Łacina dla prawników

mgr Daria Zawiasa

• 2 nieobecności akceptowalne, przy czym począwszy od 3 i więcej nieobecności – zaliczeniu podlegają wszystkie począwszy od 1 nieobecności

• będą 2 lub 3 kolokwia – przy czym będą zapowiadane

• nie ma rozliczenia semestralnego – tylko i wyłącznie roczne z oceną

Podręcznik:

Jan Rezler „Język łaciński dla prawników” (przynosić na zajęcia).

ćwiczenia z dn. 06.10.2012r.

Mini nomen (…imię) est. – mam na imię …

Alfabet – w j. łacińskim jest taki prawie jak polski, z tym że nie ma liter:

j w k (występuje rzadko)

Różnie się natomiast czyta – skupiać się na prawidłowym czytaniu litery „c” – którą się czyta jako „c” albo „k” – nigdy zaś jako „cz”.

O tym jak czytać „c” decyduje wystąpienie spółgłosek / samogłosek. Jeżeli „c” jest przed „a” „o” „u” – należy „c” czytać jak „k”.

Przykłady: carmen (czyt. karmen); cuius (czyt. kujus); crimen (czyt. krimen); nec (czyt. nek); lac (czyt. lak).

W pozostałych przypadkach należy czytać „c” jako „c”.

Ponadto:

„v” – czytać jak „w”

„ph” – czytać jak „f”

„th” – czytać jak „t” (np. theatrum – czyt. teatrum)

„qu” – czytać jak „kf” (np. aqua – czyt. akfa; quinque – czyt. kfinkfe)

„ngu” – czytać jak „ngw” (np. lingua – czyt. lingwa; sanguis – czyt. sangwis)

W języku łacińskim istotne jest również prawidłowe czytanie tzw. dyftongów – tj. dwugłosek:

„ae” oraz „oe” - czytać jak „e” (np. poena – czyt. pena)

„eu” – czytać jak „eł”

„au” – czytać jak „ał”

Przykłady czytania:

accuso – czyt. akkuzo

caesar – czyt. cezar

debeo – czyt. debeo

casus – czyt. kasus

curro – czyt. kurro

campus – czyt. kampus

terrae – czyt. terre

Równie ważną kwestia jest sprawa akcentowania sylab.

W wyrazach dwusylabowych – naturalnie akcent na pierwszej sylabie.

W wyrazach trój- lub więcej –sylabowych – akcentuje się wg reguły:

1. spojrzeć na drugą sylabę od końca

2. jeśli jest ona długa – akcentować ją

3. jeśli jest ona krótka – akcentować sylabę wcześniejszą, czyli trzecią od końca.

Skąd wiedzieć, która sylaba jest krótka lub długa?! (w przykładach miejsca wyboldowane - tam akcent)

Sylaba długa oznaczana jest znakiem $\overset{\overline{}}{\ldots}$ nad sylabą. Sylaba jest długa jeżeli jest zamknięta co najmniej dwoma spółgłoskami. Przykład:

the$\overset{\overline{}}{\mathbf{a}}$trum mag$\overset{\overline{}}{i}$stra

Sylaba krótka oznaczana jest znakiem $\overset{\breve{}}{\ldots}$ nad sylabą. Samogłoska przed samogłoską jest krótka. Przykład:

plac$\overset{\breve{}}{e}$o $\overset{\breve{}}{i}$b$\overset{\breve{}}{u}$s scrib$\overset{\breve{}}{e}$re

Długość sylab to tzw. iloczas.

De gustibus non est disput$\overset{\overline{}}{a}$ndum

eloquent$\overset{\breve{}}{i}$ae – czyt. elokfentje

orat$\overset{\overline{}}{o}$ris

Ogólne wiadomości o gramatyce j.łacińskiego

1. Rzeczowniki – odmiana przez przypadki, liczba pojedyncza, liczba mnoga, 3 rodzaje

W języku polskim rzeczowniki nie podlegają deklinacji, czyli nie odmieniają się przez przypadki.

W łacinie jest 5 deklinacji rzeczowników – 5 grup. Te grupy w obrębie przypadków, przez które odmieniają się rzeczowniki, mają takie same zakończenia.

Ponadto, w łacinie jest 6 przypadków, przez które odmienia się rzeczowniki:

mianownik - nominativus

dopełniacz - genetivus

celownik - dativus

biernik - accusativus

wołacz - vocativus

Rzeczowniki mają liczbę pojedynczą, liczbę mnogą oraz 3 rodzaje, które stają się istotne przy łączeniu rzeczowników z czasownikami:

męski - m - masculinum

żeński - f - feminimum

nijaki - n - neutrum

1. Czasowniki – w języku łacińskim jest 6 czasów i dwie strony (strona czynna i strona bierna czasownika).

czas teraźniejszy - praesens

czas przeszły niedokonany - imperfectum

czas przeszły dokonany - perfectum

czas zaprzeszły - plusquamperfectum

dwa czasy przyszłe:

I futurum

II futurum

Czas praesens, imperfectum oraz futurum I – to czasy proste – tj. czasowniki podlegają koniugacji. Są 4 grupy koniugacji tj. zakończenie bezokolicznika (4 bezokoliczniki):

koniugacja – grupy:	zakończenie bezokolicznika	temat wyrazu
I	- are
II	- $\overset{\overline{}}{e}$re
III	- $\overset{\breve{}}{e}$re
IV	- ire

Na podstawie zakończenia bezokolicznika, ustala się w której grupie jest koniugacja czasownika – zakończenie wg słownika j. łacińskiego.

Temat wyrazu, jest z kolei istotny aby cokolwiek odmienić przez osoby, w stronie czynnej i biernej, oraz w trzech czasach: teraźniejszym (praesens), przeszłym niedokonanym (imperfectum) oraz w futurum I.

Czasem zakończenie „- ere” jest podawane bez oznaczenia „$\overset{\breve{}}{\ldots}$” – wówczas oznacza że jest krótkie.

Tworzenie bezokoliczników czasownika – do czasownika w 1 osobie liczby pojedynczej dodaje się zakończenie z ww. tabeli odpowiednie dla grupy koniugacji, zgodnie ze słownikiem j.łacińskiego. Przykłady:

amo - amo, -are = amare

video - video, -ere = videre

lego - lego, -ere = legere

venio - venio, -ire = venire

disco - disco, -ere = discere

audio - audio, -ire = audire

laudo - laudo, -are = laudare

moneo - moneo, -ere = monere

Trzeba umieć przyporządkować czasownik do grupy koniugacji, korzystając ze słownika !

ćwiczenia z dn. 20.10.2012r.

Salvete! – witajcie! Salve! – witaj!

Valete! – żegnajcie! Vale! – żegnaj!

Przykłady czasowników wg grup koniugacji (oraz ich koniugacja i tematy wg tabeli) – wyszukiwanie przykładów ze słownika i dopasowanie do grupy koniugacji

Grupa I koniugacji:

laudo, -are

provoco, -are

postulo, -are

Grupa II koniugacji:

habeo, -ere

video, -ere

debeo, -ere

Grupa III koniugacji:

lego, -ere

defendo, -ere

scribo, -ere

Grupa IV koniugacji:

audio, -ire

venio, -ire

finio, -ire

koniugacja – grupy:	zakończenie bezokolicznika	temat wyrazu do tematu będą w zależności od osoby dodawane odpowiednie końcówki, gdy temat kończy się na:
I	- are	„a”- (np. lauda- provoca- postula-) 1 osoba w I koniugacji znika „a” jest „o”
II	- $\overset{\overline{}}{e}$re	„e”- (np. habe- vide- debe-)
III	- $\overset{\breve{}}{e}$re	na spółgłoskę (np. leg- scrib- defend-)
IV	- ire	„i”- (np. audi- veni- fini-)

Odmiana ww. przykładowych czasowników przez osoby i liczbę poj. oraz liczbę mnogą:

koniugacja	osoba	l. pojedyncza	osoba	l. mnoga
I	1 – ja	laud -o	1 – my	lauda -mus
	2 – ty	lauda -s	2 – wy	lauda -tis
	3 – on ona ono	lauda -t	3 – oni one	lauda -nt

koniugacja	osoba	l. pojedyncza	osoba	l. mnoga
II	1 – ja	habe -o	1 – my	habe -mus
	2 – ty	habe -s	2 – wy	habe -tis
	3 – on ona ono	habe -t	3 – oni one	habe -nt

koniugacja	osoba	l. pojedyncza	osoba	l. mnoga
III dochodzą tzw. spójki „i” lub „u” dla celów wymowy	1 – ja	leg -o	1 – my	leg -i -mus
	2 – ty	leg -i -s	2 – wy	leg -i -tis
	3 – on ona ono	leg -i -t	3 – oni one	leg -u -nt

koniugacja	osoba	l. pojedyncza	osoba	l. mnoga
IV	1 – ja	veni -o	1 – my	veni -mus
	2 – ty	veni -s	2 – wy	veni -tis
	3 – on ona ono	veni -t	3 – oni one	veni -nt

Aby znaleźć temat czasownika, należy kolejno:

1. znaleźć w słowniku czasownik

2. odnaleźć zakończenie bezokolicznika wg słownika i tym samym grupę koniugacji

3. odnaleźć temat i jego zakończenie wg tabeli (jak wcześniej).

Przykłady z ćwiczenia:

disco - temat: disc-

amo - temat: ama-

puto - temat: puta-

mitto - temat: mitt-

do - temat: da-

teneo - temat: tene-

vinco - temat: vinc-

tango - temat: tang-

navigo - temat: naviga-

Tworzenie trybu rozkazującego dla czasowników - tworzy się przez zachowanie tematu oraz dodanie końcówki. Przykład:

l.pojedyn. l.mnoga

gr. kon. I laud -a ! laudate !

gr. kon. II hab -e ! habete !

gr. kon. III leg –e ! leg –i –te !

gr. kon. IV ven –i ! venite !

Praca domowa:

- wybrać z każdej koniugacji jakiś czasownik

- odmienić go przez osoby i liczbę poj. liczbę mnogą

- utworzyć tryb rozkazujący