
Pedagogika zarządzania –
przedmiotem tej dziedziny są zjawiska i procesy dotyczące zarządzania w oświacie (całym systemem oświaty i poszczególnymi organizacjami),
Metodologia pedagogiki
Rozwój nauki:
konieczne poszerzanie wiedzy naukowej na różnych polach nauki,
wiedza naukowa (nowa też) zdobywana w wyniku prowadzenia badań naukowych (pracy naukowej).
Badanie/badania:
synonimy: dociekanie, eksploracja, odkrywanie, poszukiwanie, dochodzenie, doświadczanie, eksperymentowanie, ewaluowanie, pytanie, sondowanie, sprawdzanie, testowanie, dowiadywanie się, informowanie się, zapytywanie
synonimy: pomiar, próba, sprawdzian, test, ankietowanie, diagnozowanie, testowanie.
Badanie naukowe
system czynności podejmowanych przez badaczy, zorientowanych na uzyskanie wiedzy naukowej (M. Malwski).
prace podejmowane przez badacza lub zespół badaczy w celu osiągnięcia postępu wiedzy naukowej, ustalenia nowych twierdzeń naukowych, tez, aksjomatów, uogólnień i definicji (T. Nowacki).
Metoda
methodos=badanie +logos = słowo, nauka
gr. methodos – iść wzdłuż, podążać określonym szlakiem, żeby osiągnąć określony cel,
metoda
– pewne postępowanie, które wskazuje na określoną drogę, podjętą po to, by osiągnąć założony cel,
- ogół zasad, kryteriów, reguł, rytmu oraz faz, które przyjmuje się i realizuje świadomie w perspektywie osiągnięcia zamierzonego celu (D. Kubinowski, M. Nowak).
Nauka o badaniu/metodzie:
metodologia
– nauka o badaniu,
- nauka o metodach działalności naukowej (W. Okoń),
- nauka o metodach badań naukowych i o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej (M. Malewski).
Metodyka a metodologia:
metodyka
– ad. działań praktycznych,
- metody postępowania praktycznego,
metodologia
- ad. badań naukowych,
- metody postępowania badawczego.
Metodologia pedagogiki/
metodologia badań pedagogicznych:
nauka o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice (M. Łobocki),
ogół sposobów działania, które zmierzają do ustalenia charakteru pedagogiki jako nauki, jej przedmiotu, rodzajów i sposobu badań, sposobów wyrażania twierdzeń pedagogicznych (W. Okoń).
Style uprawiania pedagogiki:
Pedagogika:
- nauka przyrodniczo-(społeczna): badania empiryczne- Ilościowe
- nauka humanistyczna: badania hermeneutyczno-fenomenologiczne – jakościowe
Badania empiryczne:
liczenie, mierzenie, procedury matematyczne i statystyczne,
hipoteza, zmienne (liczenie, mierzenie), odpowiednie techniki (kwestionariusz, testy, skale) i narzędzia badawcze,
możliwość porównywania badanych zjawisk,
czasem nieadekwatność względem badań wielu problemów.
Hermeneutyka:
gr. hermeneuticos - dotyczący objaśniania,
podstawy h.– niemiecki filozof W. Dilthey (rozróżnił n. humanistyczne(o duchu) od przyrodniczych)
metoda badania, objaśniania, wewnętrznej interpretacji dokumentów pisanych, pism, dzieł sztuki w celu ustalenia poprawnego ich rozumienia;
Rozumienie:
fundament poznania,
sposób bycia człowieka w świecie; człowiek żyje rozumiejąc i nie może żyć inaczej,
struktura koła/spirali – spirala rozumienia,
własne przedrozumienie człowieka/okulary/światło rozumienia,
nieskończoność rozumienia/ nieskończone możliwości interpretacyjne,
ruch od subiektywnego (co moje) do obiektywnego. K. Ablewicz
Fenomenologia:
poszukiwanie sensu, istoty- badania istotnościowe,
gr. phainomenon=zjawisko+logos=słowo, nauka,
kierunek w filozofii szczególnie rozwinięty przez E. Husserla - intuicyjne poznanie fenomenów, badanie istoty zjawisk, a nie samych konkretnych zjawisk, wyjaśniania.
Poznanie fenomenologiczne:
docieranie do istoty rzeczy/samej rzeczy, ustalenie tego, co jest dane,
obudzenie na nowo wrażliwości na to co jest dane, świadoimość co jest dane,
duchowe patrzenie, żeby coś przeżyć, zobaczyć,
najbardziej bezpośrednie obcowanie w przeżyciu z samym światem.
Podejście pluralistyczne:
zasadne badania ilościowe i jakościowe,
pomiar, ale i opis badanego zjawiska,
poznawana rzeczywistość nie jest jednorodna, a złożoność jej wymaga badań ilościowych i jakościowych.
Problem badawczy:
pierwszorzędna rola w badaniach pedagogicznych (ilościowych, ale i jakościowych),
p. b. – pytanie, które precyzyjnie określa cel badań i ujawnia braki w dotychczasowej wiedzy na dany temat,
p. b. – prosty, jasny, wyczerpujący.
Metoda badawcza
Technika badawcza
Narzędzie badawcze
Metoda:
gr. méthodos – droga, sposób badania,
to systematycznie stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego wyniku,
zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych(teoretycznych) i instrumentalnych (praktycznych) , obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego (A. Kamiński).
Główne metody badawcze w pedagogice:
metoda obserwacji - czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń, rejestracja zdarzeń i faktów; powinna być dokładna i systematyczna, planowana; stosowana nie tylko przez badaczy, ale i przez nauczycieli, rodziców,
eksperyment pedagogiczny - badanie wycinka rzeczywistości wych. polegające na wywoływaniu lub zmianie przebiegu procesów przez wprowadzanie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem;– eksperyment nie może naruszać dobra dz. ,
met. sondażu diagnostycznego – sposób gromadzenia wiedzy o przymiotach i dynamice zjawisk społecznych, opiniach, poglądach ludzi, rozwoju zjawisk w oparciu o specjalnie dobrana grupę reprezentującą populację generalną, w której występuje badane zjawisko,
metoda indywidualnych przypadków –studium indyw. przypadków, metoda kazuistyczna - przedmiotem badania jest jeden przypadek (osoba, grupa, wydarzenie), rozpatrywanie indywidualnych przypadków wychowawczych, analiza jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub analiza konkretnych zjawisk natury wychowawczej.
analiza dokumentów – uporządkowanie i interpretacja zawartych w dokumentach treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub hipotezy roboczej,
metoda socjometryczna - jeden ze sposobów gromadzenia danych o stosunkach społecznych w grupie, polegający na uzyskaniu od jej członków odpowiedzi na pytania wymagające podania jednej lub kilku osób, z którymi chcieliby się kontaktować lub współdziałać w określonych sytuacjach.
Technika:
gr. téchne – sztuka, rzemiosło badania,
czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.
Główne techniki:
techniki obserwacji – technika dzienniczków obserwacyjnych, techn. obserwacji fotograficznej, techn. próbek zdarzeń,
techniki eksperymentalne – t. grup równoległych, t. czterech grup, badania quasi-eksperymentalne,
techniki sondażu – z zastosowaniem ankiety (anonimowej, jawnej, pocztowej), z zastosowaniem wywiadu,
analiza dokumentów - jakościowa, ilościowa; analiza dzienników, rysunków, wypracowań,
techniki socjometryczne – plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „zgadnij kto?”, szeregowania rangowego.
Narzędzie badawcze:
przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badawczej; służy do technicznego gromadzenia danych z badań,
przykładowe narzędzia badawcze: kwestionariusz wywiadu, ankiety; dyktafon, arkusz obserwacji.
Etapy badań pedagogicznych:
zaistnienie sytuacji problemowej,
formułowanie problemów badawczych,
projektowanie narzędzi badawczych,
dobór osób badanych,
przeprowadzenie badań,
opracowanie wyników badań.
Moralne aspekty badań pedagogicznych:
nadużycia w badaniach (dla wiedzy o zjawisku, kosztem badanych,
większa dbałość młodych pracowników i kobiet.
wiedza o zasadach etycznych badań – pomocna?,
naczelny cel: poszukiwanie, odkrywanie i głoszenie prawdy.
Literatura:
M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Impuls 2005,
M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Impuls 2004,
Orientacje w metodologii badań pedagogicznych, red. S. Palka, Wyd. Uniw. Jagiellońskiego 1998,
Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie, red. D. Kubinowski, M. Nowak, Impuls 2006.
Kategorie pedagogiczne
Wstępne uwagi:
w naukach humanistycznych i społecznych pojawiają się nowe pojęcia, kategorie badawcze,
pojawiają się nowe problemy badawcze lub kontynuowane są poprzednie.
Kategorie:
„kategorie badawcze” – konglomeraty spraw, z jakimi próbuje zmierzyć się badacz,
„problemy urastają do rozmiarów przekraczających możliwości poznawcze 1 człowieka – stają się kategoriami”,
bywają kategorie typowe dla jednej dyscypliny lub interdyscyplinarne,
np. kategoria „wykształcenie” – należy do nauk: pedagogicznych, ekonomicznych, historycznych, socjologicznych,
są też kategorie, które przenikają do pedagogiki z innych nauk, np. :
odpowiedzialność – z etyki i filozofii moralnej,
samorealizacja, wyobraźnia, twórczość, podmiotowość – z psychologii i filozofii,
tolerancja – z socjologii i filozofii moralnej.
Próba poruszenia najważniejszych kwestii z zakresu tych kategorii (odpowiedzialności, samorealizacji, wyobraźni, twórczości, podmiotowości, tolerancji) przez J. Górniewicza
(definicja, psychologiczne, filozoficzne, socjologiczne inspiracje i teoretyczne odniesienia, znaczenie dla pedagogiki).
Podmiotowość:
mówi się: „poczucie podmiotowości”, „podmiotowe traktowanie”, „podmiotowa orientacja”, „podmiotowe relacje”
p. wiąże się z taki pojęciami, jak: wolność, możliwość decydowania, niezależność, emancypacja, posiadanie praw, równość w relacjach.
p. to: wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości,
p. wypływa z wnętrza człowieka,
„świadomość siebie człowieka odkrywa przed nim jego własne „ja” doświadczane jako podmiot”.
ten, kto podejmuje jakieś działanie bez względu na jego kierunek, siłę i ocenę,
ten, kto inicjuje kontakt interpersonalny,
p. – wywiera wpływ na zdarzenia, ceni swoje działanie, samego siebie,
to jednostka, ale też: instytucje, grupy społeczne, całe środowiska.
Podmiotowość w pedagogice:
w toku rozwoju człowiek odkrywa w sobie poczucie własnej podmiotowości (S. Ruciński),
wychowanie – proces zdobywania tożsamości/świadomości podmiotowej (bo ktoś uznał nas za odrębny byt/podmiotowość/podmiot (A. Folkierska),
dwupodmiotowość w wychowaniu (warunki dla przejawiania aktywności wychowanka) (E. Kubiak-Jurecka, A. Molesztak).
Odpowiedzialność:
w wielu dziedzinach życia społecznego (dziennikarze, politycy, socjologowie),
to jeden z wymiarów dojrzałości człowieka,
wymiar ponadczasowy, ponadlokalny,
szczególna waga odp. w czasach elektronicznej cywilizacji.
podwójne odniesienie: za coś/kogoś, przed kimś/czymś,
odp. to stosunek sprawcy do sankcji,
obowiązek wykonania jakiegoś działania lub uniknięcia jego,
wolność a odpowiedzialność.
Tolerancja:
tam, gdzie różnorodność, odmienność,
tam, gdzie jednorodność – nie ma tolerancji,
n. techniczne: tolerancja na wytrzymałość materiałów (granice wytrzymałości),
n. medyczne: tolerancja na lek, drobnoustroje (granica odporności na te środki),
n. społeczne: pewna jakość stosunków społecznych, pewien typ postawy ludzkiej.
Tolerancja/definicja:
potocznie: wyrozumiałość, pobłażanie dla cudzych poglądów, upodobań wierzeń, mimo że są odmienne od tego, co samemu uważa się za słuszne, prawdziwe,
Tolerancja/def. cd.:
umiejętność, łączenia dwu sprzecznych ze sobą postaw: negatywnej oceny ludzi i równoczesnego braku gotowości do stosowania wobec nich ograniczeń lub sankcji (W. Wiśniewski),
umiejętność partnerskiego traktowania osób posiadających inne potrzeby, wartości, sfery interesów i podejmujących w związku z tym odmienne działania (J. Augustyniak-Kapka).
Warunki zaistnienia tolerancji:
uczucie przykrości w wyniku czyjegoś zachowania, poglądu, upodobania,
możliwość zmiany (z racji swej pozycji) tego stanu, interwencji, ale nie czynienie tego.
Pedagogika a tolerancja:
czynniki mające wpływ na poziom tolerancji:
pochodzenie społeczne, dochód rodziny, wiek, płeć, wykształcenie, kierunek studiów,
poczucie własnej niezależności, wartości, przekonanie o wpływie na zdarzenia,
religijność (niska).
Obraz osoby tolerancyjnej (G.Allport):
lepszy wgląd wewnętrzny,
lepsze rozpoznanie własnych stanów psychicznych,
koncentracja na zadaniach,
wiedza na temat możliwych zachowań własnych,
lepiej rozwinięta wyobraźnia,
większe poczucie humoru.
Wychowanie do tolerancji:
do tolerancji przez tolerancję,
„oddychanie” tolerancję w środowisku ludzi tolerancyjnych,
tolerancja wychowawców, nauczycieli.
Wychowanie ku odpowiedzialności:
podstawa wychowania moralnego,
stymulowanie odpowiedzialności,
rozwijanie postawy odpowiedzialności uczniów/wychowanków w ciągu zmieniającej się rzeczywistości,
dorastanie do odpowiedzialności,
wych. do odpowiedzialności przez stwarzanie warunków do swobodnego dokonywania wyborów,
znajomość przejawów bycia odpowiedzialnym.
Samorealizacja:
związana z kategorią ludzkiego ja,
proces, w którym ludzkie Ja przegląda się w sobie samym,
wydobywanie nas samych z nas samych,
w efekcie zmęczenia społeczeństwa „nadkonsumpcją”, konsumpcyjnym stylem życia.
z j. ang. = realizowanie samego siebie,
„samo-”, jak samorząd, samoobrona, samowychowanie, samoocena… - udział własny jednostki w wyzwalaniu pewnej formy aktywności życiowej,
s. nie ma granic.
Samorealizacja - definicja:
proces aktualizowania potencjalnych zdolności człowieka i osiągania w toku tego procesu poczucia szczęśliwości,
proces subiektywnie odczuwanego zadowolenia, spełnienia (zawodowo, osobiście),
subiektywnie odczuwane zadowolenie z podejmowanych przez siebie działań (w efekcie najskrytszych pragnień czł., i potencjalnych zdolności).
Samorealizacja /teorie:
S. Kierkegaard (egzystencjalizm): mechanizm antytanatocyjny ( przeciw nieuchronności śmierci),
personaliści: przezwyciężanie świata materii,
C. Rogers (humanizm): aktulizacja potencjalnych zdolności człowieka w każdym wieku i sytuacji; A. Maslow: szczyt hierarchii potrzeb.
Samorealizacja/pedagogika:
s. jako wartość sama w sobie,
s. jako cel w procesie edukacji,
samorealizacja wychowawcy w procesie wychowania,
konieczność podmiotowości,
samorealizacja przez samowychowanie,
stymulacja do twórczości, wyzwalanie potencjalnych zdolności dziecka, wzbogacanie osobowości.
Samorealizacja a pseudosamorealizacja:
s. prawdziwa: człowiek realizując potencjalne zdolności łączy je z ideą czynienia dobra,
pseudosamorealizacja: wykorzystanie potencjalnych zdolności w czynieniu zła (z intencji lub nieadekwatnej oceny siebie).
Twórczość:
wszelka działalność ludzka o charakterze innowacyjnym (desakralizacja tw.),
zdolność powoływania do istnienia nowych bytów, idei, wartości (właściwa w starożytności tylko bogom),
kreatywność to taka nowość, która jest nowością w sensie bezwzględnie obiektywnym,
wyobraźnia podstawa twórczości.
Wyobraźnia:
zdolność człowieka do kreowania obrazów umysłowych o różnym stopniu oryginalności,
źródło zachowań transgresyjnych,
w. wszędzie tam, gdzie rzeczy dobrze znajome nabierają cech nowości, gdzie to, co doświadczone, staje się zagadkowe i intrygujące,
kształtowanie, nie blokowanie wyobraźni.
Wyobraźnia moralna:
dyspozycja do przewidywania następstw aktualnie podejmowanych działań i brania za nie pełnej odpowiedzialności,
w.m. osadzona jest na indywidualnych wartościach jednostki,
kształtowanie w.m. min. przez sztukę.