TYPOLOGIA ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

Środowisko lokalne i jego funkcje socjalizacyjne.
-Środowiskiem lokalnym nazywamy zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez nich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo-materialne. Składnikami środowiska lokalnego są wspólne instytucje, symbole i wartości. Cechami tego środowiska są poczucie odrębności i izolacji, jednolitości zawodowej i ekonomicznej, tożsamości etnicznej i kulturowej. Dominacja więzi osobowych nad rzeczowymi pozwala na powszechna identyfikację członków oraz sprawowanie osobowej i rygorystycznej kontroli. Istotą świadomości społecznej środowiska lokalnego jest poczucie jedności wspólnoty i aprobującego uczestnictwa. Zewnętrznym wyrazem jedności jest zdolność do zbiorowego działania w obronie, rozwiązywania i osiągania wspólnych celów i interesów publicznych.
Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.
Do właściwości tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej należą:
- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,
- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,
- jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa.

Aby daną zbiorowość identyfikować jako lokalną należy sprawdzić czy spełnia ona takie kryteria:
- postrzeganie swojego środowiska jako akceptowanego miejsca, sposobu życia zbiorowego (aprobująca świadomość uczestnictwa),
-poczucie wzajemnej niezbędności, świadomość wspólnego interesu zbiorowości terytorialnych, świadomość pewnych powinności etycznych wobec otoczenia.
Dwa klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych to:
- styczność przestrzenna ( to postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to wreszcie postrzeganie jego przypisania do naszej przestrzeni życia),
- łączność psychiczna ( oznacza gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swego lokalnego otoczenia w sytuacjach wyzwalających w nas uczucie empatii, bliskości, aprobowanej zależności).
--Miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce, najbardziej typowe obszary przestrzeni życiowej, na których kształtują się jakże odmienne kultury, obyczajowości, system stosunków społecznych i stylów wychowania. Różnice między miastem a wsią nie zanikły po dziś dzień. Procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury np. młodzieżowych subkultur. Wprawdzie dokonał się niewątpliwy postęp cywilizacji wsi, ale w tym samym czasie, w porównywalnych wskaźnikach miasto dokonało jeszcze większego skoku.
--Miasto jest wtórną formą bytowania przestrzennego człowieka i w większości krajów Europy skupia większa część mieszkańców.
Można wyróżnić dziesięć charakterystycznych cech społeczności miejskiej, które jednocześnie mają duże znaczenie w procesie socjalizacji: - Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych, - Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich, - Obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych, - Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych, - Anonimowość życia i działania. Powszechne poczucie braku przynależności. Nikłe postawy patriotyzmu lokalnego, - Zanik instytucji sąsiedztwa. Życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi. -Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych,- Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych, - Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego, - Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych,
S. Rychliński wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej: 1) przestrzeń; 2) ekonomikę; 3) demografię; 4) kulturę. Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta, jego czasowe i terytorialne odmienności, wreszcie jego istotne przeobrażenia. Dynamika rozwoju miast, ich żywiołowe i skomplikowane drogi przemian są źródłem niepokojących zjawisk i przeobrażeń. Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko-lokalnych owocuje postępującą anonimowością, nasileniem się zjawisk patologicznych oraz poczuciem osamotnienia, wyobcowania. Pojawia się osoba nieskłonna i niezdolna do kierowania się w zachowaniach regułami grupy, pozbawiona “orientacji społecznej”, skazana warunkami wychowania na nieprzystosowanie do jakiejkolwiek roli społecznej i “uboga w powiązania społeczne”.
--
Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swych członków, przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią. Społeczność wiejska jest mała, odizolowana, jednostronna o silnym zmyśle solidarności grupowej. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje nad myśleniem świeckim, racjonalnym.
Typologia cech, składników i funkcji, jakie wieś pełni w procesach wychowania i socjalizacji:
ü Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,
ü Poczucie jedności i względnej izolacji,
ü Dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,
ü Społeczny charakter instytucji obsługi i kultury,
ü Specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,
ü Podział pracy i usług,
ü Dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,
ü Kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,
ü Presja zewnętrznego świata informacji i kultury,
ü Postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych)). I kulturowych,
ü Narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe,
Szczególna rola szkoły i nauczyciela.
Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego. Mimo przemian często negatywnych, inspirowanych przez siły polityczne niechętne polskiemu solidaryzmowi i wiejskiej autonomii – wieś zachowała ogromny potencjał pozytywnych bodźców wychowawczych.
W środowisku wiejskim dominował autorytet osobowy, kreowany uznaniem powszechnym. Przysługiwał na ogół ludziom starszym, odznaczającym się prawością, doświadczeniem i mądrością życiową i bogactwem. Obok tego istniały autorytety formalne np. księdza nauczyciela. Dziś wszystkie one uległy znacznemu obniżeniu wartości.
W rezultacie złożonych przemian i procesów środowisko dzisiejszej wsi polskiej odznacz się wielkim stopniem dysfunkcjonalności. Uległy znacznemu zubożeniu możliwości wychowawczego oddziaływania społeczności lokalnej przez kryzys autorytetów i rozpad więzi społecznych. Szkoła wiejska jawnie przyznaje się do swej niemocy dydaktycznej i wychowawczej, bezradności wobec agresywnej ofensywy marginesów kultury i dyktatu postaw konsumpcyjnych.


8 KRĘGI ŚRODOWISKOWE WG.J.PIETERA
--działalność człowieka na pewnych etapach swojego życia psycho – fizycznego, aktywność jego ogranicza się do pewnych obszarów, kręgi te są stałe, lecz zmienia się intensywność oddziaływania
J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne.
--Rodzina-I - najważniejsze otoczenie, najważniejszy krąg
--środowisko miejscowe: - wychodzi poza rodzinę, poznaje inne, integruje się z nimi: szkoła, podwórko, grupa rówieśnicza środowisko lokalne; -- środowisko okoliczne całe wielkie lub mniejsze miasto, może w nim być wiele środowisk lokalnych.- świat: Internet, wyjazdy środowisko dalekie.
--środowisko okoliczne cale obok środowiska miejscowego lokalnego i osobistego dowolnego tworzy trzeci krąg oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu - od największego znaczenia rodziny w socjologii człowieka do malejącego znacznie kolejnych kręgów wykonawczych.
J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne. Ze względu na sposób powstawania środowiska Ferdynanda Tonnies, wyróżnia środowisko naturalne i środowisko instytucjonalne.
-- koncepcja kręgów środowiskowych J.Piageta zawiera też obraz rozwoju osobniczego przez stałe poszerzanie obszaru swego osobistego kontaktu od rodzicielki do społeczeństwa globalnego. Można określić ten ruch jako spiralę rozwoju.
Człowiek posuwając się po swojej sprali rozwoju nie opuszcza obiektów swojego kontaktu. Posuwają się one razem z nim, jeśli nie fizycznie to jako doświadczenia i pamięć - wpływając na zachowanie i postrzeganie otoczenia. W tym sensie rodzina macierzysta - programuje rodzinę własną człowieka, kultura lokalna uczy nastawienia do kultury globalnej
Drugim warunkiem istnienia więzi w grupie, jakiej szczególnym przypadkiem jest społeczność lokalna, jest łączność psychiczna rodzi się ona na gruncie utożsamiania się i innymi.

Cechy terytorialne, demograficzne, ekonomiczne
1. środowisko miejskie; 2. środowisko wiejskie
- przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości po 1 przestrzenne, ekonomiczne, demograficzne, kulturowo – socjologiczne.
Źródła przemian……………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
Kręgi środowiskowe wg J.Pietera:
1. środowisko okoliczne (okolica) – utożsamiane z wielkością powiatu,
2. środowisko miejscowe (lokalne) - utożsamiane z wielkością gminy lub miastem do 25 tys. mieszkańców,
3. Osobiste warunki środowiskowe, podzielone na cztery części:
a) środowisko domowe, b) warunki opieki w środowisku domowym, c) środowisko szkolne,
d) inne warunki środowiska osobistego
--Ze względu na sposób poznawania środowiska F.Tonies wyróżnia: środowisko naturalne wspólnota- typ zbiorowości społecznej, który powstaje sponatnicznie - pierwotne- dominują tu więzi osobiste, związki rodowe, więź sąsiedzka, - środowisko instytucjonalne stowarzyszenie- powstałe świadomie dla realizacji określonych zadań- wtórne.
--Ze względu na cechy terytorialne, demograficzne i ekonomiczne wyróżnia się: - środowiska miejskie i wiejskie
Przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości: - przestrzenne, - ekonomiczne, - demograficzne starzenie się społeczeństwa, - kulturalno - socjologiczne.
-Kręgi środowiskowe wg A. Kamińskiego:
1 rodzina, 2. Szkoła, 3.Osiedle, 4.Zakład pracy, 5. Stowarzyszenia społeczne.