Analiza rysunku rodziny jako źródło
wiedzy o dziecku.



Ludzie od dawna wykorzystywali sztukę, aby wyrazić uczucie bólu, strachu, radości, by komunikować się z innymi i mówić im o otaczającym świecie. To wykorzystanie sztuki ma na celu złagodzenie stresu i napięcia psychicznego.
Rysunek dziecka, jest nie tylko narzędziem przekazu, którym posługują się dzieci, ale również narzędziem dla nauczycieli czy psychologów, które umożliwia poznanie myśli, uczuć, a także możliwości intelektualnych dziecka. 
. Rysunek można stosować w psychoterapii indywidualnej, grupowej lub rodzinnej, w zależności od stopnia zaburzenia. Przy doborze terapii ważne są właściwości osobiste pacjenta. Jeden potrzebuje terapeuty dyrektywnego, a drugi wręcz przeciwnie. Dla jednego lepsza będzie psychoterapia grupowa, inny zgodzi się tylko na indywidualną. 
Ważne są właściwości środowiska w jakim żyje pacjent, jakie potencjały daje otoczenie. 
Rysunek jest obrazem rozwoju psychofizycznego dziecka upośledzonego, co wyraża się w proporcjach, kolorystyce, stosowaniu symboli, faktury, sprawności manualnej w trakcie rysowania. 




Analiza rysunku – należy do metod projekcyjnych. Często stosowaną techniką jest Test 


Rysowania Rodziny, który interpretuje się w trojakim aspekcie: sprawności graficznej, struktury formalnej, treści.
W przypadku formy uwzględnia się rozległość i siłę linii, ekspansywność rysunku, rozmieszczenie poszczególnych elementów w przestrzeni. Analizując treści, uwzględnia się umieszczenie postaci badanego wśród innych, kolejność rysowania poszczególnych postaci, pomijanie niektórych postaci, dodatkowe ozdabianie lub zubożanie ich w porównaniu z innymi postaciami umieszczonymi na rysunku.
Analizując kolejność rysowania, zwracamy uwagę na rysowanie postaci w pierwszej i ostatniej kolejności.
Analizując rozmieszczenie postaci w przestrzeni możemy zauważyć, ze niektóre z nich stoją blisko siebie, trzymają się za ręce, albo też są od siebie oddalone lub pominięte.
Przy interpretacji tego testu bierze się również pod uwagę reakcje emocjonalne dziecka podczas wykonywania rysunków poszczególnych postaci. (A. Frydrychowicz Poznań 1984)
Kolejną techniką jest analiza dokumentów
Według W. Zaczyńskego „dokumentem tedy jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach”. (W. Zaczyński, Warszawa 1995)
Technika ta służy do gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych informacji o badanej sytuacji czy zjawisku. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Technika ta służy również do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badanie i analiza dokumentów jako technika gromadzenia wiedzy należy do najstarszych procedur badawczych.
Następną techniką dostosowaną do badań jest technika socjometryczna. Jest ona definiowana jako zespół czynności werbalnych manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych.
Badanie socjometryczne polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy kilku specjalnie skonstruowanych pytań, które pozwolą określić różne rodzaje stosunków społecznych, jak na przykład zaufanie, sympatię, popularność.
Dzięki socjometrii można uzyskać dość dużo informacji nie tylko o grupach formalnych, lecz także poznać ich hierarchie.
Do najczęściej stosowanych technik socjometrycznych należy: J.L. Moreno, w której badany odpowiada na nie więcej niż pięć pytań, pytania związane z wyborem osób z danej grupy.
Z innych technik socjometrycznych na uwagę zasługuje w szczególności plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „ Zgadnij kto?” i technika szeregowania rangowego. Techniki te zalicza się do nietypowych technik socjometrycznych lub zbliżonych do klasycznej techniki socjometrycznej. Pod względem wartości poznawczej nie są one bynajmniej gorsze od tamtej.




RYSUNEK RODZINY-ARKUSZ OBSERWACYJNY 
Nazwisko i imię ....................................wiek............................................
Data urodzenia ....................................................data badania.............. 
Szkoła Podstawowa.........................., klasa ....................

Nastrój badanego: pogodny, niespokojny, apatyczny, lękowy, rozdrażniony, podniecony
Stosunek do badania: bardzo zainteresowany, zainteresowany, nie zainteresowany, bierny, negatywistyczny. 
Zachowanie badanego podczas rysowania: (momenty zahamowania, niechęć do rysowania którejś z postaci, wypowiedzi dziecka itp.)
NP. Chłopiec w skupieniu tworzył pracę plastyczną. Widoczne było duże zaangażowanie i chęć tworzenia. Trudność sprawiało uchwycenie prawidłowych proporcji postaci Kolejność rysowania: 
W czasie kiedy badany rysuje, zaznaczyć w prostokącie cyframi kolejność rysowania postaci w takim układzie przestrzennym w jakim rozmieszczone zostały na rysunku. Po ustaleniu w rozmowie z badanym kogo postać przedstawia, zaznaczyć obok cyfr. 
Wywiad z dzieckiem
1.Opowiedz mi o rodzinie którą narysowałeś, co to za rodzina?
2.Powiedz i pokaż kogo narysowałeś na swoim rysunku.
3. Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły, dobry? Dlaczego?
4. Kto w tej rodzinie jest najmniej miły, dobry? Dlaczego?
5. Komu w tej rodzinie jest najlepiej, kto jest najbardziej szczęśliwy? Dlaczego?
6. Komu w rej rodzinie jest najgorzej, kto jest najmniej szczęśliwy? Dlaczego?
7. Czy chciałbyś coś zmienić w tej rodzinie?
8. Dlaczego nie narysowałeś.................................................?(w przypadku kiedy dziecko rysując własną rodzinę pomija na rysunku postacie wchodzące w jej skład)..
Inne wypowiedzi badanego dotyczące własnej rodziny 

Analiza treści rysunku 

Cechy rysunku poszczególnych postaci;
1.Rysowanie postaci w pierwszej kolejności.
2.Wyraźne powiększenie postaci w porównaniu z innymi.
3.Najwieksze ozdobienie postaci.
4.Rysowanie postaci w ostatniej kolejności.
5.Wyraźne zmniejszenie postaci w porównaniu z innymi.
6.Najmniejsze ozdobienie postaci.
7. Wyraźne odsunięcie postaci od pozostałych. 
8.Pominiecie postaci. 

M – matka O – ojciec S – sam D – dziecko (przy rysunku „jakiejś” rodziny)

Usytuowanie postaci względem siebie
a) postacie umieszczone obok siebie: M, O, D, D, DS
b) postacie połączone rękami: 
Inne uwagi dotyczące treści rysunku ( zagospodarowanie płaszczyzny obrazu, rodzaj linii ,proporcje,ruch). 

Podsumowanie wniosków wynikających z badań. 

Wzór; Na podstawie pracy plastycznej i rozmowy z dzieckiem można stwierdzić, że dziecko czuje się odtrącone i ma zaniżony obraz własnej osoby nad którą dominuje rodzeństwo i rodzice. Dziecko przedstawiło siebie jako ostatnią postać, mniejszą od pozostałych bez większych detali. Jest to wynikiem emocjonalnego nastawienia, wyolbrzymienia tych elementów, które mają dla dziecka znaczenie uczuciowe. Postacią, z którą dziecko czuło się najbardziej emocjonalnie związane była matka. Przedstawiona została na rysunku w pierwszej kolejności oraz ozdobiona dodatkowymi detalami, koralami, guzikami i kieszeniami. Widoczne silne kontrasty walorowe o przewadze pomarańczu i żółci, świadczą o braku równowagi emocjonalnej i bezpieczeństwa. 

OCENA UCZNIA 

Główną przyczyną trudności dziecka w szkole jest nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny. Na podstawie rysunku można stwierdzić, czy dziecko ma niezaspokojone podstawowe potrzeby miłości, ciepła i bezpieczeństwa. Zaspokojenie tych potrzeb stymuluje osiągnięcia rozwojowe. Dziecko ,które ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa i jest chronione od lęków, rozwija się szybciej i lepiej w zakresie umysłu, sprawności fizycznej i kontaktów społecznych. Rodzina jest środowiskiem wychowawczym, w którym tkwią największe możliwości wszechstronnego rozwoju człowieka. Niezaspokojenie bliższego kontaktu z rodzicami powoduje opóźnienie rozwoju psychoruchowego i pojawianie się nieprawidłowych reakcji nieadekwatnych do badanego bodźca. Dziecko przez kontakt z dorosłymi pobudzane jest do aktywności. Systematyczny kontakt dziecka z rodzicami wpływa na kształtowanie się u niego pozytywnego obrazu samego siebie oraz obrazu świata. Z potrzebą samorealizacji łączy się potrzeba szacunku. Rodzice nie powinni krytykować wysiłków dziecka, poniżać i naginać siłą do idealnego wzoru, ponieważ zaspokojenie potrzeby szacunku prowadzi do wytworzenia u dziecka poczucia własnej wartości oraz wiary we własne siły i pewności siebie. 
Dzieci w rodzinie formułują swe postawy, kształtują sposób bycia, ustalają normy moralne. Rodzice powinni posiąść wiedzę o rozwoju dziecka, zacieśnić kontakty ze szkołą i wspólnie z nauczycielem wspierać dziecko w jego rozwoju. Interpretacja przysłów oraz analiza postępów w nauce pozwalają przypuszczać, że sprawność umysłowa chłopca kształtuje się poniżej przeciętnej. Niedobór bodźców kształtujących wyobraźnię i zdolność logicznego myślenia oraz słownictwo wpłyną na gorsze funkcjonowanie dziecka w szkole i opóźnienie procesów poznawczych. Brak konsekwencji rodziców i małe zainteresowanie rodziców dzieckiem spowodowało zmniejszenie motywacji do nauki. Rozwój dziecka należy stymulować przez zacieśnienie kontaktów z rodzicami oraz dostosowanie wymogów ze strony nauczyciela do możliwości dziecka. Ważne jest, aby dziecko czuło się dowartościowane, akceptowane i pozytywnie motywowane. Należy tak dobierać metody działań, aby w pracy z uczniem wcielać piękną formułę Marii Montessori „Dopomóż mi, abym stał się samodzielny”. 
W pracy z dzieckiem należy zachować spokój i rozsądek. Nie można pozwolić, aby niepokój udzielał się dorosłym. Należy zwracać uwagę na staranne wykonanie prac oraz ich ukończenie, a także utrzymanie zainteresowania na zadaniu poprzez dobieranie zadań twórczych. Należy stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać stopień trudności. Wzmacniać poczucie własnej wartości poprzez pozytywne ukierunkowanie, na przykład poprosić o starcie tablicy, rozdanie pomocy lub wykonanie innej pożytecznej czynności. Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela. W zabawach, w których bierze udział powinny być jasno określone zasady. Po zajęciach ruchowych należy stosować ćwiczenia według P. Dennisona lub ćwiczenia wymagające skupienia, spokoju. Dziecko powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę akceptacji i spokoju. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków. Osoba dorosła winna kontrolować swoje emocje. W kontakcie z dzieckiem, nie wolno reagować wybuchowo, gwałtownie. Należy zapewnić poczucie bezpieczeństwa, dając do zrozumienia, że jest kochane, mimo konsekwencji ze strony dorosłego. Stawiane wymagania powinna cechować jasność i klarowność, aby dziecko znało swoje obowiązki i wiedziało jak ma się zachować w danej sytuacji. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Należy chwalić za dobre wykonanie zadanie oraz doceniać trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie. Ważne jest, aby dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany, miał jasną strukturę: odpowiednią i tę samą porą wstawania, oglądania telewizji, kolacji i snu. Należy ograniczyć czas spędzany przed telewizorem, wyeliminować programy o treści agresywnej. Rodzice powinni poświęcić codziennie trochę czasu na rozmowę i zabawę, aby dziecko czuło się kochane i akceptowane.

Bibliografia: Frydrychowicz A.: Rysunek Rodzinny. Projekcyjna metoda badania stosunków rodzinnych. Poznań 1984.Łobocki M.: Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1978.Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 2001. Pomykało W.: Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1997. Pilch T. :Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001.Skorny Z.: Obserwacje, interpretacje i charakterystyki ,Warszawa 1968.Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995.

Opracowała URSZULA PAJONK nauczyciel SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 17 IM .JANA PAWŁA II W MYSŁOWICH

Dziecko w różnych fazach swojego rozwoju szczególnie du żo i chętnie rysuje oraz maluje. Wyraża i przetwarza ono w ten sposób wszystko to, o czym my śli i co odczuwa. Z powodu swej zależności od rodziców wychwytuje również konflikty w otoczeniu dorosłych. Nie potrafi się od nich odizolować i musi rozstrzygać to, co obserwuje, w odpowiedni dla siebie sposób. Stąd mogą powstać rysunki o charakterze sygnałów, czasem również wołanie o pomoc.

Na rynku księgarskim można znaleźć wie le ciekawych pozycji książkowych na temat obrazków i rysunków dzieci. Większość z nich zajmuje się fenomenem formy wyrazu dziecięcej twórczości, ukazuje różne poziomy rozwoju i charakterystyczne cechy stylu. Jed ną z książek dotyczących tego zjawiska, i nie wątpliwie godną polecenia, jest publikacja Rose Fleck-Bangert O czym mówią rysunki dzieci. Dostrzeganie i rozumienie zawartych w nich znaków, opublikowana przez Wydaw nictwo „Jedność" z Kielc.

Książka jest owocem pracy z dziećmi, rodzi cami i wychowawcami; ma charakter poradni ka w praktyce pedagogicznej i terapeutycznej. Autorka opowiada o swoich doświadcze niach jako matka, pedagog i terapeutka. Jej propozycja umożliwia zainteresowanym ro dzicom oraz osobom działającym na polu pe dagogicznym i terapeutycznym wgląd w isto tę obrazów dzieci. Celem publikacji jest poka zanie tła, na jakim powstają rysunki dzieci, ich treść oraz motywów i zamiarów twórczej działalności dzieci.

Książka przybliża czytelnikowi znane z ży cia i zrozumiałe procesy doświadczenia oraz poznawania, zapoczątkowane poprzez obra zy jako sposób porozumiewania się - w rodzi nie, w przedszkolu, szkole, w praktyce wy chowawczej, pedagogicznej i terapeutycznej. Rysunki dzieci mają nieocenioną wartość, po nieważ mali autorzy wyrażają w nich swoje marzenia, lęki albo pragnienia. Wszystko co ma dla nich istotne znaczenie, można odna leźć na zamalowanej kartce papieru.

Jeśli dorosłym uda się znaleźć dostęp do tych zaszyfrowanych wiadomości, wtedy bę dą mogli lepiej zrozumieć zachowanie dzieci i wyjść naprzeciw ich ukrytym potrzebom. Ro se Fleck-Bangert, doświadczony pedagog i psycholog, opisuje w swej - bliskiej życiu i praktyce - książce rozwój dziecka poprzez sztukę malowania, przedstawia możliwości interpretowania rysunku oraz udziela cen nych wskazówek dla rodziców, pedagogów i terapeutów.

W kolejnych rozdziałach książki Autorka -w sposób bardzo wnikliwy - stara się przeka zać czytelnikowi właściwy sens i znaczenie rysunków dzieci w każdej fazie ich rozwoju, od ruchu - pierwszej dziecięcej formy wyrazu, poprzez znaczenie „gryzmołów", aż po te tre ści, jakie będą zawierały rysunki namalowane przez dzieci powyżej czwartego roku życia.

Książka ma skłonić czytelnika do refleksji nad rozwojem w wyrażaniu doznań i przeżyć przez dzieci, właśnie za pomocą obrazu. Obja śnia kilka najbardziej istotnych sposobów odbio ru. Jej celem jest głównie uwrażliwienie na twór czość dzieci i na właściwe do niej podejście.

Na koniec Autorka zastrzega sobie jednak, że „(...) nie każdy obrazek namalowany przez dziecko musi zawierać głęboki sens, nie wszystkie symbole należy rozszyfrowywać, nie każda tajemnica zamieszczona na rysunku mu si być odkryta, zinterpretowana, wyjawiona. Dzieci malują, ponieważ to sprawia im przyjem ność. Cieszy je pozostawianie widocznych śla dów ich kolorowej krainy fantazji - rysują i ma lują, ponieważ w danym momencie nie mają czegoś bardziej interesującego do robienia, al bo dlatego, że przyjaciel właśnie maluje. Jest ważne, aby umożliwić dzieciom jak najwięcej twórczej swobody, nie zasypywać ich niepo trzebnymi pytaniami, respektować ich intymny świat, być otwartym na pozawerbalne sygnały i w sposób suwerenny traktować nie wyjaśnio ne tajemnice".

Poprzez swoje rysunki dzieci dają nam znaki. Pokazują nam siebie, swoje spojrzenie na świat, związki i zależności, wykazują swój sposób my ślenia. Cała ta międzyludzka sieć zdarzeń stanie się jeszcze bardziej czytelna dla tych wszystkich, którzy zrozumieją mowę dziecięcych obrazów.

Małgorzata Mendyk

REFERAT NA TEMAT : „ OBRAZ RODZINY W RYSUNKU DZIECKA”

 

Z rodzinš jest jak z morzem, 
niewiele można zobaczyć, gdy patrzy się na jego
powierzchnię. Dopiero, gdy sięgniesz głębiej, 
gdy zanurzysz się w jego toni, jesteœ w stanie
dotrzeć do jego tajemnic. 
Gusan Forwand

 

            W diagnozie rozwoju ucznia na zebranie wielu informacji o nim i jego relacjach rodzinnych pozwala rysunek rodziny. Ukazuje on miejsce dziecka w rodzinie, wœród innych osób, stosunek do rodziców, rodzeństwa. Dziecko przenosi œwiat swej rodziny na kartkę papieru nie hamujšc swych myœli, uczuć. W rysunku ujawnia utożsamienie z członkami rodziny, a także czasami ucieczkę przed sytuacjami nieprzyjemnymi..

            Badanie z wykorzystaniem rysunku jest łatwe. Należy jednak zachować potrzebne warunki dotyczšce nawišzania kontaktu, rozmowy z badanym i przygotowania potrzebnych pomocy.

W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:

NAWIĽZANIE KONTAKTU – należy dšżyć do tego, aby pozyskać zaufanie dziecka i wprowadzić korzystny do badania nastrój.

INSTRUKCJA – prosimy badanego o narysowanie. Polecenia majš być proste np. „ Narysuj człowieka ”, „ WyobraŸ sobie i narysuj rodzinę ”. Wyjaœniamy przy tym, że się rysuje wszystko, co się chce zwišzane z danym tematem.

POMOCE DO BADAŃ – to kartka papieru, kredki, ołówek. Badany siedzi wygodnie przy ławce, biurku tak, aby mógł swobodnie rysować.

OBSERWACJA W CZASIE RYSOWANIA – należy prowadzić jš dyskretnie. Trzeba wzišć pod uwagę:

- kolejnoœć rysowania postaci ( rysunek rodziny ),

- czas poœwięcony danej osobie, przedmiocie, itp.,

- szczególnš starannoœć przy niektórych elementach rysunku,

- rozmieszczenie na kartce,

- komentarze słowne i uwagi podczas rysowania, a także bezsłowne objawy emocji np. westchnienia, uœmiech,

- dobór kolorów.

ROZMOWA O RYSUNKU – badany sam najlepiej objaœni to, co narysował. Rozmowę podtrzymujemy pytaniami, nie powinno to jednak mieć charakteru kwestionariusza lecz swobodnej wymiany zdań.

Wywiad z dzieckiem ( wg A. Frydrychowicz ) :

Opowiedz mi o rodzinie, którš narysowałeœ, co to za rodzina?

Powiedz i pokaż kogo narysowałeœ na swoim rysunku.

Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły, dobry? Dlaczego?

Kto w tej rodzinie jest najmniej miły, dobry? Dlaczego?

Komu w tej rodzinie jest najlepiej, kto jest najbardziej szczęœliwy?Dlaczego?

Komu w tej rodzinie jest najgorzej, kto jest najmniej szczęœliwy? Dlaczego?

Czy chciałbyœ coœ zmienić w tej rodzinie?

Dlaczego nie narysowałeœ ……………..( w przypadku, kiedy dziecko rysujšc własnš rodzinę pomija na rysunku postacie wchodzšce w jej skład ).

Inne wypowiedzi badanego dotyczšce własnej rodziny.

Na zakończenie pytamy badanego, czy jest zadowolony ze swojego rysunku, czy gdyby jeszcze raz rysował, zrobiłby to podobnie czy inaczej. Badany, gdy ma ochotę, wykonuje drugi rysunek.

 

Podstawš do interpretacji sš następujšce elementy :

► Rysunek.

► Obserwacja podczas rysowania.

► Rozmowa z dzieckiem o rysunku.

 

Kryteria oceny treœci rysunku:

Interpretacji rysunku dokonuje się w trzech płaszczyznach:

ˇ  poziom graficzny (obejmuje rozległoœć, siłę, wielkoœć i rozmieszczenie),

ˇ  wzajemne stosunki między osobami,

ˇ  treœć rysunku (subiektywna wizja własnej rodziny).

Graficzna strona rysunku

Poziom graficzny, zdaniem M.Braun-Gałkowskiej, obejmuje rozmach i siłę kreski – kreska „rozmachowi”, długa, powstajšca od jednego pocišgnięcia, zajmujšca większš częœć kartki, mówi o rozmachu, energii, odwadze i łatwoœci uzewnętrznienia swoich tendencji; kreska krótka, wahajšca się przy liniach dłuższych, złożona z krótkich elementów wskazuje na zahamowanie; silny nacisk kredki (gruboœć kreski i nacisk na papier) mówi o silnym napięciu, odwadze, czasem gwałtownoœci; słaby nacisk kredki mówi o nieœmiałoœci, łagodnoœci, czasami nerwicy i wysokim niepokoju. Zdarza się, że w całym rysunku narysowanym przy œredniej sile nacisku, jedna postać lub jeden przedmiot narysowany jest specjalnie mocno. Zwykle z tym przedmiotem łšczy się szczególne napięcie emocjonalne dziecka.

Symbolika przestrzeni

Rozmieszczenie rysunku na kartce bywa bardzo różnorodne i wiele mówi dla badacza.

Może być wykorzystana cała kartka lub jej częœć. Rysowanie na górze mówi o idealizmie lub marzeniach, wyobraŸni. Umieszczenie rysunku na œrodku kartki wskazuje, że odnosi się do spraw najbardziej uœwiadomionych, podczas gdy innych nie chce ujawnić. Dolny pas kartki jest ulubionym pasem zmęczonych, często przygnębionych uczniów. Pas górny jest wracaniem myœlami do przeszłoœci. Rysunek namalowany w dolnym lewym pasie ujawnia wewnętrzne skrępowanie, a pas prawy jest wybieganiem w przeszłoœć.

 

Na podwyższenie niepokoju w rysunku dziecka, mogš wskazywać niektóre z następujšcych wskaŸników:

ˇ  Duże, białe przestrzenie obejmujšce znacznš częœć kartki.

ˇ  Brak ruchu, postaci narysowane sš sztywno, na rysunku nie ma żadnej akcji, działania.

ˇ  Cały rysunek umieszczony po lewej stronie kartki.

ˇ  Postaci na rysunku nie sš umieszczone na podstawie, ale jakby zawieszone w próżni.

ˇ  Rysunek jest „pusty”, brak elementów dodanych, takich jak drzewa, kwiaty, sprzęty itp.

Kolejnoœć rysowania postaci - znaczenie tych osób dla rysujšcego.

ˇ        Postacie rysowane w pierwszej kolejnoœci - sš to osoby oceniane przez dziecko jako najważniejsze, posiadajšce władzę w rodzinie lub osoby, do których dziecko jest najbardziej przywišzane, lub z którymi się identyfikuje.

W przypadku, gdy rysujšcy umieœci siebie na pierwszym miejscu, może to œwiadczyć o tendencji do dominacji i koncentracji na sobie.

ˇ        Rysowanie postaci w ostatniej kolejnoœci może być wyrazem dewaloryzacji danej postaci, może to być też osoba oceniana przez dziecko jako najmniej ważna w rodzinie.

Wielkoœć rysowanych postaci - wyraŸne powiększenie lub pomniejszenie rysowanych postaci uważana jest za wskaŸnik znaczenia tej postaci dla dziecka.

ˇ        WyraŸnie powiększone sš te osoby, które dominujš w rodzinie, które sš uważane przez dziecko za znaczšce.

ˇ        WyraŸne zmniejszenie postaci może oznaczać jej dewaloryzację, chęć obniżenia jej wartoœci.

Pominięcie postaci - jest jednym z najistotniejszych wskaŸników stosunku emocjonalnego dziecka do poszczególnych członków rodziny lub całej rodziny.

ˇ        Pomijane sš postacie będšce Ÿródłem lęku lub odrzucane przez badanego.

ˇ        Pominięcie własnej postaci œwiadczy o zaburzeniu emocjonalnych więzi dziecka z rodzinš, o nieakceptowaniu przez nie sytuacji istniejšcej w rodzinie, o nieakceptowaniu siebie w swojej sytuacji (czasem opuszczenie dotyczy tylko częœci ciała).

Relacje odległoœci - usytuowanie postaci względem siebie œwiadczy o więzi emocjonalnej (rzeczywistej lub upragnionej przez badanego) między poszczególnymi członkami rodziny.

ˇ        Trzymanie się za ręce, wspólna zabawa - wskazuje na zażyłoœć i silnš więŸ emocjonalnš lub pragnienie istnienia takiej więzi.

ˇ        Umieszczenie postaci obok siebie - dziecko najchętniej umieszcza się w pobliżu postaci dla niego znaczšcej, tej, z którš jest zwišzane emocjonalnie.

ˇ        Duża odległoœć, odsunięcie lub odwrócenie od siebie wskazuje na niechęć. WyraŸne odsunięcie na rysunku jednej z postaci może oznaczać zakłócenie więzi emocjonalnej między rysujšcym i odsuniętš postaciš. Może to być wyrazem dystansu pomiędzy tš postaciš a dzieckiem przy jednoczesnym pragnieniu zbliżenia z tš osobš.

Jeżeli dziecko przedstawia siebie z dala od innych, wskazuje to na poczucie wyobcowania lub agresję. Izolacja ta może być wzmocniona przez oddzielenie kreskš lub jakšœ przeszkodš, np. drzewo, szafa itp., albo przez przedstawienie jednej osoby jakby w innym planie (ona blisko - inni w tle, lub też odwrotnie).

Ozdobienie postaci - znaczenie danej osoby w obrębie struktury rodziny może być podkreœlone przez dziecko poprzez:

ˇ        WyraŸnie większe ozdobienie kolorystyczne postaci.

ˇ        Ozdobienie postaci dodatkowymi elementami (np. kokarda, łańcuszek, kapelusz, torba, okulary itp.).

Duży, dominujšcy dom - według L.Cormana rysunek dużego domu jest symbolem braku poczucia bezpieczeństwa dziecka. Zauważa ono istniejšcy konflikt między rodzicami i odbiera go jako zagrożenie istnienia rodziny.

Jeœli częœć osób znajduje się w domu, reszta zaœ jest umieszczona poza nim, może to œwiadczyć o konflikcie między nimi.

Osoby dodane:

Dziecko lub niemowlę w wózku (faktycznie nie istniejšce w rodzinie) mogš wyrażać:

ˇ        Pragnienie ucieczki, powrotu do okresu wczesnego dzieciństwa, do szczęœliwego "złotego wieku", wolnego od kłopotów.

ˇ        Chęć posiadania uprzywilejowanej pozycji dziecka najmłodszego w rodzinie.

Osoba dorosła - wyrażajšca siłę, może być wyrazem chęci wyzwolenia się od nadopiekuńczoœci rodziców, dšżeniem do samodzielnoœci.

Zwierzę - wyraża tendencje silnie tłumione - np. pies - chęć posiadania przyjaciela.

 

WskaŸniki waloryzacji:

ˇ        Osoba rysowana jako pierwsza lub umieszczona w centrum, lub z lewej strony kartki (ale nie na samym brzegu).

ˇ        Osoba waloryzowana ma na rysunku "najlepsze" miejsce, tzn. np. stoi górujšc nad innymi, lub siedzi (podczas gdy inni stojš) lub też inni sš do niej zwróceni.

ˇ        Osoba rysowana najdłużej (czasem z powracaniem do niej po przerwie), najstaranniej - z największš iloœciš szczegółów.

ˇ        Osoba, przy której badany użył największš iloœć kolorów.

 

WskaŸniki dewaloryzacji:

ˇ        Osoba rysowana ostatnia.

ˇ        Osoba narysowana z brzegu, z dala od innych, zwrócona do nich tyłem.

ˇ        Osoba narysowana niestarannie, z najmniejszš iloœciš szczegółów, czasem brakiem częœci ciała.

ˇ        Osoba narysowana poœpiesznie, byle jak, z użyciem najmniejszej iloœci kolorów.

      

               Symbolika barw

Barwy użyte w rysunku mówiš przede wszystkim o emocjonalnoœci badanego. Bogate kolory mówiš o żywej emocjonalnoœci, a brak kolorów, posłużenie się tylko jednš kredkš, zwłaszcza szarš wskazuje na zahamowanie emocjonalne i niepokój. Barwy jasne mówiš zwykle o nastroju pogodnym, ostry kolor czarny o rygoryzmie, kolor czerwony ma różne znaczenia; może być kolorem aktywnoœci, ale w połšczeniu z czarnym œwiadczy najczęœciej o agresji. 
 

                Wzajemne stosunki w rodzinie
 

Analizujšc kolejnoœć rysowania członków rodziny oraz ich wielkoœć dowiadujemy się, do kogo dziecko najbardziej jest przywišzane, z którš osobš najbardziej jest zwišzane emocjonalnie. 
Często zdarza się, że miejsce ojca zajmujš dziadkowie lub starsi bracia. Dzieje się to wtedy, gdy ojciec często przebywa poza domem lub nie spełnia oczekiwań dziecka. 
Rozmieszczenie postaci odzwierciedla stosunki społeczno-emocjonalne. Bliskoœć postaci z dzieckiem może oznaczać miłoœć, oddalenie czy brak więzi rodzinnych. 
 

Treœć rysunku
 

Rysunek rodziny, na którym jest brak postaci dziecka, które go malowało, spowodowane jest rozluŸnieniem więzi rodzinnych, osamotnieniem a czasem i odrzuceniem. Podczas rozmowy indywidualnej dowiadujemy się często, że brak jest dziecka z obawy przed ojcem, konfliktowym alkoholikiem. Wskazuje to wychowawcy, że w domu wychowanka panuje niewłaœciwa atmosfera. 
Osoba, którš dziecko akceptuje, kocha, jest nie tylko największa, ale jej postać jest bardziej ozdobiona, malowana ciepłymi barwami, często połšczona rękami z innymi postaciami lub namalowana bardzo blisko. 
 

Rodzina w życiu dziecka
 

Własna rodzina jest dziecku najbliższa, cenna uczuciowo, potrzebna do życia i dobrego funkcjonowania. Chociaż czasem się od niej odsuwa, ono jest w pobliżu i czeka byœmy go przygarnęli i pokochali. WięŸ emocjonalna, miłoœć do dziecka, stanowi wartoœć, której nic nie jest w stanie zastšpić. Dziecko łatwiej wybaczy surowoœć ojcu czy matce, jeœli dostrzega i wyczuwa miłoœć do siebie. Miłoœć do dziecka musi być jednak podporzšdkowana zadaniom wychowawczym. 
Rodzina to miejsce dla dzieci, w którym uczš się, zdobywajš doœwiadczenie. Rysunki uczniów należy traktować jako sprawdzian autentycznych relacji panujšcych w rodzinie.
 

 

Opracowała :

Renata Gršdek

 

Do opracowania wykorzystano :

Hornowski B., Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej, ZN, Wrocław 1982. 
Gloton R., Twórcza aktywnoœć dziecka, WSiP, Warszawa 1976. 
Dembowski J., Rodzina w œwietle psychologii, WSiP, Warszawa 1986. 
Wallon P., Cambier A., Engelhart D., Rysunek dziecka,WSiP, Warszawa 1993.                                                                         

Skorny Z., Współczesne metody badań psychologicznych, ZNIS, Warszawa 1966.                                                                

Frydrychowicz A., Rysunek rodziny, Projekcyjna metoda badania stosunków rodzinnych, Wydawca CMPPP, Warszawa 1996.