Zadanie.
Uprzejmie proszę o scharakteryzowanie europejskiej polityki regionalnej. W szczególności proszę wyjaśnić pojęcie, wskazać cele oraz krótko scharakteryzować finansowe instrumenty polityki regionalnej: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz społeczny (EFS), Fundusz Spójności (FS). Niezbędne informacje znajdą Państwo między innymi na stronach internetowych:
www. funduszeeuropejskie.gov.pl
Te zagadnienia będą przedmiotem dyskusji na kolejnym spotkaniu.
1. Pojęcie europejskiej polityki regionalnej
Polityka regionalna ma na celu zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej w Unii Europejskiej (UE). Poprzez pomoc słabiej rozwiniętym regionom i sektorom gospodarek państw członkowskich dąży się do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju i w poziomie życia w regionach UE.
Pierwszy fundusz wspierający rozwój słabo rozwiniętych regionów UE powstał w 1975 r. jako Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jeszcze w ramach EWG na mocy umowy z Wielką Brytanią w trakcie jej negocjacji o członkostwo w EWG. Z jego środków finansowane było wyrównanie ekonomiczne ubogich regionów UE (m. in. Wielkiej Brytanii i Irlandii w 1975 r. W roku 1986 postanowiono połączyć EFRR z innymi instrumentami, np. istniejącym już od lat sześćdziesiątych XX wieku Europejskim Funduszem Społecznym we wspólną politykę regionalną.
Polityka regionalna jest istotnym elementem polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Wydatki UE przeznaczane są na dofinansowanie dziedzin, w których występuje deficyt środków. Przyjęto, że część wydatków budżetowych transferowana jest w postaci przepływów środków na rzecz wsparcia mniej rozwiniętych państw członkowskich lub tylko samych określonych obszarów położonych na ich terytorium. Pomoc w ramach polityki regionalnej zakłada między innymi wspieranie rozwoju gospodarczego regionów zacofanych ekonomicznie, restrukturyzację regionów i obszarów przygranicznych, zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz stymulowanie rozwoju regionów wiejskich. Działania UE opierają się na zasadzie subsydiarności – uzupełniają działania lokalne i samorządowe.
2. Cele polityki regionalnej
w zależności od perspektywy na poszczególne lata cele ulegały zmianom. Na lata 2007-2013 (Czwarte Międzyinstytucjonalne Porozumienie i IV perspektywa finansowa) są to:
Konwergencja (obszary o PKB per capita poniżej 75% średniej UE, obszary przejściowe, obszary kwalifikujące się do wsparcia z Funduszu Spójności, obszary peryferyjne) – 251.162 mln EUR, ponad 81% środków
Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (obejmuje zasięgiem wszystkie regiony poza celem konwergencji) – 49.127 mln EUR, około 16% środków
Europejska Współpraca Terytorialna – 7.750 mln EUR, około 2,5% środków
Na konwergencję składają się:
Badanie i rozwój technologiczny (BRT), innowacje i przedsiębiorczość;
Społeczeństwo informacyjne, poprawa dostępności i rozwój usług umożliwiających adaptację i skuteczne wykorzystywanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych,
Środowisko, inwestycje związane z gospodarką odpadami, gospodarką wodną, ochroną powietrza, zapobieganie katastrofom i żywiołom,
Turystyka, w tym ochrona i promocja dziedzictwa kulturalnego,
Transport, rozwój sieci transeuropejskich, rozwój transportu miejskiego,
Energia, w tym rozwój odnawialnych źródeł energii oraz transeuropejskich sieci poprawiających bezpieczeństwo dostaw energii,
Inwestycje w edukację, przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności i jakości życia w regionie,
Zdrowie, w tym inwestycje mające na celu rozwój i poprawę opieki zdrowotnej z myślą o poprawie jakości życia w regionach.
Do konkurencyjności regionalnej i zatrudnienia zaliczamy:
Budowanie innowacyjności oraz gospodarki opartej na wiedzy – działania z zakresu zwiększania zdolności regionalnych w zakresie BRT i innowacji, promowanie transferu technologii, stymulowanie innowacji w MSP, promowanie sieci współpracy przedsiębiorstw i placówek akademickich, tworzenie nowych instrumentów finansowych dla wspierania rozwoju innowacyjności podmiotów gospodarczych,
Budowanie podstaw do rozwoju zrównoważonego poprzez ochronę środowiska i zapobieganie ryzyku – działania z zakresu inwestycji na rzecz rekultywacji skażonych terenów, stymulowanie efektywności energetycznej, produkcji energii odnawialnej oraz promowania czystego publicznego transportu miejskiego,
Poprawa dostępności komunikacyjnej, usług transportowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych, których celem jest zniesienie izolacji regionów od sieci transportowych i cyfrowych, poprawa atrakcyjności regionów.
Natomiast europejska współpraca terytorialna ma na celu:
Rozwój transgranicznych działań społeczno-gospodarczych – wspieranie przedsiębiorczości, wspieranie ochrony i wspólnego zarządzani środowiskiem, poprawa dostępu do usług i sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych,
Rozwój współpracy międzynarodowej – zapobieganie ryzykom środowiskowym, tworzenie sieci naukowo-technicznych, współpraca ośrodków akademickich, transfer technologii pomiędzy ośrodkami BRT, opracowywanie wspólnych mechanizmów finansowych z myślą o wspieraniu BRT w MSP,
Wzmacnianie skuteczności polityki regionalnej – promowanie współpracy w ramach sieci i wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych, działań w zakresie prowadzenia badań, obserwacji i analizy tendencji rozwojowych.
3. Finansowe instrumenty polityki regionalnej: Po reformie z 2007 roku pozostały 2 fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny. Natomiast Fundusz Spójności nie jest funduszem strukturalnym.
a) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Został utworzony w 1975 r. na podstawie Art. 160 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Celem głównym jest przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie poprzez niwelowanie różnic w poziomach rozwoju oraz zacofania regionów.
Beneficjentami środków finansowych pochodzących z tego funduszu są przede wszystkim przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, instytucje pozarządowe, administracja rządowa oraz samorządy terytorialne, instytucje i jednostki badawczo-rozwojowe.
Ogólny zakres pomocy z EFRR:
Środowisko produkcyjne i konkurencyjność przedsiębiorstw, to np. projekty inwestycyjne oraz doradcze przedsiębiorstw, przyczyniają się do tworzenia i ochrony miejsc pracy, wspierające głównie MSP,
Badania naukowe i rozwój technologiczny,
Inwestycje infrastrukturalne – tworzenie i rozwijanie transeuropejskich sieci w dziedzinie transportu, telekomunikacji oraz infrastruktury energetycznej,
Rozwój turystyki i inwestycji kulturalnych,
Rozwój społeczeństwa informacyjnego,
Ochrona środowiska,
Współpraca przygraniczna,
Rozwój potencjału endogenicznego regionu (np. usługi dla przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój instrumentów finansowania, wspieranie tworzenia sieci współpracy i wymiany doświadczeń między regionami, miastami, podmiotami sfery społecznej, gospodarczej i środowiskowej.
b) Europejski Fundusz Społeczny
Został powołany w 1960 roku na mocy Art. 123 Traktatu Rzymskiego. EFS to jeden z funduszy strukturalnych UE (i narzędzie finansowe), które kładzie główny nacisk na osiąganie pełnego zatrudnienia, podnoszenie jakości i wydajności pracy, wzmacnianie spójności społecznej i terytorialnej. Cel ten realizowany jest poprzez współfinansowanie krajowych, regionalnych i lokalnych projektów, które przyczyniają się do zwiększenia stopy zatrudnienia, polepszenia jakości miejsc pracy a także do poprawy integracji na rynku pracy, na szczeblu krajowym i regionalnym. Fundusz jest głównym instrumentem ukierunkowanym na realizację odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz Europejskiej Polityki Zatrudnienia. Wydatki EFS wynoszą około 10% całkowitego budżetu UE.
Zakres działania (Rozporządzenie 1081/2006) na lata 2007-2013:
Aktywna polityka rynku pracy,
Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego,
Kształcenie ustawiczne,
Zwalczanie wszelkich form dyskryminacji na rynku pracy,
Wzmacnianie kapitału ludzkiego – wspieranie reform oferty edukacyjnej i szkoleniowej w celu dopasowania tych systemów do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy,
Promocja partnerstwa – tworzenie partnerstwa między różnymi podmiotami, w tym partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi.
Przydzielanie środków finansowych z EFS jest różny w poszczególnych regionach w zależności od względnej zamożności regionu. Regiony UE dzieli się na cztery kategorie na podstawie PKB na mieszkańca w regionie w porównaniu ze średnią dla UE i przypisuje do jednego z dwóch celów.
Cel konwergencji obejmuje:
regiony konwergencji: z PKB na mieszkańca poniżej 75% średniej dla UE-25;
regiony pomocy przejściowej „phasing out”: z PKB na mieszkańca powyżej 75% średniej dla UE-25 lecz poniżej 75% średniej dla UE-15.
Cel "konkurencyjność regionalna i zatrudnienie” obejmuje:
regiony pomocy przejściowej „phasing in”: z PKB na mieszkańca poniżej 75% średniej dla UE-15 (w okresie 2000-2006) lecz powyżej 75% średniej dla UE-15 (w okresie 2007-2013)
regiony konkurencyjności i zatrudnienia: dotyczy wszystkich pozostałych regionów UE.
W regionach konwergencji współfinansowanie ze środków EFS może wynosić do 85% całkowitego kosztu projektu. W regionach konkurencyjności i zatrudnienia bardziej rozpowszechnione jest współfinansowanie 50% całkowitego kosztu. W zamożniejszych państwach członkowskich środki finansowe z EFS uzupełniają istniejące już, krajowe inicjatywy na rzecz zatrudnienia. W mniej zamożnych państwach członkowskich środki EFS mogą stanowić podstawowe źródło takich inicjatyw.
c) Fundusz Spójności
Fundusz Spójności powstał na mocy Traktatu z Maastricht o utworzeniu Unii Europejskiej z 1991 r., który wszedł w życie w 1993 r. Fundusz Spójności został powołany w celu zmniejszania różnic w poziomie gospodarczo-społecznym krajów i regionów Unii Europejskiej. Różnice w poziomie ekonomicznym pojawiły się wraz z przyjmowaniem do Unii kolejnych państw członkowskich, których wyniki gospodarcze odbiegały od państw najbardziej rozwiniętych. W dalszej perspektywie zapewnienie równowagi gospodarczej i społecznej krajów członkowskich wiązało się z planami wprowadzenia unii gospodarczo-walutowej. Fundusz Spójności miał dostarczyć wsparcia finansowego na realizację dużych inwestycji związanych z rozwojem lub modernizacją infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.
Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej, lecz nie zalicza się do funduszy strukturalnych. Pomoc z Funduszu Spójności ma zasięg krajowy, a nie regionalny jak w przypadku funduszy strukturalnych. Celem nadrzędnym funduszu jest wzmacnianie spójności społecznej i gospodarczej Unii poprzez finansowanie dużych projektów tworzących spójną całość w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej.
Fundusz Spójności współfinansuje projekty dotyczące ochrony środowiska i infrastruktury transportowej o wartości przekraczającej 10 mln euro. Założeniem realizacji projektów Funduszu Spójności w sektorze środowiska jest dostosowanie istniejących obiektów do norm europejskich, jak również budowa nowych elementów sprzyjających poprawie stanu środowiska naturalnego. Z udziałem środków z Funduszu Spójności realizowane są inwestycje, które służą modernizacji, przebudowie i rozbudowie transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T). W skład sieci TEN-T wchodzą: wybrane linie kolejowe, główne drogi, drogi wodne oraz porty: morskie i lotnicze. Dodatkowo, po akcesji Polski do UE w roku 2004 w ramach FS kontynuowana jest realizacja projektów współfinansowanych z przedakcesyjnego funduszu ISPA.
Pomoc Unii Europejskiej dla sektora środowiska i sektora transportu odzwierciedla filozofię trwałego i zrównoważonego rozwoju. Polega ona na zwiększaniu produktywności i konkurencyjności gospodarki głównie poprzez rozwój infrastruktury transportowej, lecz zarazem nie kosztem środowiska i jego zasobów, a przez to - kosztem przyszłych pokoleń. Wsparcie Funduszu Spójności zostało ustanowione na poziomie 50% dla każdego sektora.
Beneficjentami Funduszu Spójności są:
w sektorze transportu: PKP PLK S.A., GDDKiA oraz Ministerstwo Infrastruktury;
w sektorze środowiska: jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego, komunalne spółki prawa handlowego oraz NFOŚiGW.
Środki Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej w państwach Unii Europejskiej, oraz w których opracowany został program zmierzający do spełnienia kryteriów konwergencji ustalonych w art. 104 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. W przypadku, gdy kraj członkowski nie dotrzyma programu konwergencji dla unii gospodarczej i walutowej, przyznane fundusze mogą zostać wstrzymane.
Projekty finansowane z Funduszu Spójności powinny być zgodne z postanowieniami traktatów, przyjętymi zgodnie z nimi instrumentami oraz politykami wspólnotowymi łącznie z polityką ochrony środowiska, transportową, w dziedzinie sieci transeuropejskich, polityką konkurencji oraz polityką zamówień publicznych.
Przy wyznaczaniu alokacji środków z Funduszu Spójności dla danego kraju brana jest pod uwagę liczba ludności, PNB na jednego mieszkańca, powierzchnia kraju oraz inne czynniki społeczno-ekonomiczne np. deficyt w obszarze infrastruktury transportowej w kraju odbiorcy wsparcia. Pomoc z Funduszu wraz z transferami z funduszy strukturalnych nie powinna przekroczyć 4% PKB kraju beneficjenta.
Zgodnie z postanowieniami Traktatu o Przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej na zobowiązania (commitments) podejmowane przez nowe Państwa Członkowskie w ramach interwencji Funduszu Spójności, Unia Europejska przeznaczyła na lata 2004 - 2006 środki finansowe w wysokości 7 590,5 mln euro według cen z 1999 r.
Biorąc pod uwagę kryteria stosowane przy wyznaczaniu wstępnej alokacji oraz wysokość środków finansowych przeznaczonych na zobowiązania w obecnym okresie programowania alokacja dla Polski, określona w Traktacie Akcesyjnym, waha się w przedziale od 45,65 % do 52,72 % całości środków. Oznacza to, że począwszy od 2004 r. roczne zobowiązania dla Polski będą wahać się w następujących przedziałach (według cen z grudnia 2003 r.):
| Rok | Przedziały zobowiązań dla Polski w mln euro | Średnie zobowiązania dla Polski w mln euro |
|---|---|---|
| 2004 | 1312,9 – 1516,3 | 1 414,6 |
| 2005 | 1086,5 – 1254,7 | 1 170,6 |
| 2006 | 1478,9 – 1707,9 | 1 593,4 |
| 2004-2006 | 3878,3 – 4478,9 | 4178,6 |
Tak więc średnia alokacja dla Polski w latach 2004-2006 wynosi 4178,6 mln euro. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady 1164/94/WE przyznane Polsce środki Funduszu Spójności będą w równym stopniu wspierać obydwa obszary priorytetowe: środowisko i transport.