POCHODZENIE:
Konie huculskie wywodzą się z Huculszczyzny. Jest to kraina geograficzna położona w południowo - zachodniej części Ukrainy i północnej Rumunii, na obszarze Karpat Wschodnich. Obejmuje swym zasięgiem pasma górskie Gorganów, Czarnohory, góry Pokuckie i Czywczyńskie oraz znaczną część Karpat. Tereny te zamieszkane były przez górali huculskich, których uznaje się za początkowych hodowców rasy huculskiej.
HISTORIA RASY:
Większość hipologów uważa, iż konie huculskie stanowią konglomerat różnych ras krzyżowanych na bazie koni stepowych; tarpanów południowo-rosyjskich oraz koni mongolskich, przy czym główną rolę w ich dzisiejszym wyglądzie odegrała surowa przyroda Karpat Wschodnich. Pierwsze wzmianki o rasie koni huculskich pochodzą już z początku XVII w. Lecz dopiero w połowie XIX w. powstała pierwsza państwowa stadnina, której celem było produkowanie ogierów rasy huculskiej, przeznaczonych do punktów rozpłodowych rozmieszczanych na Huculszczyźnie. Podczas I wojny światowej poważnie zachwiała się czystość rasy – sprowadzanych było wiele koni różnych ras, które krzyżowano wówczas w najróżniejszy sposób. Po zakończeniu wojny rasę objęto szczególną opieką. Najstarszą stadniną tej rasy koni była Łuczyna (folwark stadniny w Radowcach - dzisiejsza płn. Rumunia), założona przez płk. M. Hermanna w 1856 r. i z pewnymi perypetiami istniejąca do dzisiaj. W 1924 r. Michał Holländer zainicjował rejestrację klaczy rodnych oraz powstanie Związku Hodowców Koni Rasy Huculskiej.
POLSKA HODOWLA:
Po II wojnie stan pogłowia koni huculskich w Polsce wynosił zaledwie kilka ogierów oraz 6 klaczy, a w ramach rewindykacji uzyskano z Niemiec dodatkowo 12 klaczy i 1 ogiera. Pierwsze powojenne hodowle tych koni organizowano w SK Racot oraz w SK Janów Podlaski. Następnie przybliżano tę hodowlę do podgórskich okolic (1950 r. Jodłownik k. Limanowej, 1953 r. Tylicz k. Krynicy, 1958 r. Siary k. Gorlic), by największą w chwili obecnej w Europie stadninę tych koni zorganizować w Gładyszowie.
Aktualnie w Polsce (stan z 2005 r.) wpisano do Księgi Stadnej Koni Rasy Huculskiej 613 klaczy matek oraz 132 ogiery. Hodowla koni huculskich w Polsce jest prowadzona w oparciu o 7 rodów męskich oraz 14 rodzin żeńskich, wykazanych w VIII t. Księgi Stadnej Koni Rasy Huculskiej (2004 r.).
CECHY BUDOWY KONI HUCULSKICH:
W chwili obecnej ustalono w ramach HIF (Hucul Horse International Federation) wzorzec biometryczny konia huculskiego, który wynosi:
Ogiery:
wysokość w kłębie 135 – 145 cm (laską zoometryczną),
obwód klatki piersiowej minimum 30 cm więcej niż wzrost,
obwód nadpęcia 17 – 20 cm.
Klacze:
wysokość w kłębie 132 – 143 cm (laską zoometryczną),
obwód klatki piersiowej – jak u ogierów,
obwód nadpęcia 16 – 19 cm.
Cechy budowy zewnętrznej koni huculskich pokrywają się z ogólnym wizerunkiem zwierząt przystosowanych do warunków górskich:
niski wzrost, powodujący korzystne obniżenie środka ciężkości zwierzęcia
grzbiet na ogół długi, dobrze umięśniony o słabo zarysowanym kłębie
łopatki silne, strome oraz krótkie, idealne do zaprzęgów
przebudowany zad oraz „krowia” postawa tylnych nóg, ułatwiające chodzenie zwierząt po górach
znakomitej jakości uzębienie , które przekłada się na ich długowieczność
znakomitej jakości kopyta (bardzo mocne, twarde)
dobre wysklepienie klatki piersiowej
silne nogi z dobrze wykształconymi nadgarstkami i szerokimi, mocnymi stawami skokowymi
okrywa włosowa pozwalająca zwierzęciu „zrzucać” wodę i śnieg, a także chronić go przed niskimi temperaturami
gęsta, zimą długa okrywa włosowa, wyraźnie zmieniająca sezonowo swoje ubarwienie
Przeważająca wśród koni huculskich jest maść gniada z jej wszelkimi odmianami, następnie myszata, kara, srokata, bułana i kasztanowata. Wyraźne ślady w literaturze (Sosnowski, Pruski) oraz w ikonografii, zaświadczają o występowaniu niegdyś maści siwej, jednak dzisiaj maść ta jest wykluczona w hodowli, podobnie jak maść tarantowata. Maść kasztanowata jest niepożądana, ogiery tej maści nie są wpisywane do Ksiąg Stadnych, a klacze maści kasztanowatej mogą być wpisane do Ksiąg Stadnych pod warunkiem, że posiadają typowe cechy rasowe: ciemną pręgę przez grzbiet i pręgowanie kończyn.
Cechą wyróżniającą rasę huculską jest znakomita zdrowotność koni, doskonałe wykorzystanie nawet gorszej jakości pasz oraz niezwykła wytrzymałość na trudy pracy.
CHARAKTER:
Spośród cech psychicznych koni huculskich, ukształtowanych przez warunki odchowu, można wymienić ich ostrożność i rozwagę w czasie poruszania się w trudnych warunkach terenowych, umiejętność zachowania się w czasie skrajnie niekorzystnych warunków pogodowych, znakomitą orientację w terenie. Konie te wykazują ponadto wielką odporność na trudy, małą wybredność na skąpe nawet pożywienie oraz duże przywiązanie do człowieka, z którym były zżyte przez setki lat.. Poprzez wielowiekowe obcowanie z człowiekiem, uczestniczenie
w jego codziennych zajęciach, świętach i rodzinnych wydarzeniach, konie te stały się nadzwyczaj łagodne, przyjazne dla człowieka. Nie oznacza to jednak, że godzą się na brutalne traktowanie. W takich przypadkach stają się złośliwe i niezwykle „pamiętliwe”
UŻYTKOWANIE:
Konie huculskie mogą być użytkowane wierzchem, w zaprzęgach, w hipoterapii oraz w jukach. W użytkowaniu wierzchowym najlepiej sprawdzają się w jazdach rekreacyjnych, w szczególności w trudnych, górskich terenach. Można szkolić je w kierunku pokonywania przeszkód terenowych, jak również skoków na parcourze. Konie huculskie mogą z powodzeniem pokonywać przeszkody terenowe stałe o wys. do 80 cm. natomiast na parcourze przeszkody w klasie L. Zupełnie oddzielną formę użytkowania koni huculskich wierzchem stanowi ich wykorzystanie w hipoterapii. Jest to jazda bez siodła, gdzie dobór koni musi być ze względu na bezpieczeństwo chorych szczególnie staranny.
UTRZYMANIE:
Konie huculskie należą do ras prymitywnych, zatem stwarzanie im zbyt komfortowych warunków bytowania i żywienia jest nie tylko zbędne, ale czasami wręcz niepożądane. Konie huculskie, hodowane we właściwych dla nich warunkach, wykazują znakomitą zdrowotność oraz odporność na warunki środowiskowe. Jako jedna z niewielu ras hodowanych w Polsce, mogą się obyć zupełnie bez stajni, nawet w okresie zimowym. Wystarczające dla nich są otwarte szopy drewniane, w których znajdą schronienie w gorące, letnie dni oraz niekiedy w czas długotrwałych, jesiennych deszczów. Jeśli chodzi o wyżywienie Konie huculskie nie są wybredne,. Zadowalają się zarówno niewielkimi ilościami pasz, jak i ich gorszą jakością. W okresie zimowym podstawą ich wyżywienia jest siano łąkowe, lub nawet słoma (najlepiej „przerośnięta” perzem, lub innymi chwastami trawiastymi). Uzupełnieniem paszy objętościowej jest owies, skarmiany w całości, bez potrzeby gniecenia, lub śrutowania. Bardzo dobrym i wskazanym uzupełnieniem wymienionych rodzajów pasz są gałęzie i pędy drzew oraz krzewów liściastych (wierzba, topola, dąb, drzewa owocowe itp.) Pamiętać należy o podawaniu koniom soli lizawkowej (zimą najlepiej z dodatkami mikroelementów, latem z dodatkiem potasu) w postaci kostek dostępnych dla zwierząt przez cały czas.
PROGRAM OCHRONY RASY:
Konie rasy huculskiej są objęte programem ochrony od 2005 r., wspomaganym płatnościami rolno-środowiskowymi w ramach programu rolno-środowiskowego UE.
KSIĘGI STADNE:
Aktualnie, w VIII tomie Księgi Stadnej Koni Rasy Huculskiej wpisano konie, które mają udokumentowane pochodzenie huculskie do czwartego pokolenia wstecz oraz posiadają badania markerów genetycznych, potwierdzających ich pochodzenie. Osobniki dorosłe muszą być ponadto poddane ocenie wartości użytkowej, która ma jednak niewiele wspólnego z próbą dzielności koni. Wszystkie konie posiadają ponadto Paszport z opisem konia, adnotacjami dot. skróconego rodowodu, zmian właścicieli, przebytych szczepień ochronnych, przebiegu leczenia konia itp.
Polskie Księgi Stadne Koni Huculskich mają charakter ksiąg zamkniętych. Niemożliwy jest wpis do nich koni, niespełniających w chwili obecnej postulatu czystości pochodzenia do 4 pokolenia wstecz, ani koni, który taki postulat spełnią, lecz pochodzą od rodziców ze zbyt „krótkimi” rodowodami w chwili zakładania VIII tomu Księgi. W rozrodzie dopuszczalne jest tylko krycie „z ręki”, lub krycie tabunowe, a zatem naturalne jego formy, z wykluczeniem inseminacji.
PRÓBY DZIELNOŚCI:
Próby te polegają na przeprowadzaniu ocenianych koni przed Komisją na dystansie 200 m, przy czym oceniane są chody oraz posłuszeństwo konia. Bardziej restrykcyjne są przepisy odnoszące się do zakwalifikowania koni huculskich do programu hodowli zachowawczej, wspomaganej finansowo ze środków UE. Tutaj konie muszą przejść sprawdzian dzielności pod nazwą próby użytkowej, której główną konkurencję stanowi „Ścieżka huculska”.
Próby te, w chwili obecnej obejmują 2 obowiązkowe konkursy: wycena koni na płycie oraz „ścieżka huculska” lub do wyboru powożenie zaprzęgiem. Próba wytrzymałościowa (rodzaj krótkiego rajdu na dystansie 15 – 20 km) jest dodatkowo brana pod uwagę w championacie koni tej rasy, rozgrywanym w zawodach eliminacyjnych, lub w końcowym konkursie w Gładyszowie.
W wycenie „płytowej” prezentowany koń może osiągnąć maksimum 50 pkt. Jest to suma punktów przyznawanych za typ, pokrój, chody (w stępie i w kłusie) oraz za tzw. „ogólne wrażenie”.
„ścieżka huculska” stanowić ma właściwy sprawdzian dzielności koni tej rasy. Regulamin konkursu przewiduje próbę terenową na dystansie ok. 1500 – 2000 m. z 16 przeszkodami usytuowanymi na trasie w odległościach minimum 30 m od siebie. Spośród 16 przeszkód, 12 jest obowiązkowych dodatkowe, 4 przeszkody, można wybrać. Próba jest rozgrywana w tempie 180 – 220 m/min w zależności od konfiguracji terenu, pogody w dniu rozgrywania konkursu oraz rodzaju podłoża. Poddawane są tej próbie klacze do ukończenia 7 roku życia oraz ogiery, do ukończenia 5 roku życia. Maksymalna liczba punktów, możliwa do uzyskania w tej próbie, to 80.
Alternatywą dla konkursu „ścieżki huculskiej” jest próba zaprzęgowa.
Do championatu użytkowego koni rasy huculskiej wlicza się również wyniki „próby wytrzymałościowej” tj. krótkiego rajdu na dystansie 15 – 20 km rozgrywanego w tempie minimum 8 km/godz. (ok. 135 m/min). Podstawą oceny konia są tu badania weterynaryjne (mierzenie tętna, odwodnienia organizmu, perystaltyki jelit), natomiast w końcowej ocenie bierze się także pod uwagę czas przejazdu trasy. Również w tym konkursie maksymalna ocena konia wynosi 80 pkt.
W końcowej ocenie koni huculskich, biorących udział w championacie użytkowym, można uzyskać 210 pkt. [50 (pokaz na płycie) + 80 (ścieżka huculska) + 80 (próba wytrzymałościowa)], przy czym championem nie może zostać koń z końcową liczbą poniżej 170 pkt.
WAŻNIEJSZE OŚRODKI HODOWLI:
Polska:
Gładyszów,
Odrzechowa,
Grodziec-Janów w Wielkopolsce,
Izby,
Bieszczadzki Park Narodowy (Zachowawcza Hodowla Konia Huculskiego w Wołosatem),
Serednie Małe,
Tabun w Polanie,
Ośrodek jeździecki Hucuł w Brennej
Słowacja: Topolcianky
Węgry: Aggtelek
Czechy: Hucul Club w Pradze
Rumunia: Luczina