Bariery rozprzestrzeniania się rozwoju:
Mała aktywność lokalna (niska przedsiębiorczość)
Mała podatność na innowacje
Bariery demograficzne, np. mało młodych ludzi lub przeludnienie
Niewielki kapitał
Słaba infrastruktura
Niewielki rynek zbytu
Procesy kumulacyjne – przyczyniają się do utrzymania przewagi regionów rozwiniętych. Procesy te zachodzą dzięki efektom aglomeracji (zewnętrznym korzyściom skali).
Zależność od ścieżki – (ang. path dependence) – współczesny rozwój uzależniony jest od sekwencji zdarzeń z przeszłości.
Procesy kumulacyjne mogą zostać zapoczątkowane przez pozornie mało znaczące, specyficzne zdarzenia, np. lokalizację w danym miejscu fabryki, pojawienie się innowacji.
Podtrzymywana może być dotychczasowa ścieżka rozwoju, np. efekty aglomeracji lub uwięzienie na ścieżce (ang. lock-in).
TEORIA CYKLU ŻYCIOWEGO PRODUKTU
Produkcja
Etap Etap Etap Czas
innowacji ekspansji dojrzałości
Etap innowacji:
Produkcja na małą skalę
Częste zmiany cech produkcji i technologii
Specjalistyczna, wykwalifikowana kadra
Lokalizacja produkcji w regionach rozwiniętych, w pobliżu ośrodków badawczych
Etap ekspansji:
Rośnie produkcja na wielką skalę
Małe zmiany (standaryzacja) wyrobu i technologii
Zmniejszenie zapotrzebowania na specjalistyczną i wykwalifikowaną kadrę
Stopniowe rozpraszanie produkcji w kierunku rynków zbytu
Etap dojrzałości:
Stagnacja lub spadek produkcji z powodu nasycenia rynku
Presja na obniżenie kosztów produkcji
Dążenie do obniżki kosztów pracy (szukanie taniej siły roboczej)
Lokalizacja w słabo rozwiniętych regionach peryferyjnych i małych miejscowościach
Teoria cyklu życiowego produktu zwana jest także filtrowania w dół hierarchii.
Pod wpływem zmiany w technologii i wielkości produkcji zmieniają się wymagania dotyczące siły roboczej, w efekcie czego następuje przestrzenne rozproszenie produkcji z regionów rozwiniętych do regionów peryferyjnych.
W miarę „dojrzewania” produktu następuje jego „filtrowanie” od regionów rozwiniętych i głównych ośrodków do regionów peryferyjnych i mały ośrodków.
Teoria cyklu życiowego produktu wyjaśnia, że kraje i regiony wysoko rozwinięte tracą co prawda dawną pozycję w wytwarzaniu wyrobów w fazie dojrzałości, ale utrzymują swoją przewagę gospodarczą nad regionami peryferyjnymi dzięki podejmowaniu produkcji nowych wyrobów.
TEORIA DŁUGICH FAL KONDRATIEWA:
Działalność gospodarcza rozwija się w postaci długich fal (cykli) trwających 50-70 lat
Każdy cykl (fala) składa się z kolejnych faz wzrostu, prosperity, recesji, kryzysu
Każdy cykl związany jest z pewnymi innowacjami i nowymi, dynamicznie rosnącymi działalnościami
Atrakcyjność lokalizacyjna regionów dla nowych rodzajów działalności może się różnić od atrakcyjności dla wcześniejszych działalności.
ZMIANY STRUKTURALNE
Tercjalizacja – wzrost udziału pracujących w usługach
Deindustrializacja – spadek produkcji i zatrudnienia w przemyśle w krajach, regionach i ośrodkach silnie uprzemysłowionych
Tercjalizacja nie musi oznaczać deindustrializacji.
Główne przyczyny wzrostu udziału usług (tercjalizacji):
Ze wzrostem dochodów rośnie popyt na usługi (tzw. wyższa elastyczność dochodowa usług)
Rosnący popyt na usługi zdrowotne i edukacyjny wynikający ze zmian hierarchii wartości i zmian demograficznych (starzenie się społeczeństw)
Wolniejszy wzrost wydajności w usługach, m.in. z powodu potrzeby osobistego kontaktu z klientem oraz trudności w zmechanizowaniu
Wydzielanie wielu działalności usługowych i ich prowadzenie przez odrębne firmy (outsourcing)
Wysoki udział usług w gospodarce regionu lub miasta nie musi odzwierciedlać wysokiego poziomu rozwoju, a czasem jest obrazem niedorozwoju produkcji (przemysłu).
Główne przyczyny deindustrializacji:
Rosnąca wydajność (produktywność) dzięki lepszej technologii i organizacji, tj. większa produkcja osiągana może być przez mniejszą liczbę pracowników
Relokacja (przenoszenie) produkcji do innych krajów lub regionów, m.in. w wyniku:
Nasycenia rynku
Wysokich kosztów
Kryzys starych okręgów przemysłowych może wynikać z:
Problemów strukturalnych, tj. dominacji działalności schyłkowych
Niekorzyści aglomeracji
Małej atrakcyjności dla nowych działalności, m.in. z powodu wysokich płac, sztywnych stosunków pracy, zdewastowanego krajobrazu, patologii społecznej
Niskiej lokalnej przedsiębiorczości i innowacyjności – niekorzystny klimat dla rozwoju nowych firm
Ukierunkowania lokalnych instytucji i firm na utrzymaniu „status quo” – uwięzienie na ścieżce dotychczasowego rozwoju
TEORIA ELASTYCZNEJ (POSTFORDOWSKIEJ) ORGANIZACJI PRODUKCJI
Fordowska organizacja produkcji:
Masowa (wielkoseryjna) produkcja
Standardowe wyroby
Wielkie zintegrowanie pionowe firmy (obejmujące większość łańcucha produkcji)
Postfordowska organizacja produkcji umożliwia elastyczne dostosowywanie się do szybko zmieniającego się popytu.
Branże o postfordowskiej organizacji:
Nowoczesne przemysły High-Tech (np. część elektroniki, biotechnologii)
Projektochłonna produkcja o tradycjach rękodzielniczych (rzemieślniczych), np. obuwie, biżuteria, meble
Nowe obszary koncentracji postfordowskiej produkcji:
Obszary metropolitalne poza okręgami przemysłowymi, np. przemysł High-Tech, dóbr kultury w obrębie metropolii San Francisco – Los Angeles
Średnie i małe miasta oraz miejscowości miejskie w regionach peryferyjnych:
Obszary tradycyjnej produkcji rękodzielniczej (rzemieślniczej), np. „Trzecie Włochy”, rejon Kalwarii Zebrzydowskiej
Miasta i miejscowości wiejskie, nieskażone wielkim przemysłem, np. Jutlandia
Gospodarka oparta na wiedzy – współczesny rozwój gospodarczy krajów i regionów w coraz większym stopniu opiera się na firmach, które swoją przewagę konkurencyjną opierają na wiedzy.
Wiedza powstaje w określonych miejscach – w konkretnym kontekście przestrzennym warunków gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych krajów, regionów.
Dwa rodzaje wiedzy:
Skodyfikowana
Ukryta (ang. tacit knowledge) – trudna do przekazania w sposób sformalizowany, przekazywana poprzez długotrwałe kontakty osobiste między ludźmi
Przekazywanie wiedzy ukrytej wykazuje bardzo silny opór odległościowy.
Koncentracja przestrzenna działalności opartych na wiedzy czerpie korzyści z:
Skupienia firm i ludzi ułatwiającego przepływ informacji i procesów uczenia się:
Something in the air (innowacyjna atmosfera)
Firmy czerpią swoje kompetencje z kompetencji istniejących w otoczeniu lokalnym
Niepisanych norm postępowania, które obniżają niepewność i zwiększają zaufanie w relacjach między ludźmi i firmami
Interpretacja zmian/trwałości w relacjach między rdzeniem, a peryferiami w świetle wybranych teorii:
Teoria cyklu życia produktu – utrzymywanie przewagi krajów/regionów wysoko rozwiniętych
Teoria cyklu długich fal Kondratiewa – pojawienie się nowych regionów szybkiego rozwoju
Teoria posfordyzmu (elastycznej organizacji produkcji) – pojawienie się nowych regionów szybkiego rozwoju
GLOBALIZACJA A ROZWÓJ LOKALNY
Procesy globalizacji oznaczają rosnące powiązania działalności prowadzonych w różnych odległych miejscach w skali międzynarodowej. Inaczej, to funkcjonalna integracja tych działalności.
Globalizacja to według Banku Światowego globalny obieg dóbr, usług, kapitału, informacji i ludzi.
Globalizacja ≠ umiędzynarodowienie
Globalizacja dotyczy (przejawia się w) zjawisk/ach:
Gospodarczych
Kulturowych
Źródła globalizacji:
Ekspansja koncernów międzynarodowych
Przestrzenne rozproszenie etapów łańcucha produkcyjnego (wykorzystywanie poszczególnych etapów produkcji/usług w różnych krajach)
Możliwość szybkiego przemieszczania informacji, kapitału, dóbr i osób dzięki zmianom technologicznym i ograniczeniu barier prawnych