Mureina (peptydoglikan)
występuje tylko w ścianie komórkowej bakterii, poza Planctomycetes (tylko warstwa S) i Mycoplasma (bez ściany, tylko błona komórkowa zawierająca sterole)
zbudowana z łańcuchów naprzemiennie aminocukrów N-acetyloglukozoaminy i kwasu N-acetylomuraminowego (po kilkadziesiąt członów, wiązania B-1,4)
do MurNAc dołączone są krótkie peptydy, np. u E. coli L-alanina, kwas D-glutaminowy, kwas diaminopimelinowy (DAP), D-alanina
| gramdodatnie | gramujemne |
|---|---|
Mureina gruba, wielowarstwowa, usieciowana; W peptydzie często lizyna zamiast DAP; Kwasy tejchojowe (polimery fosforybitolu) dołączone do MurNAc; Kwasy lipotejchojowe dołączone do błony |
Cienka mureina (często jednowarstwowa); Błona zewnętrzna z fosfolipidów, białek i LPS; LPS = lipid A + rdzeń polisacharydowy + łańcuch O-swoisty; Lipoproteina Brauna kotwiczy błonę w mureinie; Poryny – transport (np. niespecyficzne OmpF, OmpC; specyficzne LamB – pobór maltozy i maltodekstryn) |
Białko M – występuje w ścianie komórkowej Streptococcus pyogenes (szkarlatyna, angina, ropnie), czynnik wirulencji
chroni przed fagocytozą, może służyć jako adhezyna
Kwasy mikolowe – związane kowalencyjnie z mureiną, występują u kwasoopornych prątków (Mycobacterium tuberculosis, M. leprae). -> barwienie Ziehl-Neelsena: mieszaniną fuksyny zasadowej i fenolu na gorąco + odbarwienie niekwasoopornych 3% HCl + 95% EtOH (kwasooporne prątki – czerwone, reszta niebieska)
Warstwa S – występuje u bakterii i archeonów, najbardziej zewnętrzna struktura komórki, składa się z regularnych (kwadratowych, sześciokątnych) struktur białkowych lub glikoproteinowych – charakter para krystaliczny;
chroni przed bakteriofagami i drapieżnymi bakteriami, a patogeny przed mechanizmami odpornościowymi
Rzęski : biegunowe lub perytrychalne (na całej powierzchni, np. Enterobacteriaceae, Bacillaceae); monotrychalne (jedna rzęska, Vibrio cholerae), amfitrychalne (dwubiegunowe, jednorzęse), lofotrychalne (politrychalne jedno- lub dwubiegunowe, np. Helicobacter pylori trzy rzęski na jednym biegunie)
Rzęski Spirochaete – krętki występują w środowiskach wodnych i organizmach zwierząt, ich rzęski wewnętrzne (pery plazmatyczne) pokryte są osłonką zewnętrzną (outer sheat), ułatwiają przemieszczanie w lepkich środowiskach (osady denne wód, śluz), np. Treponema pallidum (kiła), Borrelia burgdorferi (borelioza)
Ruch zależny od aktyny – występuje u patogenów wewnątrzkomórkowych, np. Shigella dysenteriae (czerwonka), Lysteria monocytogenes (listerioza) tworzą „ogon aktynowy” z aktyny gospodarza, który wykorzystują do przemieszczania w obrębie cytoplazmy