DIAGNOSTYKA PEDAGOGICZNA – ANALIZA RYSUNKU
Rysunki - mali autorzy wyrażają w nich swoje marzenia, lęki albo pragnienia. Każdy obrazek odzwierciedla elementy osobowości autora. Analiza dokumentów, to to samo, co analiza wytworów pracy, czyli „wszelkich obiektywnych przedmiotów będących wynikiem ludzkiej działalności” (Skorny, 1966, s. 74-75)
Wytwory działalności dziecka dostarczają wielu informacji o jego zainteresowaniach, poziomie wykonywanych czynności, wyobraźni. Psycholog na podstawie analizy wytworów wnioskuje o przejawach osobowości dziecka oraz ewentualnych defektach sensorycznych.
Każde zdrowo rozwijające się dziecko przechodzi przez następujące fazy rysowania:
bazgranie (1,5- 2 lata) – „bazgroty”. Jest pierwszym okresem w rozwoju plastycznym człowieka. Polega na bezładnym stawianiu pojedynczych, prostych lub łamiących się kresek. Dziecko w tym okresie przeważnie
nie patrzy na papier w trakcie rysowania. Długość i kierunek kresek zależy od budowy dłoni i ramienia, temperamentu, nastroju dziecka. Okres bazgrania najczęściej jest niedoceniany, a to niezwykle ważny etap. Psycholodzy porównują tę fazę do gaworzenia, która jest warunkiem koniecznym, by rozwinęła się mowa.
gryzmolenie (2-4 lata) "Gryzmoły" są podstawą każdego języka obrazkowego. Rozwija się on, podobnie jak język werbalny, według własnych praw, mając własną, przekonywującą i wewnętrzną logikę.
Gryzmolenie to niekończące się kreślenie linii, spirali, bez odrywania kredki od papieru. Jest to poruszanie kredki w różne strony, poziomo, pionowo, bez końca od jednej linii do drugiej, także w formie krzyżującej się; jest to wicie się, zygzakowanie, kołysanie się linii; są to też punkciki albo kreseczki, krótkie, rytmiczne, ucięte ruchy kredki".
Około trzeciego roku życia dziecko dorysowuje kreski do linii już istniejącej. Powstają tzw. głowonogi. Ich charakterystyczną cechą jest głowa w kształcie nieregularnego koła lub kwadratu. Poszczególne elementy rozmieszczone są przez dziecko początkowo na głowie, bez jakiegokolwiek sensu. Dziecko śledzi ruch posuwającej się kredki.
preschematyzm (4-6 lat) To, okres, w którym w sobie tylko właściwy sposób dziecko rysuje dom, psa, drzewa i ludzkie postaci. Zdanie dziecka, co do tego, co chce przedstawić na rysunku, może zmieniać się w trakcie pracy. Dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiają w rysunkach wszystkie nurtujące je problemy, bez względu na stopień trudności wykonania.
schematyzm (7-9lat) W szkole dziecko zaczyna rysować "na temat" (podejmuje prace, mając określoną wizję). Zaczynają zauważać dekoracyjność układów rytmicznych i odgrywający związek między kolorem a przedmiotem. Powstają kompozycje wielofigurowe powiązane ze sobą w zależności przestrzennej. Dzieci intuicyjnie zaczynają stosować perspektywę.
Parafrazując:
Wiek 1,5-2 lata- linie i kreski nie tworzą sensownej całości, jedynie zapełniają przestrzeń.
Wiek 2 - 4 lata- malowane formy zbliżone do koła. Dziecko rysuje nie odrywając ręki od kartki, w kilku kierunkach, tworząc krzyżujące się i zygzakowate twory.
Wiek 4 – 6 lat- dziecko próbuje tworzyć ludzkie postacie, domki, drzewa albo zwierzęta.
Wiek 7 – 9 lat- pod wpływem rodziców i nauczycieli dziecko odwzorowuje rzeczywistość ze zwróceniem uwagi na szczegóły np. słońce musi mieć promienie, kwiatki mają listki i płatki itp..
Analizując różne formy ekspresji plastycznej zwracamy uwagę na preferowaną przez dziecko tematykę, a także na poziom wykonania. Przy analizie tej konieczna jest znajomość prawidłowości rozwoju rysunkowego dziecka (wymienione wyżej stadia). Bardzo istotny jest także wiek dziecka. Prawidłowości te mogą być traktowane jako punkt odniesienia przy dokonywaniu analizy.
W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:
NAWIĄZANIE KONTAKTU - należy dążyć do tego ,aby pozyskać zaufanie pacjenta i wprowadzić korzystny do badania nastrój.
INSTRUKCJA – prosimy badanego o narysowanie . Polecenia mają być proste i zwięzłe np. „Narysuj człowieka” , „ Wyobraź sobie i narysuj rodzinę” . Wyjaśniamy przy tym, że się rysuje wszystko, co chce, ale związane z danym tematem .
POMOCE DO BADAŃ – to kartka papieru , kredki , ołówek . Badany siedzi wygodnie przy stole biurku, tak aby mógł swobodnie rysować.
OBSERWACJA W CZASIE RYSOWANIA – należy prowadzić ją dyskretnie. Trzeba wziąć pod uwagę :
kolejność rysowania postaci ( rysunek rodziny )
czas poświecony danej osobie , przedmiocie itp.
szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku
rozmieszczenie na kartce
komentarze słowne i uwagi podczas rysowania, a także bezsłowne objawy emocji, np.: westchnienia , uśmiech
- dobór kolorów ( w przypadku rysowania kredkami)
ROZMOWA O RYSUNKU – badany sam najlepiej objaśni to co narysował. Rozmowę podtrzymujemy pytaniami, nie powinno to jednak mieć charakteru kwestionariusza lecz swobodnej wymiany zdań.
Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego. Możemy przypisywać im znaczenie podobne, jak barwom przedstawionym w teście Luschera i analizować znaczenie kolorów, którymi narysowane są poszczególne osoby, przedmioty.
Orientacyjne znaczenie barw wg testu Luschera:
Szara
Jest neutralna: ani jasna, ani ciemna, wyprana z wszelkich tendencji psychologicznych. Osoby ją wybierające nie chcą się angażować, podlegać wzruszeniom, są ostrożni, umiarkowani, chcą by się nimi opiekowano.
Niebieska
Jest to kolor nieba w nocy, kiedy słabnie wszelka aktywność. Oznacza spokój, wrażliwość, pragnienie miłości, zacisznego i uporządkowanego środowiska, potrzebę uczucia, harmonii.
Zielona
Mówi o zdecydowaniu, o tendencji do konserwatyzmu, trwałości i byciu niezależnym od wpływów zewnętrznych. Wyraża postawę obronną, przypisywanie znaczenia swojemu „ja” i chęci utwierdzenia się w nim.
Czerwona
Barwa krwi i intensywności. Wybierają ja ludzie zdobywczy, agresywni, aktywni. Mówi się o chęci pełni życia, działania, sukcesu, o sile woli
i o pragnieniach seksualnych.
Żółta
Kolor światła dziennego i słońca. Mówi o spontaniczności, pogodnym rozluźnieniu, swobodzie, otwartości. Osoby wybierające go szukają rozwiązań, które otwarłyby nowe możliwości im pozwoliły na zrealizowanie oczekiwań i nadziei.
Brązowa
Reprezentuje uczucia związane z ciałem, umiarkowanie. Osoby wybierające ją dążą do zakorzenienia i osiągnięcia poczucia bezpieczeństwa w prostym środowisku (rodzinnym, zmysłowym), nie są indywidualistami.
Fioletowa
Barwa fioletowa jest mieszaniną czerwonej i niebieskiej – wyrażających tendencje przeciwstawne. Symbolizuje niezdecydowanie, wahanie, gotowość do kontaktów niezobowiązujących.
Czarna
Barwa najciemniejsza, właściwie jest to negacja koloru – wyraża nicość, koniec, zaprzeczenie. Osoby, które ją wybierają poszukują sytuacji trudnych i wymagających. Odrzucają wszystko co mogłoby wpływać na ich punkt widzenia, sprzeciwiają się temu co nie jest zupełnie tak jak być powinno.
Albo:
KOLORY PREFEROWANE PRZEZ DZIECI.
Czarny- poczucie zagrożenia, tłumienie agresji.
Czyste, jasne barwy- poczucie bezpieczeństwa, pogoda.
Czerwień, żółty, oranż- niepokój, wysoki poziom agresji.
Ledwo widoczne kolory, jasne- ukrywanie prawdziwych przeżyć.
Kolory ciemne- oznaczają depresję.
Kolor szary i jego odcienie- niepokój, lęk, niepewność.
SPOSÓB RYSOWANIA – CECHY GRAFICZNE
Gwałtowne, silne i mocne linie- pewność siebie, nadpobudliwość ruchowa, ekstrawertyzm.
Niewyraźne, słabe, ledwo widoczne linie- poczucie niepewności, lęk, nieśmiałość, zahamowanie, introwertyzm.
Zarysowany wcześniej powstały rysunek- brak pewności siebie, poczucie niskiej wartości, tendencje depresyjne.
Rysunek nie starannie namalowany- bardzo silne napięcie psychiczne.
Rysunek bardzo staranny- wielostronny rozwój, dobre przystosowanie.
ZNAKI EMOCJONALNE, KTÓRE SIĘ POWTARZAJĄ
Silnie zaznaczone podłoże, ziemia- poczucie zagrożenia, potrzeba oparcia.
Nieproporcjonalnie duży dom- brak poczucia bezpieczeństwa w rodzinnym domu, konflikt w rodzinie.
Wiatr- potrzeba stałości otoczenia, niepokój.
Geometryczne często nawracające elementy- stany lękowe.
Usytuowanie najistotniejszego elementu w wykonanej pracy
Centralne- wewnętrzny spokój, poczucie bezpieczeństwa.
Górne, powyżej środka- tendencje izolacyjne, ucieczkowe.
Dolne, poniżej środka- poczucie zagrożenia, tendencje depresyjne.
(cechy te dotyczą przede wszystkim ludzkich postaci).
Rozszyfrowanie rysunku dziecka
Najbliżej siebie kilkuletnie dziecko narysuje osobę, z którą jest najsilniej związane emocjonalnie.
Osoby, przy których dziecko czuje niechęć, niepokój lub inne przykre uczucia, są rysowane w kącie, z brzegu z dala od innych postaci.
Oznaką silnego lęku bywa również wyeliminowanie wszystkich domowników na rysunku, poza jednym, do którego dziecko czuje respekt.
Jako ostatnie są rysowane osoby, które nie odgrywają szczególnej roli w życiu dziecka.
Narysowanie siebie na końcu, oznacza iż dziecko prawdopodobnie ma poczucie, że mało liczy się w rodzinie.
Całkowity brak siebie na rysunku może oznaczać poczucie odrzucenia przez najbliższych i pozbawienia dziecka miłości.
Diagnozowanie dojrzałości intelektualnej: postać
Słabo zintegrowane części ciała- impulsywność, niska tolerancja frustracji.
Zaczernianie twarzy- negatywny wizerunek siebie, poważnie zaburzony.
Zaczernianie rąk- przejawy agresji.
Niewielkie wymiary postaci- wycofanie, depresja, nieprzystosowanie.
Duże wymiary postaci- słaba kontrola wewnętrzna, ekspansywność.
Przezroczyste elementy rysunku- skłonność do wyładowywania się.
Zęby- agresywność (oralna).
Krótkie ręce- hamowanie impulsów, wycofywanie się.
Długie ręce- pragnienie zdobywania.
Długie dłonie- wyładowywanie się (zachowania „acting-out”).
Nachylenie postaci- brak równowagi psychicznej, niestabilność.
Test "Dom - Drzewo - Człowiek"
Test ten, autorstwa J. Bucka, jest narzędziem umożliwiającym badającemu (terapeucie) uzyskanie informacji o wrażliwości, dojrzałości i integracji osobowości z własnym otoczeniem rysującego.
Analizowanie rysunków- drzewo
W obrazie drzewa rysujący ujawnia swe oczekiwania związane z aspiracjami życiowymi, głównie z tymi dotyczącymi aktywności społecznej, pełnionych ról w grupie rówieśniczej.
Ocena ogólna:
drzewo bardzo duże - skłonności do agresji,
drzewo małe - poczucie niższości i braku znaczenia;
narysowane schematycznie (linia lub dwie linie to pień, kółko to korona) - nadpobudliwość, niestałość;
przesadnie duży pień - niedojrzałość emocjonalna;
zbyt duża korona - dystans emocjonalny, myślenie analityczne;
ogromne korzenie - słabe reakcje emocjonalne, słaba zdolność rozumowania.
Ocena szczegółowa:
cienkie gałęzie - poczucie nieprzystosowania;
brak linii podstawy (drzewo zawieszone w próżni) - skłonności do ulegania stresom;
wyraźna linia podstawy, brak korzeni (ukryte w podstawie) - tłumienie emocji;
złamana gałąź, napisy na drzewie - przeżycie traumatyczne.
Drzewo to symbol człowieka, który ewoluuje wraz z nim.
Przedstawienie drzewa zmieniać się będzie wraz z wiekiem dziecka.
Pierwsze drzewa podobnie jak ludzie są rodzajem „głowonogów”.
Później pojawiają się korzenie.
Dziecko około 8-10.letnie rysuje drzewo jako zieloną, pokrytą liśćmi kulę.
Później gałęzie stają się wyraźniejsze, pojawiają się liście, a czasem owoce.
Wielkie znaczenie ma umiejscowienie drzewa na rysunku.
Drzewo w górnej części kartki symbolizuje intelekt, duchowość.
Umiejscowienie drzewa w dolnej części kartki to nie uświadomione instynkty.
Drzewo z lewej strony to związek z matką i przeszłość, a prawa strona relacje z ojcem i przyszłość.
Rysunek domu
Komin:
z jasnym dymem - pragnienie miłości i ciepła;
brak komina - brak ciepła w sferze psychicznej albo konflikt z kimś znaczącym płci męskiej,
Drzwi:
otwarte - duża potrzeba doznawania ciepła z otoczenia;
bardzo duże - zbytnia podległość;
brak drzwi - poważne trudności w kontaktach międzyludzkich
Okna:
z firankami - autokontrola;
bez zasłon - skłonności do uzewnętrzniania uczuć, otwartość;
brak okien - agresywność,
Dach:
płaski - słaba wyobraźnia lub tłumienie emocji;
przesadnie duży - ucieczka w świat fantazji,
Teren wokół domu:
ścieżka (bardzo długa - introwertyzm; wąska w pobliżu domu i stopniowo rozszerzająca się - powierzchowna przyjazność),
płot (potrzeba bezpieczeństwa, osłony emocjonalnej).
Rysunek człowieka
Ręce:
założone na wysokości piersi - nastawienie nieprzyjazne lub podejrzliwe;
ukryte z tyłu - skłonność do unikania kontaktów interpersonalnych, dążenie do kontroli nagromadzonych emocji;
brak rąk - niemoc, bezradność i nieprzystosowanie
Nogi:
długie - dążenie do niezależności,
krótkie - problemy z reakcjami emocjonalnymi;
różne długości nóg u tej samej postaci - ambiwalencja uczuć dotyczących anatomii.
Stopy:
duże - potrzeba większego bezpieczeństwa (ochrony)
małe - nadmierna uległość i zbytnia kontrola uczuć,
brak stóp - brak niezależności z jednoczesnym przeświadczeniu o jej dużej potrzebie.
Ramiona:
nierówne - zmienność emocjonalna (tzw. huśtawka nastrojów),
rysowane jako kwadratowe - niechęć, wrogość wobec najbliższego otoczenia.
Palce:
długie, spiczaste - wrogość i agresywność;
rysowane schematycznie (kreskami, pętelkami) - dążenie do kompensowania agresywnych nastawień,
Głowa:
duża - otwartość i aktywność intelektualna, a także częste sięganie (ucieczka) do świata wyobraźni i fantazji;
mała - brak wiary we własne możliwości umysłowe.
Powody do niepokoju…
Dzieci socjopatyczne charakteryzuje wielka różnorodność. Przede wszystkim są to dzieci prepsychotyczne, a klimat ich rysunków jest niespokojny, z niewielką liczbą postaci i bezosobowym stylem.
U dzieci neurotycznych, na niewielkiej kartce, rysunek jest zorganizowany wokół symetrii pionowej. Znaleźć na nim można groby, okaleczone postacie z licznymi szczegółami w ciemnych kolorach.
Jeśli dziecko jest opóźnione w rozwoju, styl jest prymitywny, kreski są chwiejne, jednobarwne.
Jeśli dziecko jest nieakceptowane przez matkę, rysunki są skoncentrowane w którymś z rogów kartki, z domami o zamkniętych oknach.
Co możemy wyczytać z bazgrołów dorosłych?
Jeśli bezwiednie bazgrolisz strzałki, być może cierpisz na seksualne napięcie.
Jeśli na zajęciach, czy zebraniu grasz w kółko i krzyżyk, najprawdopodobniej jesteś osobą, która lubi współzawodnictwo.
Jeśli rysujesz gwiazdki, prawdopodobnie posiadasz idealistyczne podejście do życia.
Figury geometryczne: koło- oznacza marzyciela, trójkąt- prostokąt oznacza osobę o ścisłym umyśle.
Bazgrolenie kwiatków bez łodygi tylko z liśćmi- zwracasz dużą uwagę na szczegóły.
Rysując dom- najprawdopodobniej tęsknisz za dzieciństwem.
Jeśli rysujesz twarze- jesteś skupiony na sobie.
Rysowanie szlaczków- oznacza umiłowanie do porządku.